صفحه 1:
ليوان ( دواق ها ) در معمارکه كه اسلامی
ند موود كه
رواق كنبد خانه حاتمی و توحید خانه
در حرم رضوی
صفحه 2:
رواق در معماری سنتی از دیرباز مورد استفاده قرارگرفته است. ایوان نتها یک اندام کالبدی نبوده است و در پشت زمینه آن اصولی
cell LIS lg) eg حملکردی و.... نیز جریان دارد .در اين مقاله تلاش میگردد تا با بررسی شکل» تناسبات»
سنا قرارگیری و عملکرد ایوان در بناهای شاخص ایرانی اسلامی میزان تثیرگذاری آن را بر ساختار کلی معماری مورد توجه قرار دهیم.
در این مقاله اطلاعات با استفده از روش کتابخانهای و بررسی میدانی گردآوری شدهاست. در بررسیهاء ارزشهای کیفی ایوان که اکنون
دچار فراموشی شدهاست و مبدل به نوعی فضای گمشده در معماری معاصر ایران شدهاست» توجه ویژهای گردیدهاست. اثری که ایوان
از لحاظ روانشناسی محیطی بر کاربر وارد میکند و نیز جتبههای معنوی آن از معیارها و شاخصههای تأثیرگذاری ایوان در ساختارهای
معماری ایرانی هستند. امید است با معرفی و بازشناسی ایوان در معماری معاصر شاهد حضور و کاربرد بهينه ايوان در ابنيه با:
مد
—
3
صفحه 3:
«معماری ایران که یکی از غتی ترین نمونه های معماری بومی با دستاوردهای فرمی و نیارشی قابل ذکر در جهان است» در گذر از دوران
اسلامی به یکی از نمونه های موفق معماری مفهومى؛ معناگرا و عرفانی بدل شد. در عین حال تأثیر کالبد و فرم معماری به عنوان ظرف
مکانی که معلولی از فرهنگ جامعه است در بازنمایی اين مفاهیم و معانی تأثیر بسزایی دارد. اندامهای معماری ایرانی از نمونه هایی است
که پایداری کالبدی آنها در حفظ اصالتهای ایرانی در معماری موثر بودهاست. اگرچه این تداوم و حضور اندامهای ایرانی در زمانهایی
دچار وقفه شد ولی هیچگاه از بین نرفته و در فرصتهایی مقتضی دوباره احیا شدهاست. هرچند گذر زمان تغییر در نیازها و مفاهیم را
اجتناب ناپذیر میسازد.
صفحه 4:
*- تعریف و مفهوم معنای او
*ایوان تالار مستطیل شکلی است که در کنار یکی از اضلاع حیاط و یا عمود بر آن ساخته میشود و از یک یا دو یا سه طرف
بازاسکاررودر» ایوان را این گونه توصیف کرده است: "واژهی ایوان؛ یک کلمه فارسی است. ایوان» رواق میباشد. و تالار سراسری باز
یک قصر یا یک کاخ و به عربی (ایوان) نامیده میشود. امروزه در سوریه و عراق ابوان در یک خانه به عنوان قسمت اصلی و عمدهی بتا
اختصاص یافته» که از هر سه طرف دیوار شده ولی از قسمت چهارم به طرف حياط باز است" كه اين تعريف از درستترين و بهترین
تعاریف در ارتباط با ايوان است كه عربى بودن كلمهى ايوان را جه به كسر و جه به فتح اول, بعيد مينمايد و باور اين كه ايوان كلمهاى
است فارسى و ريشهاى پهلوی دارد. از منظر منطق پذیرفتنیتر است. زيرا عربها در قبل از اسلام به هيج وجه بناهای آن چنان نداشتهاند که
ایوان در آنها ساخته شده باشد ولى در ايران بنا به اسناد و شواهد موجود در ابنيهها وجود اين عنصر سابقهای بس كهن دارد.
6
صفحه 5:
*ایوان در لغتنامه دهخدا به معناى صفه؛ طاقء نشستتگاه بلند که بر آن سقف باشد» همچنین پیش گشاده و درگاه آمده است. و در فرهنگ
عميد به معناى صفه؛ بيشكاه اتاق» قسمتى از ساختمان كه جلوى أن باز و بدون بنجره باشد.همانطور كه گفته شد اصل کلمه ایوان فارسی
بوده و از مهمترين فضاهاى معمارى ايرانى است كه در بيشتر خانه هاى سنتى به جشم ميخورد؛ به لحاظ فرم؛ ابعاد وجايكاه متنوع است و
عملكردهاى زيادى دارد. فضاهاى زيادى مترادف ايوان هستند. به عنوان مثال نوع بدون سقف آنن را گاه بهارخواب و در برخی شهرها
مهتابی گویند. گونه دیگری از آن با ستونهای متعدد در جلو و ارتفاعی برابر سقف ایوان نه تنها به لحاظ اقلیمی یکی و عرضی کم؛ رواق
تام دارد. رواق نیز از سه سو بسته و از یک سو باز است.
صفحه 6:
10-0 ete
تا
از تمهيدات ارزشمند معمارى است بلكه به لحاظ مفهومى و معنايى در معمارى اسلامى نيز به عنوان فضاى كذار به حساب ميآيد. در *
كتاب حس وحدت دربارة مفهوم ايوان و رواق آمده است: مفهوم ايوان و رواق در سراسر تاريخ اسلام متضمن تلویحات ژرفی بودهاست.
ايوان نمايشكر امكانات تعين و تحديد فضاست و همانا "طريقت" يا فضاى انتقالى بين عوالم زمینی و زمانی است. از دیدگاه ما
بعدالطبيعى؛ ايوان خود مقام نفس ميتواند به شمار أيد كه ميان باغ يا حياط در حد روح و اتاق حد جسم سير ديد از بيرون به
درون؛ ميتوان ايوان را از آنجا که معمولا ارتفاعی بلندتر از سایر نقاط نما میگیرد و زودتر به چشم میاید. همانا معرفی کننده و پیشانی
بنا دانست که اعتبار نماهای داخلی حیاط بسته به قدر و ارزش آن ميشود. در دید از درون به بیرون نیزء ایوان گشادگی فضای متعین و
محصور و چشم خانه است رو به سوی باغ کوچک درون (حیاط) که خود در معنی و مفعوم پردیس است و با فرم چهارگوش و مرکز
آن (حوض و آب) نمادی است از کمال. يس در کاملترین حياط كه حیاط چهار ایوانه است» نمادی است از عالم که بیجهت است و ایستا.
اما چهار ایوان از چهار سو در حکم چهار جهت عالمند که به مرکز این جهان کوچک نظر میکنند. به این ترتیب در دل کوچکترین واحد
.شهر سنتی (خانه) یک مندل(کیهان نگاشت) کامل شکل میگیرد
oO
صفحه 7:
ete
“بيشينه تاريخى ایوان (رواق) :
منشأ ايوان را مساكن قبايلى ميدانند كه بين درياجه هاى آرال و خزر زندگی میکردهاند. این مساکن با سقف های نیم گهوارهای از نی و ۰
انات می پوشاندند. اولین بار اشکانیان
که در سرزمین های بین دریاچه آرال و خزر زندگی میکردهانده این مهارت را با خود به بین النهرین آوردند و در کاخ آشوری بکار
گرفتند. بعدها ایوان به وفور در بناهای مربوط به ساسانیان به کار گرفته شد و تا به امروز در ساخت انواع بناها از مدارس,
شاخه درختان ساخته میشد. برای حفاظت از برف و باران روی اين گونه سقفها را با يوست
کاروانسراها و مساجد گرفته تا خانه ها کاربرد داشته است. نگاهی به آثار باقیمانده از بناهای ايران و خانه ها به طور ویژه» در
دورههای باستانی و تاریخی؛ نشان ميدهد كه حداقل از عصر هخامنشى به اين سو بناهاى با ايوان» يكى از سه كانسيت اصلی و ادامه
دار معمارى ايران بودهاند كه دو كانسيت ديكر بناهاى كنبددار و ستوندار ميباشد. ايوان و رواق دور حياط مركزى و تقسيمات سه بخشی
همكى بى كم و كاست در اكثر بناهاى رسمى و عادى ايران به كار رفته اند
صفحه 8:
SS
لا 3
به كفته ديودورس سيكولوس مورخ يونانى كه در سده © ميلادى از ايران ديدن كرده است) خانه هاى ايرانى در اطراف حياط ساخته *
ميشدند و ايوان نيز يكى از عناصر حياط بوده است از ميان فرضيه هايى كه در مورد بيدايش ايوان ذكر شدهاست؛ تصور برخى كه
ايوان را همان جادر سنكى دانسته انده قابل توجه است. به نظر اين كروه مردم بيابانكرد جون سكونت در أبادى را بركزيدند براى حفظ
ارتباط با طبيعت؛ استفاده از اتاق سه ديواره را معمول داشتند. با وجود ابهام در جكونكى پیدایش ایوان؛ دانشمندانى كه در تاريخ ايران
مطالعه كردهاند؛ آن را أن را بديدهاى شاخص از معمارى ايران ميدانند.ردباى ايوان در خانه ها و كاخهاى ايرانى را ميتوان در دوره
هخامنشى در كاخ أياداناء خانه هاى برزن جنوبى تخت جمشيد» كاخ » صارمى ؛ تقوى؛ بار جهار ايوانى در ياساركاد و بقاياى خانه هاى
يارسوماش (مسجد سليمان) بيكيرى كرد (جواديبا اين حال به كفته مالكوم كالج ايوان بيش از همه در دوره بارتيان شكل يافته است
oO
صفحه 9:
*در دوره اشکانی میتوان به خانه های نسای ترکمنستان» شهر اشكانى هتراء كوه خواجه و دهانه غلامان و کاخ اشکانی آشور تقوی»
اشاره کرد. هنر اشکانی در طاق زنی و ایوان سازی در کاخ آشور به اوج خود رسیده است.
*اصولا در اين نوع کاخها همانند آشور و ايوان مدائن که در دوره پارتها پایه گذاری شد. ایوان عنصر شاخص بنا است. ایوان سازی در
دوره ساسانی نیز ادامه یافت و در خانه مردم یا اشراف ایوان شاخصه اصلی بنا گردید. ایوان شاه نشین گشوده شده به فضای باز و فضای
مهم بشت أن (تالار) از مشخصههاى مهم دوره ساسانی است که میتوان به کاخ سروستان» قلعه دختر» ايوان مدائن و کاخ خسرو اشاره
کرد.
صفحه 10:
برای بررسی مفهوم هر الگویی ابتدابایستی آن را از نگاه تاریخی و پیشینه مورد مطالعه قرار داد تا بتوان اهمیت توجه به آن الگو را ۶
برای آیندگان مشخص نمود. به همین منظور در اين بخش به بررسی پیشینه الگوی ايوان در معماری پرداخته میشود. به زعم ولفرام
گلایس, ایوان در معماری ایران به دو گونه ساخته و پرداخته میشده است: روش پارسی و روش پارتی» این هر دو از شیوههای کهن
معماری ایران نشات میگیرد. کهنترین ایونها در معماری ایران مربوط به شیوه پارسی است» ايوان در این شیوه به صورت فضایی
سرپوشیده و ستون دار با سققی مسطح طراحی و ساخته ميشد. اين شیوهی ایوان» ريشه در معماری اورارتو دارد که معماری روزگار
ماد و هخامنشی (شیوه پارسی) سخت تحت تاثیر آن قرار گرفت» هرچند پیرامون معماری اورارتو کاوش و پژوهشهایی بسنده انجام
نشدهاست ولی از طریق یک نقش برجسته آشوری که در موساسیر بدست آمده میتوان شکل ایوانهای ستوندار دوران اورارتو را تا حدی
بازسازی کرد
9
كل
))
صفحه 11:
پس از اسلام ساخت ایوان در بناها ادامه یافت. از خانههای پس از اسلام تا دوره صفویه نمونههای کمی سالم مانده است. از دوره صفویه *
و قاجار خانههای زیادی مانده که بیشتر آنها در یک یا چند جبهه نما ایوان وجود دارد و ایوان از عناصر اصلی نما است. ایوان کاخهایی
چون عالی قاپو و چهلستون از هر جهت یادآور ایوان و تالارهای ستوندار ت
.معماری ایرانی پس از گذشت دو هزار سال روحیه خاص خود را از هر جهت حفظ کردهاست
جمشید و پاسارگاد است و این امر نشان میدهد که
صفحه 12:
YS
۸
6
*رواق در معماری ایران :
*رواق به عنوان یک فضای نیم باز که همراه با خود تجربيات بسيار متنوع و با ارزشی از درک فضایی و درک طبیعت را به همراه ايوان
را میتوان یک فیلتر فضایی و میآورد. به لحاظ فرم؛ ابعاد و جایگاه در معماری قابل بررسی است .
*ایوان فضایی مستف است که از سه طرف بسته و يك طرف به سمت حياط يا باغ باز است. نوع ستوندار ن با سقف تخت در معماری
پارسی و فرم طاقی شکل ن در شیوه پارتی دیده میشود. حضور این فضا در کنار چهارطاقی در معماری پیش از اسلام به عنوان درگاه»
فرمی ترکیبی را در ابنیه دوره پارتی خلق کرده و تکامل يافته و پخته تر شدهاست.
احتمالاً در تکامل ایوان متداول در دوره پارتی دو مرحله وجود داشته است؛ در مرحله اول تنها یک تالار باز دارای سه دیوار یا سقفی ۰
متشکل از تیرهای چوبی متکی بر ستون یا دیوارهای تالار ساخته ميشد. مرحله دوم زمانی آغاز شد كه زدن سقف این ایوان مدائن؛ قلعه
دختر و کاخ سروستان نمونههای کاملی از اين تالارها با ستفاه از تاقهای ضربی آغاز شد بيرنياء فرم ترکیبی را ارایه میکند که در آنها
ایوان یک عنصر شاخص در بناست. نمونه چهار ایوانی که بعد از اسلام در طرح مساجد متداول شد را میتوان در کاخ آشور از بناهای
دوره ساسانی مشاهده کرد. حضور ایوان؛ بعد از اسلام و در دوران سلجوقی در میان سالن مسجد و صحن حیاط گام دوم بعد از افزودن
گنبدخانه به منظور جهت دارکردن و تحکیم نقشه ایرانی مساجد بود
<i تب
صفحه 13:
این روند که با بزرگتر کردن دهانه میانی در مسجد جامع فهرج و تاریخانه دامغان شروع شده بود با حضور ایوان در کنار چهارطاقی ۶
تکمیل شد. بدین شکل عملا فرم ترکیبی که در دوران قبل از اسلام دربناهایی مانند کاخ سروستان وجود داشت احیا شد. بعدها فرم چهار
ایوانی به همراه گنبدخانه به ویژگی شاخص معماری مساجد ایرانی تبدیل شد. در دوران صفویه نیز که دوران احیای ارزشهای کهن
معماری ایرانی است ایوان» هم به شکل ستوندار با سقف تخت در کاخ عالی قاپو و چهل ستون و هم در فضاهای مساجد به زیبایی تمام
به همراه تزیینات و نغزکاریهای فراوان تداوم یافت. از کاخ آشور تا مسجد جامع و امام اصفیان؛ از ایوان مدائن تا سردر مسجد جامع
یزد» از ایوان کاخهای پارس تا چهل ستون و عالی قاپری اصفهان» میتوان پایداری یکی دیگر از اندامهای معماری ایران را مشاهده
کرد. فضایی که به عنوان فصل مشترک و حد واصل فضاهای بسته و باز حضور کمتری در معماری معاصر دارد
صفحه 14:
ا
7
ete سب
ىت
*- معرفى و نقش ايوان(رواق) در ساختار معمارى ابنيه كهن ايران :
در معمارى سنتى ايران فضاهاى نيمه باز و به طور اخص ايوان از عناصر مهم در ساخت انواع بناها از جمله كاخ هاء أتشكده هاء
كاروانسراهاء مدارس و مساجد كرفته تا خانه ها كاربرد داشته است. اين فضاها هم در سازماندهى كلى بنا در كنار دو فضاى باز و بسته
نقش ايفا ميكردهاند و هم خود به عنوان فضايى مستقل كه عملكردهاى متنوعى را بذيرا ميشده؛ مطرح بودهائد. جرا كه هم به لحاظ فرمى
و عملکردی و هم به لحاظ ساختاری» معماری خاص خود را داشته است .
در راستای شناخت بهتر اين عنصر معماری میتوان آن را یک فضای واسطه در مرز میان حریم بیرون و درون دانست که فضایی ۶
ارتباطی است و عموماً از چند طرف محصور میباشد. این فضا را میتوان به عنوان نوعی گذار ورودی نام برد ,گذار ورودی نوعی
منطقه (واسط)را فراهم میکند. یعنی مجالی میان خارج و داخل جایی برای مهیا شدن که در آن شخص میتواند چارچوب ذهنیش را
عوض کند و خود را با وضعی دیگر وفق دهد (فراندیس) ,لذا با تعاریف مربوط به این عنصر ایوان از نظر کارکردی به دو گروه
قابل طبقهبندی است: نخست ایوانهایی که به عنوان یک فضای اصلی مورد استفاده قرار میگرفت» دوم ایوانهایی که نقش یک فضای
رابط را بر عهده داشت. ایوانهایی که نقش یک فضای رابط را دارند میتوان به دو گروه تقسیم کرد: نخست ايوانهايى كه بين حياط
(حیاط مرکزی یا پیرامون) و یک فضای محصور (اتاقء شبستان يا كنبدخانه)رابط بودند. دوم ايوانهايى که بین یک فضای معماری و
7 . یک فضای شهری(معبر میدان یا جلوخان) رابط بودند. این ایوانهای رابط را غالباً پیشطاق نیز مینامیدند
Wy 52 مت
صفحه 15:
* معرفی و نقش ایوان (رواق) در ساختار معماری اقلیم مناطق 0 گانه ایران :
باید گفت که معماری ایرانی به همه جلوههای گوناگون زیستی انسان احترام میگذاشته و پاسخی در خور و مناسب به آنها داده است. این است که حتی ۰
عملی مانند "گذار" که شایدامروزه در معماری کمتر به آن پرداخته ميشود؛ در معماری سنتی حاوی ارزشهای فرمی و فضایی قابل توجهی میشود و به
الگوی معماری موفقی بدل میگردد. به ان ترتیب که در معماری سنتی فضاهای نیمه باز به عنوان فضای گذار و ارتباط دهنده دو فضای باز و بسته نقش
ايفا ميكنند و فضاهاى بسته به واسطه فضاهای نیمه باز با فضای باز در ارتباطند. اين فضاها و به ویژه ایوان؛ خصوصیاتی از هر در گروه فضاهای باز
و بسته در خود دارند و در ادامه هر ای عملکردی و فرمی میباشند. در معماری خانه های سنتی سه گروه فضایی باز: بسته و نیمه باز به صورت
مجزا ساخته نشدهاند بلكه هر كدام در امتداد ديكرى معنا ميدهند. به اين معنا كه : "فضاها به تدريج درجه باز و بسته بودن خود دا از دست ميدهند به
نحوى كه يكى به ديكرى تبديل ميشود. اين بيوستكى در تركيب فضاها باعث ميشود كه فضاهاى متوالى به عنوان بسط يكديكر به كار روند و به عنوان
مثال ايوان بسط ينج درى و ينج درى بسط ايوان است. از سوى ديكر تداخل تركيب لايه های عمودی و افقی اطراف حیاط توالی و پیوستگی و ترکیب
سأ كروههاى بازء بسته و سريوشيده؛ انسداد فضايى را از بين برده و در داخل در داخل خانه هاى تاريخى و با سياليت و شئاورى مواجهيم
Ly
“J OK ae,
صفحه 16:
ete
لكا
«كذشته از اينهاء رواق در فصول گرم بسیار کاربرد دارد و عملکردهای فراوانی از جمله: غذا خوردن؛ خوابيدن؛ کار خانه و ... در آن اتفاق
میافتد هم چنین باعث تعدیل هوای اتاق های پشت خود در فصول گرم میگردد و از لحاظ اقلیمی ارزشهای زیادی دارد. از لحاظ فضایی علاوه بر
موارد ذکر شده ایوان باعث ایجاد تنوع فضایی؛ تجربه خاص زیستی؛ خوانایی» تشخیص و تشخص خانه؛ تمایز و در عين حال بيوستكى درون و
برون میگردد.
*هم چنین ایوان به لحاظ تزنینات به عنوان نقطه اتصال شاهنشین و تالار و اتاق با حياط فضای مهمی است و در معماری ایرانی: اين نقاط
وصل زیباترین و «نرمندانهترین آرایهها را به خود میگیرند که در ايوان طاق برافراشته و مقرنس زیر آن تصویری از والاترین و متعلیترین
هنری است که یک استاد کار در ذهن دارد از آنجا که در قسمتهای مختلف کشور الگوهای زندگی نزدیک به هم ایوان را شکل داده است این
فضا از وحدتی خاص برخوردار است. از جمله عواملی که باعث تفاوت در تعداده نحوه قرارگیری و همچنین شکل و تزئینات ایوانها در مناطق
مختلف کشور ميشود. یکی اقلیم و محیط طبیعی و دیگری خرده فرهنگها هستند که از اين میان دو عامل اول مهمترند. كانه ايران در مناطق
حاشیه خلیج فارس؛ خوزستان؛ غرب کشور و مناطق کویری مورد مطالعه از این رهگذر ایوان را در اقلیم قرار گرفت که نتایج بررسی به
رت جدول در لنامه ارانه میگرند.
صفحه 17:
«نقش عامل اقلیم در شکل گیری معماری فضاهای نیمه باز» ايوان و رواق :
اسی و زیست محیطی را توأمان درطراحی خود در نظر گرفته »
.0 میشود و اين در حالی است که امروزه معماری
معماری سنتی ایران دارای ویژگیهای خاصی میباشد که مسائل زيد
است و اين اصول در کلیه ابنیه سنتی ایران مانند مساجده مدارس و خانه و .
بايدار نيز سعى ميكند كه آسایش را برای کاربران از نظر اقتصادی؛ اجتماعی و زیست محیطی فراهم آورد و اين مهم نیز دربسیاری از
ابنيه سنتی ایرانی که اصول پایداری بر آنها حکمفرما ميباشد به خوبی دیده میشود. کاربرد ايوان در معماری ابنیه سنتی- اسلامی ایران
.علاوه بر نماد و سمبل» نقش عملکردی هم داشته و این نقش بخصوص در طراحی اقلیمی از اهمیت و توجه بیشتری برخوردار است
صفحه 18:
YS
۸
سس
در اين معمارى؛ افزون بر غلبه بر نور نامناسب نورمناسب را نیز به صورتی چشمگیر و جالب مورد استفاده قرار میدهد و بدین ترتیب ۰ ۰
بر زیبایی فضا میافزاید. در ایران از تکنیکهای خاصی برای مبارزه با نور نامناسب خورشید و تعدیل آن استفاده شدهاست؛ از جمله ایجا
ایوانهای عمیق. ایوان در بنا از لحاظ میزان نور» حرارت؛ تهويه و ديد و منظر در حالتى بينابين فضاى درون و بیرون عمل میکند و در ©
فصول گرم و به هنگام غروب خورشید بهترین مکان از لحاظ آسایش فیزیکیست و ایوان» عمق و شکل خود را بیش از هرچیز به تعدیل
نور مدیون است. پیشآمدگی ایوان از تابش آفتاب به مقدم» بدنه و فضاهای داخلی ممانعت کرده و با خنک نگه داشتن محیط اطراف از انتقال
هدایتی حرارت به فضاهای داخلی جلوگیری می کند. به طور کلی وجود ایوان ها و پیش آمدگی آن ها نسبت به بدنه ساختمان سبب نقصان
كرما در روز و سرما در شب ميشود. به دليل كرما در طول روز در اکثر بناها فضایی چون ایوان و رواقها به صورت سرپوشیده ساخته
میشوند که اين عمل غالبا در جهت ایمنسازی فضاها در برابر عوامل اقلیمی چون تابش آفتاب بادهای گرم و ....بوده است. (شاطریان»
در طراحی اقلیمی نه تنها محافظت از ساختمان در مقابل عوامل نامساعد جوی ازقبیل سرما و گرما و رطوبت و بادو... در نظر گرفته
میشود بلکه از پتانسیلهای موجود در محیط هم میتوان به منظور تأمین و حفظ انرژی ساختمان استفاده کرد و از این طریق با پرداخت
کمترین هزینه آسایش فیزیکی و کالبدی استفاده کنندگان از بنا را تأمین کرد. تکنیکهای طراحی اقلیمی از آماده سازی محوطه ساختمان»
سایت و مکان مناسب بنا در محوطه و جرم لازم ساختمان شروع شده و در دنباله برنامهریزی و طرح ساختمان مطرح خواهد شد و
سرانجام با طراحی جزء به جزء پوسته ساختمان و بازشوهای آن خاتمه مييابد. به منظور اجرای تکنیکهای طراحی اقلیمی از ابزار پنجره»
گلخانه» ایوان سرپوشیده. حیاط مرکزی و ... استفاده میشود. مجموعه ی و ابزارهای طراحی اقلیمی محیطی را فراهم میآورند كه
سا باعث ایجاد توازن بین ما و دنیای اطراف ما ميشود. تلاش برای ایجاد اين توازن همواره در طول تاريخ مشاهده شدهاست
Ops يسان
صفحه 19:
a O
1 لكأ
»عوامل گوناگونی بر احساس آسایش انسان در فضا اثر ميكذارد ولى بايد توجه داشت كه ضوابط طراحى معمارى همساز با اقليم با نوع
خاص عملکرد هر فضا رابطه مستقیمی ن أنجه در اينجا مهم است از یک طرف نوع فضا از نظر میزان ارتباط ن با هوای آزاد و از
طرف دیگر نوع فعالیت انجام شده در فضا از نظر گرمای متابولیسمی تولید شده در بدن» نوع پوشش لباس از نظر ارزش گرمایی لباس»
فضا در طی روز و ایام سال و جمعیت استفاده کننده از فضا به طور همزمان می باشد. برا ین اساس دسته بندی قابل
: ارائه فضاها از نظر نیازهای اقلیمی انسان و ساختمان عبارت است
ارتباط با هوای آزاد که شامل:
صفحه 20:
ete سب
*گروه دوم : از نظر چگونگی استفاده فضا
»عملکرد و ویژگی معماری فضاهای نیمه باز؛ایوان «رواق :
*ایوان این عنصر اصیل معماری اسلامی بدلیل خاصیت (طبع) برونگرایی که در کالید خود با محیط بیرون و پیرامون خود ایجاد کرده
شاخصههای معماری ایرانی میباشد که آن را از سایر معماریها متمایز میسازد . فضاهای نیمه باز» فضایی هستند مسقف ولی بدون
يك يا جند ديوار كه بين فضاى باز و فضاى بسته؛ پاینتر از سطح زمین» همسطح زمین و یا در طبقات احداث میشوند و شامل ایوان»
صفه» غرفه؛ رواق» تالار(تلار) و.... می باشد.(طاهباز: معماری ایرانی معماری فضاهای نیمهباز است؛ معماری پیوند فضاهای باز
ویسته است چرا که هم آوازی و هم آغوشی فضاهای باز و بسته به وجود حیاط در مرکز و قلب بنا خاتمه نمییابد و این فضاهای نیمیباز
هستند که این پیوند زندگی بخش را تکمیل ازار و خانه» همهجا و همه وقت این فضاهای نیمه بازندکه
زندگی با فضای باز و همدمی با سرسبزی و طراوت آن را میسر میکنند بطوریکه حیاطها در میان بنا مینشینند و ((ایوانها)) این فضای
نیمه باز هستند که زندگی با فضای باز را گسترش میدهند. اما تکتک فضاهای نیز طوری طراحی که با فضای باز پیوند کامل
بيابند؛ به خصوص در خانهها این نکته بارز است. تک اتاقها ایعنی سه دریها » پنج دریها و تالارها که فضای باز زیستی خانهانده همه
کاملا به سوی فضای باز گشوده ميشوند. ارسیها فضاهای بسته مهم خانه را به فضاهای نیمیباز و مشرف به حیاط پرطراوت وپر نور
تبدیل میکنند. طرح اتاقها به نوعی است که اگر پیوندشان با فضای باز معماری آنها بی معنا میشود. جایگیری فضاهای گوناگون در بنا
نیز از همین قاعده پیروی میکند به اين معنا که مهمترین فضاها در نقاطی می نشینندکه بهترین ایوان در این چشم انداز را به فضاییاز
داشته باشند و این در سایر بناها بغیر از خانه ها نیز دیده میشود. حاجی قاسمی؛ خانه ها از فضاهای اصلی عملکردی و به ویژه در فصل
گرما است .
ادر مساجد؛ مدارس؛
صفحه 21:
SS
1 ale
همانطور که ذکر شد به لحاظ فضایی ایوان امتداد فضاهای باز و بسته است و به گونهای سلسله مراتب فضایی را تداوم میبخشد. در همه بناها و *
بالاخص خانه ها ايوان از عناصر شاخص نمای اصلی بنا است. همهی ایوانها با حیاط اختلاف سطح دارند که این امر آنها را شاخصتر کرده است.
در مقايسه ميان ايوان در خانه هاى قديم و جديد؛ در خانه های جدید به دلیل عدم يكيارجكى فضايى ايوان با اتاقهاء جدا کننده درون و برون به پوسته
انما محدود شده و ساير فضاهاى نيمه باز به جز ايوان حذف شدهاند ايوان هم بدليل عدم يكبارجكى فضايى با اتاقها و فضاى بشت خود به شكل يك
فضای جدا كنندة مستقل از درون درأمده استء در حالى كه در خانه هاى سنتى ديديم كه ايوان معمولا از تقسیمات پشت خود پیروی میکنده هم چنین
ابعاد أن متناسب با مقياس انسانى و در طول به شكل اتاق بنج درى يا سه درى يا تالار يشت خود است و احساس محصوريتى متناسب با فضاى
يشتى ايجاد ميكند. اما در خانه هاى جديد ايوان يك لبه اندازه طول يا عرض خود خانه است و در اين فضا كه اكثرا از يك طرف بسته است.
.احساس محصور شدن كمتر حس ميشود و در نتيجه حس فضايى أن ضعيف تر ميشود
صفحه 22:
ا
7
6
*نقش عوامل فرهنكى و اجتماعى در شكل كيرى معمارى فضاهاى نيمه باز؛ ايوان و رواق :
اه براى انسان ميشود؛ عوامل فرهنگی - اجتماعى نقش بسيار مهمى
در شکلگیری فضاهای انسان ساخت دارد. اگرچه نمیتوان نقش طبیعت. نيازهاى فيزيولوزيكى انسان؛ منابع اقتصادى و فنون و مصالح
قابل دسترس را در تولید معماری بیتالیر دانست؛ در عين حال نقش عوامل زیر مجموعه فرهنگ مانند ایدئولوژی» اعتقادات» آداب و
سنتهاء روشهای زندگی» نیازهای روحی و روانی اجتماعی و فردی مردم در شکلدهی به فضاهای زیستی به خصوص بعد از رفع نیاز
به سرپناه بسیار پررنگ خواهد بود. وظیفه هر بنا به عنوان جزیی از فرهنگ معماری» عینیت بخشیدن به یک انديشه (ذهنیت) به
وسیله ظرف خاص آن است و بدین ترتیب اين ظرف نمودی برای سنجش این فرهنگ خواهد بود؛ لذا هر ساختمان خود یک شاهد
فرهنگ استعامل فرهنگی را به عنوان عامل تعیین کننده غیرمادی دانسته و از عواملی چون اقلیم» تکنولوژی, سایت و راپاپورت به
عنوان عوامل درجه دو در شکل معماری یاد میکند. او در تأیید نظر خود بعد از گذر از در تعیین فرم» به این نکته اشاره
میکند که چگونه دراقلیم های یکسان ظهور فرمهای متفاوت معماری را تجربه ميکنیم. به عنوان نمونه یکی از الگوهای رفتاری ایرانیان
در طول تاریخ چند هزارساله شان مهمان نوازی بودهاست که این رفتار در بنا به اشکال مختلف نمود پیدا کردهاست. اختصاص یک
فضا برای مهمان یا شکلگیری یک ساختمان مجزا و خاص برای مهمان در قشرهای خاص از جامعه سنتی رایج بوده و آنچه به نام
(بیرونی) خوانده میشود مزید این امر است. از سوی دیگر انتظام فضاها میتواند نشان دهنده روابط اجتماعی افراد باشد. بنابراین میتوان
با شناخت ارتباطات
ایی» روابط اجتماعی افراد مصرف کننده را نیز باز شناخت .
صفحه 23:
10-0 ete
۲
*- بسترسازی مناسب برای درک بنا:
* در معماری برونگرا پس از ورود به حیاط خانه. نخستین عنصری که چشم را متوجه خود میکند» ايوان است. یکی از عناصر مهم
فضايى در اين نوع معمارى ايوان است كه در نقاط مختلف متطقه و متناسب با لب و هوای محلی» کمی بالاتر از
(معماريان» ) .با كسترشى كه ايوان در جلوى در ورودی اتقها با شکلهای گوناگون پیدا میکند. اين امكان فراهم ميشود تا تزئينات» تتاسبات
ت بنا بهتر درك شوند. به كار رفتن ستونها و نال و يله هايى كه رابط ميان زمين و ايوان و همجنين ايوان و تلارهستند اين اهميت
را بیشتر میکنند. چوبهای به کار رفته در نالها و ستونها که تراشهای زیبا دارند و گاهی به شکل اژدها و يا شكلهاى ديكر به کار را
یا نقوش زیبایی روی آنها حک شدهاست؛ موجب درک زیبایی بنا در این وم همچنین رنگهای زیبا و نقوش روی درب و
ينجرههاى اتاقهايى كه به ايوان راه مييابند نيز اين درك را صد چندان مي ایی خالی میان مرز بین درون و برون بنا به شمار
ميرود كه ميتواند به هنكام كذر از فضای خارج به داخل؛ جندين كيفيت حسى را تغيير دهد و بيننده را در درك بهتر فضا يارى كند.
ساخته شده است.
اند و
صفحه 24:
“دعوت كنندكى :
“ايوان در معمارى به شكل جهاركوش وجود دارد. رمز جهاركوش در هندسه باطنى را "به عنوان رمز سكون و عدم تغيير اصل يا مبدأ كه
همه تعارضات کیهان در آن حالت جمع آمده و مرتفع ميشوند و همچنین تَعیآن, نخستین و ثا ته اند.از اين رو به از بودن و
وجود فضای باز محل گذر نور و روشنی نیز بودهاست. از اين رو اولین مواجهه رحیمزاده» استفاده کنندگان از بنا و دیگران ایوان است.
اولین قسمت از خانه است که به استقبال مراجعین میأید و از جنبه دیگر بدرقه خارج شدگان نیز
صفحه 25:
SS
تا
+رواق توحید خانه : ت
رواق توحیدخانه از رواق های شمالی مضجع شریف حضرت رضا(ع) و از دوره ی صفوی است. «طول اين بنا شانزده ذرع و نیم و از مشرق *
به مغرب است و عرض آن هفت 0660.۰)ذرع و نیم از جنوب به شمال است متر است و ارتفاع قریب از آثار مرحوم ملا محسن فیض استء
ت دادی عقیده دارند مرحوم فیض در آنجا تدریس می کرده است»شکل هندسی پلان توحیدخانه (عطاردی مستطیل است که از بعضی جهات
و برای اتصال به سایر رواق های اطراف مضجع شریف» فضاهایی به آن اضافه و یا کاسته شده است. شایان ذکر است بعد از انقلاب اسلامی
این رواق که با رنگ قرمز در تصویر مشخص شده؛ به رواق ). ازاره 4مخصوص زیارت بانوان تبدیا شده است (تصویر متبت سنگی در رواق
توحیدخانه شامل دو قسمت است که سانتی متر آن با نقوش سنتی» شامل قسمت زبرین تا مجموعه ای از گل و برگ ها و ختایی » تزن
حکاکی شده است و در قسمت بالایی نقوش, كتيبه نیم متری در دو سطر با قلم ثلث جلی است. در این پژوهش, کتیبه های دو رواق مذکور از
نظر نوع خط همچنین مضمون و محتوا و ساختار بصری و تجسمی در ترکیب بندی قطعات خوشنویسی مورد بررسی قرار گرفته است. در این
اثنا ارتباط ترکیب بندی با مفاهیم آیات و ادعیه در بعضی کتیبه ها نیز مورد تحلیل است
oO
صفحه 26:
۲-۳. رواق توحیدخانه
رواق توحیدخانه از رواق‌های شمالی مضجع شریف حضرت
رضا(ع) و از دوره‌ی صفوی است. «طول این بنا شانزده
ذرع و نیم و از مشرق به مغرب است و عرض آن هفت
ذرع و نیم از جنوب به شمال است» (اعتمادالسلطنه ۱۳۶۲
۴ و «ارتفاع قریب ۱۵ متر است» (کاوینیان ۱۳۵۵
۱ «از آثار مرحوم ملا محسن فیض است. تعدادی
عقیده دارند مرحوم فیض در آنجا تدریس می‌کرده است»
روهدت ه
(عطاردى 15/١ ج۰۱ ۲۰۱). شكل هندسى پلان توحیدخانه
مستطیل است که از بعضبی جهات و برای اتصال به سایز
رواق‌های اطراف مضجع شریف فضاهایی به آن اضافه و
یا کاسته شده است. شایان ذکر است بعد از نقلاب اسلامی
این رواق که با رنگ قرمز در تصویر مشخص‌شده! به رواق
مخصوص زیارت بانوان تبديا شده است (تصوير .)١ ازاره
منبت سنكى در رواق توحيدخانه شامل دو قسمت است كه
قسمت زیرین تا ۱/۶۰ سانتی‌متر آن با نقوش سنتی, شامل
مجموعه‌ای از گل و برگ‌ها و ختایی» تزئین و حکاکی شده
است و در قسمت بالایی نقوش, کتیبه نیم‌متری در دو سطر
با قلم ثلث جلی است. در این پژوهش, کتیبه‌های دو رواق
مذکور از نظر نوع خط همچنین مضمون و محتوا و ساختار
بصری و تجسمی در ترکیب‌بندی قطعات خوشنویسی مورد
بررسی قرار گرفته است. در اين اثنا ارتباط تركيبيندى با
مفاهيم آيات و ادعيه در بعضى كتيبهها نيز مورد تحليل
صفحه 27:
tone
۸۲۸ 8 ۲ يميم وام
C
خن
4
“4
ar
1
3
Hitt
2 و
و
yt
3h
Bi
*
oe
1۱۱۴۲ BAe ttt
كك
صفحه 28:
|] كذ
= SELAMAT TINGGAL