کتیبه

صفحه 1:
به نام خدای زیبایی ها : گردآورنده علیرضانوروزی :استاد راهنما مهندس محمدی 

صفحه 2:


صفحه 3:
"کتیبه در اصطلاح هنری عبارت است از خطوط درشت وجلی که از روی کاغذ از دست کاتب به صفحات کاشی منتقل وبر بدنه مناره هاءایوان هااحاشیه محراب هاوگنبدودور ایوانبا ومکانبای مقدس دیگر استقرار می یابد. (حبیب الله فضایلی) "در لفت امه دهغدا نیز چنین آمده است.ان چه به خط جلي نسخ یا نستعلیق و یا به خط طفرا و یا به خط كوفي بر دوره دیوار مساجد و یا مقابر و اماکی متبرکه و یا سردر دروازه امرا و بزرگان نویسند و یا نقش کنند قسمت زبریی ديواري که با آجر یا سنگ پا نقوش زینت کرده باشند؛ آن چه بر سنگي و یا كوهي حجاري شده باشد. (دهخدا: ۱۳۳۸ج ۳۷) ۵نوشته اي که پر سردر و روي دیوار ابنیه کاخ ها؛ مساجد؛ اماکی متبرکه و غیره یا بر بدنه کوه به خطوط مختلف نویسند(معیی:ج 32908 ) "کتیبه کلام البي؛ عرفاني و معنوي است که منشا آن قرآن و احادیث است. کتیبه نماد و نشانه است» نماد درخواست هدایت گري بنده از خداست. ان دهنده صراط مستقیم است و ياري کننده و محکم کننده دل مومی به سوي خداست. کتیبه ذکر است و نمود عالي زيبايي در فرهنگ و هنر اسلامي است. 

صفحه 4:
کتیبه ها که اغلب بر بدنه مناره ها:ایوای هاءحاشیه محراب هاوگنبدودور ایوانبا | بعدهابا کاشی معرق یاخشت به رنگ سفیدبر زمینه لاجوردی وبرخی نیز حجاری شده ازسنگ خصوصا مرمرپدید آمد. کتیبه های اولیه قرون اسنامی تا اواخرتیموری غالبا از آجر چینی وگچیری باخطوط کوفی و ثلث مانند ورودی شبستان ایلخانی مسجد جامع اصفبان وایوان ورودی خانقاه حاج عبد الصمد درنطنز. خط مورد استفاده در کتیبه ها اکثرا از خط ثلث و درمرتبه بعدی خط کوفی است. خط نسخ بیشتر در کتابت قران مجیداستفاده می شد.(تاریخ معماری ایران وکشورهای اسلام ول تكتر روحى زاده) 

صفحه 5:
تلریخچه کستیبه: يح كتيبه هاى ريشه در اعتقادات وباورهاى دينى ومذهبى داردو بازكو كننده هويت وشخصيت سازندكان وموسسان آی مكان مذهبى يامنزل دارد. اين كتيبه ها اززيباين خاصى بر خوردارندو برخى از آنها در عين سادكى نيز جذابيت خاصى دارند.كتيبه ها علاوه بر آنكه در زيباسازى محيط شبرى نقش دارند پاسخگوی نيازهاى معنوى انسان هم هستند واين مساله اهميت كتيبه را دوجندان مى كند. امروزه کتیبه ها بسیار ساده هستند وارزش زیبا شناختی کمتری ن دوران قبل دارند. تاریخ کتیبه نویسی (سنگ نوشته عبد قدیم) در ایران به دوران حکومت هفامنشیان می رسد. البته كتبيه هايى نيز به زبان خط ميخى؛» خط آرامى» خط ايلامى؛ خط بایلی. هير وكليف و يونانى بر روى فلزهاء سكه هاء سفال ها به دست آمده است كه مربوط به همسایگان این کشور و به زبان غیر ایرانی هستند. قدیمی ترین کتیبه بدست آمده شامل دو نوج طلایی متعلق به دوران هفامنشیان است که یکی از آن ها را به «آریارمنه» نسبت داده اند و دیگری را به «ارشامنه» فرزند آریارمنه. از دیگر کتیبه های مبم ایران باستان می توان: کتیبه آشور بانیپال کتیبه داریوش در بیستون» کتیبه تخت جمشید کتیبه شوش کتیبه نقش رستم؛ کتیبه اردشیر دوم؛ کنج نامه همدان؛ سنک نبشته غار شاپور: سنك نکاره های غرغاب گلپایگای. 

