صفحه 1:
برداشت ly های تاریخی
نام استاد؛ کار خانم زهرا گرامی
مکان مورد تحقیق؛ کاخ نیاوران (صاحبترانیه)
صفحه 2:
صفحه 3:
موقعیت بنا و ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی نیاوران
عمارت تاریخی کاخ صاحبقرانیه در روستای نیاوران و در داخل باغ تاریخی نیاوران
قرار گرفته است. باغ نیاوران در کنار روستای نیاوران و در گوشه جنوب شرقی آن
قرار دارد. این روستا که روزی از یسلاقات اطراف شهر تهران در کوهپایه های البرز
بود. امروز بواسطه توسعه بافت شهری به تهران انتقال یافته ویکی از محله های شهر
تهران است. محله نیاوران از غرب با جمال آباد و منظریه و از شرق با کاشانک
و دار آباد از جنوب با آجودانیه واقدسیه مجاور است. در شمال محله نیاوران
روستای حصارک قراردارد
صفحه 4:
صفحه 5:
صفحه 6:
7 2نقشه موقعیت همجواري باغ نیاوران با روستاي1
دش ۱
صفحه 7:
صفحه 8:
تشریح پلان کاخ صاحبقرانیه
عمارت صاحبقرانیه بر محور طولی که در امتداد شرقی - غربی قرار دارد شکل گرفته است
در منتهی الیه سمت غرب ساختمانی عمود بر محور بنا استقرار یافته است که از افزوده های
بعدی بناست . ساختمان اصلی در حال حاضر دو اشکوبه است و طبقه هم کف و اوّل را
شامل می شود . در منتهی الیه سمت شرقی زیر زمینی به ساختمان اصلی افزوده شده که ن
نیز از ملحقات بناست.طرح بنای اصلی از سه قسمت تشکیل شده " قسمت میانی " و دو
بازوی متقارن در طرفین آن. بنابرلین قسمت میلنی محور تقارن طرح است . در طبقه هم کف
این قسمت شامل حوضخانه ایست که با سقف آ جری قوس دار پوشیده شده .این پوشش گنبد
عرق جين كم خيزى است که با طاقهای آهنگ اطراف خود احاطه میشود . پلان حوضخانه
یک چلیپای کامل است که در چهار گوشه آنن چهار اطاق قرار گرفته است . سمت شمال
حوضخانه شاه نشین است و سمت جنوب با یک ارسی سه لنگه و دوپنجره مقابلآن دید
به شهر تهران دارد. در طرفین حوضخانه دو راهروی طولانی قرار گرفته است این راهرو بر
محور تقارن بنا منطبق هستند . در طرفین شمال و جنوب آنها اتاقهلیی قرار گرفته لند که راه
دسترسی آنها تنها از طرفین این راهروها برقرار می گردد. اتاقهای جنوبی آفتابگیر و زمستانی
اند و اتاقهای شمالی در سایه قرار گرفته و استفاده تابستانی داشته اند . طبقه فوقانی نیز از
همین طرح تبعیت می کند .
