صفحه 1:
صفحه 2:
صفحه 3:
ای که اعراب شروع به فتوحات تاريخی كور ۱۳
تمدن ایران و روم در جهان پرتو افشاني مي‌نمود و تمدن
در قسمت‌هايي که اعراب آنرا فتح کردند نظرشان را به
خود جلب کرد و آنها با همان اشتياقي که کشورها را فتح
کردند شروع به فرا گرفتن علوم و آداب و فنون مختلف
کردند و طولي نکشید که در تمام شهرهاي بزرگ
تاه ها و مراک كلمي مهفي تاسيس تمودلد و بك ظا
دانشمندي كه قادر به ترجمه كتابهاي مختلف به خصوص
يوناني بود دست يافتند و ائرا ترد خود كرد اوردتد:
صفحه 4:
همت و كوششي که اعراب در بحث و تحقیق به کار بردند جاي شگفت
و حیرت است و اگر ملت‌هايي یافت شوند که در اين جهت با اعراب
پرابري کرده باشند ولي نمي‌توان ملتي را یافت که برآنها پيشي گرفته
باشد, آنان در هر شهري که قدم مي‌گذارند همت خود را در آنجا صرف
ساختن مسجد و مدرسه مي‌نمود و اگر شهر بزرگ بود به جاي يك
درل :1 مدرمة ينام كردند و از آن حقله و اد ۳۳۰۰۰0
ی ات اس هعیش از دانشگاه‌های مداد Berl lise
قرطبه و سایر شهرها بوده که هر کدام داراي کتابخانه و رصدخانه‌هاي
بسیار بزرگ و سایر آلات و وسایل تحقیقات علمي بوده است و تنها در
کشور اسپانیا اعراب داراي هفتاد کتابخانة عمومي بوده‌اتد و در کتابخانه
شخصي خلیفه دوم ششصد هزار جلد کتاب موجود بوده است.
به طور كلي مهم‌ترین مراکز علمي در تمدن اسلامي شامل: مساجد.
مدارس, کتابخانه‌هاء بیمارستان‌ها, رصدخانهها, و خانقاه مي‌باشد:
صفحه 5:
a> Lue oa
قرآن اساس علوم اسلامي بود و تعلیم قرآن اساس _
تعلیمات اسلامي a شمار مي‌آمد و نخستین درس OLS
قرائت صحیح آن بود در نتیجه پیغمبر اکرم اولین معلم
عالم اسلام است. چه آن بزرگوار قرآن را به صحابه
مي‌آموخت و آنان قرآن و علوم تابعة آن را به دیگران
آموختند و از آن رو همانطور که مدارس مسیحیان کلیسا
و دیر بود مدارس مسلمانان هم مسجد آنان شد و
شاگرداني که در مسجد دور استاد جمع مي‌شدند به حلقه
موسوم گشتند.
صفحه 6:
يبه طور مطلق مشهورترین مسجدها جامع از هر قاهره بود. این جامع در اواسط
قرن چهارم هجری :با شهر قاهره نباشد و از همان موقع قرآن و فقه در آنجا
"تددریس می‌شد. عده‌ای از طلاب په نام مجاور در ازهر می‌ماندند و از دورترین
تقاط ممالک اسلامی به ازهر رو میآوردند و هر دسته‌ای رواق: مخصوص داشتند ۱
مقل ترواق شامیان» اپراتیان» مغربیان و... در اوایل قرن ٩ه- شمارة شا گردان اژهر
به ۷۵۰ تفر رسید که از ممالک مختلف اسلام بودند که بیشتر فقه و حديث و
تفسیر و نحو و منطق را می‌آموختند.
صفحه 7:
1 2- مدارس
ال خدمتى که اعراپ به تزقی علوم کردند تها به همان اکتشافات علمی ایشان نبودهبلکه اعراب
با تاسسن مذارس و تألیف کتب علمي سبب انتشار علم شدند.
WI عنوان مدوسه در خلافت ععر آغاز شد که خطیبلنی برای مناجد شهزهلیی چون کوفه و
تعیین کرد تا قرلن و احادیث نبوی را برای مردم فرو بخوانند. رفته رفته تعلم
صرف و نحو و ادبیات عربی نیز وارد لین شکل ابتدلیی تعلیم و ترییت شه و از همین مرکز
قدیمی؛ مدرسه عموفی ابتدلیی (مکتب) تلد یلفت و هم مراکز پیشرفته که بعدهابه صورت
نختین دانشگاه‌های اسلامی:د رآمد.
هدف مکتب (مدرسه) آشنا کردن کود کان.با عواندن و نوشتن و مخصوصاً تعليم اضول دين
بوده است و نخحستین مردمی که در اسلام مدارس 'تأمتسل كردقد برركان (أمراء) ايراث برد
صفحه 8:
چرا امیران مدرسه تأسیس م ی کردند
فد تفای اسلامی و امراء نسبت به علما توجه حاصی داشتدد زیرا دی و
سیاست با هم مربوط بود و علما نگهبان دین محسوب می‌شدند و طبعاً با علفا در |
ادارة امور کشور شر کت داشتند و نزد مردم محترم می‌ز یستند. همینکه خلا
ضعیف شدند کار مملکت بدست سلاطین و امرای ترک و فارس و کرد و...
افتاد و اینان برای تقویت خود و تقرب نزد مردم وسیله‌ای می‌خواستند که
بهترین راه نیکویی به فقرا و گرامی داشتن عالمان و فقیهان بود و برای
خشنودی آنها و مردم مسجد. بیمارستان و مدارس و غیره بنا می کردند و برای
عالمان مقرری Ged می کردند که علاوه بر ثواب 1 . مردم را به خود
صفحه 9:
مصادره می کردند. بتابرلین اینان پیش‌دستی نموده و اموال خود را مدرسه و ۲
مسجد و موتوفات می‌ساختند و تولیّت لن رابه فرزندان خود می دایندتابا این
حیله شرعی اموالشان را تا حدی از مصادره محفوظ کنند.
۳- هواخواهی از مذهب و مسلک هم موجب تأسیس:مدارس می‌شد و هر پادشاه
يا امير يا فرمانروایی برای ترویج مذهب خود مدرسه‌ای بنا می کرد
صفحه 10:
+ نخستین مدرسه اسلامی.به لمر خواجه نظامالملک طوسی وزیر ملکشاه سلجوقی
در اواسّط قرن ۵ه در بغداد و اصفهان و نیشابور و هرات و غیره تأسیس شد و همه
این مدارس وا به نام وی مدرسة نظامیه می‌خواندند.
لین مدرسه از مراکز مهم علمای اسلام گشت و رجال بزرگی از كن مدرسه
بیرون آمدند. اولين استاد لين مدرسه شيخ ابواسحاق شیرازی بود و بعد ابونصر صباع
و ابوالقاسم وبوس ابوحاهد غزللی» شاشیء کیاالهراسی و سهروردی و كمالالدين
انباری و... بودند. در اپن مدرسه علوم دینی. و فقه و نحو تدریس می‌شد.
صفحه 11:
ای سادطین و امراء ثتر به نظامالملک اقتدا کرده و در اطراف واکتات سالک
اسلامی مدارس مجانی دایر کردند. که مشهورترین آنها عبارتست از:
قدا د عدارس تورالتین زیگی (ترگ) فزماتزوای شام در دمشق؛ حل 9
پعلیک, منبوگ و رحبه
۰ - مدارس سلطان صلاح‌الدین ایوبی ( کرد)» در مصر و امکندریه و بیت‌آلمندرس
۳-مدارس و یتیم‌خانه‌ها و تیمارستان‌های ملک‌المعظم مظفرالدین: فرمانروای hal
۰ ۴-مدارس فرمانروایان ممالک در مصر که تا ,۴۵ مدرسه می‌شذ
صفحه 12:
تدریس در مدارس
دزم اسلام متنوع بود: پاره‌ای به شکل حلقه در مساجد و انقاه‌ها و تکیه‌ها و
خانه‌ها تشکیل می‌شد در مدارس سنتی اساسا فقه و علوم اسلامی تدریس می‌شد
ولی در مدارس شیعه علاوه بر علوم اسلامی» علوم اوایل (علوم پیش از اسلام)
لير تدريس عى شد هر قدر ستادي مشهورتر بود شا گردانش زیادتر بودند مثلا در )|
حلقه فارسی صدها نفر جمع می‌شدند و گاه هم شاگردان استاد در همان خلقه ۰ ۴
شا گردانی داشتند.
صفحه 13:
أ می‌گویند ابویکر رازی (پزشک نامی) هرگاه برای درس می‌نشست شاگردلنی دور او جمع می‌شدند»
شاگرنلنی "هم گردان می‌نشستند: مردی که شکل داشت به ترتیب از شاگردان حلقه اول می‌پرنید و
آگر معکلش حل نمی‌شد به حلقة دوم می‌رفت و اگر آنجارهم خل نمی‌شد خدمت استاد می‌رسلد, ایواسداق
شیرازی؛ قاری رازی؛ این عطیب یلزی» ابنسيناء غزالى از حيث زیادی شاگرد سرآمد استادانبودند.
لي تتام طبقات مسلمانان از سیاه و سفید؛ زن و مرد؛ خواجه و کنیز: و غلام. آزاد و ads همه میت
آنجا که میلشان باشد بدون هیچ گوئه هزینه‌ای تحصیل کنند.
+ از طرفی sl معزفت پیوسته جنبه شخخصی داشته.لست: پدین محتی|نکه طلب علم نظریبه شحص مدرس
داشته خه یه مذرسه‌ای که ذر آنجا درنن می‌خواند
می‌داده. رابطه میان استاد و طللب علم رابطه‌ای صمیمانه بوده و دانشجوبه استاد خودبه چشم
ز شحصی خویش که هیچ ارتاطی با درسی وسنی او نیاشته از وی فرمانبرداری می‌کرده اس
صفحه 14:
3- کتابخانه‌ها (بیت‌الحکمه)
متسین فرمانروابان مسلمان که به کار تانیس کتابعلنه عموس مد ۱
کردند خلفای عباسی بودند: آنها در دوره نهضت که به ترجمه و تقل علوم ۸
پرداختند طبعا به تاسیپس کتابخانه. عموهی مبادرت کردنند و نخستین
کتابخانه‌های عمومی را در بغداد دایر کردند که بت‌الحکمه نامیده می‌شد.
هاحتمال قوی می‌رود که هارون موش آن کتابخانه بود و ترجمه‌های عربی
1 یی و علمي و لیات اسلا زا در نجا جمع کرده بود. در زمان
مآمون که دارترجمه متعدددایز گشت کتاب‌های پونانی» سریانی» فارسی:
eee قبطی بر کتاب‌های عریی بت‌السکمه افروده شد. او صدبار شتر کتاب ۷"
بغداد حمل کرد.
صفحه 15:
در بیت‌الحکمه شعبه مخصوص برای ترجمه و استساخ کتاب و تألیف
یلفت می‌شد, lode در گوشه‌ای می‌نشستند و برای خود يا برای دیگران کتاب
استتساخ می کردند دسته‌ای دیگر مشغول مطالعه یا می‌شدند. بیت‌الحکمه ۰
مذیری داقت که آنرا صاخت بیت‌العکمه می گفتند. پنن. از تاسیس ۱
دیگران هم در بغداد کتایشانه دایر ees بعانة شایرر بر ار ۳
که بیش از ده‌هزار کتاب دز آنجا گزارد.
مامت از نظر تاسیس کتابخانه عمومی و ثیضت علمی برای سار فرماف ols
اسلام سرمشق شد به عصوص خلفای اموی اندلس مثل حکم‌بن ناضر و دومین
خلیفه فاطمی مصر به نام العزیز با... وی در کاخ اختصاصی خود کتابشانه
Sop دایر کرده و آثرا خزانه الکتب نامید.
صفحه 16:
دارالحکمه
gd السکمه به امر ادین العزیز با.. در سال ۳۹۵ هجری در قافره ناس ورد
منظور از تأسیس آن این بود که در آنجا مثل بیت‌الحکمه عباسیان عامة مردم
مجاناً به مطالعه و مباحثه و استنساخ کتاب بپردازند و چون در زمان قدیم قیمت
کتاب كرآن بود لذا دولت‌های معارفعواه اي طور موسسات عاءلمتفعه را
تأسیس می کردند و نمونه آن یکی بیت‌الحکمه بقدا و دیگری کتابخانه
اسکندر به و همین دارالحکنه قاهره می‌باشد.
صفحه 17:
مشهورترین کتابخانه دور تمدن اسلامى
وه a دا ویو
SE ce ان
dai = سل و ile ie ور مره ١
foes SS ee
صفحه 18:
سس رصلعانه‌ها به عبوآن سازمان شحص علمی که دز آن رید ستار کات
a 3 ۳ ۳ 2 Ree 5
صورت مى كرفته و نيز مركز تعليم و تغلم علوم نجوم و علوم وابسته به آن بوده
leg oem دارد تحستين رصدخانة اسلافى رصدخاته همات اب ل
مأمون در بغداد بنا كرد و دو منحم تامذار: فضل ابن نوبخت و محمدين مود
الخوارزمی برآن ریاست داشتند. در پی این رصدخانه. رصدخانه‌های دیگر هم
ساخته شد. که که هر یک به نام منجمی پیوسته بد همچون رصداة تا در رقه
درصدخانة عبدالرحمان صوفی در شیراز. ولی پس از قرن چهارم ر
رفه رفته جنبه عمومی پیذا کرد و معمولا بم شاهان و امیران بستگی داشت: مثلا
رصدخانة همدان را علاءالدوله برای ابوعلی‌سینا تأسیس کرد.
صفحه 19:
ود مد ملکشاه سلجوقی تخستین رصدخاتة شاهی را بنا کرد که عمر طولای 1
کرد و دز آن چندین منجم از جمله عمرخيام تقویم جلالی را طرح‌ریزی گردند.
۲ تکامل رصدخانهها با تأسیس رصدخانه مرافه به اوج رسید. تن به فرمان ٠
بود. اين OT هولاكو: نوة چنگیزخان بدا شد و بیش از ۲۰۰۰۰۰۰ جلد کتاب ضمیمه
رصدخانه تنها مخصوص رصدستار گان نبود بلکه یک سازمان مفصل علمی بود که
در تن تقریباً همه شاخه‌های علوم تدریس می‌شد و مشهورترین دانشمندان در آن
جمع بودند. ریاست این سازمان با نصوالدین طوس بود.
صفحه 20:
باوج شهرت رصدخانهها در اسلام قرن ٩-۱۵ است كه الغبيك نوادة تيمور لتك
نود Mahia, ly Seis ly aS ancl)
روی هم رفته باید حلقة انتقال این سازمان به جهان مغرب زمین دانست:
رصدخانة استانيول ثتها. رضدخانة معتبر در جهان اسلام است که به فرمان
مراد11 عثمانی بنا شد,
صفحه 21:
5- بیمارستان‌ها
«بیمارستان‌ها نیز به عنوان سازمان علمی اهمیت داشت و قسمت عمدة تعلیمات
پزشکی بالینی در بیمارستان‌ها دادم می‌شد. جنبه‌های نظری علم طب در مساجد و
إن یریس پ‌شد ولی قسمت علمی آت تا معمولا دربیم رستان‌ها تعلیم
می کردند. و بسیاری از بیمارستان‌ها. کتابعانه و مدرسه‌ای برای تأمین این منظور
در شمه داشتند. کهن‌ترین بیمارستان در اسلام به فرمان ولیدین عبدالملك امو
در دمشق ساخته شد. پمارستاناهای مساو بزراکی دن سرام Ole اسلام خواه
توسط ایرأن و خواه ترسط اشحاص ساخته شد همچون بیمارستان منصوریه در قاهره
که بنای آن هنوز موجود است. و بیمارستان نوربه در دمشق. بیمارستان را برای
یک طبیید می‌ساختند يا پس از ساحتن آن را تحت.تصرف پزشکی برجسته قرار
می‌دادند مثلاًپیمارستانی را به رازی سپردند که هم در آنجا طبایت می کرد و هم به
دانشجویان علم طب می آموخت. بدین ترتیب بیمارستان عنوان مر کز
داشت:
صفحه 22:
۴ مراکز تصوف (خانقاه)
7 در قزن تستین اسلام خانقاه یا زاویه محل تجمع صوفیان بود که در آنجا به ریاضت‌های
نفسانى و اشتعالات طریقی می‌پرداختند و کسانی که قابلیت داشتندبه حریم اسرار الاهی راه
SL el oe لنها علم رسمى نح تواست راضيقان: كند .در ضدر كار "1١
یقین بودند از قیل و قال مدارس دست می‌شستند وبه هدلیت مرشدی چشم به راه بيدا كردن
حال بودند ولی چس از حملُ مغول. مراکز تصوف پیشتر عنوان مراکز تعلم علم ظاهری پیدا
ae
ه این ترتیب مراکز تصوف سازمان‌های علمی نیز شدند که در آنها علاوه بر علوم باطنى و
عرفلنی: تعلیم شاخه‌های علم و فتی که سابقاً در مباجد و مدارس تدییس می‌شد نیز صورت
می گرفت.
صفحه 23:
elo
مخ eed سیدحسین, غلم و تمئن در اشلام. ترجمه احمد آرام: ۱۳۵۹ه۵ بش
تهران
«- زیدان. جرجی. تاریخ تمذن اسلام. ترجمه علی جواهر کلام. ۵۱۳۷۳ .ش؛
انتشارات امیر کبیر, تهران
- لوبون, كوستاو. تمذن اسلام و عرب. ترجمه سيد هاشم حسينى.
۳اه .ش, انتشارات اسلامية
ل ولانى. دكتر على اكير فرهنگ ه فمقن اسلامی. ۱۳۸۴ه .شء دفتر نس
#عارف