صفحه 1:
صفحه 2:
اخلاق مناظره 9
ب
صفحه 3:
اهمیت مناظره وگفتگوی علمی
انیب میت حق خواهی
تیزم أت
هدف گفتگو و مناظره علمی ۲
انگیزه منفی
تاکید و نکات مشترک
فهم موضوع
آداب اخلاقی مناظره صراحت
ب اخلاقی مناظر توجه به گفته نه گوینده
استدلال طلبی و حق محوری
ملایفت
آفات اخلاقی مناظره -] شخصیت زدگی
مراء یا جدالگری
صفحه 4:
خر براساس نص آیات قرآن کریم . خدلوند برای آفرینش انسان با ملائکه گفت وگو کرد و نظر آنان را جویا شد و متتاسب با
موقعیت و شرایط فرشتگان و مصلحت. پرسش های آنان را در زمیته فلسفه آفرینش انسان پاسخ داد. و پس از هوط
انسان به زمین هم همواره خداوند به طور مستقیم و غیرمستقیم با انسان در ارتباط بوده است.
خا اخلاق گفت و گو و آداب مناظره از روزگاران دور مورد توجه بوده است و یکی از مهمترین بخش های کتاب های منطقی
مباحث صناعات خمس است؛ یعنی صناعاتی مانند برهان » جدل . خطابه . شعر و مغالطه. منطقيان به هنكام بحث از
صناعت جدل ۰ دربارهء آداب و اخلاق جدل مباحثی را ارائه داده اند.
صفحه 5:
ارزشمندى كفت و كو به عنوان فعلى از افعال اختيارى انسان. منوط به انكيزه فرد از انجام آن است وكرنة
خود كفت و كوء نه داراى ارزش اخلاقى مثبت است و نه ارزش اخلاقى منفى و بايد ديد هدف فرد از ورود
dy كففقك,وكويجيسث.هرجند اين انكنيزه.ها ميتؤائد-منتفاوت باشد.اما'مى 'تؤان آن زااية*اكسنتة تفسيم گرا
انكيزه هاى مثبت:
> گاهی برای یک فرد حقيقت و واقعيت يك مسئله روشن نشده و
با گفتگو با دیگران به دنبال فهم حقا. oak ols
گفتگو باعث ميشود انسان عميق تر و دقيق تر به مسئله نگاه
کند.اگر کسی واقعا به دنبال حقايق باشد با فهم موضوع و درك
اينكه مسير وى اشتياه بوده است نه تنها ناراحت نشده بلکه
سباسكزارى هم ميكند
یکی دیگر از اهداف ارزشمند گفتگو روشنگری و هدایت
دیگران است و این البته از وظایف اخلاقی ما نیز می باشد.
یکی از مصادیق امر به معروف و نهی از منکر » مناظره یا
کسانی است که نادانسته در عرصه اندیشه به انحراف
کشیده شده اند
صفحه 6:
انگیزه های منفی
ا
ا كاهى هدف از مناظره. صرفاً غلبه بر طرف مقابل و به كرسى نشاندن سخن باطل و نادرست و غيرمستدل خود استه
يعنى انسان يا إينكه مى داند سخن يا ادعاى او باطل و نادرست است. اما باز هم بر آن بافشارى مى كند و كار را به
«جدال و مراء» مى كشاند. كه يكى از بزرى ترين و خطرناك ترين رذايل اخلاقى است. كسانى كه از جريان سالم
كفتكو عدول مى كنند و كار را به مراء مى كشانند. خبر از وجود رذايل اخلاقى فراوانى در درون خود مى دهند. هدف
جنين كسانى از مناظره. روشن شدن حق نیست. بلکه انگیزه های دیگری چون شهرت طلبی, مباهات. فضل قروشی و
امثال آن درن. نان می کوشند با هر وسیله ای. فکر و اندیشه یا رفتار خود را توجیه کنند. «بدیهی است مناظره ها و
کفتگوهایی که چنس اهدافی را دنبال می کننده علاوه بر اتلاف وقته سب نقویت خوی تعصب. حودخواهی و
خودمحوری و خودنمایی انسان می شوند و اگر سبب گمراه شدن دیگری نیز بشود. گناهی بزرگ و خطایی است که
خودش را تباه و دیگری را گمراه خواهد کرد و نامش در زمرة گمراهان و گمراه کنندگان ثبت خواهد شد. »
صفحه 7:
خدو فرد یا دو گروه زمانی می توانند به مناظره و گفتگو بپردازند که مشترکاتی با
یکدیگر داشته باشند وگرنه اکر بر سر هیچ مستله ای با یکدیگر توافق نداشته باشنده
هرگز امکان برقراری گفتگو میان آنان نخواهد بود. بنابراین. کسانی که آمادگی انجام
مناظره و گفتگو با یکدیگر را درند. هرچند در پره ای از مسانل» مانند مسعلة مورد
گفتگو. مکی است بایکدیگر اختلاف نظر داشته باشند. آما دارای مشترکاتی نیز
هستند. به نظر می رسد بهتر است گفتگو بر اساس زمینه های مشترک آغاز شود.