صفحه 6:
کتیبهنگاریهای اسلامی از صدر استام تاکنوی مورد استفاده قرار گرفته‌اند و از جدیدتریی شیوه های خطى. - ابداع شده توسط سبحان میرداد محمدپور اشاره کرد :۲۰ ۱-۰۰۰۰ ز,کتیبه نویسی در عصر معاصر می توان به کتیبه نگاری خطوط گوناگون از جمله کوفی و ثذث و نستعلیق در بناها و مساجد ایران اززمای تیموریان و صفویای در اصفبان و خراسان و نقاط دیگر رونق داشته‌است. امروزه هم طراحی این خطوطا بین کاشیکاران و خطاطان متداول است «کتیبه شکل مستطیل‌گونه‌ای است که کاهی در دو سوی آی نیم‌دایره‌ها و ربع دوایر کوچک کشیده باشند. 

صفحه 7:
کتیبه بیستون-بیستون -کرمانشاه 

صفحه 8:
مسجد گوهرشاد -مشهد -دوره تیموریان 

صفحه 9:
کتیبه های دوران قاجار: کتیبه در دوره قاجار از اهمیت ويه اي نزد مردم برخوردار بود و مي توان سیر و تحول دیگرهنرها را نیز در لن ها دید. در اين دوره کتیبه هاي سردر منازل تنوع زيادي برخوردار داشتند ومحتواي بسياري ازکتیبه ها بر اساس روایات و احادیث شیعه تعیین مي کردید. ومحتواي اغلب کتیبه هاشامل اسماء البي؛ آیات و سوره هاي قرآی؛ احادیث و اسماء متبرکه بوده است. در دوره قاجار سردر ورودي منازل دولتمردان و اعیان و اشراف هماهنگ با رفتارهاي جدید اجتماعي آئان ساخته و پرداخته شده است. آن ها براي نشان دادن موقعيت اجتماعي و حفظ جایگاه و اعتبار خود؛ در تزیین ورودي ها وسواس و سلیقه خاصي به كار برده و از مواد و مصالح مرغوب و نقش و نکار بیش تري استفاده مي کردند. سردر ورودي اکثر منازل دوره قاجا تنبا مکان آراسته شده اي بوده که زيبايي آی از هر جا مشاهده مي شد. 

صفحه 10:
جنس کتیبه ها جنس کتیبه هاي به کار رفته در دوره قاجار از گچ؛ آجر کاشي و چوب است و عمده تزیینات سردرها به صورت کچ بري» آجركاري و کاشي کاري اجرا شده است. در ميان نقوش كج بري شده مي توان نقش هايي همچون شاخ و برگ درخت ‎ge‏ خوشه هاي انكورء برگ کنگره کلدان؛ بوته ها و برگ هاي مدور: برك نخل؛ میوه کاچ؛ امروده انار و برخي نقوش حيواني را دید. 

صفحه 11:
تسویرا نموت یی از ورد هي ست كه كيه سرد لبه طيوم ‎Bae ie set oa ot Sent cbt eet yt af‏ اهندسي كره جينى انزبين شده و بر بالاى آلن عبارت (2بعلم القیب انا هو ) نوشته شدد است . زيرتى دو تبرزين و يك كشكول و اتسبيع؛ با كج ساغته شده و در دو طرف ألن كل و بيجك آمده ست دورتا دور كتيبه با آجرهاي پیش بر و با نع برك كتكري Seid oss 

