احترام به انسان در اسلام

احترام به انسان در اسلام

اسلاید 1: با نام خدا احترام به انسان در اسلاماستاد گرامی : جناب آقای دکتر حیدریدانشجو : فریبا داداشلو

اسلاید 2: یکی از هنجارهای اجتماعی که ارتباط تنگاتنگی با اخلاق فردی دارد، هنجار احترام به دیگری است که با کرامت انسانی نیز مرتبط می باشد و عدم رعایت این هنجار به معنای هتک حرمت انسانی و زیرپا گذاشتن کرامت انسانی است.هنجار شناسی احترام به انسان در قرآن

اسلاید 3: از ریشه حرم گرفته شده که به معنای حرمت نگه داشتن است.(لغت نامه دهخدا) البته این واژه به معنای آن چه که هتک و شکستن آن ناروا باشد نیز آمده است.(صحاح اللغه) از این رو حرام هر چیز و یا کاری است که انجام دادن آن ممنوع و ناروا باشد و یا حرم هر جایی را می گویند که انجام دادن برخی از اموری که در جاهای دیگر جایز است ، در آن جا نادرست است.(مفردات راغب اصفهانی)حرمت شخص به معنای چیزی است که شخص از آن حمایت می کند و حریم شخصی نیز مواردی اختصاصی است که دیگران نمی توانند در آن دخالت کرده و وارد شوند.احترام در اصطلاح عرفی به معنای گرامی داشت و بزرگداشت و تعظیم شخص است که بی ارتباط به معنای لغوی آن نیست زیرا شخص ، جا یا زمان محترم دارای حرمت و حریمی است که حفظ آن لازم و هتک آن نارواست و هدف از آن رعایت حقوق بشر، احترام به ارزش های انسانی، روش و سلوک نیک در برابر شخص و اجتناب از توهین ، عقده و سایر رفتارهای غیر انسانی می باشد..ناگفته نماند که واژه احترام به این معنا و مفهوم به صراحت در قرآن به کار نرفته است . به این معنی که هنگامی که خداوند نفس(انعام آیه)و یا خانه(مایده آیه)و یا ماه (توبه آیه )و مانند آن را محترم می شمارد، از آن این استباط می شود مه می بایست مورد احترام و تعظیم قرار گیرد.منشا احترام به هر چیزی را باید در نحوه ارتباط آن با خدا دانست . هر چیزی که انتساب آن به خدا قوی تر و نزدیک تر باشد از احترام بیش تری برخوردار است و انسان دارای این ویژگی است زیرا تنها موجودی است که روح خدایی خاصی دارد و این امکان به او بخشیده شده است تا از همه اسمای خدا برخوردار گردد و به همین سبب خلافت الهی را به عهده گیرد.مفهوم احترام

اسلاید 4: این گونه است که قرآن به مساله تکریم انسان توجه می دهد و در سوره اسرا فرموده است: و لقد کرمنا بنی آدم.انسان از جنبه های مختلف از برتری های بسیاری برخوردار است.انسان به طور ذاتی دوست دار حفظ شخصیت ، آبرو و نیازمند احترام است. خداوند از انسان ها می خواهد که حرمت خویش را نگه دارند و در گفتار و رفتار خویش حفظ ادب و احترام را بنمایند.بسیاری از آموزه های حقوق و حکمی قرآن نیز به این مساله توجه دارد.مانند حرمت جان آدمی(انعام)و مال(بقره)عرض و آبرو(نسا)و همچنین سخن نیکو گفتن(بقره)دوری از تهمت و غیبت و افترا(حجرات)و اجتناب از صدای بلند و رفتار تفاخرآمیز....کرامت انسان به عنوان یک اصل مهم و جزء ماهیت انسان و قابل قبول تمامی ادیان، عقاید و مسلک ها بوده و شمار قابل توجهی از نظام های حقوقی و مکتب های اخلاقی آن را پذیرفته و همه انسان ها را به رعایت این حق در برابر همدیگر مکلف دانسته اند.... رعایت احترام دیگران و بی احترامی به آنان آثار و تکلیف و پاداش و کیفر خاصی دارد.خداوند برای این که انسان ها احترام یک دیگر را نگه دارند از روش های تشویقی یا از روش تهدید و تنبیه بهره می جوید و اهانت کنندگان و تحقیر کنندگان را به مجازاتی سخت در آخرت تهدید می کند تا به این روش هنجارهای اجتماعی را تقویت و تثبت نماید.قرآن می فرماید که اصولا احترام گذاشتن به دیگری پیش از آن که برای دیگری سودمند باشد برای خود فرد سود دارد.آثار احترام و بی احترامی به دیگران

اسلاید 5: انسان در هر موقعیتی که باشد سزاوار احترام است حتی جایز نیست بعد از مرگ هم کرامت انسانی او مورد بی احترامی قرار گیرد و این مساله نه تنها در دین اسلام بلکه در تمام ادیان الهی مورد تایید بوده است.تمام پیامبران نیز انسان را موجود محترمی دانسته و مردم را دعوت به احترام به انسان و تامین عدالت و مساوات در بین شان نموده اند.گرچه کرامت انسانی ذاتی بوده و هر انسان باید بزرگداشته شود اما این کرامت می تواند درجه داشته باشدو این درجه مربوط می شود به :داشتن تقوا و پرهیزکاری و پارسایی هر شخص چه در انجام وظایف رسمی و غیررسمی ، رفتار و کردار نیک در مقابل دیگران.انجام خدمات بزرگ و شایسته به افراد اجتماعفداکاری و از خودگذری در شرایط حساس به خصوص به منظور تامین امنیت در انجام وظایفگذشتن از منافع شخصی در مقابل منافع ملیحفظ آبرو، شرف، حیثیت و وقار دیگران

اسلاید 6: خداوند انسان را اشرف مخلوقات قرار داده و فرموده : ما فرزندان آدم را گرامی داشتیم. آنان را در خشکی دریا به حرکت درآوردیم و از مواد پاکیزه برای آنان روزی مقرر ساختیم و نسبت به بسیاری از موجوداتی که آفریدیم برتری دادیم...در این آیه مبارکه ،مقصد از بنی آدم انسان است صرفنظر از اینکه مرد باشد یا زن، کوچک باشد یا بزرگ، جوان باشد یا کهنسال ، بیمارباشد یا تندرست ، دارا باشد یا نادارو به همین ترتیب هیچ تفاوتی از لحاظ قومیت ، نژاد ، لسان ، رنگ ، محل زیست ، عقاید دینی ، مذهبی و ایدیولوژیکی ندارند. انسان از بدو پیدایش دارای حقوق بشری و کرامت انسانی بوده که آن هم برای هر شخص ذاتی می باشد و به مجرد انسان بودن از مزایای آن بهره مند می شود.قرآن تاکید می کند که می بایست مراعات آداب و رسوم هر قومی را کرد. به این معنا که نوع و شیوه احترام در نزد انسان ها با قومیت ها و ملیت ها و فرهنگ های مختلف در زمان ها و مکان های گوناگون متفاوت است. خداوند درباره سلام در سوره نسا می فرماید اگر به شما سلام و تحیت فرستادند شما بهتر از ایشان عمل کنید و یا دست کم همانند آنان به ایشان احترام گذارید. در برخی روایات امده است که در پیش از اسلام ، سلام به معنی گفتان زنده باد بوده است و پس از آن از جمله سلام علیکم استفاده می شده است.(تفسیر کبیر فخر رازی) هم چنین گفته شده است که در دوره یوسف (ع) احترام و سلام کردن به نماز گذاردن بود چنان که همین عمل در میان ساسانیان و پیش از ایشان وجود داشته است و از این رو در سوره یوسف آمده که با سجده به او احترام گذاشته و سلام دادند که منظور از آن احترام بوده نه بندگی.قرآن و رعایت آداب و رسوم ملت ها

