ابن خلدون

ابن خلدون

اسلاید 1: اَلسَّلامُ عَلَيْكَ يا اَبا عَبْدِ اللَّهِ وَعَلَى الاَْرْواحِ الَّتى حَلَّتْ بِفِناَّئِكَ

اسلاید 2: تحقیقی در مورد ابن خلدون و نظریات وی تهیه کننده : محمد حسن امینی اسفنجانی

اسلاید 3: ابن الخلدونعبد الرحمن بن محمد بن خلدون الحضرمي (732- 808هجری) مؤرخ ويعتبر مؤسس علم الإجتماع الحديث ترك تراثا ما زال تأثيره ممتدا حتى اليوم. توفى ابن خلدون في مصر عام 808 وتم دفنه قرب باب النصر بشمال القاهرة.

اسلاید 4: ابن خلـــدون ابن خلدون از نوابغ قرن هشتم هجری می باشد و به حق می توان وی را پدر علم جامعه شناسی و فلسفه تاریخ شمرد . او 500 سال پیش از اگوست کنت از علم اجتماع سخن راند و با شیوه ای نو به تاریخ نگریست و تلاش نمود مانند هر علم دیگری قواعد حاکم بر اجتماع و تاریخ را کشف نماید.اواز شیوه تاریخ نگاری صرف و نپرداختن به صدق و کذب اخبار و علل وقایع بشدت انتقاد نمود و خود ریشه و علل حوادث و تکرار آنها در تاریخ را عمیقا مورد مطالعه و تحقیق قرار داد چنانچه تحقیقات و تفکرات وی وی مورد تحسین دانشمندان جامعه شناسی و تاریخ سرتاسر جهان قرار گرفت.

اسلاید 5: ابن خلــــــــــــــــــــــدونابوزید عبدالرحمن بن محمد بن خلدون حَضرَمی در سال 732 ه. ق. در تونس بدنیا آمد اجداد او منتسب به یکی از قبایل یمنی بودند. این خانواده در هنگام فتح اسپانیا وارد آن سرزمین شدند و در اداره آنجا نقش بسزایی را بعهده داشتند پس از نا آرامیهای این سرزمین و تهدیدات مسیحیان راهی آفریقا شدند و درتونس ساکن گردیدند. ابن خلدون ادبیات و علوم عصر خویش را نزد پدرش و دیگر اساتید مسلمان اسپانیولی و آفریقای شمالی که در زادگاه او بودند آغاز کرد. وي پس از تكميل تحصيلات در آفريقيه (تونس) به مغرب (مراكش) وسپس الجزاير رفت.

اسلاید 6: دوباره به مغرب بازگشت وپس از آن كه اطلاعات مفيدي درباره‌ي كشورهاي شمال آفريقا  به دست آورد، در سال 764 به آندلس (اسپانياي امروز) رفت و در غرناطه (گرانادا) به حضور سلطان، محمد پنجم، رسيد. ابن‌خلدون پس از دو سال به شمال آفريقا بازگشت. او در هر يك از كشورهاي مغرب بزرگ عربي (تونس ، الجزيره و مراكش) كه مي‌رفت به علت كثرت معلوماتي كه در زمينه فقه و علوم ديگر داشت، مورد اهمیت قرار می گرفت و بر صدر مي‌نشست. او مدت‌ها در تونس و شهر فاس در مراكش به وزارت اميران محلي مشغول بود و نيز ، بارها از جانب اميران شمال افريقا در تونس، مغرب و الجزاير به سمت قاضي القضاتي رسيد. با اين حال در زماني كه در وهران الجزاير به سر مي برد مورد خشم سلطان قرار گرفت و مدت 4 سال در قلعه ابن سلامه زنداني شد. او در زندان ، به نوشتن كتاب معروف تاريخ خود به نام كتاب العبر و ديوان المبتدا و الخبر في ايام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوي السلطان الاكبر مشغول شد و پس از آزادي از زندان به نوشتن آن ادامه داد تا آن كه كتاب را به پايان رساند. مقدمه‌ي اين كتاب كه اكنون با عنوان مقدمه‌ي ابن‌خلدون شهرت دارد خود شاهكاري بزرگ در فلسفه تاريخ و جامعه شناسي به شمار مي‌آيد.

اسلاید 7: ابن خـــــــــلدون ابن‌خلدون از مصر براي زيارت خانه‌ي خدا به مكه رفت و از آن‌جا به سوي شام رهسپار شد. در دمشق بود كه ديدار مشهور او با امير تيمور گوركاني رخ داد. در آن ديدار ابن‌خلدون مورد توجه تيمور قرار گرفت. ابن‌خلدون بار ديگر به قاهره بازگشت و بقيه عمر خود را در مصر گذرانيد. سرانجام، در روز چهارشنبه، چهار روز مانده به پايان رمضان 808 قمري، در 76 سالگي درگذشت و در مزار صوفيان، در بيرون باب النصر(دروازه پيروزي)،قاهره، به خاك سپرده شد.

اسلاید 8: آثار ایشان به این شرح است: 1- العبر و ديوان المبتدا و الخبر في ايام العرب و العجم و البربر و من عاصرهم من ذوي السلطان الاكبر(مهم‌ترين كتاب)    2- لباب المحصل في اصول دين؛ خلاصه‌اي از كتاب بزرگ كلامي و فلسفي فخرالدين رازي(نخستين كتاب)    3- تفسيري بر برده‌ي بوصيري(از بين رفته)   4- خلاصه‌ي منطق(از بين رفته)   5- رساله‌اي در علم حساب(از بين رفته)  6- تفسيري بر شعري از ابن‌خطيب در اصول فقه(از بين رفته)   7- تعريف(شرح زندگي خود)  8- شفاء السائل(رساله‌اي در تصوف)ابن‌خلدون پس از آزادي از زندان، از وهران الجزاير به تونس رفت. در نيمه شعبان 784 با كشتي راهي بندر اسكندريه شد و از آن‌جا به قاهره رفت. در قاهره به دستور الملك الظاهر سيف الدين، ازمماليك مصر، به سمت استادي جامع الازهر، كه امروزه دانشگاه الازهر ناميده مي شود، رسيد و در آن جا به آموزش و پرروش دانشجويان پرداخت و به جايگاه قضاوت نيز رسيد.

اسلاید 9: در این میان معروفترین کتاب او همانا مقدمه تاریخ وی می باشد که توسط خاورشناسان غربی به اروپا راه یافت و سریعا بزبانهای انگلیسی و آلمانی و فرانسه و روسی و... ترجمه شده و مورد تحسین و تمجید دانشمندان مانند کولوزیوی فرانسوی ، اشمیت آمریکایی و رنه مونیه،فریرو،نیکلسون ،فوربیگه ،فلینت ، وارد ، روزنتال ،ون کرمر،لوین ،گابریلی و...قرار گرفته و اذعان نمودند که او در پرداختن به علم جامعه شناسی و جبر اجتماع و فلسفه تاریخ وجبر تاریخ و اصول عدالت اجتماعی و عدالت اقتصادی براگوست کنت،توماس بکل،هربرت سپنسر و مارکس و هگل و مونتسکیو مقدم بوده است.

اسلاید 10: ابن‌خلدون در مقدمه، ارتباط دانش عمران با تاريخ را روشن مي كند. منظور او از دانش عمران  یا همان علم عمران در نظر ایشان، علم جامعه‌شناسي است. وی مقدمه را با دید انتقادی و کنکاش گرایانه نوشت تا به آنچه تاریخ را به پیش می برد و بر وقوع احوالات تاریخی اثر می گذارد پی ببرد.  در مقدمه بویژه به امور خراج، سیاست‌های مالی، نفوذ و مسکوکات و ادارات مربوط به آنها مانند دیوان‌ها پرداخته و آنها را روشن می‌کند

اسلاید 11: عصبیتاین مفهوم نقش اساسی در فلسفه تاریخ ابن خلدون دارد، او توانسته است با آن به علت ثابتی برای  ظهور و سقوط دولتها برسد و سرنوشت آنها را با توجه به میزان عصبیت پیش بینی کند. عصبیت در اندیشه ابن خلدون اساس تاریخ و محور تحولات اجتماعی است. در دیدگاه او عصبیت به معنای پیوند و پیوستگی ومراد از آن دفاع از حریم قبیله و دولت خویش می باشد. عصبیت نیرویی است که از تعهد و وابستگی افراد بیکدیگر و پیمانی که آنها در رسیدن به یک هدف می بندند بدست می آید.

اسلاید 12: فلسفه تاریخابن خلدون به تاریخ اهمیت زیادی داده  و در مقدمه اول دیباچه کتاب مقدمه خویش  به فضیلت آن پرداخته است. نگاه ابن خلدون به تاریخ با دیگر مورخان متفاوت است و ایشان با نگاهی علی به چرایی وقوع حوادث در عین نقل آنها می پردازد. او به انتقاد از مورخان مي پردازد و آنها را به دو دسته بزرگ و ريزه خوار تقسيم مينماید.مورخان بزرگ اسلام به طور جامع اخبار روزگار گذشته را گردآورده و آنها را در صفحات تاريخ به يادگار گذاشته اند ولي ريزه خواران آن اخبار را به نيرنگ هاي باطل در آميخته و در مورد آنها يا دچار توهم شده و يا به وسیله مخلوط کردن با روایات زر اندوز ضعیف به جعل پرداخته اند.( ابن خلدون ج1: ص3) خصيصه مورخان بزرگ اين بوده است که سعي کرده اند امانتدار باشند و آنچه را که از طريق روايات به دست آنها رسيده بدون دخل و تصرف درآن اخبار عينا نقل کنند ولي دسته دوم از مورخان چنين ويژگي نداشته و اخبار را با دروغ و انحرافات مزين        مي نمايند.ابن خلدون به هر دو گروه مورخان ایراد می گیرد که چرا تاریخ را بدون بررسی علل حوادث می نگارند.

اسلاید 13: جبر تاریخجبر تاریخی: باید گفت که ابن خلدون با بیان مراحل ظهور و سقوط دولتها به نوعی به جبریت تاریخی  می رسد که طی آن دولتها خواه نا خواه این مراحل را پشت سر می گذارند و به تاریخ می پیوندند. ابن خلدون فقط در یکجا به جبریت نیندیشیده است بلکه در چند جای کتاب مقدمه می توان به این مسئله برخورد. ایشان حکومت داری را دارای یکسری محدودیتها می داند که ناچارأ بر زمامداران یکسری اصول را تحمیل می کند. ایشان با توجه به امکانات و محدودیتهای حکومتها، بهره معینی از مرز و بوم را برای هر کشور در نظر می گیرد که مگر در شرایط استثنایی نمی توان از میزانی فزونی یابد. اگر هم دولتی بتواند با نیروی عصبیت ملک خود را فزونی بخشد، در هنگام بحران و با کوچکترین ضعف در عصبیت، مناطقی را که نباید و شاید بهتر بگوییم نمی بایست با توجه به محدودیتش آنها را دارا باشد از دست می دهد و کم کم از پیرامون حوزه اقتدار مرکزی خارج می شوند.

اسلاید 14:  جامعه و دولت :می توان عمده بحث کتاب مقدمه را به تحلیل جامعه و دولت نسبت داد، ابن خلدون بسیار قبل از کسانی چون آگوست کنت و دیگر جامعه شناسان به تحلیل جامعه پرداخته است و نظرات بدیعی پیرامون آنها بیان داشته است. ایشان مدعی ایجاد علمی جدید بنام عمران است. این علم همان جامعه شناسی است و ابن خلدون در بیان جدید بودن علم خود می گوید که من تاکنون از چنین علمی آگاه نشده ام، شاید بتوان علت نپرداختن به این علم را غفلت آنها دانست و شاید هم کسانی قسمتهایی از این علم را در آثار خود آورده اند اما چون با برهان و دلیل آنرا اثبات نکرده اند کار آنها ارزشی ندارد و من آنرا با برهان و دلیل اثبات کردم و در بیان هر واقع سعی بر رعایت صحت و دوری از دروغ نموده ام. او عمران را جدا از انسان ندانسته و آنرا نتیجه روابط متقابل انسانها می داند که در جامعه صورت گرفته و در تاریخ هم مورد بررسی قرار می گیرد. موضوع آن نیز زندگی اجتماعی می باشد.

اسلاید 15:  اقتصاد:ابن خلدون بیان می دارد که تفاوت عادات و رسوم و شئون زندگانی ملتها در نتیجه اختلافی است که در شیوه معاش(اقتصاد) خود پیش می گیرند.( ابن خلدون ج1: ص 225) این مطلب اشاره به همان رو بنا و زیربنا در اندیشه مارکس دارد که طبق آن اقتصاد به عنوان زیربنا، روبنای جامعه که فرهنگ، سیاست و . . .  است را تعیین می کند. ابن خلدون ویژگی بادیه نشینی را در نوع اقتصاد آنها یعنی دامداری و کشاورزی می داند که با تغییر این معاش و بدست آوردن اضافه کار و ثروت، وارد مرحله دیگری یعنی شهر نشینی می شوند. ابن خلدون بیان می دارد که باید صنایع را آموزش داد و عده ای باشند تا به جویندگان یاد دهند که هر صنعت چگونه عمل می کند. هر فرد نمی تواند در چند شغل به استادی و مهارت برسد و کمتر پیش می آید که کسی در دو صنعت ملکه استعداد و مهارت باشد.( ابن خلدون ج1: ص 802)

اسلاید 16: دلایل انحطاط و زوال دولتها ابن خلدون معتقد است که همانطور که انسانها در طول زندگی خود دوران کودکی و جوانی و پیری و مرگ دارند حکومت ها نیز بناچار دارای چنین دورانی هستند. او عمر هر دولت نو بنیادی را سه نسل می داند و سپس بدلایل که خود آنها را بر می شمرد دوران پیری و مرگ حکومتها فرا می رسد.  مراحل و دوران حکومتها 1 – آغاز هر دولتی در ابتدای کار ، عدم دست درازی به اموال مردم و دوری از خودنمایی است و این باعث می شود که خراج ها و مالیاتها کم شود و بسبب ساده زیستی حاکمان ، تجمل خواهی در زیر دستان نیز تقلیل می یابد زیرا رعایا همیشه تابع دولتند و از خوی و روش دولت پیروی می کنند.

اسلاید 17: 2 – می دانیم که غلبه و استیلا بر حکومت قبلی ، براساس ستیزه جویی ها و پیکارها بوجود می آید و این باعث می شود که میان این دو عدوات و دشمنی پدید آید و دولت تازه با عادات دولت قبلی دشمنی ورزد . و چون دولتهای تجمل گرا بسبب راه یافتن فساد ضعیف شده اند بعد از شکست حکومت جدید با تجمل گرائی بشدت مخالفت می ورزد و برای تحکیم خود ناچار عدالت پیشه ساخته و از دست درازی به اموال مردم جز در موارد استثنا پرهیز می کند.و این باعث ارزانی کالاها و وفور کالاهای اساسی مردم می شود. چناچه در آغاز دولتها وضع باج و خراج اندک و درآمد دولت زیاد است اما در پایان کار دولتها مالیاتها و خراجها زیاد و در آمد دولت اندک است.

اسلاید 18: 3- وقتی که دولت استقرار یافت اندک اندک ساده زیستی و شیوه های آن از قبیل مسامحه و چشم پوشی از تصرف اموال مردم رخت می بندد و دوران ستمگری و زورگوئی فرا می رسد اولیای دولت بخوی خودنمائی و تظاهر به مهارت در کار متصف می شوند و بعلت فرو رفتن در ناز و نعمت و تجمل خواهی ، نیازمندیها و عادات و رسوم آنها فزونی می یابد مدام خراجها و مالیاتها سنگین می شوند و لی مردم کم کم به این عادات خو می گیرند و متوجه نمی شوند که اینها را چه کسی و به چه منظور بر اینها تحمیل می کند بنابراین بدون هیچ اعتراضی به اینکار عادت کرده و مثل واجبات خود انجام می دهند.ولی بتدریج افزایش کمر شکن هزینه ها باعث می شود بسیاری از آبادانی ها و پیشه ها از بین بروند و در نتیجه مجموع مالیات ها و خراجها کاهش می یابد.

اسلاید 19: 4 – همزمان با این تحولات کسانی که بدلیل عصبیت از دولت حمایت می کردند وحامیان عمومی حکومت رفته رفته کاهش می یابند در میان سپاهیان نیز عصبیت تقلیل یافته و تجمل گرائی فزونی می یابد . دولت ناچار برای حفظ آنها مستمری ها و عواید انها رامدام افزایش می دهد کم کم دستگاه رو به پیری و سستی می رود و وابستگان دولت از خراج گیری در شهرستانها و نواحی مرزی و دارای قدرتهای محلی و یا نزدیک دولتهای قویتر عاجز می شود.

اسلاید 20: 5 – دولت برای کاهش کسری خود به انواع مالیاتها جدید و حیله ها روی می آورد . در بازارها دست برده و کالاها را به قیمت ارزان و یا نسیه از بازاریان خریده و بعد از کمیاب شدن آنها دوباره آنها را به قیمت بسیار گرانتر وارد بازار می کند و باعث ورشکستگی بازرگانان می گرد . از سوی دیگر خراج و دست درازی بر اموال بازرگانان دیگر کشور ها که وارد ملک حکومت می شوند افزایش می یابد . در نتیجه بازارها دچار رکود شده و تاجران بزرگ با اموال و دارائی های خود خارج می گردند و باعث نقصان شدید در مالیاتها و در آمدهای دولت می شوند فشارها بر پیشه های دیگر همچون کشاورزان و آهنگران افزایش یافته و باعث نابودی آنان می گردد.

اسلاید 21: - چون در مرحله باجگیری و نیرومندی حکومت، بزرگان اموال و دارائی های زیاد کسب نموده اند در این مرحله با توجه به از بین رفتن منابع خراج رقابت بین بزرگان افزایش یافته و تهمت ها و اختلافات بین نزدیکان حاکم شدیدتر می گردد و بیش از همه عاملان خراجگیر که دارای ثروت های فراوانی هستند در معرض تهمتها قرار می گیرند و وضعیت خراجگیری نیز دچار بی نظمی و ویرانی می گردد.

اسلاید 22:  7- آنگاه در اندک مدت بدلیل متلاشی شدن عصبیت و نابودی قبیله هایی که از پایه گذاران دولت بودند مرحله فرسودگی و پیری دولت فرا می رسد و در این هنگام خدایگان دولت بعلت سرکشان و متمردان و قیام کنندگان بسیاری که به ستیز بر می خیزند از بیم آن که مبادا در دولت رخنه کنند نیازمند پشتیبانان تازه ای می شود از اینرو در آمد آن صرف پشتیبانان و یارانش می شود که عبارتند از خداوندان عصبیت و شمشیر ها . ثروتها و گنجینه های دولتیان تقلیل می یابد و دولت گرفتار مضیقه مالی می گردد و سایه ناز و نعمت و ثروت از خواص و حاجبان و کاتبان بسبب دور شدن جاه از ایشان و تنگ شدن دایره خدایگان دولت ،زدوده می شود.

اسلاید 23: - بعلت آنکه بسایری از دولتیان و قدرت طلبان در انتظار چنین حوادث ناگواری هستند شیفته آن می شوند که از دایره دولت بگریزند و خود را از زیر تسلط سلطان خارج سازند.بنابراین با انچه از اموال دولت بدست اورده اند به سرزمین و ناحیه دیگری رهسپار می شوند و گمان می کنند که با این اموال اسوده خواهند زیست در حالی که گمانی باطل است.9- در اثر این حوادث قدرتهای دیگر بر دولت تسلط می یابند و دودمان حکومتی عوض می گردد. و باید دانست که رهائی از این شرایط بعد از باقی ماندن در آنها دشوار و ممتنع است زیرا اگر خود پادشاه هم در اندیشه بهبود امور باشد نزدیکان و حامیانش اجازه اصلاح را به وی نخواهند داد . از اینرو کشور داری از اموری است که رهایی از آن دشوار است بویژه هنگام بزرگ شدن حوادث ناگوار و تنگ شدن دایره دولت و پدید آمدن آنچه از این وضع روی میدهد همچون: دور شدن از صفات بزرگ منشی و خصال نیکو از میان اعضای دولت و گراییدن آنها به خویهای بد و ناشایست

اسلاید 24: دلایل انحطاط تمدنها و تاثیر متقابل دولت و مردم برهمدیگر1 – با نیرومند شدن حکومتها شهرها بخصوص پایتخت حکومت پر جمعیت تر می شوند .تجمل گرائی و تفنن در تجملات و بهتر کردن کیفیات آن و شیفتگی به صنایع تجملی مانند : امور آشپزی ، پوشیدنیها ، گستردنیها ، ساختمانها ، ظروف و امور خانه داری ترقی می یابد که در دوران اولیه حکومت نیازی به آنها حس نمی شد بدنبال آن فرمانبری از شهوات پدید می آید و این عادات چنان در جامعه ریشه دوانده و مستحکم می گردد که جدائی از آنان بسیار دشوار می گردد این عادات نیازمندی ها و مخارج بسیاری برای جامعه پیش می آورد که عواید آن برای این مخارج کافی نیست بهای کالا ها فزونی یافته و گرانی رخ می دهد.

اسلاید 25: - چون دولت در مرحله نیرومندی قرار دارد برای تامین نیازها خود مالیاتها را افزایش می دهد بازاریان مالیاتها را حساب نموده و بر روی اجناس خود می افزایند مخارج شهر نشینان افزایش می یابد و هیچ راهی برای برون رفت از این حالت ندارند زیرا عادات تجمل پرستی شهر نشینی بر آنها چیره شده و از آن عادات فرمانبری می کنند کلیه وجوهی که پیشه ها و حرفه ها در می آورند صرف این امور می شود و در نتیجه رفته رفته در فقر و مسکنت غوطه ور می شوند فشار وارده بر مردم باعث گرایش مردم به کارهای ناپسند و انواع بدیها می شود فسق و شرارت و پستی و حیله ورزی فزونی می یابدو مردم بر دروغگویی و فریبکاری و دزدی و سوگند شکنی و رباخواری در معاملات گستاخ می شوند.حشمت و وقار افراد در نزد هم و حتی خویشان و نزدیکان از بین می رودو شهر همچون دریایی می شود که امواج فرومایگان و صاحبان اخلاق زشت و ناپسند در آن بجنبش در می آیند.

اسلاید 26: 3- بخاطر تاثیر مردم بر همدیگر بسیاری از فرزندان دولتیان و پرورش یافتگان حکومت در اثر همنشینی و امیزش با این افراد با دیگر بدخویان در این صفات شرکت می جویند و فساد به حکومت راه می یابد و آیین فرومایگی و پستی استحکام پذیرفته و دولت در ورطه فساد و سفاهت می افتد.

اسلاید 27: ابن خــــــلدونوفاته:اعتزل ابن خلدون الحياة بعد تجارب مليئة بالصراعات و الحزن على وفاة أبويه وكثير من شيوخه إثر وباء الطاعون الذي انتشر في جميع اأنحاء العالم سنة 749 هجرية وتفرغ لأربعة سنوات في البحث والتنقيب العلوم لإنسانية معتزلا الناس في سنوات عمره اللأخيرة ليكتب سفره الخالد او واعرف بمقدمة ابن خلدون ومؤسسا الا اجتماع بناء على الاستنتاج والتحليل في قصص التاريخ وحياة الانسان واستطاع بتلك التجربة القاسية أن يمتلك صرامة موضوعية في البحث والتفكير.

اسلاید 28: شکرا جزیلا

اسلاید 29: لَتَجِدَنَّ أَشَدَّ النَّاسِ عَدَاوَةً لِلَّذِینَ آمَنُوا الْیهُودَ وَالَّذِینَ أَشْرَكُوا بطور مسلم، دشمنترین مردم نسبت به مؤمنان را، یهود و مشرکان خواهی یافت سوره مائده - آیه 82