ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات

اسلاید 1: ابزار گردآوری اطلاعاتناهید فتحی زاده عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

اسلاید 2: جمع آوري اطلاعات از طريق پرسشنامه

اسلاید 3: استفاده از پرسشنامه در بسياري از موارد روش مناسبي جهت گردآوري داده ها يا اطلاعات مي باشد. در مقايسه با مصاحبه ، پرسشنامه در اغلب شرايط عملي تر و آسان تر است و به محقق امكان مي دهد تا نمونه هاي بزرگتر را مطالعه و بررسي كند . براي تهيه و تنظيم پرسشنامه ابتدا بايد فهرست كليه هدفهاي پژوهشي را كه پرسشنامه به خاطر آنها تهيه مي شود، مهيا كرده زيرا تهيه پرسشنامه بدون داشتن هدفهاي مورد بحث ، دشوار و حتي در برخي از موارد غير ممكن است. پس از تعيين هدفهاي پرسشنامه ، محقق بايد نمونه اي را كه قصد دارد براي آنها پرسشنامه را به اجرا بگذارد تعريف نمايد و در سومين مرحله را بايستي به ساختن سؤالات بپردازد.

اسلاید 4: انواع پرسشنامه : پرسشنامه داراي دو نوع مختلف مي باشد:1- پرسشنامه منظم يا بسته2- پرسشنامه آزاد يا باز

اسلاید 5: در پرسشنامه منظم يا بسته ، محقق به ازاي هر سؤال چند پاسخ كه در ارتباط منطقي با سؤال مي باشـــد مشخص مي نمايد و پاسخگو ،يكي از آنها را به عنوان جواب مشخص مي كند. ولي در پرسشنامه باز تنها سؤال از جانب محقق مطرح مي گردد و پاسخگو مي تواند در محدوده اي كه از او خواسته شده جواب دهد :

اسلاید 6: براي مثال : 1-راههاي انتقال بيماري ايدز چيست ؟ پرسش باز 2- بيمار ايدز چگونه منتقل مي شود ؟ الف – از راه خون ب – از راه تنفس ج – از راه غذا ( 3 گزينه اي)

اسلاید 7: گاهي سؤالات به صورت نيمه بسته و نيمه باز مي تواند مطرح شود كه ابتدا سؤال يا عبارت به صورت بسته مي باشد و يك يا چند گزينه كه مورد توجه محقق بوده بيان گرديده و مجددا جهت كسب اطلاعات بيشتر يا توضيح بيشتر از پاسخگو بصورت باز مطرح مي شود. مثال : الف ) آري اگر آري ، چرا ؟ ب ) خيرج ) تا حدودي

اسلاید 8: طرح سؤالهاي بسته در ابتدا كمي وقت گير است ولي پاسخگويان به هنگام پاسخگويي وقت كمتري را صرف مي كنند. همچنين ارزش گذاري ، تجزيه و تحليل و تعبير و تفسير پرسشنامه منظم يا بسته به علت يكنواختي آن براي همه پاسخگويان و همچنين شكل مدون و خاص آن آسان تر از پرسشنامه آزاد يا باز است . در عوض طرح سؤالهاي باز به هنگام طراحي راحت تر است ولي به هنگام استخراج زمان بيشتري صرف خواندن تك تك پاسخها مي شود.

اسلاید 9: تفاوت ديگر اين است كه سؤالهاي باز دست پاسخگو را براي ابراز هر گونه اظهار نظري باز مي گذارد ولي در پرسشنامه بسته پاسخگو ملزم به انتخاب يك پاسخ مي باشد البته در پرسشنامه باز ، پاسخگو گاهي از هدف اصلي دور شده و احتمالا مطالبي را مطرح مي كند كه مورد توجه محقق نيست و با توجه به هدف تحقيق بي اهميت و بي ارزش است.