صفحه 9:
کاربری حوض خانه
در زمان ناصرالدین شاه ورودی حرمسرایش بوده و در کنار صاحبقرانیه ساختمانی با 4۰ اتاق قرار داشته
که حرمسرای شاه بوده که آن ساختمان به دستور رضا شاه پهلوی تخریب شد حوض خانه در زمان
محمدرضاشاه به محل برگزاری جشنهای غیررسمی پهلوی تبدیل شد. حوض در وسط بنا قراردارد و
اطراف آن را مبلمان فراكرفتهاست . يك جار و-جند تابلوى نقاشىء ازجمله تابلوى حوضخانه
صاحبقرانیهاثر کمالالملک در این فضا به چشم میخورد. سقفهای چوبی منقوش اين بخش» متعلق به
قرن ۱۳ ه.ش. بوده و از شیراز آورده شدند. حوضخانه به لحاظ معماری و تزئیناتی چون گچبریهاء
ارسیهای فاخر آثار موجود در آنء بعد از تالا رآینه از زیباترین بخشهای کاخ است.پس از ناصرالدین
صفحه 10:
راه های دسترسی
راههای دسترسی به بخشهای مختلف ساختمان متفاوت و متنوع است . در طبقه هم کف دو ورودی در
طرفین حوضخانه در قسمت شمالی و سه ورودی در قسمت جنوبی قرار دارد . علاوه براین دو راه
دسترسی به طبقه فقانی از طریق حیاط شمالی بنا در نظر گرفته شده است كه با دو يله كان كه در شرق و
غرب ساختمان قرار دارند امکان استفاده از طبقه فوقانی را میسر می کنند . جالب اینکه هیچ یک از این دو
راه ورودی ءبه طبقه هم کف راهی ندارند .بدین ترتیب اشکوب فوقانی عمارت صاحبقرانیه بطور
مستقل از حوضخانه است . و از راههای ورودی طبقه فوقانی نمی توان به طبقه هم كف دست يافت
صفحه 11:
عملکرد
درحال حاضر از ساختمان بعنوان موزه استفاده می شود دوره ای که درآن زند گی خاندان پهلوی بنمایش در
آمده است . آخرین عملکرد ساختمان صاحبقرانیه در دوران پهلوی موضوع مورد نمایش دراین موزه است .
براین اساس ساختمان از چند عملکرد بهره مند بوده است . طبقه همکف بخش پذیرایی است که شامل
حوضخانه , کرسی خانه» اتاق مهمان » بار» ظروفخانه » سرویسها » چند انباراست . پذیرلیی های خصوصی »
غیر رسمی و دوستانه شاه و همسرش در این محل اتفاق می افتاده است .
طبقه فوقانی در آخرین بهره برداری زمان پهلوی از ساختمان اختصاص به دفتر کار شاه داشته است .تالار
اصلی یا تالا رآینه محل دفتر و اطاقهای جنبی خدمات مربوط به جلسات استقرار منشی مخصوص اطاق
هدایاء نمایشگاه کوچکی از تصاویر رهبران سایر کشورها ء اطاق استراحتگاه , کتابخانه » ام و اطاق
دندانپزشکی اختصاص داشته است . اين عملکردها موضوع مورد بازدید مردم دراین کاخ است .
در حال حاضر در طبقه فوقانی بال غربی کاخ , مدیربت موزه و راهنماها استقرار دارند و در طبقه هم کف و
بخش افزوده به آن موزه ای به نام موزه جهان نما افتتاح شده که در تن کلکسیون آثاررهنری خانم فرح دیبا
همسر محمد رضا پهلوی به نمایش در آمده است . بسیاری ازآثار موجود دراين نمایشگاه کوچک که قبلا نیز
ین قصد طراحی شده بود منحصر بفرد وبی همتاست .
صفحه 12:
پلان طبقه همکف
صفحه 13:
نقشه ارتباطات و دسترسی بین فضاها طبقه همکف
صفحه 14:
پلان طبقه اول
صفحه 15:
ارتباطات و دسترسى بين فضاها طبقه اول :
pe se 19
صفحه 16:
تلار جهان نما
یک سالن بسیار وسیع بر طرح چلیپایی در میان و دو بازو با اناقهای اطراف طرفین. با این
تفاوت که بر خلاف حوضخانه پوشش تا لار فوقانی که پوشیده از آینه کاری است دارای
سقفی تخت است و به همین دلیل فاقد پایه های واسطی است که در طبقه هم کف به
صورت چهار ستون سنگی در میان حوضخانه قرار داشت
صفحه 17:
مقاطع کاخ صاحبقرانیه