صفحه 12:
كتيبه ديكرى كه درآن كج بري ديده مي شود شكلى روبرو كه متعلق به خانه اي واقع در خیابان کارگرجنوبي تهران است . در اين سردر نیز القوش سنتي در كنار نقش هاي اروپايي قرار گرفته و بیش تر مربوط به دوره رنسانس است. این نقوش شامل گل وگلدان؛ كل و پیچ» شاخ در کاکل سردرء کبوتر و عقاب بوده که در انتهاي پیچک ها آمده است. سهم نقوش ايراني در این سردر» قوس سردر است که یادآور قوس هاي ساسانیان بر روي( حصن ) مي باشد؛ كاشي هفت رنگي که حدیث نوشته شده و با رنگ هايي چون سفید» لاجورد؛ فیروزه اي» قرمز و سیاه خود نمايي مي كند و به محوطه ورودي حالتي معنوي بخشده است. در حاشيه دور کتیبه از برگ و میوه مو استفاده شده که به ظاهر تقليدي از هنر اروپاست. ولي اين نقش در دوره ساسانيان نيز وجود داشته است 

صفحه 13:
يكي از ويژگي هاي کاشی هاي دوره قاجار, برجسته بودن نقوش آن ها است. کتیبه مزین شده به [ بسم الله الحمن الرحیم ) زینت بخش سردر منازل قاجار بوده و به روش برجسته اجا دیده است. جاشیه أي از گر 1 که در دور آين کت آمده, در بسياري از کتیبه هاي سردر دوره قاجار وجود دارد و مي توان كفت يكب أل عقي شاي کنیبه هاي این دوره اشت. در يکي آز آن ها فوشته ها در چهار ,گوشه کتیبه دیده مي شود 

صفحه 14:
بكي از عوامل تاثیرگذار در روج مخاطب, نجوه خوشنویسی کتیبه است, در وافع یکی از ! ار که تشگیل دهندم ‎Seles‏ ری کنس ور آشکا کته باطن آن خوشویسش [ ‎ca‏ ‎poled y ies‏ صاخت کتیبه پیش تر رعایت شود تاثبر آن بر پینتده افزوده مي کردد. کته دار ارأى باطن و ظاهري ‎JSS, ol ath onl‏ توشته شوه و طن آن را روج و مفهومي که در نهان کلمه نهفته است در بر مي ‎lola aga‏ سارندگان‌کتییه در مواردی‌خود, خوشنویتین وم و دز اجرایخطوط .4 نهایندقترا به عمل‌میآوردند و يا کلمم مورد نظر را از خوشنویس‌تهیه مي کردم و بر رووومیته مور داز هلر انتقا ل ‎sila‏ ما یار اال مج ها [غلیساده هستند تا براي‌همه مردم قابل‌خواندن_ اشد لما در عبن سادكواز جتايتخاصيهم برخوردارند. . يسياروار كتبيه هائدووم فاجار از طر ايكيفيتعا لرهستند 

صفحه 15:
۰ کتیبه دوره پهلوي دوره پهلوی اول با روی کار آمدن رضا خان در سال ۱۳۰۰ شمسی. شهرسازی و معماری دچار تحولات چشمگیری شد. در اين دوره با اتکا به بیگانگان سبک معماری و شهرسازی نوین سده نوزدهم اروپا با ترکیبی ظاهری از آثار هخامنشیان و ساسانیان اجرا شد. حضور مستشرقان. باستان شناسان خارجی در ایران نظیر گدار. پوپ. هرتسفلد. بروان و غیره و سفرهای رضاخان به مناطق باستانی و بازدید از حفاری ها و آثار ن توانست تاثیرات فراوانی در معماری دوره بیست ساله بگذارد و رابطه بین ادبیات و معماری که در ایران و غرب برقرار شده بود و پرداختن به افسانه های باستانی اساطیری و شاهنامه که حاصل آن به معماری باستانی انجامید . در دوره پهلوی اول چند سبک معماری وجود داشته که در #نحوه استفاده از کتیبه ها بر سردر منازل موثر بوده است این سبک ها عبارتند از سبک معماری باستانی عناصر معماری باستانی در شکل و اندازه های کاملا تقلیدی و © بازسازی شده مورد استفاده قرار گرفت این عناصر ابتدا در ساختمان های دولتی و سپس توسط مردم در منازل مسکونی به کار گرفته شد. از عناصر معماری که تحت تاثیر باستا گرایی در ورودی ها به کار گرفته شد. ستون ها. سرستون هاء پایه ستون ها پلکان ورودی ها و قوس ها را می توان نام برد این عناصر را می توان در ساختمان هایی چون بانک ملی, .کتابخانه ملی و باغ ملی مشاهده کرد 

