صفحه 1:
صفحه 2:
* محفظهاي است که در آن همواره آب خوشگوار ذخیره ميکنند. و مکان سرپوشيدهاي است در
زیرزمین که در آن آب آنباشته می کنند.
« حوض بزرگ روپوشیده در زیرزمین که سقف آن را با آجر ميسازند. و جاي ذخیره کردن آب
ست.
* آبانبار, برکه, حوض, مصنعه و نامهاي دیگر, مخازن آّب زيرزميني هستند که براي رفع نیاز
مردم به آب شرب در بیشتر مناطق ایران و بعضي كشورهاي دیگر ساخته ميشده است.
صفحه 3:
قدیمی ترین آثار برجای مانده از آب انبارها با پیدایش اولین تمدن های ایرانی هم زمان است.
مخزن آب انبار شهر ایلامی دورانتاش در چغازنبیل(چهل کیلومتری جنوب شرقی شهر تاریخی
شوش در استان خوزستان) مربوط به هزاره ی دوم ق . م هنوز باقی است.
در دوره ی هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آبراه های متعدد در تخت جمشید وجود دارد.
در دوره ی اسلامی آب اتبار مانند سایر بناهای شهری در مراکز تجمع شهر مانند راسته بازارها و
مرکز محلات و همچنین کاروانسراهای بین راهی احداث می شد.
آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات هستند که برای ذخیره سازی در زمستان و استفاده
در تابستان کاربرد داشته اند .
فن ساختمان و شیوه معماري در ساختمان آبانبارها داراي اعتبار خاصي است؛ چرا که سازندگان
gil واخذها با ذقت و تعتةتسحي بشتان. زه متمايل عهذه ای ین جنران فنقار آب بر کف و pla
آبانبار, مساله اندود داخل dls تهویه, تصفیه و جلوگيري از آلودگي آب, توجه کامل داشتهان.
صفحه 4:
۳
دلایل ایجاد آب انبار
شرای ط اقليمي خشك و نیمه خشك بخش عمده اي از ایران, تاثی ر ژرف و بنيادي در خلق
پديدههاي گوناگون معماري این سرزمین گذاشته است. ريزشهاي آسماني در ایران, به جز ناحیه
شمالي و سواحل درياي مازندران, در بقیه نواحي بسیار کم است. به همین دلیل, از دیرباز در
پیشتر دشتهاي وسیع ایران, براي دسترسي به ب, تلاش چشمگيري صورت گرفته و ایرانیان با
بهره جستن از تمامي تواناييهاي خود. دهها کیلومتر قنات حفر کرده اند. آنها در کنار ساخت
قناتها و سدها, به ذخیره سازي آبهاي فراوان زمستاني براي به مصرف رساندن آنها در
فصلهاي گرم سال نیز توجه داشته اند و براي تحقق این مسأله, «آبانبار» را بنیان گذاشته اند.
دلایل جممآوري و نگهدازي آب در آبانبارها را ميتوان: بهتضوزت زین دسته بندي کرد:
* الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرماي خورشید و جریان هوا
ب ) فاسد شدن آب در هواي آزاد
ج) گرم شدن آب به غلت تابش ور خورشید
صفحه 5:
بهداشت wl انبارها
< درآب انبارها برای اينکه آب سالم و بهداشتی بماند از سه روش استفاده می شده
است:
* فضای آب انبارها در تاریکی محض بود بنابراین میکروب های غیر هوازی که احتیاج به نور
دارند نمی توانند در آن رشد کنند.
۲ املاح و ذرات موجود در آب ته نشین می شوند. به این خاطر بر روی آب زغال قرارٍ می
دادند و به آن مقداری آهک و نمک اضافه می کردند تا ته نشین شود و به این طریق تضفیه آب را
از طریق فیزیکی و شیمیایی انجام می دادند.
* ۳ به جهت آنکه آب راکد در یک محل دچار فساد و گندیدگی نشود بر روی آب انبارها بادگیر می
ساختند تا جریان هوا دائما از روی آب عبور کرده و مانع فساد آب شود.
صفحه 6:
منابع تأمين آب آبانبار
< يكي از مهمترین و اساسيترین مواردي که در حیات آبانبارها اهمیت دارد, تأمين ب
آنهاست. به عبارت دیگر ساخت و ادامه حیات آین شاهكارهاي هنري به خاطر وجود آب
است. با توجه به ويژگيهاي آب و هوايي مناطقي که در حاشیه کوپر قرار دارند و از
لحاظ باران سالیانه در مضیقه هستند, تنها راه تأمین آب این بناها چشمهها و قناتهاي
اطراف شهرها است. البته تعداد معدودي آبانبار نیز در محدوده بیرون شهر (آبانبار
ميانراهي) وجود دارند که آب باران جاري شده در دشتهاي خشک به طرف آنها هدایت
ميشود
* به طور كلي مخازن آبانبارها از آب: الف- قنوات ب- چشمهها ج- رودخانههاي فصلي, پر
ميشده است.
صفحه 7:
< آبانبارهايي که در مناطق كوهستاني , کوهپایهها و دشتها نزديك به چشمهها یا مظهر قناتها ساخته شدهاند به
وسيلة مجرايي که از مظهر قنات یا چشمه به مخازن ميپیوندد پر ميشوند .