در مقطع شمللی - جنوبی زمینی که ساختمان بر لن استقرار يافنه است شيبدار است در
وضعیت فعلی کف حوضخانه ۴ پله پائین تر از کف حیاط شمالی قرار دارد و کف
حیاط جنوبی پنا چند پله پئین تر از کف حوضخانه قرار گرفته است . حیاط جنوبی
که یک تراس طولانی ولی باریک است به ارتفاع ۴ متر از سطع طبیعی زمین بالاتر
است و پواسطه یک دیواره سنگی ببه شیب تند پستر طبیعی زمین در جنوب عمارت
صاحبقرانيه مرتبط مى شود . در اين مقطع يوشش هم كف قوس دارد و يو :
فوقانی شیروانی و شیب دار ! |
صفحه 18:
در مقطع شرقی - غربی سطح محوطه دو طرف ساختمان از کف عمارت پائین تر قرار گرفته
است . عکس های تاریخی و مطالعات انجام شده اخیر نشان می دهد که شیب طبیعی سطح
اطراف بنا در شرق و غرب بسیار تند بوده است . گویی عمارت صاحبقرانیه بر قله يك كوه
قرار دارد . در موقعیت فعلی بخش شرقی عمارت ساختمان یک انباری قرار گرفته و در بخش
غربی آن محوطه بازی است که کف آن نسبت به تراز اولیه حداقل سه متر بالا آمده با این حال
این سطح پله از کف طبقه هم کف عمارت صاحبقرانیه كود تر است
صفحه 19:
نما های جانبی
نمای شمالی انعکاسی از تقسیم بندی پلان را در خود دارد و از سه قسمت تشکیل شده
بخش میانی محور تقارن نماست . که
طرفین آن به تناسب ریتم تورگیرهای سه دری ۰
یک در یبا سه دری یک دری و سه دری تکرار شده است . لین ریتم ۳۱-۳-۱۳
است . بخش میانی که اندکی از سطح کلی نما پیش زده نیز خود از ریتم ۱-۳-۱ را
بر بالاترین قسمت به یک سنچوری مثلثی شکل که در آنتابلمان نما قرار
گرفته ختم می شود . نظیر این نمونه در آرایش فضایی نما را در بسیاری از خانه های
عسکونی ایرانی در دوران قاجار مى توان يافت
دارد . این بخش
صفحه 20:
نماهای جانبی
نمای جنوبی هم کیفیت متقارنی با نمای شمالی دارد . با اين تفاوت که در منتهی الیه
طرفین شرق و غرب بخثی از نما به میزان یک متر پیش نشسته است
تا انلیا تا نا ۲ هه مره إن
oii olf سمللا 1۱ ۱
صفحه 21:
نماهای جانبی
نمای شرقی در حال حاضر با یک ساختمان سه طبقه جدید به بنا الحاق گردیده است پوشيده شده .این ساختمان سه
طبقه که قضاهای خدماتی انزوده شده به ساختمان اصلی است. در بالاترین تراز یک طبقه از سطح ساختمان تاریخی
اصلی پائین تر است.
صفحه 22:
نمای جانبی
نمای غربی در وضع موجود نملیی سفید رنگ از سیمان است . که قابهای پیش نشسته
ضخیمی پرده اول نما را پوشانده است .در پرده دوم نما و با مقداری پس نشینی چند
پنجره از ساختمان قدیمی قرار دارد . حد فاصل این دو سطح نما یک تراس سراسری
قرار گرفته است . این سطح از نما که با یک دودکش حجیم در جنوب و یک
ساختمان کوتاه در شمال محدود می شود به قدری آشفته و بهم ريخته است كه جز
یک نمای سفید یکدست هیچ هماهنگی و توازنی در آرایش فضایی آن نمی توان یافت
متأسفانه میچیک از عکسهای تاریخی نیز
به حقيقت اولیه پی برد .
صفحه 23:
نمای کاخ صاحبقرانیه
شکل گیری نما نیز از همان آهنگ شکل گیریپلان تبعیت می کند. یک تقسیم بندی سه
تلیی کهلین تقسیم در هر جز نما مشاهده می شوددر اینجا نیز یک بخش مرکزی محور
تقارنطرح را تشكيل مى دهد و اجزا با تركبيهايستنوع اما متكى بر اصول كلى در طرفين
قراردارند.
صفحه 24:
نمای خانه الدوله
در خانه قوامالدوله این تقسیم سه تایی به شکل ساده تر وجود دارد. سطح مرکزی با
هفت دری و دو بخش جانبی متشکل از سه دری. کلیت نما یک مستطیل است که به
اسه قسمت مساوی تقسیم شده است.