صفحه 16:
از نقوشي که تحت تاثبر باستان گرايي بر سردر منازل دیده مي شود نقش فرشته است, هر چند این تقش دن دوه فاجار نیز وجود داشته و باستان كرابي از این ور نقش اثر از شروع شده است: قر كه از هنر هخامنشیان است در بالاي کتببه سردن وجود درد مرگز بوشته اي به زبان بو نستعلیی خشنود: با مد دق شته نیز در دو. 3 ها اهب بو فرشتگان خمارت موه در ورد كنگري ي و به معني (با أبن کنیبه وجود دارد. این هرشته زجار دارند. ورودي با برگ هاي لبي تزیین و آرایش شده است 

صفحه 17:
معماري اسلامي جمعی ازآ: تاثیرات هنر شود و قوس ‎oe‏ تفس در $2929 ها قا بو شيو " بهلوي ول دید. کنیبه ها آثار معماری پهلوی اولمتاثر ازمعماري اسلامی است .در معماری اسلامیا .۰ فاجاري در کچ بري »کاشی ‎ye‏ و اجركاري هاي ورودي ها وس ee نقوش 1 جود دارد رأ نيز مي توان بر سردر متازل دورة 9 0 دارتد ‎iis.‏ که ها وت روند نزولي ساخته شده است دوره به بعد 

صفحه 18:
برخي و ومیل اين دوره به صورت تلفيقي کار شده اند و مي توان در آن ها علاوه بر معماري سنتي ,تاثیرات معماري مدرن و جدید را مشاهده کرد 

صفحه 19:
سبك معماري مدرن ‎ote SEE LE!‏ تهرات ى يسيارى ان يتاهاى دولتى ‏ی دارای. ات ‎SEI!‏ دوره يهلوى اول يه يعف به سبک ‎HE esto oS eS ot SOUS BSS Ga seal Bas‏ بادگی هصراد یا عظطصت. یلخدی ارتفاع ی حدقف تتییخات ان ویر سای ممساووي یی یود یی ااسساسوم. تاو انی للبت ‎glans‏ یا یت ‎temas‏ نایز نما که بکنعته :مین ده له سسا فقت تقاشی دار ای هماهتگی. تصسادل و تییایی شتاسی باشد. جچتیه های مخطق گرایی و عملکرد گرایی دی آت ان اهمیت ‎col‏ یر‌خوردار می یاشتد. تار یخ گرایی در معماری و هرز لآن چه یا آن مو ید پی‌دایه کساز گذاسنحه کنده ی انتتقانه ات مصالح چجدید به ویکه سیمان: اسکلت؛ يتن و آرصه: و عنایت اصول بهداشتی نظیر بو‌خورداری ساختمات ان تهویه و خوی هتاست. اقن‌ایهن ‎I‏ و فد اتا استقانه ان لحیام بهتی‌ستور تصدقته کر سدانسسریه كان يبورين اأصمووان جدیه: و جدافی ‎[gin se as wes‏ ی هحی‌هاعن فونننمی انصناحه: ماهت مر ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 20:
معماری مدرن که در اواخر دوره رضا شاه به ایران راه یاقته بود سيب كسترش نش مدرنیسم در تهران گردید و معماران از قرنگ برگشت» ‎AE‏ مهمی در اجرای معمارئى مدقن, در تنتال هاعخ:۱۳۳۰ و بعد لت آن دالکتتن و تا ۱۳۶۰ بسیاری از ساختمان های اداری و مسکوتی با این سیک ساخته شدخد». 

صفحه 21:
با افزایش جمعیت و مهاچرت از روستایه شهر و با پیشرقت تاسیسات صنعتی. شهرها با ‎GLa‏ مسکن برای مهاجرین و ساکتان جدید مواچه شدند. معماری ستتی تتواتست پاسخ گوی رشد جمعیتی و اقتصادی باشد. در تتیچه معماران و طراحان به سوی معماری مدرن و معماری المللی گرایش پیدا کردند. از ۰ شمسی به بعد جمعیت تهران رشد بیش تری داشته و ایت روند همراه با رواج معماری سیک بین المللی بود. «سیک بین المللی شاخه ای از معماری سده بیستم که از -۱۹۲ در اروپای غربی پا گرفته و با ویژگی های یک دسبت و بدون تو‌چه به شیوه های محلی و ملی و یا مصالح کار در اقلیم های مختلف رواج بین المللی یاقته است. ان خصوصیات بارز آن تظم وتعادل علمی» پاکی و سرراستی سطوح و شکل بندی های مکعیی و راست خط و عاری از قرینه سازی است». (مرزبان/۰۱۳۷/۷ 650 