صفحه 8:
تال ای کلم سواء یتنا ویتکم a ST لا له ولا نشرک به شین ولا بخ بغشنا بفضا ربا من
ذُونٍ الله إن نولا موا pL ENG
بگو: «ای اهل کتاب. بياييد بر سر سخنى كه ميان ما و شما يكسان است بايستيم كه: جز خدا را نيرستيم و جيزى
را شريك او نكردانيم؛ و بعضى ديكر را به جاى خدا به خدايى نكيريد» يس اكرااز اين ييشنهاد] اعتراض كردند.
بگویید: «شاهد باشید که ما مسلمانیم [نه شما. ]»
صفحه 9:
ت22
مناظره و كفتكو در خلأ صورت نمی گیرد. بلکه حتماً درباره مسئله و موضوع خاصی رخ می دهد. یکی از
ابتدایی ترین شرایط تحقق یک مناظرة سازنده و سودمند این است که طرفین مناظره نسبت به موضوع بحث
و همة ابعاد و جوانب آن آگاهی کافی داشته باشند. آگاهی پیشین طرفین از موضوع بحت: موجب می شود
دقیقاًبدانند که در صدد اثبات یا نفی چه چیزی هستند و برای اثبات نظرية خود باید از کجا آغاز کنند و در
کجا بحث را پایان دهند. اصولاً سازماندهی بحث و جلوگیری از دخالت مسائل حاشیه ای منوط به تعیین و
شناخت دقیق موضوع بحث است وگرنه حاصلی جز اتلاف وقت و انرژی بر سر هیچ نخواهد بود. قرآن کریم»
کسانی را که بدون اطلاع از موضوع بحث و حقیقت مسئله به مجادله و بحث می پردازند. به شدت مذمت
کرده است:
صفحه 10:
آداب اخلاقی مناظره
TT
Ni SIE حَاجَْتمْ US به لم ly LE Oh pe 4 oS ILS St a لا تلمونهان
شما[اهل کتاب] همانان هستید که درباره آنچه نسبت به آن دانشی داشتید محاجه کردید؛ پس چرا در مورد چیزی
که بدان دانشی ندارید محاجه می کنید؟ با آنکه خدا می داند و شما نمی دانید.
۰ بل كَذَبُوا ما لم بُحیطوا بعلمه ول َأَتهم تأیه لک کب الذین من قنلهم فانشز کف گان غاب الگالمین
بلکه چیزی را دروغ شمردند که به علم آن احاطه نداشتند و هنوز تأویل آن برایشان نیامده است. کسانی[هم] که
پیش از آنان بودنده همین گونه [پیامبران شان را تکذیب کردند. پس بنگر که فرجام ستمگران چگونه بوده است.
صفحه 11:
آداب اخلاقی مناظره
> یکی دیگر از آداب اخلاقی مناظره«صراحت بیان» و پرهیز از تکلف در گفتار و دوری کردن از به کار بردن سخنان کنایه آمیز و
مهم ات در یک مناظرة حق طلبانة و حق خواهانه. هركز نبايد از كلمات و سخنانى استفاده شود كه تاب تفاسير متعدد و
تنوعى را دارند. مخصوصاً در مواردی که«پای مصالح اساسی انسان و اجتماع در ميان باشد. ناكزير بايد با صراحت سخن
كفت تااز تفسيرها و تحليل هاى نادرست كه منطبق بر عنافع كروهى يا شخصى استه جلوكيرى شود. » حتى اكر مخاطب و
طرف كفتكوى ما به كونه اى است كه مى قواند برداشت های دیگری از سخنان درست و صحيح ما داشته باشد. تا جايى كه
ممكن است بايد اين فرصت را از او بكيريم و برلى اثبات مدعاى خودمان ادله اى توجيه نايذير بيان كنيم. به همين دليل
على(ع) ييش از آغاز جنك نهروان» زمانى كه ابن عباس را براى كفتكو با خوارج اعزام مى كرد. به او توصيه فرمود:
به قرآن بر آنان حجت مياورء كه قرآن تاب معناهاى كوناكون دلرد. تو جيزى از آيهلى مى كويى. و خصم تو جيزى
ديكرء ليكن به سنت با آنان كفتكو كن» که ایشان را راهی نبود جز پذیرفتن آن.
