روش‌های برآورد نیاز به مسکن

روش‌های برآورد نیاز به مسکن

اسلاید 1: بسمه تعالی موضوع: روشهای برآورد نیاز به مسکن  درس: سیاست های زمین و مسکن شهری (ایران) دانشجوی دکترا   - تهیه کننده : شریف نژاد جغرافیا وبرنامه ریزی شهری    اسفندماه 1394 .1

اسلاید 2: روشهای برآورد مسکن-1روشهاي برآورد نياز به مسكن :براي تنظيم و اجراي برنامه هاي مسكن، بايد نياز به مسكن را بر حسب كمبود شرح داد. بديهي است كه براي تخمين نياز به مسكن، بايد عناصر اصلي اين نياز مورد بررسي قرار گيرد و يك روش كلي براي رسيدن به برآورد كلي نيز تنظيم شود. هدف از برآود نياز به مسكن برآورد مطمئن از نياز به مسكن، عامل مهمي در تدوين سياست و تنظيم و ارزيابي برنامه هاي مسكن است. براي تنظيم و اجراي برنامه ها، بايد نياز به مسكن در مناطق مختلف كشور مشخص شود و همچنين شناختي از خصوصيات اقتصادي و اجتماعي متقاضيان مسكن صورت گيرد كه اين باعث تعيين اولويتهاي تهيه مسكن خواهد شد. اولويتها ممكن است بر مبناي كمبود مسكن، اهميت مناطق معين، گروه‌هاي جمعيتي و هدفهاي برنامه‌هاي عمراني تعيين شود.2

اسلاید 3: روشهای برآورد مسکن 2تقاضاي مسكنتقاضاي مسكن به عنوان تعدادي مساكن قراردادي يا خانه هاي مناسب زندگي تعريف شده‌اند كه درزماني خاص احتياج به ساخته شدن يا ايجاد تغييراتي براي رسيدن به سطح استانداردهاي قابل قبول ملي دارند. همچنين شامل تعداد مسكني است كه نيازمند به تعمير و يا نگهداري هستند به طوري كه در سطح استاندارد و در مدت زمان معين باقي بمانند.احتياجات به طور كلي براي درجات مختلف و همه موقعيت‌هاي مسكن برآورد شده است يعني احتياج به تهيه خانه براي افراد بي‌خانمان، احتياج به تهيه مسكن براي ساكنان زاغه‌ها و ساير مساكن موقتي،احتياج به مسكن مجزا براي هر خانوار؛ احتياج به نگهداري سطوح تراكم در يك سطح معين و براي آينده، احتياج به تهيه مقرراتي براي افزايش پيش بيني شده تعداد خانوارو جايگزين كردن مساكن جديد با مساكن قديم( زماني كه عمر آنها به پايان مي‌رسد.)3

اسلاید 4: روشهای برآورد مسکن((تقاضاي بالقوه)) و ((تقاضاي موثر))منظور از تقاضاي بالقوه مسكن، تقاضاي كليه كساني است كه تمايل به داشتن و تصاحب واحد مسكوني مناسب دارند كه شامل كليه افراد بي‌خانمان، ساكنان آلونكها، مستاجران و غيره است، منظور از تقاضاي موثر، تقاضاي كليه كساني است كه قادر و مايل به خريداري و تصاحب مسكن هستند، يعني علاوه بر اينكه تمايل به خريد مسكن دارند‌‌‌، قدرت اقتصادي و يا اعتبار لازم خريد مسكن را نيز دارند.در امر برنامه‌ريزي، بايد بين تقاضاي بالقوه و تقاضاي موثر تفاوت قايل شد. هم چنين بايد نسبت به متقاضيان شناخت كافي پيدا نمود كه اين افراد شامل چه كساني هستند، تعداد آنها چقدر است، چه فرهنگي دارند و شرايط مالي آنها چگونه است. ابتدا لازم است مفهوم خانوار و مسكن به اختصار بيان شود؛4

اسلاید 5: روشهای برآورد مسکنتعريف خانواريك خانواده شامل دو نفر يا بيشتر است كه با هم و در يك خانه مشترك زندگي مي كنند و يا شامل فردي است كه تنها زندگي كرده و خود مايحتاجش را تامين مي كند.مسكن قرارداديمسكن قراردادي يك يا چند اتاق در يك ساختمان دائمي است، يا قسمت مجزايي همراه با ساختمان اصلي يا مجددا ساخته شده و فقط براي سكونت يك خانوار در نظر گرفته شده است، مسكن بايد با يك راه جداگانه به خيابان يا به يك فضاي مشترك در ساختمان ارتباط پيدا كند. خانه‌ها، آپارتمان‌ها، چند اتاق و غيره مثال‌هايي از اين نوع مساكن هستند، يك خانه مسكوني ساختمان يا قسمتي از يك ساختمان است كه به طور اساسي، محل زندگي مجزايي را فراهم مي آورد.5

اسلاید 6: روشهای برآورد مسکنعوامل موثر بر تقاضاي مسكنعوامل موثر بر تقاضاي مسكن را مي‌توان به شرح زير خلاصه كرد:الف) عوامل جمعيت شناختي. شامل حجم جمعيت، نرخ شهرنشيني، نرخ تشكيل خانوار، نرخ رشد جمعيت، مهاجرت، تغييرات بعد خانوار، تراكم در واحد مسكوني و تركيب سني جمعيت است كه شناخت تركيب جمعيت خصوصاً براي جمعيت‌هاي جوان بسيار مهم و ضروري است.ب) عوامل اقتصادي. شامل درآمد خانوارها، سطح كلي هزينه‌ها، قيمت مسكن و قيمت ساير كالاها و تغييرات آن، سياستهاي اقتصادي و رفاهي حاكم بر جامعه، رشد درآمد، توزيع درآمد در جامعه، دارايي خانوار، نسبتي از درآمد كه به مسكن اختصاص مي‌يابد، تورم و نرخ آن، نرخ بهر، هزينه اجاره مسكن و به طور كلي وضعيت اقتصاد كلان است.6