صفحه 22:
مسیاایس ققستا قت ان هلا ی مقاققق مس وگن ‎RUT‏ سا 2 یا قیاحیی ای ریگ :سای این ديكاو هب ‎ene pos Ole‏ / ی اخواتی ‎a‏ كتعمد ىلي ‎igs Shae Le oT‏ درام بيش تر یود یه بعد تییایی شتاختی و تیان‌های رواتی ‎Ces‏ ديكات كو واكم عرض ‎oaks‏ انث ‎oles‏ ‏مدل كه وعدي ذبن وك ی سرخک ‎oo BIS Glow‏ سای قوااخیت ععما عم مدي موجت ری کگه فت ی جاهمکیی ها مد ‎Colt cele‏ ی خمیته های بیگی دا کتیبه های بر 2 ال ات ‎Ce ane gush cel aS wold aan te Soe plo‏ اوه خی مخ عم حی فوت 

صفحه 23:
آغلب ورودی های ساخته شده در دوره پهلوی دوم قاقد تزیینات است و کتیبه ها جایگاه خود رااز دست داده اند» با این وجود کتیبه ها ر يشه در اعتقادات متهبی مردم دارند. در یکی از این سردرها کتیب» «انا مدیته العلم و علی بایها» نقش ته كه تاريخ ساخت آن ۱۳۳۳ ی است» نحوه تزیین و خط نوشتاری کتیبه تشان از آن دارد که اعتقادات مردم هرگز و در هیچ شرایطی از بین نمی رود و خود را حتی با کم ترین کیقیت نشان می دهد. 

صفحه 24:
در معماری دوره قاجار سردر و کتیبه یکی از اجزای اصلی ورودی ها به شمار می رقت و تمام خانه ها به ویژه خانه های اعیان و اشراف دارای سردر مجلل بودند و خانه های عامه مردم نیز سردرهای ساده داشته که در آن ها انواع کتیبه قرار مى گرفت. کتیبه برای هنرمند معمار و مردم از اهمیت و قداست خاصی برخوردار بوده به طوری که در ساخت آن تمام توان خود را صرف می کردند تا کتیبه ای زیبا. دانشین و جذاب خلق کنند و هر بیننده ای را تحت تاثیر خود قرار دهد. در دورد پهلوی اول و دوم با ورود معماری مدرن و بین المللی, تزیینات نمای ورودی ها رو به سادگی رفت و اين امر سیب از بین رقتن کتیبه ها در برخی از ورودی های منازل گردید. وجود سنگ در نمای ساختمان ها سبب شده برخی از کتیبه ها به صورت بسیار ساده و از جنس سنگ های نمای ساختمان ساخته شود. وضعیت اقتصادی و گرانی مصالح و هزینه زیاد ساخت سردرها و کتیبهها نیز از دیگر عواملی است که در این روند نزولی نقش داشته است. در دوره انقلاب اسلامی کتیبه هایی وجود دارد که نشان دهنده تلاش و زحمات هنرمندان این عرصه است. توجه به ساخت این کتیبه ها می تواند در احیای کتیبه ها بر سردر منازل امروزی تاثیرگذار باشد و در اي ن سازمان های اجرایی مانند شهرداری ها نقش موثری می توانند ایفا کنند. در اين زمینه می توان به کتیبه هایی که با کاشی های خشتی و نیز آجرهای تزییت با رنگ هایی متنوع و کتیبه هایی که به روش سند بلاست ساخته می شوند. اشاره کرد. 

صفحه 25:
کتیبه تنگه واشی -اواخر دوره ی فتحعلی شاه قاجار 

صفحه 26:


صفحه 27:
مسجد خانم در زنجان - توسط استاد اسماعیل بنا و به سفارش یکی از بانوان .متمکن در اواخر دوره قاجار ساخته شده است