صفحه 12:
آداب اخلاقی مناظره
< یکی از آداب اخلاقی مناظره که رعایت آن موجب می شود تا مناظره از مسیر درست خارج نشود, این است
که طرفین در بحث خود همواره باید به بررسی مستندات یکدیگر بپردازند و هرگز نباید اجازه دهند که مسائل
حاشیه ای چون انگیزه خوانی و بیان اهداف و امثال آن. در روند گفتگو اخلال ایجاد کنند. به تعبير ديكر,
ادب گفتگو اقتضا می کند که «گفته» و «انگیخته» مورد بررسی و قضاوت قرار گیرد و نه «گوینده» و«انگیزه».
صفحه 13:
آداب اخلاقی مناظره
< آیات و روایات نیز بر همین حقیقت تأکید دارند. از دیدگاه اسلام باید به سنجش و ارزیابیهسخن» پرداخت و
نه«سخنران»؛ و به بررسی صحت و سقم «گفته» توجه نمود و نه«گوینده». این حقیقت همان طور که در
بحث اخلاق نقد نیز اشاره شد. مورد تأیید و تأکید اولیای دین نیز بوده است. اين سخن اميرمؤمنان(ع) که
مى فرماید: «به گفته بنگر و نه به گوینده» بهترین شاهد این حقیقت است. آن امام بزرگوار در سخن حكيمانة
دیگری می فرماید. حکمته گمشدة حکیم است؛ پس در هرجا که باشده آن را طلب می کند.
حضرت عیسی(ع) نیز به پیروان خود چنین توصیه می کند: حق را از اهل باطل بگیرید؛ اما باطل را از اهل
حق نگیرید؛ ناقدان سخن باشید.
صفحه 14:
آداب اخلاقی مناظره
STIG ۱0
یکی دیگر از شرایط تحقق گفتگوی سازنده و سودمند. این است که طرفین گفتگو حقیقتاً قصد پیروی از واقعیت و حقیقت بر اساس
مستندات معقول و مقبول داشته باشند. هیچ یک از طرفین نباید به هر قیمتی. در صدد اثبات سخن خود باشد. بلکه هردو طرف
بايد بنا را بر يذيرش حق و سخنان مستدل بگذارند. و هرگاه هرکدام از آنان متوجه اشتباه خود شد صادقانه به اشتباهش اعتراف
نماید. و هرگز خطاهای معرفتی و علمی خود را با خطاهای اخلاقی نپوشاند.
قرآن کریم. در آیات متعددی. بر این تأکید کرده است که در هر گفتگویی همواره باید دانش و پیروی لز دانش. به عنوان مسئله
ای بنيادین و محوری مورد توجه قرار گیرد. قرآن کریم. همچنین مجادله از روی جهل و گمان را گناهی بس بزرگ به حساب
آورده و آن را علامت و نشانه ای از وجود رذایلی اخلاقی؛ مانند خود بزرگ بینی: دروغگویی. حق ستیزی, و حق گریزی: در
درون فرد مجادله گر دانسته است.
صفحه 15:
آداب اخلاقی مناظره
<< کسانی که درباره آیات خدا- بدون حجتی که برای آنان آمده باشد- مجادله می کنند. این ستیزه] در نزد خدا
و نزد کسانی که ایمان آورده اندآمایه ی] عداوت بزرگی است. اين گونه. خدا بر دل هر متکبر زورگویی مهر
مینهد. در cam آذان که درباره نشانه های خدا- بی آنکه حجتی برایشان آمده باشد- به مجادله برمی
خيزند در دلهايشان جز بزرك نمايى نيست أو]آنان به آن أبزركى كه آرزويش را دارند] نخواهند رسيد. يس به
خدا پناه جوی. زیرا او خود شنوای بیناست. آیا به جاى او خدايانى براى خود كرفته اند؟ بكو: «برهانتان را
بياوريد. »اين است سخن كسى كه با من هستند. و سخن کسانی [پیامبرانیاکه پیش از من بودند. اما بيشتر
آنان حق را نمی دانند و به همین دلیل(از آن)رویگردانند. و چیزی را که بدان علم نداری دنبال مکن» زيرا
گوش و چشم و قلب. همه مورد پرسش واقع خواهند شد.
صفحه 16:
اداب اخلاقی مناظره
از
خا به نظر می رسد که برای جذب عقل ها و دل ها به سوی پذیرش حق. هیچ وسیله ای کاراتر از ملایمت و نرمی
نیست. به همین دلیل. زمانی که حضرت موسی و هارون(ع) می خواهند برای انذار فرعون حرکت کنند. خداوند
به نان دستور می دهد که آگر می خواهید به تفوذ سخنان خود در دل سخت فرعون و در نتیجه متذکر یا خاشع
شدن او امیدوار باشید. با ملایمت و نرمی با او سخن بگویید:
«ids fis HS TY,» >
«وبا او سخنی نرم گویید. شاید که پند پذیرد یا بترسد»
صفحه 17:
2
<ا ويا مى بينيم كه خداوندء ييامبر اكرم(ص) را به دليل برخوردارى از اين ویژگی ستوده و عامل موفقیت و
جذابيت اورا همين ملايمت و مدارا معرفى مى كند
يس به أبركت] رحمت الهى» te ل و اگر تندخو و سختدل بودی قطعاً از پیرامون تو
براکنده می شدند.
صفحه 18:
آفات اخلاقی مناظره
در حقیقت» كم توجهی به آداب اخلاقی مناظره و یا عدم مراعات هریک از آنها می تواند به
روند سالم مناظره آسیب رساند و مسر درست آن را به انحراف بکشاند. برای نمونه کسی که
دليل طلبى و بيروى أز wee را محور قرار ندهد و از هواهای نفسانی و مطامع درونی خود
پیروی کند. معلوم است که اگر مورد خطاب و گفتگوی خداوند هم قرار گیرد. برای او فایده
ای نخواهد داشت و یله ما Se هرگز نمی توان جان و دل
کسی را که به رغم وجود ادلة قوی در برابر دید همچنان لجوجانه بر آن آصرار می
ورزد. با حقایق آشنا کرد. چنیی کسید حقیقت با وبا ee خبر از حق گریزی و
هواپرستی خود می دهد.
صفحه 19:
آفات اخلاقی مناظره
"لف) شخصیت زدگی:
یکی از آفات و آسیب های اخلاقی مناظره ها و گفتگوهای علمی. این است که به جای ذکر دلیل و بیان
استدلال براى نظر خود. شخصيت ان را محور قرار دهیم. و به جای برخورد منطقی با استدلال
های طرف مقابل. به تقلید كوركورانه از كذشتكان و سنت جاهلانة نان بپردازيم. در قرآن کریم آیات
متعددی در نهی از شخصیت زدگی و تقلید علمی کورکورانه آمده است. مخالفان و دشمنان پیامبران,
ژماتی كهنيا منطق قوى بو محكو: انان مواچهمنشننده به جلی پذی
برابر حق. شخصیت كذشتكان خود را به رخ مى كشيدند و با اقتداى به آنان از يذيرش حق استنكاف مى
كردند
صفحه 20:
آفات اخلاقی مناظره
و چون به آنان گفته شود: «یه سوی آز
می گویند: «آنچه پدران خود را بر
نمی دانسته و هدایت نیافته iby «خواه اندرزدهی و خواه از ز اند رزدهندكان باشى
برای ما یکسان است. این جز شیوه پیشینیان نیست. و ما عذاب نخواهیم شد. »
صفحه 21:
آفات اخلاقی مناظره
ب) مراء با جدالگری:
*یکی دیگر از بدترین و مخرب ترین آفت های مناظره و گفتگوهای علمی»
«جدال و مراء» است. البته میان تعریف اصطلاحی مراء و جدال تفاوتهایی
وجود دارد که در کتاب های اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته است. در عين
حال. اين دو در بسیاری از موارد به يك معنا به كار می روند و ما نیز در اینجا
آنها را به معنای واحدی که آن عبارت است از:
« پیکار لفظی و ستیزه در کلام» برای چیره شدن بر طرف مقابل و ساکت
کردن او »
صفحه 22:
* به هر روی» طرفین بحث همواره باید مواظب باشند که بحث و گفتگوی آنان به مراء و جدال بی حاصل
کشیده نشود. در زوایات فراوانی از مراء و جدال به شدت نهی شده انت.
* اولیای دین تأکید کرده اند که مراء و جدال, حتی در جاهایی که حق به جانب جدال کننده باشد. با
ایمان واقعی در تعارض و تضاد است.
پیامبر اکرم(ص) در این باره مى فرماید:
هیچ کسی ay کمال حقیقت ایمان نمی رسد مگر اینکه از مراء خودداری کند». حتی اگر حق با او باشد.
امام علی(ع) در نکوهش مراء و ستیزه جوبی علمی می فرماید:
از مراء و دشمنی در گفتار بپرهیزید؛ چرا که این دوه دل ها را نسبت به برادران بیمار می کند و دورویی
و نفاق بر روی آنها می روید.
صفحه 23: