صفحه 1:
صفحه 2:
بررسی جایگاه علمی سلامت
معنوی و نقش آن در
پیشگیری از
بیماری ها: یک مطالعه
مقدماتی نویسندگان: لادن عباسیان
محمود عباسي
احسان شمسي گوشكي
زهرا معمارياني
ارائه دهنده: هدی ابوالحسنی
داروساز و ۴۲0 شیمی داروبی
صفحه 3:
نویسنده مسوول
* دکتر محمود عباسي
* دكتراي حقوق پزشكي گروه حقوق پزشکي»
مرکز تحقیقات اخلاق و حقوق پزشكي دانشگاه
علوم يزشكي شهيد بهشتيء تهران» ایران
* فصلنامه اخلاق يزشكي سال جهارم؛ شماره
جهاردهم؛ زمستان 49609
صفحه 4:
*
معدمه
شاید در هیچ عرصه ديگري جز علوم زیت پزشكي» رويارويي
میان سلامت معنوي و علم چنان موجب مناقشه نبوده است
علیرغم همه پیشرفت هاي نظري در حوزه تلامت» توجه به بعد
معنوي سلامت در اکثر برنامه هاي ارتقاي سلامت مغفول مانده
است
درباره نحوه ي تأثیر معنویت بر بهداشت و سلامت افراد نیز
ابهامات و سوالاتي زيادي وجود دارد که پژوهش هاي تازه براي
پاسخ به آنها ضروري است
اين پژوهش درصدد بررسي مقدماتي جایگاه علمي و نقش سلامت
معنوي در پيشگيري از بيماري ها است
صفحه 5:
روش انجام پژوهش
پژوهش حاضر يك مطالعه توصيفي است
براي جمع آوري اطلاعات از روش الآگادي استفاده شده
است
اطلاعات و داده ها با روش غبرمستقيم و استفاده از اسناد
بايگاني شده چه به صورت اسناد خصوصي یا ویراسته»
کتب تخصصي و مراجع مکتوب گردآوري و مورد بررسي
قرار گرفته است
صفحه 6:
از زمان بقراط تا به امروز اين باور وجود دارد که:
۷ خداوند هم شفادهنده و هم منشاً علم پزشکان است
۷پزشکان وسیله اي براي تشخیص, درمان و رساندن
شفا به بیماران اند
(بقراط 1966 م.)
(آموندسن» 998 م.صص 97 - (ISP
صفحه 7:
پیشرفتهای علم پزشکی
* نظریه ميكرويي: اگرچه در قرن 000 به يك انقلاب عظیم در
عرصه علوم پزشكي منجر شد و هر روز خدمتي جدید را به
بشریت عرضه کرد اما در ادامه با مشکلات و بن بست هايي مواجه
گردید
9 ایجاد نحله هاي فلسفي پسامدرن: (دوره گذار از پزشكي مدرن به
پزشكي پسامدرن): در اواسط قرن 000 علاوه بر عوامل جسمي در
تعریف سلامتي و بيماري, به جنبه هاي رواني و اجتماعي آن توجه
بيشتري مي شد
* در دهه هفتم و هشتم قرن (66 بررسي هاي اپیدمیولوژيك و بوم
شناختي که به نوعي مبتني بر فرضیه تأثیر عوامل اجتماعي بر
علوم پزشكي بود از ارزش خاصي برخوردار شد و تا دهه
صفحه 8:
پیشرفتهای علم پزشکی
در دهه هاي اخيرء ابعاد ديگري در تعریف سلامتوارد و به تدریج
در نوشته هاي علمي آورده شده است: سلامت و بيماري انعكاسي از
درهم تراوشي عوامل زيستي؛ رواني» اجتماعي و معنوي است
گذار از دوران مدرن و تجربه ی نه چندان موفق بشر در برخي
جنبه ها باعث شد که در اواخر قرن بیستم و آغاز هزاره جدید
بازگشتي دوباره به ابعاد غيرمادي وجود مشاهده شود
متخصصان بهداشت و سلامت دریافته اند که استفاده از روش هاي
مدرن و تكنولوژي هايي که اکنون به عنوان سنت امروز ale
پزشكي شناخته مي شوند به تنهايي پاسخگوي همه جنبه هاي
مواجهه با بیمار و پيشگيري و درمان بيماري ها نیست
بررسي علمي نقش سلامت معنوي يكي از مباحث مهم در پژوهش
هاي علوم سلامت شده است: « عامل فراموش شده »
صفحه 9:
تأثیر معنویت بر پيشگيري از بيماري ها
ابهامات زياد
نتايج حاصل از مطالعات كاربردي هنوز به طور كامل قابل توجيه
بسياري از عوامل هستند كه همزمان و طي عمر در زندكي فرد
وارد مي شوند و نسبت دادن تغييرات و متغيرهاي تجربي به عوامل
معنوي را تحت تأثیر قرار داده و گاه دشوار و غیرممکن مي کنند
هدف عمده اين مطالعه بررسي مقدماتي جایگاه علمي و نقش سلامت
معنوي در روند پيشگيري از بيماري ها است
صفحه 10:
بنيادهاي نظري ایده سلامت معنوي در فلسفه و تاریخ طب
* در گذر. از. مدرنیسم به پست مدرنیسم:,ناکافعبودن دیدگاه
هاي زیست شناختي در حل مشکلات آنسان و سلامتي و
بيماري
* تحقیقات متعدد دانشمندان از يك سو و بازگشت جامعه به
ارزش هاي انساني از سوي دیگر: پزشكي رشد فزاینده اي
یافته و فلسفه زیست شناختي در تعریف سلامتي و بيماري
و برخورد با انسان جاي خود را به فلسفه کل نگري یا
دیدگاه جامع نگربي داد: نگاه به انسان در ابعاد زیست
شناختي» رواني» اجتماعي» روحي و معنوي مورد توجه
قرار گرفته است
صفحه 11:
معنویت و طبابت به هم آميخته اند «طب تلفيقي»
درمان هاي معنوي بخش مهمي از درما نهاي طبي بومي در,سرزمین هاي شرقي
حکیمان مشهور ايراني در کتب پزشكي کهن, به معنویت در امر طبابت پرداخته
اند
جرجاني» طبیب معنوي را عارفي مي داند که از طریق ارشاد و تکمیل» قدرت
انجام اين طب را دارد
اولين بار يك دانشمند مسلمان ايراني» علي بن ربن طبريء آن هم قريب EOD
سال قبل» ارتقاي سلامت جسمي را در معنويت و سلامت معنوي مي ديد
در كتاب فردوس الحكمه كه نخستين بار مفهوم طب تلفيقي را مطرح نموده است
از کلیه اطلاعات طبي سرياني» ايراني» هندي و يوناني که در آن زمان در
دسترس اطبا بوده» استفاده شده است:
طب گياهي را از ایران
طب آیورودا (دانش زندگي) را از هند
طب يونان را از يونان باستان
صفحه 12:
طب ايراني
* با سابقه هزاران ساله» داراي رويكردي کل نگر برمبناي پيوستگي جدلم و روح و ذهن
انسان است که تنها به درمان بيماري ها محدود نبوده پلکه سبكي براي ارتقاي سلامت
و کیفیت زندگي به شمار مي رود
* مدارس طبي ایران باستان به تربیت سه گروه طبیب مي پرداختند:
شفادهندگان با اصول روحاني
2 شفادهندگان با قانون
9. شفادهندگان با چاقو
٠ پزشکان روحاني از نظر تحصیلات در سطح بالاتري از دو دسته دیگر بوده و با به
کار بردن کلمات مقدس به بهترین وجه قادر به معالجه و خارج کردن بيماري از بدن
بوده اند
رازي در مقدمه کتاب « الطب الروحاني » خود مي نویسد که اين کتاب مکمل و به
موازات کتاب « المنصوري » اش است که هدف آن مطالعه « طب جسماني » است
٠ ابن سينا درباره صفات طبیب مي گوید: «طبیب باید که دائم بشارت دهنده صحت و
سلامتي براي بیمار باشد چرا که براي عوارض نفساني تأثبر فوق العاده دارد»
صفحه 13:
از داروینیسم تا تتوبيولوژي
معنویت و سلامت معنوي سه نیاز اصلي را برآورده مي کند:,این سه نیاز در مجموع
عبارتند از: نيازهاي شناختي» انگيزشي و اجتماعي
اسبيلكا ( 000005 م.) اينها را نیاز به معناء کنترل و ارتباط پا دیگران مي نامند
این جدال هنوز هم ادامه دارد چنانکه كشمكشي تازه تر بر سر:
خلقت گرايي عقیده ديني بنيادگرايي است که داستان خلقّت جهان و حیات را مو به مو
قبول دارد و تأیید مي کند و منکر هر نوع تكاملي است
علم آفرینش رويكردي تازه تر است که طرفدارانش مي خواهند اندیشه علمي را با
خلقت گرايي آشتي دهند
طرح هوشمندانه كوششي جدیدتر براي ادغام علم و مفهوم مذهبي خلفت بوده و پرورده
دانشمندان فرهیخته و از نظر مذهبي سنتي است
در سالیان اخیر» ریبرن و ریچموند ر 0666م, ۵000م) زیست شناسي و دین را پیوند
داده: « تئوبیولوژی»: معنویت و سلامت معنوي میتواند به انسان معنوي» پيشگيري از
بيماري ها و ارتقاي سلامت جسمي را اعطا کند
صفحه 14:
پيشگيري از بيماري ها
* پژوهشگران سه سطح مشخص کرده اند:
پيشگيري نخستین: با هدف پيشگيري از شروع بيماري
صورت مي كيرد
©. ييشكيري دومين: با هدف شناسايي و درمان بيماري در
مراحل اوليه بيماري و اقدام هايي براي كاهش و تخفيف
علائم صورت مي يذيرد بيش از أنكه بيماري سبب
مشكلات غيرقابل بركشت شود
* ييشكيري سومين: با هدف كنترلء تقليل اثرات یا کاهش
بيشرفت يك بيماري تقريباً تثبيت شده و غيرقابل بركشت
صورت مي كيرد
صفحه 15:
پيشگيري از بيماري ها
اثر معنویت بر سلامت جسمي به دلیل زيرساختارهاي,فرودي و اجتماعي
که ایجاد میکند از شروع بيماري و عوامل موچوّد آن تا مرگ تأثیرگذار
است و با مکانیسم هاي گوناگون موجب پيشگيري از بيماري ها مي شود
معنویت به افراد امکان مي دهد در زندگي معني و مفهوم واحدي را پیدا
کرده و نيروي برتر از خود را تجربه کنند
سلامت معنوي مي تواند اثري مثبت بر سلامت رواني و جسمي داشته
باشد
از مهمترین عوامل و مکانیسم هاي بالقوه و و مفروض بر تأثيرگذاري
سلامت معنوي بر پيشگيري از بيماري ها میتوان به شبکه هاي اجتماعي؛
حمایت هاي اجتماعي و عوامل و مکانیسم هاي رواني و فیزیولوژيك اشاره
نمود
حمایت معنوي, نهادهاي معنوي و شبکه هاي معنوي و رهبري معنوي
عامل بسیار ارزشمندي براي پيشگيري از بيماري محسوب مي شوند.
صفحه 16:
اسرائیلا میراشتاین: 000»(6: مقاله «دیدگاه معنوي بهودي
درباره سایکوپاتولوي و سايكوتراپي: نظر يك يزشلك»
به بررسي بيماري هاي روحي قوم یهود و منابع دین,یهود براي سلامت
معنوي مردمش مي پردازد و نیم نگاهي نیز به کلیت بحثْ و اطلاقش به
اقوام دیگر دارد.
به نظر میراشتاین» چون بیماران از جهت نگرش شان به راه حل ها متفاوتند
(يعني برخي از بیماران راه حل را در دستان خدا مي دانند در حالي که
دیگران بر اين نظرند که خدا به كساني كمك مي کند که به خودشان كمك مي
کنند)» راه برخورد با آنها نیز متفاوت است.
به نظر اوء معنویت مي توانند منابع مفيدي براي درمان باشند که مي توان با
فراهم آوردن ابزاري خاص مثل تیم درماني متشکل از روحانیون و کشیشان
يا با ارجاع بيمار به جامعه ايماني خويش اميد بیمار را افزایش داد.
صفحه 17:
لورين ماركس ( ©2000) مدل مفهومي ارائه كريده
كه ارتباط سه بعد تجربه مذهبي (اعمال مذهبيء باورهایمعتوي و جامعه
ايماني) را با ابعاد سه گانه سلامت (ابعاد زیستی» رواني و اجتماعي) نشان
مي دهد
منظور از عمل مذهبي تجلیات بيروني و قابل مشاهده ایمان است
منظور از باورهاي معنوي» دیدگاه ها و باورها و معاني دروني و شخصیت
مراد از جامعه ايماني» ارتباط فرد با گروه هاي مذهبي و دریافت حمایت از
چنین اجتماعاتي است
به نظر او اين مدل مفهومي منحصر به مسیحیت نیست و قابل اطلاق به
مذاهب دیگر نیز هست
به نظر مارکس» بسياري از رفتارهاي پیشگیرانه (نظیر رفتارهاي جنسي
پرخطر و استفاده پا اجتناب از مصرف الکل یا تتباکو و مواد مخدر) تحت
تأثیر باورهاي معنوي هستند
صفحه 18:
مستندات علمي و باليني نقش سلامت معنوي
سازمان جهاني بهداشت « معنویت » را به عنوواق يك اصل براي ارتقاي
سلامت. افراد پذیرفته است
در تعریف سلامت. ابعاد معنوي را نیز درنظر مي كيرد
در رویکرد سازمان جهاني بهداشت به مراقبت هأي تسكيني در درمان»
نيازهاي عاطفي و معنوي بیمار علاوه بر فرآیند تسکین درد تماماً داراي
اهمیت است
لانگوي اولین تنوري سلامت را بر پایه معنویت بیان کرد
نيومن بيماري را يك شوك تلقي مي کرد که معنویت نقش مهمي براي
برگشت به حالت اولیه و تعادل سلامتي ایفا مي کند
اصول مشتركي در دستورات مذهبي ادیان عمده جهان وجود دارد که از سلامتي
پیروان آن ها محافظت مي کند (ريشه در معنویت ادیان دارد)
صفحه 19:
طب معنوي
در طب معنوي تلاش مي شود از طرق مختلفي قدرت دفاعآبیمار و اعتماد به
نفس او را افزوده و به کنار آمدن او با مشکلات و بیمار پهاي مژمن كمك نمایند
در مقایسه با طب رایج» سیستم هاي درماني مکمل و جایگزین با رويكردي کل
نگر به جنبه هاي روح و ذهن و جسم انسان قابلیت,ارانه درما نهاي همه جانبه
دارند
توجه به معنویت طبیعتاً موجب فعال سازي مسوولیت پذيري شخص در زمینه
دسته اي اصول و باورهاي مندرج شده در دین مي شود که اثرات جسماني نیز
دارند.
كش اهاي معنر ی موجب لفزایش سامت اجتماصي شده و تعامانت اجتماعي را
افزایش میدهند و حمایت اجتماعي را به عنوان يك منبع ارتقاي سلامت جسمي
فراهم مي آورد
بنا یه نظر باداچینو و دراپرء اعمال معنوي مي تواند خود بهبودي را افزایش
دهد
صفحه 20:
طب معنوي
* در مکانیسم سایکونوروفيزيولوژيك نیژ احساس رضامندي
ناشي از ثمرات معنوي از طریق تأثیر بر مکانیسم هاي
شناخته شده مغزي و به وسیله نورویيتَي‌هاي پیام رسان
روي سیستم ها و اندامهاي بدن مانند قلب و عروق ايمني
و.. تأثیر تقویت کننده دارد که نتیجه اين تأثیرات:
* پيشگيري از بيماري
* افزايش تحمل بيماري
* بهبود سريع تر بيماري
است كه در تحقيقات مختلف اين مسئله نشان داده شده است
صفحه 21:
طب معنوي
مارتینسون و سادستروم به اين نکته اشاره کرده اند که عقایدآمعنوي به عنوان
شكلي از سازگاري فعال بیماران مبتلا به سرطانشناخته مي شود
کوننیگ و همکارانش نیز عقیده دارند که در موقعیت هاي تنش زا به ویژه
مسایل مرتبط با سلامتي» معنویت منبع مهم سازگاري به شمار مي رود
هش مك کلین و همکارانش نیز نشان داد معنویت اثري قوي بر نااميدي
پایان زندگي در بیماران مبتلا به سرطان دارد
افرادي که از سلامت معنوي برخوردارند افرادي توانمند» قوي» داراي قدرت
کنترل» و حمایت اجتماعي بیشترند
چراکه معنویت» به همراه نيروهاي مذهبي از قبیل دعاء نقش مهمي در قبول
بيماري ها دارد و معنویت در واقع يكي از ابعاد وجود انساني است که در مواقع
بروز بحران و استرس به شکل بارزي نمود پیدا کرده» سبب خلق معنا در
زندگي شده و الهام بخش فرد در رويارويي با مشکلات مي شود
صفحه 22:
مراقبت معنوي پزشکان و پرستاران و تأثیر آن بر نتایج مداخلات
درماني و باليني
* مراقبت معنوي از بیمار در حال حاضر در قالب قرآیند پرستاري صورت
میگیرد
*_آگاهي از نيازهاي معنوي بیمار و همچنین اثرات اجتمالي که بيماري کنوني بر
روي تجربیات معنوي وي گذاشته است در جریان مراقبت از او امري
ضروري محسوب مي گردد
۰ آگاهي از عقاید معنوي بیماران و تلاش براي احترام و درنظر گرفتن آنها در
روند تشخیص و درمان بيماري ها نیز همواره امري مهم تلقي
* مطالعات نشان مي دهند که
0. بیماران» از پرستاران انتظار دارند که توانايي بحث درباره سلامت معنوي
آنها را داشته باشند
9 مراقبت معنوي که بیماران از پرستاران خود انتظار دارند بر میزان تشخیص
نيازهاي معنوي بیماران و اقدامات برنامه ريزي و اجرا شده تأثیر مي گذارد
صفحه 23:
مراقبت معنوي پزشکان و پرستاران و تأثیر آن بر نتایج مداخلات
درماني و باليني
پزشك. از دیگر سوی مسوول مراقبت از بیمار است
این مراقبت در درجه اول جسماني است که با رو شهاي مختلف دارويي»
جراحي؛ پرتودرماني شيمي درماني و... به انجام مي رسد: بر عهده
پزشك
از سوي ديكرء مراقبت ها جنبه هاي ديگري هم دارند از جمله جنبه
معنوي که برعهده تیم پزشکي است
تيم پزشكي میتواند به بیمار كمك کند تا جنبه هاي معنوي زندگي خود را
در طول فرایند تشخيصي و درماني سر و سامان بدهد
این « مراقبت معنوي » تا حد زيادي وابسته به فرهنگ است
صفحه 24:
* همچنان که توجه به معنویت در بیماران» موضوع بملهمي
است و لازم است پزشکان با همه جوانب عوّامل دخیل در
بيماري جسمي آشنا بوده و مداخلات درماني دربرگیرنده
توصیه هاي معنوي پيشگيري» درمان طبي و مراقبتهاي
تكميلي باشد»
* توجه به مرأقبت معنوي پزشکان و پرستاران نیز از
مهمترین عوامل موثر در پيشگيري موثر. از بيماري ها
است که متأسفانه مورد غفلت و بي توجهي قرار. میگیرد
* عواملي مانند تجارب زندگي وتندرستي معنوي خود
پرستاران نیز میتواند در پیش بيني و تعیین مراقبت معنوي
موثر باشد
صفحه 25:
يافته ها
رشته هاي علمي جدید دیدگاه هابي رلإلآرباره نقش هاي
احتمالي مولفه هاي معنوي در پيشگيري از بيناري ها
مطرح کرده اند اما تا وقتي نظریه هاي,آنها به پژوهش
عملي نینجامد اصولاً عقیم مي مانند
پژو هش هاي مربوط اذعان داریند كه مؤلفه هاي معنوي از
تأثیرات پیشگیرانه غالباً مثبتي برخوردارند اما هنوز باید کار
زيادي صورت گیرد تا مسائل مربوط به همبستگي سلامت
معنوي و سلامت جسمي روشن شوند
يافته ها نشان داد که پيشگيري از بيماري ها را نمي توان از
مراقبت معنوي جدا نمود
صفحه 26:
۷مسوولیت نهايي تحقق جامعه سالم برعفده وت |است
۷ هر نظام سلامت:
۷ براي رسیدن به سلامت جسمي بايستياز پتانسیل معنوي
وجودي بیماران و اعضاي تیم درماني بهره مند شود
“از سوي ديكر به تقویت بنیان هاي معنوي جامعه به عنوان
يك مؤلفه مهم سلامتي بنگرد تا با كمك ساختارهاي مختلف
نظام اجتماعي همچون نهادهاي فرهنگي» اقتصاد» آموزش
و پرورش و... به وظیفه خود در جهت ارتقاي سلامت
جامعه بهتر عمل کند
صفحه 27:
.0
بيشنهادات
در سطح بيمارستان ها ييشنهاد مي شود كه مديران شرايطي را براي شرکت
پرستاران در دوره هاي آموزشي مستمر کنفرانس,ها و کنگره ها در زمینه
اهمیت بعد معنوي و مراقبت معنوي جهت ار alt UN gM
کرده و آنها را به برگزاري کنفرانس هاي داخلي بيمارستاني در رابطه با اين
موضوع ترغیب کنند.
. در چارچوب نظام آموزش پزشكي, لازم است در آموزش باليني و نظري؛
دانشجویان علوم پزشكي به ویژه دانشجویان پزشكي و پرستاري با مقوله سلامت
معنوي به عنوان يكي از ابعاد مهم سلامت و رضایت از زندگي آشنايي بيشتري
پیدا کنند تا نگاه جامع تري نسبت به مددجو داشته باشند و بتوانند در سایه حفظ
کرامت هاي انساني و اخلاقي» خدمات و مراقبت هاي کامل تر و مناسب تري را
به آنان ارائه دهند
. پیشنهاد مي گردد که محتواي درسي در مورد معنویت و مراقبت معنوي در
برنامه آموزش پرستاري گنجانده شود. بدین جهت بسترسازي فرهنگي قبل از
تهیه محتواي درسي امري ضروري به نظر مي رسد
صفحه 28:
.0
بيشنهادات
جهت تعيين محتواي درسي بيشنهاد مي شود کمیته اي متشکل از صاحب نظران مختلف
در اين امر تشكيل شود و با توجه به محدوديت هاء موانع و ويزكي هاي جامعه مشخص
شود که چگونه و در کدام قسمت از برنامه آموزش پزشكي و پزستاري مي توان
محتواي مراقبت معنوي را گنجاند و تدریس نمود
همچنین پیشنهاد مي گردد که محتوي درس مراقبت معنوي شامل توصیف و تعریف
مفهوم معنویت» نيازهاي معنوي تأثیر بعد معنوي بر سلامت جسمي و اهمیت مراقبت
معنوي در مراقبت هاي پزشكي و پرستاري باشد
. در محیط بالین نیز لازم است اساتید باليني و مربیان پرستاري در هر دوره آموزشي به
نيازهاي معنوي بیماران در کنار نيازهاي جسمي و رواني اهمیت داده و مراقبت معنوي
را در طراحي برنامه مراقبت هاي پزشكي و پرستاري قرار دهند.
در نهایت» پیشنهاد مي شود پژوهشگران و صاحب نظران علوم انساني سلامت با انجام
پژوهش هاي مختلف در مورد این بعد از وجود انسان به شناساندن هرچه بیشتر اهمیت
بعد معنوي به عنوان جزء اصلي و مركزي در سلامتي انسان و کسب بهبودي تلاش
صفحه 29:
نتیجه گيري
* مفهوم معنویت و سلامت معنوي اگرچة به ظأهر بسي دور
از علوم زيست يزشكي است اما در عمل ان بسياري جهات
با آن ارتباط دارد
* نوك اين كوه يخ نمودار است اما هر جه علم ييوندهاي
گوناگون معنویت» سلامت معنوي و علوم زیست پزشكي را
بيشتر بررسي مي كند بيكر اين كوه يخ بيش از ييش نمايان
مي شود.
صفحه 30:
والجبال آوتاد)
re co yw]
صفحه 31:
esl PB
Bt) yes ae ee eee eer eer ee yes خداوند» نوو آمتمانها وزمین
ا ری و ae
Ee 2S) Ree ee ie Se Ete ese a iTS) HRY G9) 5
قدری صاف و شفافت اسپت) که دون تماس آتش نزدیک است (شعلهور شود و
ve ee or ا ا ی و
خداوند بر مردم مثلها مزند و به هر چیزی لگاه است. |
‘a ١