بررسی چالش ها و مشکلات پیش رو در اجرا و بهره برداری از سدها و شبکه های آبیاری و زهکشی

صفحه 1:
تبيه و تنظيم : زأهد ناصرق علنا.معومطةتر© تر قمم_لعطمم آدر ماه ۱۳۸۸ 

صفحه 2:
| جذب ‎۱٩‏ درصد از کل بارش سح ۰ ‎۵٩‏ درصد بخار +۳۹ درصد ریزش به. اقیانوس + ۲ درصد تغذیه آب زیر زمین جمع آورى و مديري بخشی از ۳۹ درصد لب هرز رونده با قدمتی ۵۰۰۰ ساله نشان دهنده اهميت آن ie Spe ‏اليرت لبر قت‎ lps dhl ا را براى همه 

صفحه 3:
تب دزد دوس سحت افزاری روش نرم افزاری جد يد+كاهش ميزان آب مورد استفاده در بخش كشاورزى سرت 9 * متاقع ‎yee‏ ۲ * آبیاری و کنناورزی تشر با 2 ۱ / ‎i gage‏ * كنترل سيلات ‎i‏ ‎ae‏ ترابرى آب - يرورش ماهى کر / ایجاد سدها و مخازن جدید با قدمتی باستانی افزایش بهره وری لب با استفاده از فن آوری های 5 درصد ns 37 Vas 5 | 4 درصد درصد درصد درصد درصد درصد 

صفحه 4:
بودن ساخت سدها با وجود داشتن اثرات مخرب زیست پرویٌه ها مانند جاده سازی » راه آهن ‏ گاز رسانی و غیره بدلیل وجود ضرورت هایی همچون توسعه استانی و بر آورد نمودن نیازهای وی دارند. 

صفحه 5:
as 2 Ceo cs aa 25 ‏اللا ار‎ ee 

صفحه 6:
دسته پندی گلی اجزا و عوامل مهم 

صفحه 7:
۲ اه رای ۲ ۱ ساقصه و قرار داد بار ۷ ) تاسيسات زمينى و زير زمينى اب و نكاه به آب صرفاً بعنوان يكك خدمت ارزان دولتى لفقا 

صفحه 8:
| 05500 Leh ae ppl abe po ay ley, eer nent 

صفحه 9:


صفحه 10:


صفحه 11:


صفحه 12:


صفحه 13:


صفحه 14:


صفحه 15:


صفحه 16:


صفحه 17:
توسعه محدوده های شهری . تطویل زمان شروع اجرا نسبت.یه زمان طراحی در برخی پروژه های آبیاری باعث تداخل کانال های آییاری با مناطق توسعه یافته شهری و مواجه شدن با تخیر کاربری اراضی ز کشاورزی به مسکونی میگردد. وجود امامزاده ها و آرامگاههای مقدس در داخل دریاچه سد باعث پیش آوردن مشکلاتی از قبیل کاهشی ارتفاع سد. جابجایی محل سد پس از مطالعات اولیه و یا تاخیر در آبگیری در صورت کسب مجوز جابجا نمودن آن می شود. 

صفحه 18:
تشن پیش نی اله بای تیه مصالح و شناخت معادن در منطقه ی رای رح همکاری نکردن دستگاههای اجرایی ذیربط مثل اداره ۹ 

صفحه 19:


صفحه 20:
ققی در بررسی صلاحیت تفرات اقراد سفارش شده و يكار كير 

صفحه 21:
بن اجزاى بروزه و يك از اصلى ترين عوامل در تعيين زمان اتجام برداری ۰ هزینه های تمام شده و .. ۱ 

صفحه 22:


صفحه 23:


صفحه 24:
3 

صفحه 25:


صفحه 26:
۰ 1سا سان ریت بر کر رت کی رما ابر د ایا را ۱ ‎ee oe‏ 5 ‎sed eee ee‏ لب در استحصال و عرضه و ( ‎۱7 ‏زا(‎ ne— |b lie ‏* تدوین برنامه جامع به منظور رعایت تناسب در اجرای طرحهای سد و آبخیزداری و آبخوان داری و ‎hos‏ ]| اراضی و حفظ کیفیت لب و مقابله با خشکسالی و پیشگیری از سیلاب و باز چرخانی و استفاده از آبهای یر متعارف و ارتقا دلنش و فنون و تقویت نقش مردم در 0 ‏* مهار آبهابى كه از كشور خارج مى شود و اولوبت اسنفاده از آبهاى مشتركك ‎ ‎ ‎ ‎02 ‎— ‎— 

بنام خدا عنوان مقاله :بررسی و شناخت اجزای مهم متشکلۀ طرح و امکان چالش زایی تهیه و تنظیم :زاهد ناصری zahed_naseri@yahoo.co.uk آذر ماه 1388 مقدمه : اجرای پروژه :بایدها و نبایدها -سد مانعی راهگشا • پوشیده بودن 70درصد سطح زمین از آب • از 2/5درصد آب شیرین • جذب 19درصد از کل بارش 97/5درصد آب شور + 2/5درصد آب شیرین 68/9درصد پوشش برف و یخچالهای غیر قابل انتقال 30/8 +درصد آب زیرزمینی + 0/3درصد آبهای سطحی 59درصد بخار 39 +درصد ریزش به اقیانوس 2 +درصد تغذیه آب زیر زمین • جم?ع آوری و مدیری?ت بخش?ی از 39درص?د آ?ب هرز رونده ب?ا قدمت?ی 5000ساله نشان دهنده اهمیت آن • چالشهای عمده بحران کمبود آب و فقر آب در برخی حوزه ها : • تامین غذا برای جمعیت رو به افزایش • دسترسی به آب سالم و بهداشتی برای همه • روشهای برخورد با این مشکل : • روش سخت افزاری • روش نرم افزاری ایجاد سدها و مخازن جدید با قدمتی باستانی افزایش بهره وری آ?ب با استفاده از فن آوری های جدید+کاهش میزان آب مورد استفاده در بخش کشاورزی • اهداف سد سازی : • منافع مستقیم : تقریباً 49درصد • آبیاری و کشاورزی 17درصد // • انرژی برق آبی 13 //درصد • تامین آب 10 //درصد • کنترل سیالب 5درصد // • تفریح 1درصد // • ترابری آب – پرورش ماهی 5 //درصد • موارد دیگر • منافع غیر مستقیم : • • • • • • • • ایجاد اشتغال بهداشت و سالمت توسعه مناطق غیرقابل دسترسی باال بردن سطح استاندارد زندگی صرفه جویی در مصرف سوخت حفظ دائمی جریان آب رودخانه کاهش انتشار گازهای گلخانه ای احیای اکوسیستم • اجنتاب ناپذی?ر بودن س?اخت س?دها ب?ا وجود داشت?ن اثرات مخرب زیس?ت محیطی همچنانک?ه دیگ?ر پروژ?ه ه?ا مانن?د جاده س?ازی ،راه آه?ن ،گاز رس?انی و غیره بدلیل وجود ضرورت هایی همچون توسعه استانی و برآورد نمودن نیازهای وی دارند. • وجود تفاوت در مسائل کشورهای در حال توسعه از جمله کشور ما برای ساخت سدها با آنچه که در کشورهای توسعه یافته به آنها توجه می شود : • نیاز به غذا ،رفاه اجتماعی ،ف?قر زدایی در کشورهای درحال توسعه عدم توقف ساخت سد • ب?ه پایان رس?یدن اجرای پروژ?ه های س?د س?ازی در کشورهای توس?عه یافت?ه اما در حال اجرا بودن صدها سد در ایران • وضع ق?وانین موثر در مورد آبهای مرزی در کشورهای توسعه یافته و نداشتن مس?ئله ای خاص ام?ا منازع?ه بر س?ر آب های مرزی مشترک در کشورهای در حال توسعه بویژه خاورمیانه • ب?ا نگاه فوق و ب?ا توج?ه ب?ه جزو مناط?ق خش?ک و نی?م خش?ک بودن سرزمین ایران ،در راه توس?عه پایدار ایجاد س?دها و مخازن?ی ک?ه بتوان?د حداکث?ر آبهای هرز رونده را مهار نماید کام ً ال احساس می شود و نه تنها سد مانع نیست بلکه گشایشی است 1به سوی 1آینده بهتر  ) 1- 1مطالعه و طراحی ) 1- 2مناقصه و قرار داد ) 1- 3اعتبار و تخصیص ) 1- 4طرحهای مجاور اجرا شده یا در دست اجرا ) 1- 5طرحهای مکمل ) 1- 6فشارهای اجتماعی ـ سیاسی ـ زیست محیطی ) 1- 7تاسیسات زمینی و زیر زمینی ) 1- 8توهم فراوانی آب و نگاه به آب صرفاً بعنوان یک خدمت ارزان دولتی  ) 1- 1 – 1صنعت سد سازی به مطالعات گسترده و طوالنی نیاز دارد .حتی کوچکترین سد ها هم نیاز ب?ه سالها مطالعه دارند و چندین سال طول می کش?د ت?ا مطالعات تکمیل شود و س?د به مرحله اجرا برسد اما عدم توج?ه ب?ه آمار ،برآوردهای نادرس?ت در ارتباط حوض?ه آ?بریز ،نق?ص در اطالعات اولیه و مطالعات هیدرولوژی می تواند مشکالت بعدی چه در حین اجرا و چه در زمان بهره برداری بوجود آورد. ازجمل?ه :خطر بروز سیل حی?ن اجرا ـ تحقق نیافتن حجم پیش بینی ذخیره آب پش?ت سد ،عدم آب بندی سد و خطرات احتمالی در نشت و تخریب سد .  . 1-2-1در برگزاری مناقص?ه و عقد قرارداد با پیمانکار در صورتی ک?ه به ضوابط برگزاری مناقصه توجه نگردد و شرای?ط? خص?وصی پیمان و دیگ?ر اس?ناد منض?م ب?ه پیمان توس?ط مشاور طرح و کارفرم?ا بدقت? و سازگار با طرح تدوین نگردد ممکن است منجر شود به : ایجاد تاخیر در انجام پروژه و عواقب ناشی از آن خات?مه یا فسخ قرارداد افزایش بار مالی پروژه ادعا و کلیم پیمانکار کاهش عمر مفید طرح و یا عدم بهره برداری از طرح افت کیفیت? عملیات  . 1-3-1اعتبار ریالی پروژه و تخصیص سالیانه آن از دو جنبه قابل بررسی است : • کمبود اعتبار که متاسفانه اکثر پروژه های اجرایی به آن مبتال بوده و باعث : افزایش هزینه تمام شده بدلیل افزایش شاخصهای تعدیل است • تمدید مدت پیمان • عدم انجام تعهدات توسط پیمانکار تامین نشدن تجهیزات و لوازم • عدم پرداخت به موقع به پیمانکاران تخصصی تاخیر در انجام عملیات عواقب آن بدیهی و روشن است • گاهاً تعطیلی میان مدت پروژه عوارض اجتماعی و • عدم پرداخ?ت حقوق و مزایای نیروهای انس?انی شاغ?ل در پروژ?ه سیاسی • مازاد اعتبار در پروژه که البته کمتر اتفاق می افتد .که اگر راه حلی برای آن یافت نشود از برگشت اعتبار ناگریز خواهیم بود .  . 1-4-1تداخل و تالقی با پروژه های در دست اجرا و یا اجرا شده ی دیگر دستگاهها ،در احداث سد و یا شبکه آبیاری و زهکشی بدلیل عدم هماهنگی دستگاههای اجرایی ذیربط و یا عدم ت?وجه و پاسخگویی آنها باعث : • ایجاد وقفه در انجام عملیات. • ت?غییر در نقشه و مشخصات. • بوجود آمدن کار جدید. افزایش هزینه تمام شده سد  . 1-5-1طرح های مکمل در احداث سد با توجه به اهداف از پیش تعیین شده از ساخت سد ،بهره برداری را تحت تاثیر قرار میدهد. • هدف ت?امین آب شرب نیازمند احداث خط انتقال آب شرب • هدف آبیاری باشد نیازمند احداث خط انتقال آب کشاورزی • با هر هدفی نیازمند احداث جاده های جایگزین ( در صورت قرارگرفتن جاده های سابق در کاسه سد ) و اسکان اهالی روستاهای قرارگرفته در کاسه سد در نتیجه : در ص?ورت ذخیره نمودن آ?ب و ب?ا عدم اجرای همزمان طرحهای مکم?ل ضم?ن تح?ت شعاع قرارگرفتن بهره برداری : • صدها خانوار کشاورز تولید کننده در مخزن سدها از حق کشت و کار و دامداری محروم می شوند. • هزاران هکتار ،جنگل و مرتع دیگر قابل استفاده نخواهد بود. • میلیونها مترمکعب آب تجدید پذیر در کشور در پشت سدها تبخیر می شود. • دریاچه ها و تاالبهای پایین دست? ممکن است در معرض خشک شدن و تخریب قرارگیرند.  ) 1-6-1احداث سدها همیشه با فشارهای اجتماعی فرهنگی ،سیاسی و زیست محیطی مواجه بوده است. • • • • • ت?رک اجباری سرزمین خانوارهای ساکن در مخزن سد. آسیب به پیکره تاالب ها و دریاچه هایی که از رودخانه ها تغذیه می شوند. ت?خریب منابع ملی و منابع طبیعی در استفاده از معادن برای مصالح سد. احداث سدهای مرزی و فشار( وگاهاً ایجاد تنش های سیاسی ) کشورهای مجاور. به زیر آب رفتن میراث فرهنگی کشور.  ) 1-7-1وجود خطوط انتقال برق ،تلفن ،فیبر نوری ،لوله های نفت و گاز و دیگر ت?اسیسات زمینی و زیرزمینی در محل احداث سد و دریاچه سد و یا در مسیر کانالهای انتقال آب با عث ایجاد خطر و آسیب در هنگام آتشباری و انفجار ،نشت مواد نفتی و تاخیر و توقف در انجام کار می شود. ) 1-8-1در ص?ورت عدم فرهن?گ س?ازی و عدم مشارک?ت بخشهای خصوصی و کشاورزان در س?اخت و مدیری?ت شبک?ه ه?ا ،میزان مص?رف س?رانه آ?ب بدلی?ل ایجاد توهم فروانی آب و نگاه به آن صرفاً بعنوان یک خدمت ارزان دولتی افزایش خواهد یافت.  ) 2- 1آماده نمودن و تحویل زمین محل اجرای طرح ) 2- 2تملک اراضی ) 2- 3مصالح و معادن ) 2- 4حوادث قهریه ) 2- 5نظارت و کنترل ) 2- 6پیمانکار ) 2- 7تعیین احجام کار ) 2- 8تهیه مستندات  ) 2- 9ابزار دقیق و هیدرومکانیکال ) 2- 10ناشناخته های زمین شناسی در احداث پروژه ) 2- 11نزدیکی شبکه های آبیاری و زهکشی به مناطق مسکونی  ) 1-1-2در تحویل زمین طرح مشکالتی چند ممکن است پدیدار گردد : • اختالف در توپوگراف?ی موجود و توپوگراف?ی ک?ه طرح برروی آ?ن پیاده شده اس?ت .ای?ن اختالف ممکن اس?ت ناش?ی از :ب?ه روز نبودن نقش?ه های مورد اس?تفاده در طراح?ی ،تخری?ب و دس?تکاری مح?ل براث?ر عوامل انسانی و یا طبیعی ،تخریب ،نقص و ابهام در نقاط نقشه برداری موجود در محل باشد . • وجود موان?ع خط?ر آفری?ن همانن?د میادی?ن آلوده ب?ه می?ن در مناط?ق جنگی .بررس?ی و شناخت پایگاههای قدیم?ی و مح?ل های حفاظ?ت شده جنگ?ی کام ً ال ضروری اس?ت .عبورکانالها ی آبیاری از اینگون?ه مناط?ق اگر شناخته نشود ضمن ایجاد خسارات مالی ،خطرات جبران نشدنی جانی نیز به بار خواهد آورد. • وجود آثار و اشیاء ،گورس?تان ه?ا و مناط?ق باس?تانی (پنهان ) در مس?یر پروژ?ه ه?ا و داخ?ل دریاچ?ه ی سد های در دس?ت احداث ب?ا توج?ه ب?ه غنای فرهنگ?ی ایران و بخص?وص کردس?تان ک?ه در هالل حاص?لخیز قرار گرفته اس?ت قاب?ل انکار نیس?ت .انجام بررس?ی های باس?تان شناخت?ی و تخص?یص اعتبارهای کاف?ی و داشت?ن برنامه از جمله نکات مهمی در حفظ? میراث فرهنگی کشور است. • توس?عه محدوده های شهری .تطوی?ل زمان شروع اجرا نس?بت? ب?ه زمان طراح?ی در برخ?ی پروژه های آبیاری باع?ث تداخ?ل کانال های آبیاری ب?ا مناط?ق توس?عه یافت?ه شهری و مواج?ه شدن ب?ا تغییرکاربری اراضی ازکشاورزی به مسکونی میگردد. • وجود امامزاده ه?ا و آرامگاههای مقدس در داخ?ل دریاچ?ه س?د باع?ث پی?ش آوردن مشکالت?ی از قبیل کاه?ش ارتفاع س?د ،جابجای?ی مح?ل س?د پ?س از مطالعات اولی?ه و ی?ا تاخی?ر در آبگیری در ص?ورت کسب مجوز جابجا نمودن آن می شود.  ) 1-2-2در تملک اراضی مورد نیاز طرح ،بویژه زمین های مورد نیاز زمان بهره برداری طرح (کاسه و حریم دریاچه سد ) موارد زیر می تواند چالش آفرین باشد : • • • • عدم شناخت? فرهنگ بومی منطقه. نداشتن دقت الزم در تهیه نقشه کاداستر. عدم مدیریت صحیح در استمالک اراضی. عدم تامین اعتبار به موقع. ) 1-3-2تحقق نیافتن پیش بینی اولیه برای تهیه مصالح و شناخت معادن در منطقه ی اجرای طرح : • همکاری نکردن دستگاههای اجرایی ذیربط مثل اداره منابع طبیعی در واگذاری معادن از جمله معادن سنگ و راکفیل • بکار نگرفتن تدابیر الزم در حل مشکالت اجتماعی و معارضین معادن قرضه رودخانه ای و رس و عدم تملک یا تاخیر در تملک آن.  ) 1-4-2از مهمتری?ن حوادث قهری?ه ک?ه خارج از کنترل طرفی?ن پیمان بوده و ادامه کار را برای پیمانکار ناممک?ن م?ی س?ازد س?یل و طغیان های غیرعادی و همچنی?ن زلزل?ه می باش?د موارد زی?ر می تواند مشکالت را دو چندان کند . • ب?ه وقوع پیوس?تن س?یالبی ب?ا دوره بازگش?ت بیشت?ر از آنچ?ه ک?ه توس?ط مشاور طرح برای دوره ساخت پیش بینی شده است. • پذیرش و ریسک توسط پیمانکار و یا بدلیل نبود اعتبار ،بیمه نکردن کارههای موضوع پیمان • نصب و استقرار ت?جهیزات کارگاهی زمان ساخت? در محل دریاچه • عدم اتخاذ تدابیر الزم برای جلوگیری از وارد شدن خسارت و آسیب به تاسیسات و امالک مجاور.  ) 1-7-2عدم تطابق برآوردهای اولیه با وضعیت واقعی پروژه بدالیل : • مشکل در بهره برداری و استفاده از معادن و جاده های پیش بینی شده در مطالعات. • دقت نکردن در برآوردهای اولیه. • اعمال سلیقه شخصی مسئولین در هنگام اجرا. • ناشناخته های زمین شناسی. ) 1-8-2ایجاد تاخیر در آبگیری ،تحویل موقت و بهره برداری بدلیل : • عدم توجه به تهیه مستندات در مقاطع زمانی مختلف اجرا • ثبت وضبط نکردن اطالعات کافی وصحیح مربوط به خاک ـ بتن ـ ابزار دقیق و ... • استفاده ننمودن از فن آوری های نوین (مانند بانک اطالعات در ) GISدر ثبت? اطالعات  ) 1-9-2تجهیزات ابزار دقی?ق و هیدرومکانیکال ،بخشهای مهم?ی از پروژ?ه ک?ه در کنترل س?د و بهره برداری نقش بسزایی دارند .در تهیه و تامین این تجهیزات ،مشکالتی چند بدالیل زیر وجود دارد : • خرید از خارج کشور و تاثیر تصمیمات سیاسی بر روابط تجاری. • تغییر نرخ ارز • تامین نشدن نقدینگی بالفاصله پس از تهیه پرفورم و در صورت تطویل مدت زمان پرداخت :تغییر قیمتها از جمله مشکالت دیگر که در بخش ابزار دقیق وجود دارد : عدم کارایی • عدم دقت در نصب و کارگذاری • نیاز به مواظبت زیاد و نگهداری در حین اجرا و احتمال صدمه و آسیب به آنها  ) 1-10-2شروع اجرای پروژه بر اساس مطالعات مرحله اول و کامل نبودن مطالعات زمین شناسی و ژئو تکنیک و حفاری ها • ایجاد تغییرات کلی در ابعاد پروژه • جابجایی سد و غیر قابل استفاده بودن سیستم انحراف • تغییر احجام کار در بخش حفاری و تزریق و افزایش مقادیر کار  ) 1-11-2همجوار بودن شبکه های آبیاری و زهکش با مناطق مسکونی اشکالتی را ایجاد می کند از جمله: • ورود زباله و نخاله های ساختمانی به داخل کانالها • آب گرفتگی کانالها • ورود فاضالب و آلودگی آب • تردد خودروها و ماشین آالت سبک و سنگین و شکستن کانالها • حوادث جانی برای ساکنین مخصوصاً کودکان نتیجه گیری 1: در پایان ب?ا توج?ه ب?ه هم?ه ی موارد ذک?ر شده ،چن?د بن?د از س?یاست های کل?ی در چش?م انداز 1404را ک?ه شاید بهترین چار چوب برای مدیریت منابع آب و کاهش چالش ها بشمار رود ذکر می شود : • ایجاد نظام جام?ع مدیری?ت در ک?ل چرخ?ه آ?ب براس?اس اص?ول ت?وس?عه پایدار و آمای?ش سرزمین در حوضه های آبریز کشور • ارتقای بهره وری و توج?ه ب?ه ارزش اقتص?ادی و امنیت?ی و س?یاسی آ?ب در اس?تحصال و عرضه و نگهداری و مصرف آن • افزایش میزان استحصال آب و به حداقل رساندن ضایعات طبیعی و غیر طبیعی آب درکشور • تدوی?ن برنامه جامع به منظور رعای?ت تناس?ب در اجرای طرحهای سد و آبخیزداری و آبخوان داری و شبک?ه های آبیاری و ت?جهی?ز و تس?طیح اراض?ی و حف?ظ کیفی?ت آ?ب و مقابل?ه ب?ا خشکسالی و پیشگیری از س?یالب و باز چرخان?ی و اس?تفاده از آبهای غی?ر متعارف و ارتق?ا دان?ش و فنون و تقوی?ت نقش مردم در استحصال و بهره برداری • مهار آبهایی که از کشور خارج می شود و اولویت استفاده از آبهای مشترک پایان