اسلاید 7: روشهای برآورد مسکنج) عوامل فرهنگي. طرز استفاده طبقات مختلف از مسكن، طرز تلقي مردم از مسكن، نوع خانوارها(گسترده، هسته‌اي) و مشخصات خانوارها نظير سن، ميزان تحصيلات، مهارت، شغل، سرپرست خانوار، طبقه اجتماعي و غيره است.د) سياست‌هاي دولت. مهيا بودن كمكهاي مالي مسكن و سياستهاي پولي دولت مثل تعيين عوارض و يارانه از جمله اين سياستها است.ه) شرايط اعطاي وام و ديگرتسهيلات اعتباري، حوادث طبيعي(مانند سيل و زلزله)، نرخ تخريب ساختمانهاي مسكوني، مشخصات بازار مسكن و كيفيت عرضه آن، آثار نوسازي شهري و سرعت نوسازي‌ها از ديگر عوامل موثر بر تقاضاي مسكن است.7

اسلاید 8: روشهای برآورد نیاز به مسکن نمودار 1- عوامل موثر بر عرضه و تقاضاي مسكن و تاثير آنها را بر يكديگر نشان مي‌دهد. 8

اسلاید 9: روشهای برآورد نیاز به مسکنمشخصاتي كه در تحليل مسكن در نظر گرفته مي‌شونددرتحليل تقاضاي مسكن عواملي بايد مورد توجه با شند كه عبارتند از:الف)گروه‌هاي خانوار در جستجوي مسكن، شامل خانوارهاي بي مسكن، خانوارهاي مسكن كه مايل به تغيير محل سكونت خود هستند، گروه‌هاي ويژه‌اي از خانوارها (مثل سالخوردگان و گروه‌هاي كم در آمد)، و خانوارهايي كه مجبرند آلونك‌هايي را كه قرار است خراب شوند ترك كنند،ب)كيفيت مساكن مورد تقاضا، شامل تاسيسات و محل مسكن،ج) نحوه اشغال، مساكني كه در اشغال مالك قرار دارند ، خانه هاي اجاره اي، واحدهاي مسكوني،تعاونيها، آپارتمانها و خانه هاي سازماني،د) نوع واحد مسكوني، خانه هاي مستقل، بهم چسبيده، اپارتمانها،ه)بعد زماني.همچنين تقاضاي مسكن را از دو نظر يكي ماهيت تقاضا(تقاضاي بالقوه يا واقعي)،و ديگري بعد زماني تقاضا( تقاضاي كنوني يا آينده) مي توان بررسي كرد.9

اسلاید 10: روشهای برآورد نیاز به مسکن. نمودار2- الگوی پیش بینی تقاضای مسکن (برنامه ریزی مسکن،محمدرضا پور محمدی؛1379- ص51).10

اسلاید 11: روشهای برآورد نیاز مسکن 1-چه افرادي مايلند مسكن پيدا كنند؟الف)داراي مسكن ه)افراد خويشاوندب)بدون مسكن و)مستاجرين وديگرانج)خانوارها د)مجردان2-موضوع تقاضاي مسكنالف)مسكن اضافي ز)مساكن نوسازب)مسكن راحت تر ح)مساكن كهنه سازج)مساكن بزرگتر ط)مساكن درون خانه هاي خانوادگيد) مساكن اجاره اي ي)خانه هاي مسكونيه)مساكن شخصي ك)انواع ويژه مسكن(مانندمسكن سالمندان)و)مساكن آپارتماني3-تقاضاي مسكن در كجا وتا چه حد بيان شده است؟الف)شهرهاي بزرگ ه)منطقه در حال پس رفتنب)شهرهاي متوسط وكوچك و)مركز شهرج)نقاط تجمع روستايي ز)حومه هاد)منطقه در حال گسترش4 ارزيابي تقاضاي مسكن چه دوره اي را در بر مي گيرد ؟الف) كنوني ب) آينده 5-نوع تقاضاي بررسي شدهالف) بالقوه (پنهاني) ب)واقعي ج) غير واقعيجدول1 – ابعاد اساسي مسكن ((u.N:1973.p.1811

اسلاید 12: تقاضاي كنوني را از تحقيقاتي كه به صورت نمونه گيري در ميان تمامي خانوارهاي يك ناحيه به كار مي‌رود مي‌توان به دست آورد كه در اين صورت تقاضاي مسكن در زماني معين مشخص خواهد شد و براي برنامه ريزي كوتاه مدت 3تا5 ياساله اعتبار دارد. البته چون مساله كمبود مسكن در واقع عدم ارضاي تقاضاي بالقوه جامعه است لذا مي توان ميزان تقاضا را به وسيله تفاوت بالقوه براي واحدهاي مسكوني و تعدادواحدهاي مسكوني موجود اندازه گيري كرد.12

اسلاید 13: 1-عناصر سيستمهاي مسكنالف)مكانيسمهاي توزيع مساكن نو وكهنهب)نحوه اشتغال(خصوصي،عمومي،تعاوني،مختلط)ج)ساخت سرمايه گذاريها(سهم بخش خصوصي ، عمومي ،تعاوني وغيره)د) سياستهاي اجاره اي( مقررات براي اجار بها،حذف مقررات از بازار مسكن ،سيستمهاي مختلط بازارآزاد و تابع مقررات)ه) اشكال كمك مالي به مسكن سازي( كمك به صنايع ساختماني، كمك مالكان خصوصي وعمومي به گروههايي از مردم)2- وضع مسكنالف)عرضه مسكن(واحدهاي مسكوني، اتاقها، مساحت، تجهيزاتو موقعيت كلي)ب)دامنه بحران مسكنج)اختلاف مناطق از نظر كمبود مسكن وكيفيت مساكن (تنوع ميراث مستغلاتي)د)ساخت نيازها در زمينه مسكن (مثلا نسبت نياز به جانشيني به نيازهاي جمعيتي وغيره) 3- سياست اعتباري الف)وام مسكن، به چه كسي وبا چه شرايطي داده مي شودب)نقدينه هاي موجود براي رهنج)سياستهاي اعتباري ارزان قيمت و گران قيمتد)رهنها،وامهاي موجود وساخت آنها 4- مشخصات اقتصادي واجتماعيالف)سطح زندگي عمومي وسطح زندگي گروههاي اجتماعي عمدهب)رابطه بين هزينه مسكن و درآمدج)توزيع در آمدهاد)سطح و ساخت حقوق بازنشستگي، كمك هزينه تحصيلي و ساير اقدامات اجتماعي5- برنامه ريزي شهري و برنامه هاي مربوط به محيطالف)نقش برنامه ريزي شهري در تعيين محل انواع مختلف مسكن ب)وضع مقررات براي محيط وتاثير اين مقررات برمسكنج)برنامه ريزي واهداف مربوط به سرمايه گذاريهاي بلند مدت6-اطلاعات مربوط به مسكن الف شفافيت بازارهاي مسكنب)سطح اطلاع در ميان گروههاي مختلف اجتماعيج*وسايل خبري در زمينه مسكنجدول2- داده هاي اساسي لازم براي ارزيابي تقاضاي مسكن (سازمان برنامه وبودجه ،1356،ص14ات24).13

اسلاید 14: عوامل زير به طور انحصاري به امر پيش بيني تقاضاي مسكن اختصاص دارند:- پيش بيني نرخ افزايش در آمد افراد،- پيش بيني در آمد خانوارها:تحليل توانايي پرداخت بهاي مسكنعوامل موثر بر عرضه مسكناين عوامل را مي توان چنين خلاصه كرد : زمين،مصالح ساختماني ، دستمزد كارگران ساختماني زير ساختها و امور زير بنايي; اعتبارات ساختماني ، قيمت مسكن;هزينه ساخت ;قوانين ومقررات ساختماني،وضعيت تقاضا براي مسكن در بازار; موجودي مسكن ;مالياتها و عوارض، سياستهاي دولت.پس از شناخت عوامل موثر بر عرضه و تقاضاي مسكن ، لازم است روشهاي بر آورد احتياجات مسكن بادر نظر گرفتن عوامل موثر بر عرضه وتقا ضا توضيح داده شود.14

اسلاید 15: روشهاي برآورد نياز به مسكن در سطح خردپس از شناخت عوامل موثر بر عرضه وتقاضاي مسكن ونحوه تقاضاي مسكن لازم است روشهاي بر آورداحتياجات مسكن توضيح داده شود .به عنوان اولين قدم ، ابتدا بايد اجزاي اصلي احتياج مسكن مشخص شوند و سپس روشهاي رسيدن به بر آورد كلي احتياج مطرح گردند. اجزاي اصلي احتياج به مسكن در كشورهاي درحال توسعه به شرح زير است.احتياجات متراكم شده (احتياجات مسكن كه در شروع دوره برآورد وجود دارد)، كه شامل موارد زير است:- مساكن مورد نياز خانوارهاي بدون سر پناه (بي خانمان);- مساكن مورد نياز خانوارهايي كه واحدهاي مسكوني غير قابل قبول را اشغال كرده‌اند (حاشيه نشينان و زاغه نشينان)- مساكن مورد نياز خانوارهايي كه به طور غير ارادي با خانوارهاي ديگر در واحدهاي مسكوني قابل قبول زندگي مي كنند- مساكن مورد نياز براي كاهش سطح تراكم (نسبت افراد درهراتاق يا فضا براي هرنفر)درواحدهاي مسكوني مورد قبول و در سطح مطلوب;- واحدهاي مسكوني كه مورد قبول هستند اما احتياج به تعمير وتعويض دارند (نرخ تخريب واحدهاي مسكوني در شهرهاي ايران5/1 و در روستاها 2/2 دصد تخمين زده شده است). احتياجات جاري يا آينده( كه انتظار مي‌رود در طول دوره برآورد افزايش يابد )،شامل:- مساكن مورد نياز خانوارهايي كه در طول برآورد تشكيل خواهند شد،- مساكن مورد نياز براي تعويض واحدهاي مسكوني از نوع مورد قبول كه از موجودي طول دوره برآورد حذف خواهند شد- واحدهايي مسكوني كه در طول دوره برآورد نيازمند نگهداري و تعميرند.15

اسلاید 16: برآورد فوق العاده براي مساكن خالي: درصد معيني از موحودي مسكن كه بين 3 تا 9 درصد در بين كشورهاي مختلف در تغيير است به دليل اجاره دادن، يا براي فروش يا خانه دوم و غيره خالي مي‌ماند. البته اين درصد به نسبت خالي بودن و همچنين نيازمندي‌هاي مسكن مربوط مي‌شود.16

اسلاید 17: روشهاي برآورد احتياجات مسكن عبارتند از: روش برآورد مبتني بر نياز، روش برآورد براساس درآمد و روش برآورد بر اساس اشتغال.1- روش برآوردمبتني بر نياز:در اين روش ابتدا تعداد خانوار فعلي با تعداد مساكن موجود مقايسه، و بر اساس يك استاندارد معين كمبود برآورد مي‌شود. سپس با اعمال نرخ رشد جمعيت و افزودن آن به مساكني كه به دليل استهلاك و يا پايين بودن كيفيت در سالهاي آتي از رده خارج خواهند شد. تعداد مسكني را كه بايد ظرف مدت معين ساخته شوند محاسبه مي‌كند. اين روش در برنامه‌ريزي‌هاي مسكن اغلب طرحهاي جامع شهري كه براي شهرهاي ايران تهيه شده‌اند به كار برده شده است. در برنامه‌ريزي‌هاي مسكن در قالب طرح‌هاي آماده سازي نيز اين روش در اولين طرح‌هايي كه تهيه شدند به كار برده شد . روش مبتني بر نياز به دو روش تقسيم مي‌شود كه عبارتست از روش كلي و روش خام. روش كلي، بيشتر براي نقاطي كه آمارهاي اساسي برآورد‌ها در دسترس باشد، كاربرد دارد. روش خام براي نقاطي كه آمار اساسي ندارند پيشنهاد شده است. 17

اسلاید 18: . شرح هر يك از روشهاي فوق در زير آمده است:الف) روش كلي: در اين روش تمامي اجزاي مؤثر در ايجاد نياز به مسكن مورد نظر است و با (t)E نشان داده مي‌شود. اين اجزا عبارتند از: (t)E= واحد مسكوني مورد نياز تا زمانt k= ضريب خانه‌هاي خالي ‍ = كمبود فعلي مسكن = واحدهاي مسكوني زير استاندارد = نياز ناشي از يك واحد مسكوني به ازاي هر خانوار = نياز ناشي از حذف يا كاهش تراكم = نياز ناشي از افزايش جمعيت در زمان t = واحدهای مسکونی که نیاز به تخریب و تجدید بنا دارند؛E= واحدهای مسکونی که در مدت برنامه ریزی نیاز به تخریب و تجدید بنا دارند.در کاربرد این مدل با توجه داشت که حدود اجزای مختلف برای جلوگیری از محاسبه مضاعف باید کاملاً مشخص شود. همچنین باید مشخص شود که آیا مسأله مهاجرت در برآورد واحدهای مسکونی مورد نیاز افزایش تعداد خانوارهای مناطق شهری محاسبه شده یا نه، همچنین ممکن است نیاز بیان شده به وسیلهE 4 با افزایش اندازه (تعداد اتاقها یا فضا) واحدهای مسکونی که برای رفع احتیاجاتی که به وسیله E2,E3,E5,E6,E7 و E1 بیان شده برطرف گردد. در این حالت E4 در رابطه بالا لحاظ نمی شود.18

اسلاید 19: ب) روش خام: در شرایطی که آمارهای موجود برای تهیه یک برآورد کلی و به صورت مجزا برای هریک از اجراء ( که قبلاً ذکر شده) کافی نباشد، از این روش برای برآورد تقریبی احتیاجات مسکن استفاده می شود. در بیشتر کشورها، جمعیت کل و نرخ افزایش جمعین و بُعد خانوار مشخص است. همچنین تعداد کل واحدهای قابل قبول و موجودی مسکن نیز از آمارهاقابل استنباط است. عبارت جبری که بتوان به وسیلة آن نیاز به مسکن را برآورد کرد عبارت است از: که در آن واحدهای مسکونی مورد نیاز تا زمانt؛ (H) تعداد خانوارها؛ (U) واحدهای مسکونی موجود؛ (H(t)) تعداد خانوارهای موجود و نیاز خانوارهای جدید (خانوارهایی که در طول دوره برنامه ریزی به خانوارهای موجود اضافه خواهد شد)و (ru(t)) درصد واحدهای مسکونی است که تا زمانt نیاز به تخریب و تجدید بنا خواهند داشت. فیلد و مک گریگور برای پیش بینی واحدهای مسکور مورد نیاز ناشی از افزایش جمعیت روش تجمعی و روش نرخ رئیس خانوار را توصیه کرده اند.19

اسلاید 20: در روش تجمعی، جمعیت پیش بینی شده بر بعد متوسط خانوار تقسیم میشود. رابطه آن عبارت است از:که در آن (H) واحدهای مسکونی مورد نیاز، (P) جمعیت پپیش بینی شده و (H)بُعد خانوار است. در این رابطه (k)ضریب خانوار در واحد مسکونی هم ملحوظ است. در روش نرخ رئیس خانوار، جمعیت سال پایه را محاسبه کرده سپس جمعیت را پیش بینی و به نحو تجزیه کرده و نرخهای رئیس خانواری را برآورد، سپس تعداد پیش بینی خانوارها را محاسبه و خانوارهای بالقوه را به دست می‌آوریم. 20

اسلاید 21: یکی از اقدامات لازم برآورد میزان نیاز به مسکن، محاسبه نرخ تخریب و تجدید بنای واحدهایی است که تخریب و تجدید بنای واحدهای مسکونی و تعداد واحدهایی است که تخریب خواهند شد،که با استفاده از آمار احدهای مسکونی موجود در اول و آخر هر دوره، با استفاده از روشهای آماری می توان این نرخ محاسبه کرد. برای محاسبه میزان تخریب هر دوره، باید واحدهای مسکونی موجود در هر دوره را بر حسب نوع دوام تفکیک کرد و سپس با استفاده از نرخ استهلاک یا تخریب، تعداد تخریب را به دست آورد. ضرایب استهلاک و تخریب محاسبه شده توسط دفتر اقتصاد مسکن، برای بناهای بادوام یک صدو درصد و نیمه دوام 21% درصد و برای کم 35% درصد است. در جدول 4، واحدهای مسکونی از لحاظ مصالح عمده که در آنها به کار رفته است به 4 گروه تقسیم شده اند. مقاومت نوع مصالح به کار رفته بیانگر عمر مفید ساختمان است.21

اسلاید 22: جدول 3- انواع واحدهای مسکونی از لحاظ نوع مصالح1- بادوامشامل اسکلت فلزی یا بتونی، آجر و آهن و سنگ آهن2- نیمه بادوامشامل آجر و چوب، سنگ و چوب و بلوک سیمانی3- کم دوامشامل تمام آجر،تمام چوب، خشت و چوب و خشت و گل4- بی دوامشامل کپر و آلونکدانستن عمر مفید انواع ساختمان یکی از ضروریات امر برنامه ریزی مسکن و محاسبه نیاز به مسکن است. در جدول4 عمر مفید انواع واحدهای ساختمانی از لحاظ نوع مصالح و... در اقلیم‌های متفاوت آمده است.جدول4 عمر مفید انواع واحدهای ساختمانی از لحاظ نوع مصالح (اسکلت و سفت کاری) و در اقلیم‌های متفاوت به صورت فرضی بر حسب سال (حسین نیا؛ 1375).22

اسلاید 23: نوع اسکلت و سفت کاریاقلیم الف، داقلیم، ب، ج، ح، طاقلیم ه، واقلیم زبتن آرمه75150100150فلزی3012050120آجری5010060100بلوکی50706070چوبی30405040خشت گل20302030اقلیم نوع الفتابستان بسیار گرم و مرطوبزمستان بادرجه حرارت15+تا 10+مثل بندرعباس و بند لنگهاقلیم نوع بتابستان بسیار گرمزمستان با درجه حرارت 0 تا 5+طبس و کاشاناقلیم نوع جتابستان بسیار گرمزمستان با درجه حرارت 5+ تا 10+ ایرانشهر و بماقلیم نوع دتابستان بسیار گرم و مرطوبزمستان با درجه 5+تا 10+آبادان، دزفول، بوشهراقلیم نوع هتابستان بسیار گرم و مرطوبزمستان با درجه حرارت 0 تا 10+خرم اباداقلیم نوع وتابستان گرم و مرطوبزمستان مرطوب 0 تا 5+بابلسر و بند انزلیاقلیم نوع زتابستان گرم و خشکزمستان مرطوب 5- تا 10-تبریز، زنجان، همداناقلیم نوع حتابستان گرم و خشکزمستانمرطوب 0 تا 5-کرمانشاه، مشهد، قزویناقلیم نوع طتابستان گرم و خشکزمستانمرطوب 0 تا +5زاهدان و فسا23