صفحه 25:
نماى عمارت باغ فردوس
در عمارت باغ فردوس تقسيم بندى سه تليى در كل وجود دارد و همان سطح مركزى و
يراكندكى اجزا در اطراف اين سطح و تقارن در اجزا مشاهده مى شود ولى روند اين
تقسیم سه تایی در دو طرف بخش مرکزی. صورتی متفاوت با کاخ صاحبقرانیه دارد و
در اینجا نوعی تقسیم بندی افقی نیز به چشم می خورد.
صفحه 26:
last قلعالی.
للف : حذف نورگیرهای بالای درها و پنجره ها و پر کردن لین نورگیرها با آجر و گچ.
ب : تغییر فرم برخی دیوارهای خارجی و حذف خطوطی که از گچبری ها حاصل شده
بوذ و تبدیل این سطوح به سطوحی صاف در بنج : تفیبر کلی برخی بازشوها. د:
ات ایجاد شده در سنتوری شمالی. در زمان فعلی نمای شمللی» نمای اصلی و ورودی
بناست و بازدید کننده در بدو ورود با لين نما روبرو می شود. با لين حال نماى شمالى
بطور کلی نمایی ساده تر با تزئیناتی کمتر نسبت به نماى جنوبى است. تغییراتی که بر اثر
مرمتهای متفاوت در نمای لین بخش حاصل شده. موجب سادگی بیش از حد آن شده و
پرکاری نمای قدیم از بين رفته است. بخصوص موارد الف, ب و ج کاملاً نما را تبدیل به
سطحی صاف نموده است.
صفحه 27:
: نمای جنوبی
نمای جنوبی دو مرحله تغییر و آسیب را به خود دیده است :در سطح خود نماه حذف
نورگیر بالای بازشوها و مسدود نمودن برخی بازشوها یکی از تغیبراتی است کهالبته با
ظ محل نوركير و آجرچینی دور آن, آسیب دیدگی جدی بصری را ایجاد نکرده
است.تغییر دیگری که در این نما ایجاد شده است بدلیل دگرگونی باغ و محوطه .
باشد. بطوری که در یکیاز عکسهای قدیم اختلاف ارتفاع بین سطح باغ و صفه ای که
کاخ بر روی ن قرار گرفته با یک سری پلههای عریض حاصل شده ولی در تغییرات
بعدی اين پله ها کم عرض شده . اختلاف ارتفاع با تراس بندیباغ به چهار تراز پدل شده
است. که آخرین تراس ترازیست که کاخ بر روی ن قرار گرفته و جان پناهیکه در
لین قسمت ایجاد شده امکان دید کامل به نمای جنوبی را از تراسهای داخل باغ |
برده است. ایننحوه تراس بندی آسیبهای جدی به بنا وارد نموده است.
صفحه 28:
صفحه 29:
نقشه سلسله مراتب گرافیک پلان
تا بای وی ای
صفحه 30:
عکس نمای شمالی عمارت صاحبقرانیه, نقاشی ابوتراب غفاری - کتاب
جغرافیای تاریخی شمیران
صفحه 31:
قرانیه - عکس از علی خادم- مرکز اسناد
عکس نمای شمالی کاخ صاحبقرانیه - عکس از علی خادم- مرکز اسناد ملی
ایران
صفحه 32:
نمای شمالی کاخ صاحبقرانیه - مرکز اسناد ملى ايران
صفحه 33:
عکس نمای شمالی عمارت صاحبقرانیه قبل از تغییرات دوران پهلوی دوم-
کتاب جغرافیای تاریخی شمیران
صفحه 34:
نمای شمالی کاخ صاحبقرائیه - کتاب جغرافیای تاریخی شمیران
صفحه 35:
قرانيه قبل ازتغييرات دوره بهلوى دوم -
: خ ل aan 2 5
عكس نماى شمالى كاخ صاحبقرانيه قبل
مركز اسناد ملى ايران
صفحه 36:
عکس نمای جنوبی کاخ صاحبقرانیه - عکس از عبدالله قاجار - مرکز اسناد ملی ایران
+e وه
صفحه 37:
عکس عمارت جهان نما در صاحبقرانیه در سال ۱۳۳۷ ۰. شر
جغرافیای تاریخی شمیران کتاب جغرافیای تاریخی شمیران
صفحه 38: