اطریفلات، مسهلات و ملینات، ایارجات

اطریفلات، مسهلات و ملینات، ایارجات

اسلاید 1: اطريفلات، مسهلات و ملينات، ايارجات گردآوري و تحقيق: مهران ميراب زاده اردكاني استاد راهنما: دكتر امين

اسلاید 2: اطريفلات : 1- مفهوم اطريفل 2- شرح مفردات 3-اثر و خاصيت پايه و تراكيب آن 4- نكات مربوط به ساخت 5-معرفي نمونه ها

اسلاید 3: 1- مفهوم اطريفل : بدانكه اطريفل، معجون متخذه از سه ميوه است؛ يعني اهليلج و بليلج و آملج (قرابادين كبير) اطريفلات، معاجين متخذه از هليلجات خمسه است.(محمود سنجري به نقل از قرابادين) اطريفل معرب است از لغت هندي و واقع مي شود بر اهليلج و آملج و بليلج(سمرقندي به نقل از قرابادين)

اسلاید 4: شرح مفردات (بر اساس منابع گذشتگان ومنابع اخير) :1- اهليلج (شرح مخزن الادويه) :ماهيت و انواع : كابلي، زرد، چيني، سياه، جويي، زيره ايطبيعت : بالجمله طبيعت مجموع آن در اول سرد و در دوم خشكافعال و خواص و منافع : مسهل بلغم وسودا وصفراي مخلوط به اخلاط، مدر بول،مقوي حواس و ذهن و حفظ دماغضرر و مصلح و شربت : مضر ثفل و حابس،مصلح آن عناب و سپستان و مصلح قبض كه لازم عصر آنهاست،روغن بادام و يا گاو تازه و قند و ترنجبين و يا شكر؛مقدار شربت از جرم آنها تا پنج درهم و در مطبوخات و نقوعات از هفت درم تا ده درم.

اسلاید 5: شرح منابع جديد : ميوه هاي درختي از خانواده بادام هندي با اسم علمي Terminalia chebula به ارتفاع حدود 25 متر،برگ هاي بيضوي در انتهاي ساقه ها، گل ها به صورت سنبله و با بوي ناپسند،ميوه گوشتدار آن بيضوي با رنگ زرد مايل به خاكستري كه در هند، نپال، سريلانكا وبرمه در جنگل هاي با ارتفاع 1000 متر از سطح دريا مي رويد. تركيبات : گوشت اطراف دانه حاوي حدود 30% تانن،گليكوزيد هاي آنتراكينوني، گلوكز و سوربيتول، ساپونين و تركيبات پلي فنلي است. اثرات فارماكولوژيك : پروكينتيك، ضد هليكوباكتر،ضد باكتري و قارچ،آنتي اكسيدان،كاهش دهنده چربي و كلسترول،محافظت قلبي،تنظيم ايمني منع مصرف : بارداري، دهيدراتاسيون، لاغري مفرط

اسلاید 6: 2- بليلج (شرح مخزن الادويه):طبيعت: در آخر اول سرد ودر آخر دوم خشكافعال و خواص: ملطف و قابض و مقوي معده و اشتها و بالخاصيت مسهل سودا و بالطبع مسهل صفراضرر و مصلح و شربت : مضر ثفل،مصلح آن عسل و شكر،شربت آن تا سه درهم.منابع اخير : ميوه درختي با اسم علمي Terminalia bellerica به ارتفاع حدود 40 متر،برگهاي بيضوي در انتهاي شاخه ها، گلها با بوي زننده، ميوه شفت تقريبا كروي به رنگ خاكستري قهوهاي با هسته پنج وجهي و سختتركيبات : ميوه خشك شده حدود 20% تانن دارد. ليپيدها، ساپونين ها، گليكوزيدها و كربوهيدراتهاي گوناگوني نيز در آن هست.اثرات فارماكولوژيك : جلوگيري از كبد چرب، خلط آور، محرك ترشح صفرا

اسلاید 7: 3- آملج (شرح مخزن الادويه) : طبيعت : در دوم سرد و در اول سوم،خشكافعال و خواص و منافع : قابض و مانع ريختن مواد به معده و امعا و حافظ اخلاط از تعفن و مخرج سودا از بدن و موجب تقويت قلب و ذهن است.ضرر، مصلح و شربت : مضر سپرز و مصلح آن عسل و سنبل؛ مولد قولنج و مصلح آن روغن بادام شيرين. مقدار شربت از جرم آن از سه درهم تا پنج درهم و در مطبوخ تا ده درهم.منابع اخير : ميوه درختي است با اسم علمي Phyllanthus emblica كه درختچه اي كوچك است. ميوه اش گوشت دار كه در موقع رسيدن براق و به رنگ سبز مايل به زرد است و 6 شيار واضح دارد.تركيبات : ميوه خشك حدود 10-12% تانن دارد. كربو هيدراتها، فلاونوئيد كوئرستين و ماليك اسيد از ديگر تركيبات شاخص آن هستند.اثرات فارماكولوژيك : آنتي اكسيدان، كاهنده چربي خون و ضد تصلب شرائين، ضد باكتري و قارچ، محافظت قلبي و كبدي، افزايش حافظه با كاهش فعاليت كولين استراز مركزي

اسلاید 8:

اسلاید 9: 3- اثر و خاصيت پايه و تراكيب آن : خاصيت اطريفل تقويت اعضاي عصبي و دباغت آلات غذا از فضلات مجتمعه در آن و تركيب كرده شده از اين سه ميوه به سبب مشاركت آنها در منفعت و تقويت بعض آنها مر بعض ديگر را(قرابادين كبير)بايد دانست كه از اطريفلات گاهي اراده كرده مي شود تقويت و گاهي اراده كرده مي شود از آن تنقيه (كه بايد مفرده ديگري به آن اضافه شود) و گاهي اراده كرده مي شود منع سيلان خون از بواسير( مفرده حابس خون مثل كهربا و مرواريد به آن اضافه مي شود.) و ...بايد اوزان موادي كه اضافه مي كنيم،كمتر از اوزان هليلجات باشد وقتي كه بوده باشد براي ادرار بول و تليين طبيعت {پايه اطريفل موجب ادرار بول و تليين طبيعت است.}(قرابادين)بر حسب مورد استفاده اطريفل، ادويه، اضافه شده كه در تعداد ومقدار متناسب با سوء مزاج است؛ مثلا از براي جرب،اقتصار كرده مي شود بر سه ميوه اول و داخل كرده مي شود در آن سنا و شاهتره. نزد حاجت به منع بخار از سر داخل كرده مي شود در اطريفل صغير، گشنيز خشك و نزد احتياج به استفراغ سودا تركيب كرده شود به غاريقون و بسفايج و تربد و افتيمون و اسطوخودوس.

اسلاید 10: 4- نكات مربوط به ساخت :سزاوار آنست كه داخل كرده شود عسل در اطريفلات دو چند مجموع ادويه، وقتي اراده كرده شود از آنها، تمام و كمال افعال آنها.(قرابادين){در ساخت اطريفل مورد استفاده در سيلان خون}: هليله و آمله را در روغن بريان نموده تا شكسته شود قوت اسهال آنها و بگردد عصر آنها مبدل به قبض(فرق عصر و قبض؟) ونيزحفظ نمايد دهن قوت آنها را تا برسد به مواضع بعيده. (قرابادين)جالينوس گفته كه ادويه اطريفلات و جوارشات را بسيار نرم نبايد كوبيد تا اينكه سطح معده را به سبب طول مقام خود در آن خشن گرداند و زود منحدر نگردد. (قرابادين)

اسلاید 11: 4- نكات مربوط به ساخت : وقتي كه اجزا را بعد كوبيدن به روغن گاو تازه يا به روغن بادام شيرين تازه چرب نمايند، سورت يبوست آنها {عصر} شكسته مي شود و اصلاح مي يابند؛ به سبب اينكه يبوست مفرط اجزا مضر است به قوت هاضمه هر گاه كه تجاوز كند از حد تقويت مرآلات غذا را و از اين جهت است كه ادمان نوشيدن اطريفلات مورث هزال است.(قرابادين){احراق هليله براي كاهش شدت قبض آن}: از براي ذرورات در امراض عين و قطع خون بواسير: بگيرند هليله را ودر خمير گرفته، بر روي خزف در تنور نهند تا سوخته شود؛پس از تنور در آورده، خمير را جدا كرده، هليله محرق را سوده، استعمال نمايند.(مخزن الادويه)آمله شير پرورده سردي و خشكي كمتري دارد.

اسلاید 12: 5- معرفي نمونه ها : اطريفل صغير : ( و به قول صاحب قرابادين اصل همه اطريفلات) هليلجات خمسه؛ اجزا متساوي، كوفته، بيخته؛ به روغن گاو يا به روغن بادام شيرين چرب نموده، با سه وزن ادويه عسل بسرشند. (تحفه) جهت استرخاي معده و بواسير و قوت دماغ نافع است. (تحفه) (چرا سه وزن؟) - كاهش اثر دارويي و لطيف تر شدن دارو - پوشاندن بدي و بشاعت طعم اطريفل گشنيزي : اجزاي او اجزاي اطريفل صغير است به عينه و گشنيز خشك مثل نصف اجزا. جهت منع بخارات از دماغ و ريختن سوداي سوخته به معده و تقويت حواس نافع است.(تحفه)

اسلاید 13: نتايج يك مطالعه : پايان نامه دكتر وزيريانموضوع : مطالعه فيتوشيميايي و استانداردسازي گياهان پايه اطريفل ها شرح : نمونه هاي هليله، بليله و آمله از بازار گياهان دارويي سه شهر تهران، اصفهان و يزد تهيه و بر اساس ميزان گاليك اسيد آزاد با يكديگر و مطالعه مشابه مربوط به هند، مقايسه گرديد. تفاوت نمونه هاي استان هاي مختلف از لحاظ گاليك اسيد آزاد معني دار بود. تفاوت در مورد مطالعه اخير و مطالعه هند در جدول زير مشخص شده كه تفاوت بسيار فاحشي محسوب مي شود. آملههليلهبليله1725/.% هند193/.% هند42/.% هند0120/.% ايران003/.% ايران0053/.% ايران

اسلاید 14: يك مطالعه جديد: دكتر وزيريان و ميراب زاده مدخل اطريفل صغير در دارونامه طب سنتي ايرانيانگاليك اسيد آزاد با قابليت جذب گوارشي مي تواند با ايجاد نكروز در لوبول هاي كبدي يك عامل تهديد كننده محسوب شود.در صورت استفاده از ميوه هاي تازه تر امكان حضور گاليك اسيد آزاد در فراورده بيشتر است.تهيه فراورده و طي زمان ادراك قبل از مصرف مي تواند باعث كاهش ميزان گاليك اسيد آزاد در فراورده شود.حكيمان طبي مقيم هند مثل عقيلي در توضيح ساخت اطريفلات بيشتر بر روي زمان ادراك تاكيد مي كرده اند تا حكيمان طبي مقيم ايران.

اسلاید 15: مسهلات و ملينات :بدانكه مسهل به اصطلاح اطبا به معني سهولت و آساني دفع خلط موذي فاسد غالب بر بدن است از عروق و اقاصي و قصبه و معده و امعا و هر دوايي كه از شان او باشد كه تحريك مواد و رطوبات از عروق و اعماق بدن و ساير اعضا نمايد به سوي اسافل و جهت امعا تا اينكه اخراج بيرون نمايد، آن را دواي مسهل نامند. (قرابادين)استفراغ و مستفرغ عام از اين و شامل است مر دفع طبيعت اخلاط را {شامل فصد،عرق،ادرار،اسهال و...} ملين؛ يعني نرم كننده بطن و آن دوائي را نامند كه به قوت حرارت معتدله و رطوبات خود، اخراج نمايد آنچه در معده و امعاست و اين اعم از منضج و مزلق است مانند مغز فلوس و تمر هندي و شيرخشت. (مخزن الادويه)

اسلاید 16: مسهلات و ملينات از نظر ديگر حكيمان :حكيم ارزاني : بدان كه مسهل آنست كه ماده را از عروق و اعضاي دور فرود آرد و ملين آنكه، آنچه در فضاي معده و امعا و نواحي آن بود بيرون آرد. (ميزان الطب)محمد صالح قايني هروي : مسهل عبارتست از دوايي كه شكم براند؛خواه مفرد و خواه مركب و اخراج فضول اعضا نمايد از طريق امعا ( قرابادين صالحي)حكيم مؤمن تنكابني : مسهل؛ هرچه اخراج فضول اعضا از طريق امعا نمايد. ملين؛ اعم از منضج و مزلق و مخرج ما في المعده و الامعا است.حاج ميرزا حسين همداني (اعتماد الاطبا) : و اينكه جالب مواد را به امعا و راننده فضلات را بدان صوب، مسهل ناميده اند، جهت آن است كه استفراغ اخلاط رانده از اين طريق را مزاحمت بر طبيعت مدبره بدنيه كمتر و غائله و خطر در او اقل است؛ اما طرق ديگر از قبيل قي و ادرار و عرق و انصباب مواد در تحت جلد، اسباب اضرار به اعضاء رئيسه يا شريفه و حدوث امراض جلديه گردد.

اسلاید 17: تقسيم بندي مسهلات در منابع گذشتگان : بر اساس قدرت اثر و ميزان نفوذ مسهل ذوالخاصيه : تاثير به كيفيت و صورت؛ قوه مسهله در كمال قوت و شدت تاثير؛ محتاج به اصلاح و تدبير و تشويه؛ نفوذ و سرايت در افضيه و سطوح و عروق و اعماق بدن؛ مختلط و متشبث به اخلاط و رطوبات رقيقه و غليظه؛ دفع به تبخير و ترقيق و تذويب و تقطيع وتحليل و... مثال: مازريون، دند، خربق، سقمونيا دواي مسهل : آنست كه تاثير آن مشابه {بالايي} نباشد،بلكه در هر فعل از آن اندك ضعيف تر باشد و محتاج به اصلاح بسيار نباشد مانندسناء مكي و تربد و هليلجات و امثال اينها دواي ملين : آنست كه تاثيرش {از بالايي} هم ضعيف تر باشد و متشبث به اخلاط و رطوبات موجوده حاضره در معده و امعا و حوالي آنها گشته، دفع گرداند و به آن قوت نفاذه چندان نباشد مانند فلوس و ترنجبين وتمرهندي و اجاص.

اسلاید 18: تقسيم بندي مسهلات در منابع گذشتگان : بر اساس نحوه اثر: 1- بالعرض: بر اساس ارخاء لزوجات (مرخي)؛ مثل العبه و ادهان بر اساس تذويب و گداز؛ مثل دند بر اساس تليين (ملين) مثل ترنجبين بر اساس عصر مثل هليلجات بر اساس جلا و ترقيق مثل ماء العسل بر اساس تقطيع مثل سكنجبين 2- بالطبع:(بلاواسطه و اندك آن اسهال مي نمايد.) بر اساس جذب و مشاکلت مثل صبر و سقمونيا در اسهال صفرا بر اساس جذب و مضادت مثل ماء الجبن در اسهال مره صفرا به تنهايي {تاثير بيشتر صورت نوعيه؟} مثل سناء مكي 0000 و ببايد دانست كه ادويه مسهله، في الحقيقه ادويه حاده فقط اند و آن ادويه هر چند اسهال به قوه جاذبه مي نمايند، وليكن حدت آنها معين بر قوه آنهاست به جميع بدن؛ و خلط را رقت و سرعت حركت مي بخشند.

اسلاید 19: بعضي نكات مربوط به استعمال مسهلات و ملينات:بدانكه هر گاه اراده كنند اسهال بعضي اخلاط متشبثه را،بايد كه به حسب آن تركيب نمايند ادويه مسهله مخصوص به آن را با منضجات مختصه و مصلحات و مبدرقات و معينات و حافظات اعضاي رئيسه و حرارت غريزيه و ارواح و قوا،خصوصا در مواد سوداويه و نيز ضم نمايند با آنها مفتحات سدد و منقيات مجاري مانند تخم كشوث و تخم كرفس و رازيانه و انيسون و افسنتين و ... (قرابادين)در مسهل دادن، شرط است كه اول منضج دهند، به خلاف ملين كه در وي منضج در كار نيست{لازم نيست}لهذا بيشتر ادويه منضجه ملين دارند،{هستند} كما لا يخفي. (ميزان الطب)

اسلاید 20: بعضي نكات مربوط به استعمال مسهلات و ملينات و بدان كه گاه مي باشد كه ماده بسيار است و به حيثيتي كه چون گرم گردد، حجم آن زياده شود و موجب تمدد و الم گردد؛ پس واجب است اين هنگام كه ابتدا به استفراغ قدري از آن نمايند قبل از نضج؛ پس باقي را نضج داده و استفراغ نمايند.و در اخلاط سوداويه، خصوصا غليظه يابسه، بسيار بايد كه تليين و ترطيب و تعديل آن نمايند؛ پس چند روزي استراحت فرموده ودر ايام راحت مفرحات و مقويات قلب استعمال نموده، پس عود در انضاج و استفراغ نمايند؛ زيرا كه ممكن نيست استفراغ آن به يكدفعه.در نضج بلغم بورقي و اخلاط محترقه، همراهي ملينه ها و مرطب ها { و توجه به كيفيت منضجات}لازم است.

اسلاید 21: بعضي نكات مربوط به استعمال ومسهلات و ملينات:مراد از نضج اخلاط در اين محل آنست كه هر خلط در مدتي كه مذكور شد، شايسته آن مي شود كه مسهل بايد داد؛ يعني قابل انفعال فعل او مي گردد؛ نه آنكه ماده مزبور نضج يافته و قابل تحليل و دفع طبيعت مي شود كما ينبغي؛ چنانچه از امراض مزمنه ظاهر مي گردد. (ميزان الطب) { به نظر مي رسد در درمان بيماري هاي مزمن، دوره درمان را ابتدا با منضج شروع مي كرده و سپس مسهل را در روزي خاص تجويزمي كرده اند. در تجويز مسهلات براي حفظ الصحه وبعضي بيماري هاي سوء مزاج مادي نيز با توجه به ميزان اندك انحراف از مزاج صحي و شاخص هاي فردي و زماني مناسب (توجه به شرايط تجويز مسهل) مي توان منضج و مسهل را با دوز كمتر، همزمان تجويز كرد.(در يك شكل دارويي) زيرا همان طور كه ارزاني در ميزان الطب مي گويد حكيم مطلق، طبيعت را قوت تعديل و انضاج و دفع بخشيده است.} {دربيماري هاي حادتر با توجه به شرايط، طبيب تصميم مي گرفته ولي در بعضي شرايط اضطرار بي ملاحظه تجويز منضج و شرايط فرد، اولويت با مسهل و انواع مستفرغ هاي ديگر بوده است.}

اسلاید 22: بعضي نكات مربوط به استعمال مسهلات و ملينات :هر مسهلي كه مطبوخ باشد يا نقوع، بالاي وي آب گرم نبايد داد كه عمل باطل مي كند اما اگر شكم پيچد، اندكي آب گرم بايد داد و بالاي ديگر مسهل ها چون حب ها و سفوف ها لازم است كه آب گرم دهند تا مدد كند و در اثناي مسهل آب سرد ممنوع است اما اگر تشنگي غلبه كند، آب تازه جرعه جرعه توان داد.(میزان الطب) دوای مسهل، اخراج فضلات می نماید اگر بیابد و اگر نیابد،اخلاط صالحه جیده را که بدن محتاج بدان هاست اخراج می نماید... (خلاصه الحکمه)ساير ضرورت ها و دقايق تجويز مسهلات، در كتابهاي طبي چون ذخيره، خلاصه الحكمه، قرابادين صالحي و قرابادين كبير به طور مبسوط شرح داده شده است.

اسلاید 23: معرفی نمونه ای از ملینات :ملین که اکثر امراض باطنیه و ظاهریه را مفید است و با بیشتر مزاج ها موافقت دارد( حتی زنان حامله،طفلان،پیران و ضعیفان) صفت آن : مغز فلوس خیار شنبر به قدر حاجت بگیرند ودر گلاب یا آب گرم بمالند و صاف کنند و هرگاه خواهند که ملین مذکور قوی تر شود، شیرخشت اصیل و ترنجبین اصیل ممزوج سازند. نکته : کسی که روده او ضعیف باشد و مهیا بر پیچش بود، مغز فلوس را بی روغن بادام زنهار ندهند.( زنان حامله و پیران) نکته : طفل شیرخوار نیاز به این تدبیر ندارد. چرا؟

اسلاید 24: معرفی نمونه ای از مسهلات :مطبوخ تالیف محمد زکریای رازی( به نقل از قرابادین) که این مطبوخ بیماری های سوداوی را سود دارد. صنعت آن : هلیله سیاه بیست درم، بسفایج فستقی چهار درم، هر دو را نیم کوفته و در دو من آب بجوشانند تا به یک من رسد. آنگاه هفت درم افتیمون را در پارچه بسته در آن اندازند، یک دو جوشی داده فرود آورند و پارچه افتیمونی را فشرده دور کنند و مطبوخ را صافی نموده، ترنجبین بیست مثقال در آن حل کرده بیاشامند.

اسلاید 25: ايارجات (قرابادين كبير)وجه تسميه: به لغت يوناني به معني دواي الهي است؛ يعني دوايي كه تاثير آن از عالم امر است و شيخ الرئيس گفته كه ايارج، اسم مسهل مصلح است.كسي كه در طب ماهر است، مي داند كه ايارجات اسلم مي باشند از مطبوخات و مطبوخات از حبوب و سفوف مسهله.و آنكه در اين عصر متروك است استعمال اكثر ايارجات نزد اطبا از راه استغنا است از آنها؛ به سبب خوي ابدان و طبايع به دفع مضار و غائله مسهلات صرفه.نيست اطباي اين عصر را استغناي تمام از استعمال ايارجات به سبب آنكه مطبوخات و سفوفات و حبوب مسهله، نمي توانند كه جذب مواد غليظه از اعماق بدن و مواضع بعيده نمايند چنانكه ايارجات جذب مي نمايند.

اسلاید 26: ايارجات (خلاصه الحكمه)و بدان كه اصل ايارجات شش است؛ يكي صغير كه ايارج فيقرا است كه از تراكيب ابقراط است و پنج كبير است كه ايارج روفس، اركاغانيس، لوغاذيا، جالينوس {و احتمالا ثيادريطوس؟} و بقيه فروع اينها هستند.وقتي اراده سرعت خروج ايارجات از معده باشد كه مبادا به سبب طول مكث مضرتي برساند، بايد كه به آن ايارج قدري نمك طعام سوده با آب نيم گرم بياشامند تا آن را زود از معده اخراج نمايد.بدرقه اي كه با ايارجات بايد استعمال كرده شود شيخ الرئيس گفته كه اوفق آن مطبوخ افتيمون و زبيب است. عسل و آب نيمگرم هم مي شود.

اسلاید 27: ايارج فيقرا اصل ايارجات صغار و نافع است براي امراض سر؛ خصوص امراضي كه از ابخره باشد و تنقيه معده مي كند و اسهال آن اندك است و دير مي باشد{بسا} كه روز دوم اسهال كند و مواد از اعالي واعماق بدن جذب مي كند و خداوند لقوه و گراني گوش و زبان استرخاي مثانه و ساير بدن را نافع و اوجاع مفاصل و قولنج را سودمند است.قوتش 2تا 4 سال باقي است.شربتي دو درم.مضر به كليه و مصلح آن عناب.مزاجش گرم در آخر دوم.صنعت به نسخه بوعلي در قانون:مصطكي رومي، دارچيني، زعفران، اسارون، سنبل الطيب، عود بلسان، حب بلسان، سليخه هر كدام يك جزء؛ صبر سقوطري دو چند مجموع ادويه كوفته.