اسلاید 10: پرسشنامه بايد به طور خلاصه شامل قسمتهاي زير باشد: 1- مقدمه اين قسمت با معرفي محقق و مؤسسه اي كه اعتبار پژوهش را تأمين نموده شروع مي شود ذكر نام مؤسسه تأمين كننده اعتبار كه هزينه پژوهش را تقبل نموده و معمولا مؤسسه اي شناخته شده در سطح جامعه است مثلا دانشگاه ... ارزش پژوهش را نشان مي دهد و براي جلب همكاري پاسخ دهنده نيز مفيد است. در اين مقدمه دلايل اجراي تحقيق ، نحوه انتخاب پاسخ دهندگان و اهميت پاسخ هاي آنان ذكر مي شود.علاوه بر اين در مورد محرمانه بودن پاسخ ها و بدون نام بودن پرسشنامه نيز جمله اي بيان مي گردد. فرم اجازه نامه از شركت كنندگان را مي توان پس از اين مقدمه گنجاند.

اسلاید 11: 2- راهنمايي براي پاسخ به سؤالات در اين قسمت راهنمايي لازم در مورد چگونگي پاسخ به سؤالات و پر كردن پرسشنامه نوشته مي شود. مثلا در پاسخ هاي ذكر شده يكي يا چند پاسخ صحيح مي باشد و يا چگونگي مشخص كردن پاسخ ها قيد مي شود. اگر نوع سؤالا متفاوت است در ابتداي هر قسمت بايد راهنمائيهاي لازم نوشته شود. مي توان يك نمونه از سؤال و طرز پاسخ به آن را در اين قسمت گنجاند.

اسلاید 12: 3- سؤالات. سؤالات قسمت اصلي پرسشنامه و در واقع قلب آن را تشكيل مي دهند. محقق جهت جمع آوري اطلاعات به سؤالات پرسشنامه متكي است و بنابراين در طرح آن بايستي دقت زيادي به عمل آورد. وي بايد تناسب ، محتوي ، نحوه بيان و ترتيب سؤالات را در پرسشنامه مورد بررسي قرار دهد.

اسلاید 13: نكات مورد توجه در تهيه پرسشنامه :1- واژه هاي مورد استفاده بايد ساده باشند ، از به كار بردن جمله هاي طولاني و پيچيده خودداري كنيد. در مورد موضوعات نامطلوب سعي كنيد از كلمات و بيان مناسبي استفاده نمائيد. مثلا به جاي اينكه سؤال كنيد: چگونه كودك خود را تنبيه مي كنيد؟ بهتر است بپرسيد: براي تربيت كودك خود از چه روشي استفاده مي كنيد؟

اسلاید 14: 2- معلومات پاسخگو براي موضوع مورد تحقيق و سؤالهاي مربوط بدان در نظر گرفته شود. براي مثال اگر از گروه مهندسين در مورد علم پزشكي پرسيده شود و يا از بيكاران ، مسائل و مشكلات اداري و كاري و روابط اداري موجود پرسيده شود منجر به پاسخهاي غير معتبر مي شود ولي در صورتي كه از معلمان در مورد مشكلات آموزش و پرورش سؤال شود نمونه هاي خوبي خواهند بود.

اسلاید 15: 3- عبارات كوتاه و موجز را در تهيه پرسشنامه انتخاب كنيد. سؤالهاي پرسشنامه بايد بطريقي طراحي شود كه ضمن رعايت كوتاهي سؤالها، پاسخگو قادر باشد، به سرعت آن را بخواند، مفهوم آن را در يابد و پاسخ مناسب خود را بدون هيچگونه ابهام و اشكال بدهد . به طور كلي از تهيه پرسشنامه هاي وقت گير پرهيز كنيد.

اسلاید 16: 4- از طرح سؤالهايي كه پاسخهاي دو پهلو و ابهام آميز دارند، خودداري كنيد.5- سؤالها را به گونه اي تهيه و تنظيم نمائيد كه آزمودني را در پاسخگويي به آنها تحريك كنيد.

اسلاید 17: 6- هنگام سؤال در مورد موضوعات نامطلوب وخصوصيات ناخوشايند افراد، ابتدا به اين مسئله كه ساير افراد نيز ممكن است داراي چنين خصوصياتي باشند اشاره و سپس سؤال را مطرح كنيد مثلا به جاي اينكه بپرسيد: چند بار در طول زندگي خود به فكر خودكشي افتاده ايد؟ بهتر است بپرسيد: اغلب مردم در طول زندگي خود ممكن است چند بار به فكر خودكشي افتاده باشند، آيا شما تا به حال به اين فكر افتاده ايد؟

اسلاید 18: 7- ترتيب سؤالات از موارد كلي به موارد اختصاصي باشند و اين نكته هم در سؤالات باز و هم در سؤالات بسته بايد مورد نظر باشد. ايــــن روش را روش قيفي ( Funnel technique) نيز مي گويند، كه با سؤالات عمومي و راحت شروع و به تدريج محدود گرديده و پرسش باريك تر مي شود تا به موارد اختصاصي ، محرمانه ، دقيق و تخصصي بپردازد. سؤالات بايد از ترتيبي منطقي برخوردار باشند.

اسلاید 19: مزايا و معايب پرسشنامه : 1-   از طريق پرسشنامه ، تعداد بيشتري از افراد را مي توان مورد بررسي قرار داد. 2- پرسشنامه كتبي ارزان تر از روش مصاحبه است.3- پاسخ دهنده با صداقت بيشتري مطالب را پاسخ مي دهد زير نام او مشخص نيست.4- با استفاده از پرسشنامه پاسخ هاي همسان دريافت مي شود. زيرا بر خلاف روش مصاحبه از چند نفر مصاحبه گرد استفاده نشده و اشكالات مربوط به مصاحبه گر و پاسخ دهنده را ندارد.

اسلاید 20: البته پرسشنامه داراي معايبي نيز مي باشد كه مي توان به موارد زير اشاره كرد 1- احتمال عدم فهم و برداشت يكسان آزمودنيها از سؤالات پرسشنامه وجود دارد . زيرا امكان تهيه و تنظيم تعدادي سؤا كه همه آنها براي هر خواننده اي واضح و روشن و قابل هضم باشد، بسيار كم است. براي رفع اين نقص توصيه مي شود كه قبل از اجـــراي پرسشنامه در گروه اصلي به مطالعه اي كوچكتر و جنبي ( Pilot study ) مبادرت گردد و بعد از آن كه سؤالها در گروه جنبي بررسي شد و سؤالات غير قابل فهم حذف گرديد و سؤال مناسب ديگري جايگزين آن شد، آنگاه مي توان آن را در گروه اصلي به مرحله اجراء گذارد.

اسلاید 21: 2- از ديگر معايب پرسشنامه ( كه به صورت پستي براي افراد ارسال مي شود) پايين بودن درصد برگشت آنها است. اين امر نه فقط نمونه را كوچك و محدود مي سازد ، بلكه بر نتايج اثر مي گذارد و احتمالا قابليت تعميم نتايج را پايين مي آورد.

اسلاید 22: 3- استفاده از پرسشنامه براي افراد بيسواد مقدور نيست ( البته مي توان پرسشنامه را به صورت تصويري نيز طرح نمود تا افراد بيسواد به آن پاسخ دهند).4- پرسشنامه متكي به حافظه افراد است و فقط آنچه را كه فرد گزارش مي دهد مي توان مورد بررسي قرار داد. در حاليكه آنچه را كه فرد انجام مي دهد ممكن است متفاوت با مواردي باشد كه ذكر مي كند.

اسلاید 23: تورش (Bias) در مصاحبه و پرسشنامه : تمايلات و تعصبات پژوهشگر چه آگاهانه و چه ناخودآگاه ممكن است بر داده ها اثر گذارد. مثلا تمايل به اخذ داده هايي غير واقعي ممكن است باعث طرح سؤالاتي شود كه پاسخ دهنده را به يك جهت متمايل نمايد. نكته ديگر زمان گردآوري داده هاست كه ممكن است به نحوي در اطلاعات اثر داشته باشد. مثلا زماني كه در مورد يك روش بهداشتي تبليغات وسيعي صورت گرفته است، اين تبليغات در گرايش پاسخ دهنده ها اثر مي گذارد. مثلا اگر در هفته

اسلاید 24: بسيج سلامتي كودكان كه تبليغاتي در مورد مزاياي واكسيناسيون از رسانه هاي گروهي پخش مي شود گرايش مادران به انجام واكسيناسيون مورد بررسي قرار گيرد، پاسخ احتمالا با زمان قبل متفاوت است. در مورد مصاحبه ، مصاحبه گر ممكن است باعث تشويق پاسخ دهنده درجهت ابراز جواب هاي بخصوصي گردد. ( از اين جهت بايد مصاحبه كننده ها تحت آموزش قرار گيرند.)