اسلاید 24: انواع واحدهای مسکونی1- مساکن دائمی و قراردادی. این نوع مساکن، اغلب در سطح استاندارد بوده و جزء موجودی مسکن به حساب می آیند.2- مساکن شبه دائمی.اغلب شامل یک نسبت اساسی از موجودی مسکن، بخصوص در مناطق روستایی و محله‌های زاغه نشین، است. عمر کوتاه چنین واحدهایی باید در برآورد احتیاجات محاسبه شود.3. واحدهاي مسكوني متحرك. نشان دهنده نوع خاصي از مسكن است كه فقط ممكن است مناسب شرايط بعضي از كشورها باشد. خانه هاي قايقي و چادري از جمله آنهاست. چادر معرف مسكن قابل قبول و سنتي در بعضي مناطق است، و نسبت قابل توجهي از موجودي مسكن بعضي از كشورها را تشكيل مي دهد. ولي اشخاصي كه در واگنها و ارابه ها زندگي مي كنند جزء نيازمندان به مسكن به شمار مي روند.4. واحدهاي مسكوني مارجينال. شامل واحدهاي مسكوني اي است كه خيلي فوري ساخته مي شوند و يا اضافات ساختمان كه براي سكونت مناسب نيست. اين مساكن تقريبا تحت همه شرايط غيرقابل قبول هستند و بنابراين جزء كمبود و نياز مسكن بايد به حساب آيند.5. محلهاي مسكوني. شامل هتلها، شبانه روزيها واردوگهايي است كه به وسيله خانوارها اشغال شده است. براي برآوردهاي تقريبي احتياجات مسكن، اين خانوارها ممكن است به عنوان افرادي كه داراي مزنل هستند در نظر گرفته شوند. اگر چه براي برآوردهاي دقيقتر، شرايط و تسهيلات واحدهاي مسكوني و همچنين خصوصيات خانوارهاي ساكن بايد مورد ملاحظه قرار گيرد. 24

اسلاید 25: اشكالات روشهاي برآورد مبتني بر نياز1. نياز مفهومي پيچيده است و وابستگي غيرقابل تفكيكي با فرهنگ دارد. نياز به عنوان يك مقوله فرهنگي تابعي است و از وضعيت زيست در زمانها و مكانهاي مشخص، و در هر مكان تابعي است از ويژگيهاي اجتماعي اقشار گوناگون آن مكان كه در قالب شغل، درآمد، سطح سواد و به طور كلي شيوه زندگي با يكديگر تفاوت دارد. از اين رو زماني كه در اين روشها برنامه ريزي برآورد نياز به مسكن، بر اساس استانداري فرضي است، بسياري از گروههاي اجتماعي خارج از حدود فرض، بالاتر يا پايينتر و به هر حال متفاوت با آن، قرار مي گيرند. 2. اين روشها به نحوه توزيع مسكن و اينكه تعيين كننده نهايي در برخوداري از مسكن، سطح درآمد استفاده كننده و تمايل و توان وي براي پرداخت هزينه مسكن است توجهي ندارد.3. چون برآورد نياز، كميّ و يك بُعدي است و با توه به استانداردهاي فرض شده صورت مي گيرد، لذا ميزان سرمايه گذاري برآورد شده براي تامين مسكن با توان و قدرت استفاده كنندگان تناسب و اغلب از آن بالاتر است. 25

اسلاید 26: روش برآورد بر اساس درآمددر اين روش نقطه شروع برنامه ريزي، توان اقتصادي خانوار است. ((درآمد)) عاملي است كه توان خريد يا ساخت قسمت معينياز مسكن مستقيما از آن قابل استنتاج است. بدين ترتيب مي توان تعيين كرد كه هر گروه شغلي از نظر مقدار درآمد چه مقدار زيربنا و زمين مسكوني مي تواند در اختيار داشته باشد.در واقع يك درآمد معين، داراي امكانات متفاوتي براي تامين مسكن است. بنابراين يكي از اهداف برنامه ريزي،تعیین مناسب ترین امکان از میان انواع امکانات خواهد بود ودر این زمینه طرز تلقی افراد از مسکن و واحد مسکونی مانند عوامل فرهنگی،نحوه زیست و استفاده از مسکن و بالاخره مفهوم مسکن به عنوان نوعی سرمایه گذاری نیز نقش تعيين كننده اي دارد. اشكالات اين روش عبارتند از:- در صورتي كه تنوع گروههاي شغلي از نظر مقدار درآمد در جامعه مورد برنامه ريزي زياد باشد كاربرد اين روش مشكل به نظر مي رسد.- اين روش، درآمد را درموقع زماني معين مورد نظر دارد و تغييرات آن در طول زمان لحاظ نمي‌شود. 26

اسلاید 27: برآورد بر اساس اشتغالچون مسكن پديده اي پيچيده و چند بعدي است، برآورد بر اساس اشتغال تا حدودي مي تواند جوابگوي اين پيچيدگي باشد. زيرا نوع شغل، تا حدودي سطح درآمد، سطح سواد، نوع فرهنگ و در مجموع منزلت اجتماعي افراد را بيان مي كند. علاوه بر آن، با توجه به شغل مي توان چشم انداز درآمد و قدرت اقتصادي خانوار را در آينده ترسيم كرد. كلي ترين و نيز تعيين كننده ترين تقسيمي كه مي توان از ساختار اشتغال در يك شهر به عمل آورد تشخيص سه بخشي اشتغال سازمان يافته، غير متشكل وحاشيه اي است كه به شرح زير است:الف) اشتغال حاشيه‌اي. عمده ترين بخش شاغلان حاشيه‌اي شامل مهاجران روستايي است كه روستاها را به اميد يافتن زندگي بهتر رها كرده و راهي شهرها شده اند. اين گروه به علت پايين بودن سطح آموزش و عدم توانايي بازار اشتغال شهر در جذب آنها، قادر به ادغام در شهر نيستند و تنها از مزاياي ((همجواري)) با آن بهره مند مي‌شوند. اين افراد، اغلب شغل معين و ثابت نداشته و بيشتر از راه عرضه نيروي كار و يا از طريق دستفروشي و گاهي مشاغل غيرقانوني امور خود را مي گذرانند. مساكن اين افراد اغلب شبيه به مساكني است كه در روستا داشته اند. الگوي به دست آوردن زمين نيز عموما به شكل خريد عرفي و محلي است و كمتر جنبه قانوني دارد. 27

اسلاید 28: ب) اشتغال غيرمتشكل. با افزايش سطح آموزش و كسب مهارت در يك رشته بخصوص، روستاييان مهاجر به شهرها از حالت حاشيه نشين خارج شده و بتدريج وارد بازار كار شهري مي گردند. با اين ارتقاء نوع مسكن آنها و مهمتر از آن موقعيت مكاني مسكن نيز تعيين مي كند. اين مسكن ارزش بيشتري داشته و نوعي پشتوانه مالي براي خانوار محسوب مي شود.از لحاظ شغلي اين اقشار گاه خود صاحب سرمايه اند و گاه تنها نيروي كار ماهر خود را در اختيار ديگران مي گذارند. تعمير كاران اتومبيل و كارگران ماهر ساختماني در زمره اين قشر قرار دارند. بخش اشتغال غير متشكل شامل انواع ديگري از مشاغل نيز هست كه با قشري كه در بالا بدان اشاره شد تفاوت دارد. كسبه و تجار و بازرگانان از سطوح درآمدي پايين تا بسيار بالا جزو شاغلان غيرمتشكل محسوب مي‌شوند.عرضه كنندگان خدمات اجتماعي كه در مقياسي خرد و محدود عمل مي كنند، صاحبان صنايع و كارگاههاي كوچك، شاغلان در حمل ونقل، رانندگان تاكسي وكاميونداران و غيره نيز جزء اين بخش محسوب مي شوند.28

اسلاید 29: ج) اشتغال سازمان يافته يا متشكل: مشاغل سازمان يافته به طور كلي مشاغلي هستند كه از حيث استخدامي زير پوشش نوعي حمايت قانوني و دولتي قرار دارند. ميزان درآمد در اين گروه بر حسب سنوات خدمت وسطح تخصص و سواد تعيين مي‌گردد، بيمه وبازنشستگي دارند، عضو تعاوني‌ها هستند و .... با اين تعريف كليه شاغلين سازمانهاي خدماتي و توليدي دولتي و بخشي از شاغلان رده هاي تخصصي در بخش خصوصي در اين گروه قرار مي گيرند. اين گروه در ساختار اشتغال شهر ادغام شده، الگوي زندگي و شيوه ي مصرفشان شهري شده است. اين گروه بنا به ماهيت شغلي شان مي توانند در قالب تعاونيهاي مسكن متشكل شده و از منافع كاهش هزينه هاي توليد در مسكن منتفع شوند و همچنين مي توانند به فرهنگ و محدوديتهاي زندگي آپارتماني گردن نهند و...نكته اي كه در اينجا بايد متذكر شد اين است كه ساختار اشتغال شهري مقوله اي بسيار پيچيده است. و انچه كه ذكر شد تصوير ساده اي از آن است. ترسيم تصوير دقيق اين ساختار و مناسبات و روابط ميان اجزاي آن فقط با يك بررسي نظام مند و عملي ممكن است. حال لازم است بدانيم كه كداميك از اين سه روش براي برنامه ريزي مسكن مفيدتر و كاراتر است. زيرا استفادة از هر كدام نتايج متفاوتي به دست مي‌دهد. مسكن خود تابعي از هر سه عامل است زيرا از نياز (با ويژگيهاي كمّي و كيفي آن)، درآمد (كه كميت و كيفيت مسكن را مشروط مي كند) و اشتغال (كه نحوه توليد مسكن، بازپرداخت وام، امكانات استفاده كنندگان براي مشاركت جمعي در سرمايه گذاري و ديدگاه آنان نسبت به مسكن را شامل مي شود) تأثير مي پذيرد.29

اسلاید 30: بهترين گروه‌بندي استفاده كنندگان، گروه بندي بر حسب اشتغال است. زيرا اين نوع رده بندي خود تا حدي دربردارنده جنبه هاي فرهنگي نياز نيز هست و بخودي خود تقسيم بندي بر اساس درآمد را نيز شامل است. بدين ترتيب اولين اقدام لازم، جدا كردن انواع مشاغل (حاشيه‌اي، غير متشكل و متشكل) است. البته لازم است اين دسته‌بندي تا سطوح فرعيتر نيز ادامه يابد و وجوه اشتراك در بين دسته‌هاي فرعي روشن شود. سپس در هر زير دسته سطح درآمد و نيز شيوة زيست شناخته شود. زيرا ميزان درآمد عمدتاً بر كميت و كيفيت مسكن دخالت كرده و شيوة زيست نيز نحوه سازمان‌يابي فضاي داخلي مسكن، نحوة سازمان واحدهاي مسكوني در مجموعه هاي بزرگتر مانند واحد همسايگي ومحله و غيره را آشكار مي‌سازد.به طور خلاصه مي‌توان چنين گفت كه «دسته بندي بر حسب اشتغال» اساس سياست‌گذاري‌هاي كلان در برنامه‌ريزي مسكن است در حال كه دسته‌بندي برحسب درآمد ونياز، عمدتاً در سطح خرد و در پروژه‌هاي مناطق شهري مورد استفاده قرار مي‌گيرد. هدف از دسته‌بندي بر اساس اشتغال آن است كه براي مالك خانه شدن هر يك از اقشار مختلف اجتماعي كه ماهيتاً بنابر جايگاهشان در نظام اشتغال، توانها، خواستها و نيز شايستگيهاي متفاوتي دارند، سياستي خاص و شيوه اي درخور وضعيت آنها انديشيده شود و هدف از دسته بندي بر اساس درآمد و نياز، آن است كه در قالب سياستهاي تعيين شده مذكور،پاسخ معين در قالب كميت‌ها و كيفيت‌ها مشخص مسكن مانند مقدار زير بنا و شكل سازمان‌يابي و مجموعه‌هاي مسكوني در فضاي شهري يافت شود. 30

اسلاید 31: اطلاعات و آمار مورد نياز در مراحل مختلف برنامه ريزي مسكنآمار حسابهاي مليآمار های جمعیتیاطلاعات اقتصادی جامعه اطلاعات مربوط به تسهیلات عمومی شهری راجع به مسکناطلاعات مربوط به وضعیت مسکنآمار و شاخص های مربوط به هزینه ایجاد مسکناطلاعات مربوط به صنعت ساختماناطلاعات مربوط به زمینمدیریت عمومی مسکناطلاعات مربوط به موسسات مالی زیربط در امر مسکناطلاعات مربوط به قوانین مرتبط با امر مسکن31

اسلاید 32: روشهای برآورد نیاز به مسکنبرای برنامه ریزی در سطح کلان، اطلاعات کلی اقتصادی، جمعیتی و مسکن را می­توان از نتایج سرشماری­ها، سالنامه­های آماری و گزارشات مدون دستگاه­های زیربط تهیه کرد. لیکن در برنامه­ریزی­های منطقه­ای و شهری علاوه بر منابع فوق، نیاز است که مطالعات میدانی از جمعیت و خانوارها با اهداف کلی به عمل آید. این قبیل مطالعات ابعاد اساسی نیاز به مسکن مانند: ساختار جمعیتی، تمایلات و ترجیحات بخصوص در رابطه با نوع مسکن و مالکیت، مشکلات دسترسی و نیازهای ویژه را منعکس می­کنند.32

اسلاید 33: فصل دوممدل‌هاي برآورد مسكن33

اسلاید 34: مسكن به عنوان يكي از اساسي‌ترين نيازهاي زندگي انسان‌ها به عنوان كوچكترين عنصر تشكيل دهنده سكونتگاه‌ها و به وجود آورنده يكي از پديده‌هاي جغرافيايي به شمار مي‌رود. روند شتابات شهر نشيني در كشورهاي در حال توسعه و بحران مسكن در شهرها باعث گشترش زاغه‌ ها و اسكان غير رسمي در اكثر اين شهرها شده است. فراهم آوردن سرپناه مناسب و همچنين ارائه خدمات و امكانات شهري در حال حاضر از عمده‌ترين مشكلات جمعيّت شهري رو به افزايش اين كشورها است. گسترده‌تر بودن قلمرو مطالعات مسكن و برنامه‌ريزي آن باعث گرديده است كه برنامه ريزان آن را از ديدگاه‌هاي گوناگون از جمله معماري، فنون احداث بنا، تأسيسات بناهاي مسكوني، هزينه زمين و ساختمان، اعتبارات مسكن و غيره مورد بررسي قرار دهند.آن چه كه در مطالعات جغرافيايي (برنامه‌ريزي شهري- ناحيه‌اي) مورد بررسي قرار مي‌گيرد، شناخت وضع موجود و برنامه ريزي مطلوب نياز به واحدهاي مسكوني و مقدار زمين مورد نياز آتي شهري و سكونتگاه‌ها است. در اين فصل ابتدا به معرفي شاخص‌هاي كمّي، كيفي و اقتصادي كه جهت شناخت وضع موجود مسكن كاربرد دارد، پرداخته مي‌شود؛ سپس روش‌هاي برآورد نياز به واحدهاي مسكوني و زمين به طور مفصل مورد بحث و بررسي قرار خواهند گرفت.34

اسلاید 35: شاخص‌هاي مسكنشاخص‌هاي مسكن شايد مهم‌ترين و كليدي‌ترين ابزار در برنامه‌ريزي مسكن باشد. بررسي شاخص‌هاي مسكن يكي از وسايل و شيوه‌هاي مختلف شناخت ويژگي مسكن به شمار مي‌رود كه مي‌توان به كمك آن پارامترهاي مؤثر در امر مسكن را شناخت و هر گونه برنامه‌ريزي و تصميم‌گيري در مورد مسكن را تسهيل نمود. به عبارت ديگر شاخص‌ها در واقع ابزارهاي اندازه‌گيري و سنجش وضع مسكن و روند تحول آن و همچنين ارزيابي ميزان وضعيت؛ در تدوين اهداف كمّي برنامه‌‌ها نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرند. به طور كلي مي‌توان شاخص‌‌هاي مسكن را در سه گروه عمده تقسيم‌بندي نمود:الف) شاخص كمّي مسكنب) شاخص‌هاي كيفي مسكن،ج) شاخص‌هاي اقتصادي مسكن35

اسلاید 36: الف) شاخص‌هاي كمّي مسكن عبارتند از:1- تراكم نفر در واحد مسكوني2- تراكم خانوار در واحد مسكوني3- متوسط اتاق در واحد مسكوني4- متوسط تعداد اتاق مورد تصرف خانوار5- تراكم نفر در اتاق6- تراكم خانواردر اتاق7- كمبود واحد مسكوني8- نسبت به افزايش خانوار به واحد مسكوني،9- مساحت زمين واحدهاي مسكوني.ب) شاخص‌هاي كيفي مسكن عبارتند از:1- نسبت مسكن مناسب2- عمر واحدهاي مسكوني3- نحوه تصرف واحد مسكوني4- مساحت و سطح زيربناي واحد مسكوني. 5- سطح زيربناي طبقات ساختمان‌هاي تكميل شده بر حسب نوع مصالح،6- واحدهاي مسكوني به لحاظ برخورداري از تسهيلات36

اسلاید 37: ج) شاخص‌هاي اقتصادي مسكن عبارتند از:1- سهم اجاره بها و ديگر هزينه‌هاي منزل مسكوني،2- هزينه يك متر مربع زمين ساختمان‌هاي مسكوني3- هزينه يك متر مربع زيربنا،4- اراضي واگذار شده توسط زمين شهري و هزينه هر متر مربع از آن‌ها5- مصالح ساختماني6- شاغلين بخش ساختمان،7- طول دوره ساخت واحدهاي مسكوني.37

اسلاید 38: روش تعيين كمبود واحد مسكونيحاصل تفاضل واحدهاي مسكوني معمولي موجود از تعداد خانوارهاي معمولي را اصطلاحاً كمبود واحد مسكوني مي‌نامند. به عبارت ديگر، با مقايسه تعداد خانوارها با تعداد مسكن موجود و بر اساس يك استاندارد معين (غالباً يك مسكن براي هر خانوار) مي‌توان كمبود مسكن را برآورد نمود. براي مقايسه بهتر از اين شاخص مي‌توان از درصد كمبود واحدهاي مسكوني استفاده نمود، كه از طريق رابطه (4-1) به دست مي‌آيد : 100 ×واحد مسكوني- تعداد خانوار = درصد كمبود واحد مسكوني تعداد خانوار. 38

اسلاید 39: مدلهای برآورد نیاز مسکنمهم‌ترين روش‌هاي برآورد نياز به مسكن را به شرح زير مي‌توان برشمرد: روش انبوهه روش شاخص روشهاي نرخ سرپرستي روش كلي روش خام روش لجيستيك39

اسلاید 40: مدلهای برآورد نیاز مسکنروش انبوهه در اين روش، جمعيّت پيش بيني شده (p) به ميانگين بعد خانوار (S) تقسيم مي‌گردد، تا تعاد خانوار پيش بيني شده (H) به دست آيد. بنابراين خواهيم داشت :در رابطه بالا اگر(K) شاخص خانوار در واحد مسكوني را دخالت دهيم، تعداد مسكن مورد نياز (E) برآورد مي‌گردد.مثال: اگر در يك شهر جمعيّت پيش‌بيني شده تا افق 1390، 200000 نفر، ميانگين بعد خانوار2/4 و نفر و شاخص خانوار در واحد مسكوني 07/1 باشد؛ مطلوب است تعداد مساكن مورد نياز را تا افق 1390برآورد نماييد.واحد مسکونی 40

اسلاید 41: مدلهای برآورد نیاز مسکنروش شاخص:اين روش، يكي ديگر از روش‌هايي است كه براي برآورد تعداد واحدهاي مسكوني مورد نياز مي‌توان استفاده كرد. در اين روش ابتدا تعداد خانوار پيش بيني مي‌گردد. سپس با دخالت دادن شاخص خانوار به مسكن مي‌توان تعداد واحدهاي مسكوني مورد نياز را برآورد نمود. براي نمونه، فرض كنيد كه نسبت جمعيّت 20 ساله و بيشتر خانوارهاي خصوصي، در 40 سال گذشته به صورت شايان توجهي ثابت باقي مانده باشد. اگر براي اين نسبت، مقدار فرضي قرار داده يا آن را پيش بيني كنيم، با ضرب اين مقدار در پيش بيني جمعيّت (P)، تعداد خانوار (H) پيش بيني مي‌شود ، كه در نهايت با تقسيم آن با شاخص خانوار به مسكن (K)، تعداد واحدهاي مسكوني مورد نياز برآورد مي‌شود. PR= H در اين رابطه : اگر 000/40 =P و 5/0= R باشد پس: 20000=5/0× 40000 =H و اگر K مساوي با 08/1 باشد، خواهيم داشت: 41

اسلاید 42: مدلهای برآورد نیاز مسکنروش نرخ‌هاي سرپرستيدر اين روش، جمعيّت پيش بيني شده معمولاً بر حسب سن، جنس و وضع ازدواج به گروهايي نقسيم مي‌شوند، كه در هر گروه جمعيّتي، سهم معيّني از افراد، سرپرستخانوار خواهند بود كه از طريق تعداد افراد سرپرست خانوار و جمعيّت سال پايه مي‌توان نرخ‌هاي سرپرستي در هر گروه را محاسبه كرد. سپس با جمع كردن تعداد افراد هر گروه سني به نرخ‌‌هاي سرپرستي، تعداد خانوارها پيش بيني مي‌شود. از روي تعداد خانوارهاي پيش بيني شده تعداد خانوارهاي بالقوه محاسبه شده و واحدهاي مسكوني مورد نياز برآورد مي‌گردد.روشهای کلی و روش خام بطور مختصر در فصل اول توضیح داده شد.42

اسلاید 43: مدلهای برآورد نیاز مسکنمدل لجستيكمدل لجستيك روش مناسبي براي برآورد تعداد واحد مسكوني مناسب در يك شهر است. اين روش بر اساس روند گذشته به پيش بيني آينده مسكن مبادرت مي‌‌كند، كه بر فرض‌هاي زير استوار است:1- ميانگين وثعت خانوار تا افق برنامه‌ريزي تغييري نمي‌كند و ثابت باقي مي‌ماند. 2- حد نهايي تراكم مطلوب برابر يك واحد مسكوني به ازاي يك خانوار است. بدين ترتيب كرانه زيرين شاخص مسكن به ازاي نفر، معادل معكوس وسعت خانوار به دست مي‌آيد.  ساختار كلي مدل طبق رابطه روبرو است:43

اسلاید 44: مدلهای برآورد نیاز مسکنكه در آن:HP(t): شاخص واحد مسكوني به ازاي نفر در سالt،e: عدد ثابت نپر، a, b : پارامترهاي ثابتK: رقم نهايي واحد مسكوني/ نفر يا معادل معكوس وسعت خانوار كه از رابطه زير به دست مي‌آيد:با در دست داشتن مقدارK و اطلاعات مربوط به شاخص واحد مسكوني به ازاي نفر براي سال‌هاي گذشته، مي‌‌توان مقدار a و b را از رابطه 11 و 12 به دست آورد.44

اسلاید 45: مدلهای برآورد نیاز مسکندر روابط قبل داریم:n:زمان (سال)،HP0:شاخص مسكن به ازاي نفردر سال 1380،HP1: ­شاخص مسكن به ازاي نفر در سال 1390،مثال با استفاده از مدل لجستيك تعداد واحدهاي مسكوني مورد نياز براي شهر تفت در يك افق زماني 5 ساله پيش بيني گرديده به طوري كه جمعيّت شهر در سال 1395 21461 نفر خواهد شد.HP80 : 22542/0HP90 :22601/0K: 239808/0وسعت خانوار: 17/4 نفربنابراين با داشتن اطلاعات بالا مقاديرb,a بدست می آید:45

اسلاید 46: مدلهای برآورد نیاز مسکناگرHP­1395 را به جمعيت سال 1395 ضرب كنيم واحدهاي مسكوني در سال 1395 به دست خواهد آمد.4834=21461×22525/0= تعداد واحدهاي مسكوني سال 139546

اسلاید 47: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن47

اسلاید 48: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن48

اسلاید 49: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن49

اسلاید 50: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن50

اسلاید 51: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن51

اسلاید 52: برآورد نیاز به زمین برای تأمین مسکن52

اسلاید 53: 53

اسلاید 54: منابع ومأخذ:- پور محمدی،محمد رضا،برنامه ریزی کاربری اراضی شهری،انتشارات سازمان سمت،تهران،1392- پور محمدی،محمد رضا،برنامه ریزی مسکن،انتشارات سازمان سمت،تهران ،1379- حکمت نیا،حسن ومیر نجف موسوی، کاربرد مدل درجغرافیا باتاکیدبر برنامه ریزی شهری وناحیه ای،انتشارات آزاد پیما ، چاپ سوم ،تهران ،1392 - زیاری،کرامت الله، اصول وروشهای برنامه ریزی منطقه ای،دانشگاه تهران،چاپ سیزدهم،1394- زیاری،کرامت الله،مکتب ها نظریه هاو مدلهای برنامه ریزی منطقه ای،دانشگاه تهران،1391- رهنمایی،محمد تقی وپروانه شاه حسینی ،فرایند برنامه ریزی شهری ایران،سازمان سمت،تهران1392- شیعه،اسماعیل،مقدمه ای برمبانی برنامه ریزی شهری،دانشگاه علم وصنعت ایران،تهران ،1370- فصلنامه تحقیقات جغرافیایی، انتشارت آستان قدس رضوی، شماره3 ،پاییز 1374، شماره مسلسل 38- مجموعه مقالات عمران، معماری وتوسعه پایدار،دانشگاه پیام نور استان یزد، یزد 139354

اسلاید 55: باتشکر از حسن توجه شما55