۶ در بیشتر جایها کوشش ميشود آب از طریق مجراهاي زیرزميني یا تنبوشهاي به مخازن هدایت گردد . گاهي طول
مسير تنبوشه گذاري شده به چندین کبلومتر ميرسد , مثلاً آبانبارهاي عظیم گرد کوه دامغان از آب چشمة پیخار که
در دو فرسنگي قلعه واقع بود پر ميشد . آبرساني معمولاً در زمستان و پیش از جاري شدن سیل انجام ميشود و
حجم لب به وسیله دربچهاي ویژه که:دز هسیر جزیان لب قرار ميگیرد تعیبن ميگردد . بیشتر آبانبارهاي کنار
راههاي كارواني از سيلابهاي بهاري رودخانهاي نزديك به آنها پر ميشود . خاكريزهاي موربی در بستر رودخانه در
هنگام خشكي ميسازند و آب گرد آمده در پشت خاکریزهاً را به مجرايي که به آبانبار ميپیوندد هدایت ميکنند
بعضي از این مخازن يك مجراي خروجي در مقابل مجراي ورودي دارند که مازاد آب را از آبانبار به بیرون هدایت
ميکند . اگر مجراي خروجي کشش کافي نداشته باشد , آب در پشت خاکریز جمع ميشود و پس از شکستن آن در
بستر اصلي زودخاتة جریان ميبابد . در متطقة تایباد : سیلاب ابتدا به يك حوضچه وارد ميشود و پس از آنکه
رسوبات آن تا اندازهاي تهنشین شد سر آب آن را به حوض انبارها مياندازند . در این صورت برداشت آب ابتدا از
اين حوضجه صورت ميگیرد . در نواحي جنوبي ایران جويهاي متعدد كوچكي در مسیر سیلایها ساخته ميشود . آب
باران در این جوبها گرد ميآید و به بك جوي بززگتر که به آنهانبار ميپیوندد هداینت ميشود.. گاه دز این bles
سهچهار برکة نزديك به هم به وسیلة نهرزي: به یکدیگر متصل: شده است:تا اگر لب از يکي سرریز کند به ديگزي
عاق ی ای ان رای ات تاه ی ae 4ه .
صفحه 8:
eRe
صفحه 9:
جهت
اهمیت
الف- آبانبارهاي همگاني
ب- آبانبارهاي خصوصي
صفحه 10:
نوع عملکرد و ارکان
2 آبانبارهاي عمومي
صفحه 11:
و نجوه vl رو
برداري ۳
2-آب انبار شيري
صفحه 12:
آب انبار شیری : :برخي از آبانبارهاي خصوصي و بیشتر آبانبارهاي عمومي داراي پاشیراند . آبانبارهاي عمومي
بزرگ گاه بیش از يك شیر و چند چالة فاضلاب دارند.
آب انبار دستی : برخي از آبانبازهاي عمومي بيتوجه به بهداشت , فاقد پاشیرند و پلكاني در داخل مخزن آب. از
سطح زمین تا کف آن , ساخته شده است و مستقیماً ميتوان از مخزن آب برداشت . به تدریج با مصرف آب و پایین
رفتن سطح آن, پلههاي بيشتري از زیر آب آشکار ميگردد , مانند آب آنبارهاي حسينيههاي زواره و گراش و دهکدهاي
ن ؛ داخل مخازن برکه شهکوچك تا کف برکه ساخته شده که در محل به آنها «پاکنه»
مود
نوعي دیگر از آب انبارهاي عمومي که معمولاً گنجایشل کمي دارند , فاقد هرگونه پلهاند و از طریق دربچهاي , مانند
دهانه چاه , که مستقیماً به مخزن متضل است با دلو ال آنها آب برميدارند. این گونه مخازن در طبس و محمدیة نالین
و برخي شهرهاي كويري دیده ميشود .
صفحه 13:
۱ الف) آبانبارهاي شهري
ب آبانبارهاي روستايي
موقعیت مکانیح ج) آبانبارهاي قلعه اي
د) آبانبارهاي ميانراهي
(o آبانبارهاي بياباني
صفحه 14:
زماني
الف- آبانبارهاي پیش از دوره صفوي
ب- آبانبارهاي دوره صفوي
ج- آبانبارهاي دوره قاجار
د- آبانبارهاي عصر حاضر
صفحه 15:
عناصی 022
صفحه 16:
به طور كلي ويژگيها و عناصر مختلف تشکیل دهنده یک آبانبار عبارتاند از:
الف- نحوه ساخت (ويژگيهاي ساختمانی ه احد ای)
ب- مخزن آبانبار
ج- راچینه (راهیله)
د- پاشیر oh
- سردر
و- تزیینات
ز- بادگیر
ح- فضاهاي مشترک با ساختمان آز
>
>
>
>
>
>
>
>
>
صفحه 17:
9 ساختماني ry SSE) تست ساخت -call
اجرايي)
« يس از آن كه محل و موقعيت مناسبي براي احداث آبانبار در نظر كرفته
ميشد. معماران با خط كشي محل محیط مخزن, کار را براي حفاري و
خاکبرداري مقنیان (چامکنها) آماده ميکردند.
> کار گودبرداري به دو شپوه : گود برداری در see نرم 1- گود
بردارى كا !|
2-ريخته
ای
گود برداری در زمینهای سنگی
صفحه 18:
© 1-گودبرداري کامل : در این روش پس از گودبرداري جاي مخزن اصلي, تا
عمق پيشبيني شده , كف أن را شفته آهك ميریزند و پس از سفت شدن
کف , به چیدن ديوارهاي مخزن با آجر یا سنگ ميپردازند . براي استحکام
بیشتر و غیرقابل نفوذ شدن مخازن از ز آجرهاي خوب پخته شده استفاده
ميکنند و آنها را معمولاً قبل از به کار بردن در آب ميزنند (زنجاب کردن)
و در برخي جاها در محلول آب آهك فرو ميبرند. ملاط آجرها یا سنگها نیز
شفته آهك (ماسه آهك) است . پس از آنکه طاق را با آجر و گچ یا خشت و
گم نگ و گبهازوند GS ويديه را ستاریج سرتگتند . غالبا آبانبارهاي
بزرگتر را با لاية مضاعفي از آجر و لاية ديگري از ساروج , با تركيبي
اندکی متفاوت , ميپوشانند . آبانبارهاي کوچك کاروانسراها معمولاً با
گنبدي از قلوهسنگهاي ورقه شده پوشیده ميشوند , این قلوهسنگها مانند
آجر روي هم قرار ميگیرند و بالا ميروند ؛ ولي آبانبارهاي بزرگ هميشه
طاقي از گنبد دارند . بركههاي بسياري در حاشية خلیجفارس با سنگ
ساخته شده و طاق آنها را نیز با سنگ زدهاند , مانند برکة کاکا , طلايي ,
خَركي , شیخ , نیریز , شاکو و شكري در بندر لنگه - برکة رئيس حسن ,
گلهداري , عباس و بهزاد در بندعباس که قایل ذکرند مصالح ساختمانس
صفحه 19:
>
* -2روش ريختهاي : در این روش جاي ديوارهاي مخزن را به عرض معین و
عمقي که آبانبار در پایان کار باید داشته باشد گودبرداري ميکنند و داخل OL
رات ترویك تعطح زمین (دزینت مانند پيسازی در صاخمانها) شعحه ala
ميریزند و يكي دو هفته أن را رها ميکنند تا افت لازم را بکند و کمي خشك
و سفت شود . سپس محوطة میان این ديوارهاي شفتهاي را که خاك بکر و
جاي مخزن اصلي است گودبرداري ميکنند و آنگاه به ساختن کف و ساروج
کردن بدنة مخزن ميپردازند . در پارهاي جایها دیده شده که پس از آماده
شدن دیوارها و پیش از گودبرداري قسمت داخل دیوارها , به زدن سقف
پرداختهاند. زیرا چوب بست کردن داخل آبانبار براي زدن سقف مخازن
آبانبارهاي بزرگ با توجه به اندازة ابعاد آنها ساختن تعدادي ستون یا جرز در
داخل مخزن ضروري است . نمونههاي این ستونها و جرزها را در آبانبارهاي
ستوندار كاروانسراي مادرشاه , همچنین آبانبارهاي حاکم هارون (با چهار
جرز) و حاجي سید حسین صباغ در کاشان ميتوان دید .
مخازن آبانبارهاي كوهستاني را با قلم و چکش در دل سنگ کنده و سقف
آنها را با طاق ضربي پوشاندهاند . گاهي نیز قسمتي از طاق , سنگ طبيعي
095 است که زیر آن را هلالي با قلم تراشیده و بقیه را با آجر سقف زده و به
یکدیگر متصل کردهاند , مانند آبانبارهای عظیم گرد کوه دامغان ,
صفحه 20:
صفحه 21:
ا lal 00 إن
پس از شفتهريزي و افت کردن و سفت شدن کف مخزن: as جيني بدنه آغاز
میگشت::«آچتر:موزد استفاده: یرای آبانبازه آجتر خاصتن بنه.رنگ لیمویتن بته نام آجتر
آبانباري بود كه فقط براي آبانبار مورد استفاده قرار ميگرفت بعد از ساخت بدنه که
پشت دیوار آن نیز با گل و آهک پر ميشد بناین پوشش آغاز منگشت و سپس بدنه را با
ساروج اندود ميکردند.»
آبانبارهاي عمومي را غالباً با طاق و گنبد ميپوشانند و عموماً پوشش آبانبارهاي بزرگ
نیم کره و در برخي مناطق تخممرغي . مخروطي يا نزديك به مخروط بوده و شیوة
معمول: طاقزني:به.صورت: دورچین . با این روش ميتوان دهانههاي تا حدود 20
متر و كمي بیشتر را پوشاند . گاه دهانة مخزن آن قدر بزرگ بوده که زدن گنبد بر آن
غيرممكن ميشده
آب انبار باگنید
مخروطی وبدون
بادرگیر
Sob yg نيم كره
صفحه 22:
تعداد پلههاي یک آبانبار با عمق راچینه آن تغییر ميکرده و عمق راچینه نیز با عمق مخزن داخل
زمین ارتباط داشته است. عمق مخزن در آبانبارهاي محلي کاشان بین 8 تا 15 متر متغیر بوده
است. تقریباً پلکان تمام آبانبارهاي کاشان از سنگ سیاه بنا شدهاند (سنگهاي سياهي که پهناي
آنها از 25 تا 30 سانتيمتر و قطرشان از 5 تا 10 سانتيمتر متغیر است). چون سنگ در مقابل
فرسایش ناشي از رفت و آمد مراجعین مقاومت بيشتري نسبت ay آجر از خود نشان ميداده
است.
پلکان در آبانبارها یا با پاگرد و با بدون پاگرد بنا شده است. در بسياري از آبانبار اي :۱
پاگرد در محل سردر ورودي وجود دارد. در برخي از آبانبارها نیز دو پاگرد دیده ميشور
در پاگرد اکثر آبانبارها محلهايي (تختگاه یا نشیمنگاه) براي استراحت موقت مراجعیر
است. ~N
يكي دیگر از مسایل مهم در ساخت آبانبارها تأمین نور در ساختمان آن است.
صفحه 23:
تأمین نور و روشنايي براي طولاني پلکان, يكي از نكاتي است ازندگان
آبانبارها به آن توجه خاصي داشتهاند. نورگيري به دو شکل به چشم ميخورد. روش اول
استفاده ازکانالهايي عمودي است که بر روي سقف پاشیر یا راچینه قرار گرفته یا در
بدنه راچینه تعبیه شده و کار نورگيري و تهویه را انجام ميدهد.
« در روش دوم براي تأمین نور و تهوبه هوا سرباز ساختن بخشي از مسیر راچینه جوابگوي
این امر بوده است. در این گونه آبانبارها عرض قسمت سرباز, معمولاً از ق
eit pal پلکان بیناتتر آشست.
B براچنته داراي دی سعی سیتدان اطلیوبحته:موفاني الست که مانین آنهانبهآندازههای
مختلف (بین یک تا چند متر) فضاي خالي وجود دارد. تا بدین طریق هم جلوي سنگيني بر
رمع Aaa ا ۰ج .ا.جاه ابن فاصله مانع از نفوذ رطوبت از بالا به
ي نيز شيب سقف زاجينه دين وسيله كم
صفحه 24:
7
سردر به غنوان چشمگیرترین قسمت آبانبار,: صضحنه هن نمايي هنرمندان و معمارائي شده است که آن ,را با
انواع تزیینات چون كاشيکاري, آجركاري, كاربندي, مقرنسکاري و کتبیه در انواع ثلث و نستعلیق و بناييي
آراستهاند. این کتیبهها علاوه بر زيبايي: شناسنامه بنا نیز محسفب میشهند
> اندازه سردر آبانبارها بسته به بزرگي منبع و چگونگي موقء
داشت . يعني هر آب انباري که از لحاظ حجم آب گيري یا موقه
بزرگتر بود سردري رفیعتر داشت و بالعکس هر آبانباري که ۰
گيري کمي داشت و در یک موقعیت استراتژیک محلي و مهم بنا
از سردر کوچکتر و کمکارتر برخوردار بود
صفحه 25:
۳
سازندگان آبانبارها علاوه بر رعایت نکات عمده معماري در ساخت و ساز و دادن كاربري به اين بناها, در برخي از آنها
به خصوص سردر آبانبار و ورودي آن به هنرنمايي پرداختهاند. اين تزیینات البته تمادي است از قدر و اهمیت عنضر آب
در زندگي انسان به خصوص در ناحیه کویر که معمار و هنرمند این خطه, آن را به خوبي نشان داده است.
> متداولترین نوع و شیوه تزیینات آجركاري آبانبارها, آجركاري به شبومخفتصووسته
است که حتي سادهترین آبانبارها در پشت بغلها داراي اين تزیین «
براي زيباسازي نماي آجري از کاشيهاي کوچک رنگي نیز استفاده شده
clings > معقلي وشکلهاي مختلف آن نيزدرنماي سردرورودي: دو ط
۶ در پشتبغلهاي تزييني و طاقنماهاي متقارن سردر, زینتبخش آب
|
2
& همجنين كاشيكاري با كاشيهاي هفت رنگ و معرق نیز در تزیین آ
کار رفته است.
> استفاده از خطوط بنايي از شيوههاي رایج در آب انبارهاست.
صفحه 26:
براي خنک و سالم نگهداشتن آلب مصرفی اهالي مناطق کوبری و حاشيه كوير نيز تدايير
آنديشمندانهاي به کار رفته است و آلن ساخت بادگیر (براي به گردش درآوردن هوا در داخل
مخزن آب) است. همچنین در آبانبارهايي که فاقد بادگیر هستند بر روي سقف مخزنء
هواكشهايي ایجاد ميکردند تا جریان هوا را برقرار سازند. حتي در برخي از آبانبارهايي که
بادكير دارند نيز اين تدابير به کار رفته است.
جهت قفسه در يادكيرها يا توجه به جهت وزش باد مطبوع در نظر كرفته شده است. در اين
حالت بادكيرهاي به طرف باد مطبوع. حالت مكنده دارد. هواي خنك را درون مخزن برده و
بادكير يا بادكيرهايي با جهت مخالف, هواي داخل مخزن را به بیرون هدایت ميكنتد و به اين
طريق باد جدا شده باعث خنكي هوا و آب داخل مخزن ميشود
از دیگر مواردي که در تهوبه آبانبارها موثرند هواکشها هستند. از هواکشهاي مهم آبانبار
هواکش مستقر در سقف محوطه پاشیر آن است که به صورت روزنهاي دايرهاي شکل است و
به قطر پنجاه سانتيمتر و به ارتفاع حدود بیست تا سي متر تا سطح پشت یام آبانبار و به
صورت تنوره مانند ساخته شده است. كاربري ن تهویه هواي داخل آبانبار شامل محوطههاي
پاشیر و پلکان آبانبار و همچنین نوررساني است.
هوليي که از قسمت سردر ورودي. داخل ميشود از هواکش مذکور خارج ميگردد؛ بدین صورت
كه دم حاصل از ساختار آبانبار در عمق زمین از آين طریق به خارج از بنا کشیده ميشود و
چنانچه تعریق انجام نپذیرد دم موجود در بدنهها و سقف و به طور كلي در سازه بدنه نفوذ
کرده و سیب فرسایش تدريجي و تخریب بتا ميگردد. در واقع آبانباربه دو طریق: يکي ورودي <
و ديگري هواکش مستفر در سقف محوطه پاشیر با فضاي خارج خود ارتباط بيدا مي كند.
صفحه 27:
۲
* آبانبارها به صورت کانوني زنده براي محلات بودهاند که فضاهاي معماري از
قبیل مساجد, حسینیهها و تکایا بر روي مخزن آنها (خصوصاً در عصر صفو) بنا
گردیدهاند.
علاوه بر آنن در مجاورت اکثر آبانبارها زميني بایر قرار دارد که در اصطلاح
محلي به خزهانداز (خژه به فتح خ و کسره و تشدید را موسوم است. منظور
گل و لاي و لجن تهنشین شده در کف حوض با مخزن است.
در هنگام نظافت آبانبار با هرز دادن آب باقيمانده در مخزن به داخل چاه و
فاضلاب, گل و لاي و ختّههاي حاصله که در کف مخزن رسوب میکرد به وسیله
جرخ جاه بالا كشيده ميشد و در اين محوطه جمعآوري و پس از آن که آب آن
بخار ميگردید به خارج از بنا حمل ميشد.
از دیگر محوطههاي آبانبارها پشت آنهاست. به طوري که ذکر شد بر بام اغلب
آبانبارها ساختمان حسینیه و يا مسجد و یا زورخانه ویا خانه و یا كارگاهي
شکل گرفته و ساخته شده است. اغلب قضاهاي مستقر در پشت بام آبانبارهاء
مذهبي و گاهي هم خدماتي هستند.
صفحه 28:
انبارها
صفحه 29:
مخزن آب انبارها را از طریق کانالهايي به طول چندین کیلومتر در يكي از سردترین شبهاي زمستان آب سرد
پر مي نمایند. اغلب کانالها رو باز بوده تا آب از طریق سرمایش تبخيري و انتقال حرارت تشعشعي با آسمان
ختك شده بطوري که دماي لن تا نزديكي نقطه انجماد کاهش مي یابد . در تابستان لب دروني مخزن به
صورت لایه هاي حرارتي درآمده بطوري که دماي سطح آب با توجه به تبادل حرارت تشعشعي با سقف
گنبدي همان دماي محیط داخل آب انبار مي باشد و درجه حرارت لب نزديك به کف تقریباً همان دماي آبي
است كه:معرن در رمستان با آن:ير:شدة است.
> علت لایه بندي حرارتي آب درون مخزن این است که وقتي جریان هواي محیط بیرون از طریق کانالهاي
ورودي بادكير به فضاي دروني آب انبار وارد مي شود , با برخورد به سطح أب مخزن باعث تبخير آن شده كه
در اثر اين فرايند لايه سطحي [آب , كرماي خود را از دست ميدهد و جاي خود را با جند لايه كرمتر و زيرين
خود به علت جرم مخصوص بيشتر عوض مي نمايذ . شير برداشت آب از مخزن در بايين ترين نقطه أن قرار
داده مي شود به نحوي كه هيج كونه اغتشاشي در طبقه بندي حرارتي موجود ايجاد نشود و لايه بندي حرارتي
حفظ كردد. با توجه به نتايج حاصل از حل عددي و اندازه گيريهاي تجربي , مي توان به اين نکته اشاره نمود
که دماي آب مخزن تابعي از حجم مخزن , دماي آب اولیه وارد شده به مخزن ؛ نوع خاك و مقدار رطویت آن
ميا شد
صفحه 30:
صفحه 31:
ee
FORO EM IN meee Deere Teeter ere berries Div) Os] ey mere eee ae, See nee
Fee sw Pea wre NS fe eee wey] MD emow rere recs PSN EN [POEL ES EPeTy
BU er ese Steers rie noe rare rc) torn 9h RO 1s eSUO ne
صفحه 32:
آب انبار امیر چخماق مربوط به دوره صفوی است
در یزد. خیابان امام خمینی, میدان امیرچخماق, جنب بازارچه حاجی قنبر واقع
شدهاست
اين اثر در تاريخ ۱۴ اسفند ۱۳۸۵ باشمارة ثبت ۱۷۸۹۴ بهعنوان یکی از آثار ملی
و است
قدمت این بنا به 430,سال می رسد که هیچ گونه تغیبری در آن ابجاد نشده است.
Gly ail تاریخیه لین لب گاست کم یکسال لگ منطفه رآ
Esau! 02,5 woe
قطر آن 2 متربوده و شامل چهار طبقه می باشد.
Sh Pause ates de تفای onal Ig
ن لب انبار که در زیر,تکتة امَیر حَفَقاق 8[ 3الوو,اکنون بخشی از موزه آب یزد
را تشکیل میدهد, به همراه بازارچه حاجق قنبر در زمان امیرچقماق و به دستور
yl eles حاجی قنبر جهانشاهی احداث گردیده است.
اواسط قرن نهم حجرقّ (حدوو,س_85072) روزگار بنای مجموعه تاربخی
esteem Mal see tel ای را
صفحه 33:
8 سنجی و دقت معماران سازنده آب انبار سه ویژگی انحصاری را برای این آب
بار يديد اورده است
* 1. تمام بدنه آب انبار در زمین مدفون است, حتی گنبد فوقانى تهويه هوا هم در دل
زمين قرار دارد و تيزه كنبد در سطح زمين است. 7
* 2. بادكيرهاى آب انبار در بدنه ديوار بازارجه خاجىقنبر جا گرفته است و چیزی را که
در ديكر آب انبارها به نام بادكير مى بينيم در اينجا مشاهده تمى شود.
* 3. پلکان آب انبارها در اکثریت قریب به اتفاق آنها به وسط خزینه برخورد میکند, که
در این آب اثبار پلکان در جنب خزینه قرار دارد و شاید علت لن بوده است که اگر
میخواستند پلکان به وسط خزینه برزخورد کند باید دقیقا زیر منارهها را خالی میکردند
که اين مسئله استقامت منارهها را کم میکرد.
* خزینه آب انبار در عمق 14 متری زمین حفر شده است و همانطور که گفته شد
سقف خزینه همکف بازارچه است و قطن خزینه, 9 متر میباشد . .
* ارتفاع آبگیر خزینه هم 9 منر است و بقیه ارتفاع آن برایتهویه لب و فضای عبور
هواست. این آب انبار دارای 4 بادگیر 4 وجهی بوده که دو تای آنها از بین و ساقه آنها
به بلندی حدود 5/1 متر بالاتر,از پشت بام پازارچه 0222 میشود.
* باهمت موزه آب یزد سه بادگی رب انبار به شکل سنتی و اصلی خود بازسازی
5016
صفحه 34:
صفحه 35:
صفحه 36:
لاب انبار مریضان ندوشن
* آب.انبار مورد نظر در تداول عامه به نام 235 ANBAR
۵0 گفته می شود , اما بنا بَه گفته سالمندان ندوشن نام صحیح آن آب
زار مت رضاامی بانست
ت2۳ ۳9 ]۳9 اتتا رن ک زرم درمآنواقمزشدی بر اشاس نوشت زیلوی
مسجد سودک که در نزدیکی آن واقع است در قرن سیزدهم به محله ملایان معروف
بوده است .
محمدرضا نام بانی و واقف آب انبار و باغ جنب آن اسّت.. © ۳
دسترسی به پاشیر آب انبار از ده راه پله مسقف امکان پذیر است . 2
در سر در ورودی راه پله سنگ کتیبه مربع شکلی نصب بوده که اکنون بر
مخزن آب انبار مستطیل شکل است
دو بادگیر یک طرفه دارد .
مصالح به کار رفته در بنا خشت و گل و آجر است .
صفحه 37:
لم این
* این آب انبار در محله پایین یا توده در کنار مسجد جامع ندوشن واقع شده است
* درفاصله بین ورودی راه پله و همچنین در جبهه های اطراف بنا چسبیده به آن منازل
مسکونی ساخته شده است و جز ورودی راه پله که محدود به کوچه است اجزاء دیگر بنا
از دید محفوظ می باشد ء بطوری که به منظور مشاهده بادگیرها و سقف مخزن باید از
راه پله خانه ایجاد شود
مخزن آب انبار طرحی مدور دارد و سقف آن بصورت نیم کره است و سه بادگیر چهار
وجهی دو طرفه به آن متصل است . 1
قدمت آن را به عصر صفوی نسبت می دهند .
راه پله و ورودی آب انبار در جبهه جنویی است و به پا شر
مصالح بکار رفته در بنا خشت و گل , آجر و ملاط ساروج
صفحه 38:
i انبار بوستان ندوشن
مصالح به کار رفته در آب انبار بوستان خشت و گل, آجر, سنگ و دیمه (اندودی
متشکل از خاکستر و آهک برای آب بندی) است.
این اثر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴
با شماره ثبت ۱۲۳۶۲ بعنوان
یکی از آثار ملی ایران به ثبت
رسیده است.
در کشتزارهای شرقی بافت
ندوشن واقع شده است
صفحه 39:
يى بادكير دو ظرفه بين خزينه آب انبار وااتاق جنبى آن ساخته شده كه تهويه SH SSS
هر دو فضا را برعهده دارد
لان ادص یات انار سسطيل شكل [
وهردهانه داراى دو قفسه مى باشد.
این بنا در سال ۱۳۹۱ مرمت و بازساز:
Gps ses أن شوى
آب انبار بوستان مربوط به دوره قاجا
پلان مخزن آب انبار هم مستطیل i
سقف آن گردچین است
صفحه 40:
A انبار امامزاده ندوشن
* نوع مصالح و خصوصیات معماری بنا نشان از قدمت بیش از سیصد سال آن دارد
* واقع شدن بنا در کنار امامزادهای متعلق به دوران صفوی نیز به تعیین قدمت Gy در
عهد صفوی قطعیت بیشتری میدهد. 7
* سه هواکش خشتی بکطرفه در اطراف مخزن موجود بوده که یکی از آنها برای
تعریض کوچه مجاور تماما تخریب شده است.
بتای آاض تن راده به مساحت ۱۰ مترامریع رال امامزاده ماما وی سق
است
درگاه ورودی با آجر و خشت ساخته شده و پوشش سقف آن IS
به دلیل واقع شدن بنا در کنار امامزاده به اين نام خو
در نزدیکی یکی از دروازههای ورودی قدیم ندوشن و
مصالح به کار رف ما سنگ eg bat آجر وخ
مخزن با پلان دایرهای شکل به عمق تقریبی ۵ متر
نمای بیرونی مخزن تماماً از سنگ میباشد.
منبع تأمین آب آن نیز قنات بوده است.
صفحه 41:
آب انبار سح به دوره قاجار است.
بنای آب انبار سکینه دارای مخزنی مدور با سقفی
آب انبار دو پادگیر چهار طرفه با مقطع مستطیل
دارد:
ورودی Lal ab ol, مسدود شده ولی از شواهد و
> ها چنین بر می آید که اه پله آن Siege
است
ار ديا وف است و
آجر در نمای بدته بادگیرها ورویه سقف مخزن
استفاده شده است.
آب انبار سکینه به واسطه قرارگیری در حریم
خانه حاجی صادق و مسجد قلعه گزینه مناسبی
برای ایجاد مرکزی فرهنگی در بافت تاریخی
ندوشن است. ولی متأسفانه این اثر هم رو به
صفحه 42:
* در محله پرجمعیت (تل) در قلب شهر یزد واقع
no باشد
* تا 30 سال قبل استفاده میشد
* این تب انبار دو پاشیر و پلکان جداگانه برای
استفاده مسلمانان و زرتشتیان دارد.
نمای آجری خوش نقش مدخل و پوشش آجری
در يشت كنب
۶ حك نزن 2000 11
* آب انبار دارای 4 بادگیر چهار وجهی است که در
فواصل یکسان بر کنار محیط مخزن دایره ای
شکل آب انبار و از سطح زمین به ارتفاع 13
متر برافراشته شده اند.
* از بناهای دوران معاصر است.
* حجم مخزن آن دو هزار متر مکعب است
صفحه 43:
| آب انبار حاج سید
عطار یزد
* اين بنا در لنگه مرو ار ول يد
تهران (نزديك جاده كنوني) و رو به روي
كاروانسراي قديمي واقع كرديده
4 براساس سنك توشته تاريخي آن وز سبال
5 ٠ه . ق توسط « حاجي حسين عطار »
نامي ستاخته شده: أست:
دسترسي به مخزن اين بنا از طريق راه يله
اي با 55 يله امكان يذير است.
صفحه 44:
انبار شش بادگیری
* این آب آنبار در محله اقّ:به همین نام در شهرستان یزد قرار دارد:
* ایکا ۲ و بادگیر است : سه
این بنا دارای ذو ورودی ( یکی در شمال و دیگری در جنوب"مخزن ) . شش بادگیر و مخزن
بزر به ججم ذو هزار متر مکعب است .
اين آب انبار ينجاه و بز دارد . ۳
بادگیر آن از ابتدا ساخته تثتده بود و سه
بادگیر دیگر بعد ها به آن الحاق شده است ,
با کمی دقت در شکل بادگیرها تفاوت سه
بادگیر قدیمی با دیگر بادگیرهای آن مشهود
است. شش Sie انبار با توچه به
eds! LY ts
a=. ©"
يدان
صفحه 45:
#ورودى آب انبار در قسمت WIGS و
بِينَتيله هاى بيست و ينج و بيست و شش آن
, از بالا یک هشتی با سنگ فرش آجری قرار
دارد و طاق آب انبار بعد از هشتی شزوع مق
شود . شیر آن نیز در قسمت ورودی شمالی
است . ورودی شمالی نسبت به مخزن شیر ,
قرینه ورودی جنوبی است . آب انبار دارای
تخم مرغی شکل است . ارتفاع مخزن
ات آن 6/12 متر و ارتفاع بادكير ها ده متر
است .
این آب انبار بزرگ و پرحجم بالغ بر 2000
متر مکعب گنجایش داشته و دو عدد شیر یا
راه دسترسی به شبر آب انبار دارد که یکی
برای استفاده مسلمین و دیگری برای
استفاده اقلیت مذهبی زرتشتی می باشد .
صفحه 46:
.
آب انبار ميان راهی مسیر Sz
این آب انبار"مجآور نیایشگاه زرتشتیان یزد؛
در فاصله هفتاد و پنج کیلومتری شهر يزد
قرار دارد .
با توجه به نحوه ساخت آن ؛ می توان كفت
که این بنا متعلق به دوره قاجار است .
1501 نو OS es
فرعى جاده يزد - طبس قرار دارد . 1
الات انار از القر وب lez Bl SMS
كوش است
دارای یک ورودی باقوس هلالی است و در دو
طرف ورودی آن , دو سکو برای نشستن
قرار دارد. _
نقشه مخزن آن مدور و دارای یک فضای
چهارگوش در جلو برای دسترسی به آب
الت ا
صفحه 47:
صفحه 48:
اب انبار ياى برج سريزد
در سريزد هم مثل ساير مناطق استانٍ يزد , آب
6 حيك رك و عضا رك نالك از آببانيارهآ
تأمين می شده است .
در روستای سریزد آب انبارهایی با قرمها و الگوهای
متفاوت وجود دارد که برخی از آنها هنوز مورد استفاده
قرار مى كيرد .
آب انبار پاي پرج Gols sl ogni a بنا گردیده است .
Sea Ll oF 3ت آب اتبارى
اس نذا إن .+ تور برجی استوانه
ای تا روخ ده ات
بر ديواره ى برج © تزئيناتى به شكلٍ نقوش هندسي
ساده حک شده است .
کل ie
اطراف آن برای استراحتِ اهالی بودهتابعد از پیمودن
IS bay انباز وترداشت آب رز لحتی بباسابند و
صفحه 49:
8 اب انبار وزیری
* اين بنا در اواخر قرن هشتم ميلادى توسط
"سيدركن الدين ثانى" در محله مسجد جامع
شهر يزد ساخته شده
_داراى جهار بادكير بر روى مخزن است كه
آب را خنک می کرده است.
این آت اثبار دارای بل در قدیمی وسی
وهفت پله است.
صفحه 50:
اين آب انبار توسط "خواجه شاه امير
استرابادى" در محله "وقت و ساعت" شهر
یزد ساخته شد.
سنگ مرمر سردر بناء تاريخ 1121 ه.ق را
نشان می دهد.
OT yl انبار دارای چهل و نه پله دارد
چهار بادگیر بر روی مخزن است.
صفحه 51:
| اب انبار خرمن زار
موقعیت آن که در میانه کشتزارهای ندوشن واقع.است
> مصالح به کاس رار ا ا ل
و دیمه است. 3
کارکرد اب انبار و فضای جانبی ان در کشاورزی سنتی را میتوان
از ویژگیهای قابل توجه آب انبار خرمن زار بر شمرد.
دهانههاییادگي ریا رو ۳ غرب و شرق است و هر دهانه
دارای دو قفسه میباش
نجوه دسترسی به باشير از طریق ۶ پله صورت مىكيرد كه مسير
آن به صورت | شکل است.
* قدمت بنا که به دوران قاجار باز میگردد
صفحه 52:
اثاقی در جبهه شمالی لب انبار ساحته شده ما ۰
کشاورزان, به اين فضا در مناطق میبد و صدوق «گمبه» میگویند.
پلان مخزن آب انبار مستطیل شکل میباشد.
۱ ال OM انبار دارای یک بادگیر دو طرقه با ol
ظربی واقع است و نقش لن در لب انبار تهوبه فضای خزینه و خنک سازی
موجود در آن است.
صفحه 53:
صفحه 54:
لاب انبارسرداژ بزرگ
* بزركتريلَ [ب9"انبار تك كنبد ى ايران و جهان است
۳ دز سال )119 هجری شمسی (۱۲۲۷ هجرى قمرى
2 - ۸۱۲ میلادی) در محله راه ری شهر قزوین
ساخته شد ودر حال حاضر در خیابان راه آهن اين
شهر قرار داري
*بانيان اتن اتنا ".محمد حسن خان و محمد حسين
خا ا ا 10107 121012 شاء و
Saag ye obs Glob
صفحه 55:
گنبد عظیم آب انبار , آجری و در
بالاترین قسمت آن بادگیری قرار دارد و
ارتفاع بلندترین نقطه آن تا کف ار
انبار, حدود 5/28 متر است .
حجم مخزن این آب انبار سه هزار و
ششصد متر مکعب است .
این آب انبار تک نظام بزرگ وجالبغ از
رای موه كمي روا
داراى كنيدق رفيع و آجریه که
نورگیرهایی بر بدنه آجریش تعبیه شده
در دو طرف در ورودی سکوی
رات اس و اسر حسوجود دلووم
133
صفحه 56:
8
راه شیر آب اثبار , پنجاه پله سنگی
دارد.و:برای"دسترسی به آب باید دوازده
و نیم متر پایین رفت.
اكت ان Bho 7 Oh شک و به ابعاد
تقریبی هفده متر است . 58
* مصالح a کار رفته در جرزهای آن ,
شفته هك با روکش ساروج (مخلوطی
SIGHTS ES CIB cual
به مروز جذب انیدرید كربنيك کنند و
آهکش به صورت سنگ آهك که محکم و
پایدار است در می آید و از آن دز جهت
ساختن بنا استفاده می کنند. )و قطر
آنها در حدود سه متر است :
صفحه 57:
a انبارسردار کوچك
این آب انبار مقابل مسجد و مدرسه سردار
در خیابان تبریز شهر فزوین قرار دارد
dn et Nee > عرسا رورا ۵۵۵/۵ ۱۱۱۵
امزای فتحعلی شاه قاجاز درسال 1229 هد .
J
سردر آب انبارء مزین به کاشی کاری و داخل
ورودی آن دالللع
مرمر به خط نستعلي
يش مخزن آب اثباز/ حداکثر 3800 متر
شکعب نت
بزرگ ترین آب انبار شهر محسوب می شود.
است .
7
صفحه 58:
راه شیرآب انبار سی و شش پ
مخزن آب سس صورت مریع و به ابعاد
A ت . در مرکز این مریع ؛
ere ees ec See ake
صفحه 59:
پوشش آب انبار را چهار گنبد خفته تشکیل می دهند که در مرکز
هر يك , بخارکش کوچکی قرار دارد .
صفحه 60:
ان انبارآقا
ار انار UE Glas eo
نزديك مسجد ی به همین نام در خیابان شهید
انصاری شهر فزوین قراردارد .
* این آب انبار دارای سْرّدزق مزین به کاشی
معقلی و کاربندی اسنت .
طاق مخزن آجری و گنجایش مخزن آن حدود
هشتصد متر مکعتٍ است .
صفحه 61:
0 ور حال اضر ذازای سی
eon پایین ترین قسمت آن با
کف گوچهة , 9/60 متر اختلاف سطح دارد .
8 شکل مستطیل است و
جرزهای آن با قطر تقریبی 2/20 منر . از
کش ساردج ساخته شده
است .
صفحه 62:
لاب انبار زنانه S بازار
واقع در ضلع غربی مسجد النبی
بزرگ ترین آب انبار باژاز شهر قزوین است .
بانی آن مرحوم " حاج ملا عبدالوهاب " از علمای
بنام ( مشهور ) شهر و معاصر فتحعلی شاه است .
سردر اصلى اين اب انبار از بين رفته و از روی
شواهد سردر آن در قطع کوچك وساده , باز سازی
شده است .
راخ شتز الا را بيعل و لاست
كنجايش 2350 متر مكعب آب را دارد . 3
جرزهای آب انبار به قطر 1/60 متر از شفته آهك
با روکتش 0
PO oS yb ابن أب
دیواژهای بازار و مسجد پنهان گشته آند .
صفحه 63:
de انبار مسجد جامع) خیابا
* در جلو خانِ. مسجد جامع شهر قزوین
ا اك
" بنابر کنیبه ورودی تن . در زمان
لطت ب ان ص
ساخته شده است .
سردر آب انبار دارای طرحی ساده و
فاقد هرگونه تزیین است .
' راه شيراب انبارداراى سى وهفت پله
سنكي است
مخزن أن كنجايش 1800 متر ريكعب
آب را دارد .
و اك
ار[
صفحه 64:
* زیبا ترین آب انبار شهر قزوین محسوب می
* واقع در انتهای خیابان تبريب
d ۳ انبار حاج کاظم
این لب ار در سال» 1250 هت یرف با شنده
ست
شود
لب انبار دارای سردری زیبا , مزين به كاشى
و طاق رسمی بندی و کتیبه سنگی است .
اما شیر اااتاریدارای ۳ ۱ ۱
سقفی با قوس جناغی است.
مخزن مستطیل شکل آب انبار با شفته آهك
و آجر ساختق(تفنده ارس
داراى دو بادكير به ارتف
تزیینات کاشی کاری است
صفحه 65:
Se af
آپ انبار حکیم در انتهای بازازچه ی سپه شهر
قزوین واقع است . .
ی آن " حاج طبرو قاط تیم coy
* این آب انبار دارای سردری زیبا با رسمی
بندی است
* در کتیبه آن , تاریخ 1244ه . ق آمده است ۰
“ در فهانل سر ولا لس نات بعامانه ای
هم زمان با آب انبار شکل گرفته است .
صفحه 66:
۱
* راه شیر آب انبار سی و ينج پله سنگی دارد .
" مخزن آب انبا داز شفته اه اك
ساروج ساخته شده است
گتجایشآن در حدود توص ۱۳
صفحه 67:
ا آبانبار قوام
* ساختمان 9ب 6ولم در محوطة بازی در
کنار خیابان خلیجفارس قرار گرفته است.
اما ات تیار ۱۵۰ #ال_عمر دارد
* با مصالح محلی و در زمان قاجاریة ساخته
awl oa 2
* انگکلت الق وتاق آن پرسننگهای رت
خیلی مقاوم.با سه دهانه ستونبندی به وِشیِلةٌ
۴«تاق پوشیده شده,است.
* ۲ مترز از ابانبار خارج از زمین و ۲/۶۰ متر
در زیرزمین قرار دارد.
در نمای خارجی به فاصلة معینی Top
به ابعاد ۱۲۰۹۰ سانتیمتر تعبیه caw! or
5 ی ۳
است.
صفحه 68:
داخل آبانبار با پوشش ساروح
cul ons ai polio ole
۰ در حال حاضر از آنّانباربه عنوان
رستوران استفاده میکنئد .