اسلاید 7: قرآن کریم به تمام جنبه های انسان پرداخته ، از طرفی براساس واقعیت های مربوط به انسان به حدی از او تمجید کرده که او را از تمام موجودات زمینی و آسمانی برتر دانسته و حتی مقام او را از فرشتگان هم رفیع تر دانسته و از سوی دیگر در مواردی بعضی از آنها را از حیوانات هم پست تر دانسته و به نکوهش پرداخته است.در واقع انسان کمالات تمامی مراتب و عوالم ، از ماده و گیاه و حیوان تا عالم عقول و ملایکه و ماورای تجرد را داراست.این که خداوند از روح خود در انسان می دمد، نشانگر شرافت و قداست این مخلوق الهی است و به عبارت دیگر همین روح دمیده شده در آدم او را سزاوار و شایسته تقدیس و تکریم فرشتگان ساخته است.

اسلاید 8:

اسلاید 9:

اسلاید 10: می دانیم که سرتاسر اعلامیه حقوق بشر به کرامت انسانی اشاره دارد ولی برای نخستین بار احترام حقوق بشر را عملا در الگوی رفتاری و مانیفست علی (ع) می توان دید و احترام به کرامت فطری همه اعضای خانواده بشری و حقوق برابر و سلب ناپذیر آنان نه تنها اساس آزادی ، عدالت و صلح می باشد بلکه دستمایه آموزه های دینی هم هست.از علی می توان آموخت که رعایت حرمت و حقوق خوارج نیز که سرسخت ترین دشمنان امام محسوب می شدند و از تحقیر و دشنام های رکیک علیه او دریغ نمی ورزیدند محترم است.در مانیفست علی حتی نسبت به دشمنان شناخته شده وی هم مادامی که با شمشیر برهنه علیه دولت عدالت نشوریده اند و به جنگ روی نیاورده اند باید مدارا کرده و حقوق آنان را نیز همچون سایر مستمری بگیران حکومت تامین نمود.در واقع امام به عنوان ولی مسلمین ترجمان مهربانی و اغماض حاکمان با مخالفان سیاسی خود بوده و در برخورد با دشمنان قسم خورده اش نظیر مروان بن حکم و سعید بن عاص که از رهبران اصلی جنگ جمل و مخالفان سرسخت وی محسوب می شدند و نیز عبدالله بن زبیر که در ملاعام بدترین ناسزاها را به امام می گفت ، طریق ملاطفت و گذشت را داشت و حتی حقوق آنها را از بیت المال می پرداخت و آزدی شان را مطلقا محدود نمی ساخت و حتی پس از آن که علیه وی قیام کرده و در اثر شکست پا به فرار گذاشتند به هیچ وجه اجازه تعقیت آنها را نداد.آنگاه به اوج تساهل و تسامح و احترام به حقوق بشر و عطوفت و رافت انسانی در اسلام و مرام علی (ع)پی می بریم.

اسلاید 11: وانگهی زیباترین و عاطفی ترین جلوه های حکومت دینی در تاریخ را در واکنش علی نسبت به ربوده شدن خلخال از پای یک زن یهودی مشاهده می کنیم تا آنجا که وی را به گریستن وادارمی کند و مردن هر مسلمانی به خاطر شنیدن این خبر را غیرقابل ملامت و سرزنش می داند.از رفتار علی می آموزیم که حتی جانشین بلافصل محمد (ص)را هم یک یهودی می تواند در اوج قدرتش به شنیع ترین نسبت ها متهم کرده و به محکمه ای فرابخواند و محکوم کند که قاضی آن منصوب خود او بوده است.چکیده مترقی ترین و متعالی ترین بیانیه حقوق بشر را در مانیفست امام علی به مالک اشتر می خوانیم آنجا که خطاب به او نوشته است :با همه مردم با رحمت و محبت رفتار کن و برای آنان حیوان درنده مباش که بهره های آنها را غنیمت می شمارد، زیرا آنان دو گروهند یا برادر دینی تو هستند یا انسانی مثل تو.همزمان با غروب عدالت ، مانیفست علی (ع)نیز در روزهای پایان عمرش تکمیل شد و در برخورد با ابن ملجم اوج انسانیت را به نمایش گذاشت تا شناخت بهتر او، انسانیت و کرامت انسانی نیز شناخته شود و شیعیانش به واسطه این الگوی بشری به او ببالند و به داشتن چنین پیشوایی افتخار کنند.

اسلاید 12: در اسلام انسان نه دشمن خدا و نه رقیب اوست. اسلام می خواهد که انسان خلیفه خدا باشد.می خواهد آحاد بشریت به چنان رشد عقلی و اخلاقی برسند که هیچ خونی بر زمین ریخته نشود، هیچ حقی پایمال نگردد ،هیچ انسان گرسنه و بی پناه و تحقیر شده ای نباشد و نفسانیت چنان مقهور اراده انسان باشد که فرشتگان الهی در برابر او سجده کنند.انسان را دارای کرامت ،قدرت انتخاب،مسلط به خویش و بر جهان، عاقل ،مسوولیت پذیر و ارزش گرا می خواهد. به انسان خوشبین است و همه بشریت را دارای فطرت پاک و اصالتا خیرخواه می داند و همه تکالیف دینی که نازل کرده برای حراست از فطرت،عقل و کرامت انسانهاست.اسلام به تقسیم کار و تخصصی شدن امور و عقلانیت ابزاری معتقد است و کسانی را که بدون تخصص و کارشناسی وارد مدیریت های صنعتی،کشاورزی و دولتی می شوند حتی اگر اخلاقا افراد خوبی باشند خاثن به جامعه اسلامی می داند.عقل ابزاری بسیار مهم است زیرا در سرنوشت و حقوق و فقر و رفاه و استقلال و رشد ملی جوامع بشری تاثیر می گذارد اما اسلام عقل ابزاری را در ادامه عقل توحیدی و عقل اخلاقی یعنی در چارچوب توحید ،عدالت و اخلاق به رسمیت می شناسد و نه مستقل از آنها و در تعارض با آنها.اسلام حق الله را در نقطه مقابل حق الناس نمی داند بلکه حق الناس را فرزند و نتیجه حق الله و این دو را غیر قابل تفکیک می بیند.بشر به صرف بشر بودن ،حقوقی فطری و الهی دارد و حقوق بشر و تکالیف او را خداوند مقرر کرده است و در مورد حقوق و وظایف جزیی و متغیر که در شرایط تاریخی تابع تحولات است باید با عقل، اجتهاد و نواندیشی کرد

اسلاید 13: حقوق بشر امری خدایی است .عدالت مستقل از دین و به قضاوت عقل خوب و ارزشمند است اما مصادیق عدالت ، در تلاش هماهنگ عقل و وحی کشف می شود. حقوق بشر قابل سلب از او نیست و نه با قرارداد می آید و نه با قرارداد می رود.در عین حال بشر صرفا با حقوق خود به کمال نمی رسد بلکه باید به تکالیف خود در برابر خدا و مردم عمل کند و اگر به تامین حقوق خود آن هم حقوق مادی اکتفا کند و نسبت به تکالیف خود و نیز حقوق معنوی بی اعتنا بماند تفاوتی با حیوانات نداد بلکه از حیوانات نیز پست تر.زیرا حیوانات نیز حقوق دارند اما تکلیف ندارند.پیامبر اکرم(ص)در دفاع از محبت ،صلح ،اخلاق ، توحید و عدالت به جنگ صاحبان زر و زور و تزویر آمدند و تن به جهاد دادند .اخلاق نیز در اسلام در مسیر رشد انسان معنی می دهد و ریاضت های غلط از قبیل صدمه زدن به خود یا دیگران ،خودکشی یا قتل دیگران ، ظلم پذیری و تحقیر شدن، تعطیل فکر و تلاش و وظایف اجتماعی، تحریم هر گونه لذت زندگی و لبخند ، ریاضت های اسلامی نیستند.انسان را به نام دین نباید تحقیر کرد. پیامبر اسلام(ص)حرمت یک انسان را از حرمت کعبه بالاتر دانسته و اهانت و خشونت علیه انسان ها را در حد شرک ،خطرناک خوانده است.حتی شکنجه حیوانات را باعث جهنم می دانست .قرآن کریم قتل یک انسان را با قتل همه بشریت مساوی و گناه کبیره می داندو سیر کردن گرسنگان ، کمک به انسان ها ، احسان به همسایگان، محبت به زنان و کودکان، کمک به اسیران، حمایت از بیماران و ازپاافتادگان ، آموزش علم به جاهلان و هدایت گمراهان را بالاترین عبادات اسلامی می داند.

اسلاید 14: حقوق اساسی و بنیادین انسان ، محصول ضرورت ها و مقتضیات خاص اجتماعی و شرایط زمانی و مکانی نیست. چرا که این گونه حقوق همچون حق تعیین سرنوشت، حق حیات ، حق معیشت و زندگی سالم ، حق آزادی اندیشه و بیان و حق امنیت فردی و اجتماعی قبل از هر چیز حق هایی فطری هستند و لذا فی نفسه ثابت ، غیر قابل سلب و ذاتی می باشند و انسان ها به خاطر انسان بودنشان و به دلیل کرامت انسانی باید از آنها برخوردار باشند . این گونه حق ها ریشه در قانون گذاری یا اراده حکومت ندارند بلکه ریشه در فطرت داشته و از بدیهیات عقل عملی به شمار می آیند و دیدگاه شریعت نسبت به آنها ارشادی است.پیامبر اکرم(ص) و امیرالمومنین اخوت در دین یعنی عقیده را در عرض و مساوی با انسانیت و همنوع بودن دانسته و هیچ ترجیحی از نظر حقوق برای صرف عقیده قایل نشده اند و نمی توان صرف داشتن عقیده خاص را گرچه بر حق باشد دلیل بر امتیاز دهی در اعصای حقوق اجتماعی و شهروندی دانست.با ارزشترین شما نزد خداوند باتقواترین شماست ولی این کرامت موجب تفاوتی در حقوق اجتماعی نمی شود و همه انسان ها صرف نظر از درجه ایمان و تقوای آنها از این گونه حقوق بهره مند هستند.اگر عقیده منشا حقوق برای انسان ها باشد باید بر حسب شدت و ضعف عقاید حقه افراد، حقوق آنها کم و زیاد نمی شود و شدت و ضعف عقاید حقه انسان ها تنها منشا کرامت معنوی و ارزشمند بودن آنان نزد خداوند است.

اسلاید 15: از آنجا که عقل و تفکر جوهره اصلی انسان است. آزادی اندیشه و بیان از حقوق مسلم همه انسان هاست و همه حق دارند حاصل تفکر و اندیشه خود را بیان نمایند ولی حق توهین به مقدسات وعقاید و اندیشه دیگران را ندارند.حق مبارزه با محرومیت منشا حق کمال یابی و عدالت خواهی است که بالفطره در نهاد انسان ها وجود دارد.خداوند تاآنجا به آزادی انسان ها احترام می گذارد که می فرماید:لا اکراه فی الدین یعنی حرمت انسان ها را در پذیرش دین نیز نگه می دارد و حق انتخاب انسان ها را به رسمیت می شناسد.اسلام دربردارنده مدون ترین رژیم حقوقی بشری است زیرا تا به آنجا حرمت انسان را نگه داشته است که حتی حرمت فردی را که جرمی نیز مرتکب شده است نیز نگه می دارد و فقط او را محاکمه می کند.زیرا قصاص و محاکمه نه از روی انتقام کشی که با هدف تربیت جامعه است.

اسلاید 16: منابع: آجرلو، اسماعیل، تفسیر انسان در حوزه ارزشها/حقوق بشر در آرا و آثار علامه محمد تقی جعفریمنتظری، حسیتعلی، رساله حقوق بشراکبری ،حجت الاسلام صابر ، انسان از دیدگاه اسلام میرخلیلی، سید جواد ،کرامت انسان در قرآناساس،زاهد، رعایت کرامت انسانی از نظر دینی و حقوقیآقا خانی ،خلیل ،هنجار شناسی احترام در قرآنمیری ،سید حسین ،روزنامه جمهوری اسلامی 85/10/12صفحه عقیدتیرحیم پور ازغدی، حسن ،سایت جامع فرهنگی شهید آوینی