تاریخ علوم و تمدن اسلامی

صفحه 1:


صفحه 2:
ب ‎Lys!‏ انا یرم کته کزف ديق استعمار سیاسی و اقتصادی. همچنان در استیلای ‎aul‏ فرسكي قري قران غارهخرب فريهاستت عي كوشد ساير فرهنكها و تمدنها از جمله اسلام را تحقير كرده و جامعه و فرهنك خود را يكانه نمونه موفق و تونای تمدن بشری معرفی کند. علرغم مخالفتهای عقیدتی که با غرب داشته لیم. ذر عمل و در ‎AY‏ ‏عمیق جامعه حتى در سالهاى بس از نقلاب هرچه بیشتر يسمت عرب كديع حده أيه در مقابله با طوقان فرهنگی غرب (جنگ نرم) و جهت سازمادهی مطلوب جامعه خود (الكوى اسلامى ايرائى پیشرفت) هیچ منبعی غنی تر و تواناتر از ميراث تمدن اسلامي تیست لها براي جلي توجه جدی و هنگانی ب تاريخ تمدن اسلامى نياز به شناخت و معرفى درست ن است. به اين ترتيب مى توانيم از ميراث فرهدكى خود اغده حبثیت کرده و تولایهای آن را اتباث كنيم. افزليش أكاهيهاى عمومى درباره میرات علمی و تمدتی تاریخ اسلام تقش انکر اذیری در عاده خیتیت فرهنگ و اعتقادات الامی در ‎ply‏ ندیه و فرهنگ جدید غرب و ارتقای هویت دینی و ملی و تعکیم .خودباوری.و. اعتماد. به .نی .در نهاد. آحاد. جامعه خواهد داشت. 

صفحه 3:
در سالهای پس از نقلاب در معرفی دانشمندان مان و آثار ايشان نارسا و ناقص عمل شده است. برای معرفی دانشمندان اسلامى اغلب به زندكينامه و كتابشناسى آثار نت ور سخنی فربرة دستاوزه‌ها و تثیرگذاری آنان بر انشمندان بعدی به میاننيمدهاست. به اين ترتيب اين مشاهیر و بزرگان را در دوران تاریخی خود محبوس ساخته ایم و سهم و مشارکت علمی و تمدنی ارزشمند ایشان در جریان عمومی علوم و تمدن و زندگی امروز بشری فراموش شده:مانده است. ایشان اکتفا شده به تظر می رسد دربرهتاریخ تمدن اسلامی نیازبه رويكردى جديد وبه روز است تا بخشهای مفقول و کمتر شناخته شده ان راید شکلی نتتدنوه ری قرار دا وآگلفی,رنانی عموقی تین قرياره أن اجام كرفق رويكرد مقايسه اى كه به طور همزمان تاريخ تمدن اسلامی و تمدن غرب را مورد بررسى قرار مى دهد و سهم دانشمندان و تمدن اسلامى را در تاريخ عمومى علوم و تمدن بشرى آشكار مى سازد مى تواند مشاركت ميراث اسلامی را به طور زنده و ملموسی در برابر جشمان ما قزر 

صفحه 4:
تاريخ مقایسه ای تمدن و علوم در اسلام و غرب اروباى غربى در آغاز قرون وسطى با هجوم اقوام نيمه متمدن ميراث فرهنگی و تمدنى خود را تا حدود زیادی از دست ناد تما با دتیای اسلام بود که در نیمه دوم فرون وسطیآروبا رأ بتدريج به سوى رشد و تمدن رهتمون ساخته.يه ین ترتیب نقش تن اسلامی دراره شکل, گیری تمین جدید غرب تقشنی اساسی انت. تمه هایس از این تثرگناری در اینجا ذکر می گردد 

صفحه 5:
ای مطرح کرد ابه اين ترتيب كوبرنيك براى اولين بار تظريه اى سیا که در لن خورشید در مركز قرار ذا نظريه سياره اى بطلميوس كه براى بيش از هزار سال بر اذهان حاكميت داشت كنار كفاشته شد نظريه او رآ ابیز ان هزین )2 ‎sk ay ape‏ دانشمندان اسلامی از جمله خواجه تصیرالدین طوسی بيش از اين ترديدهايى جدى بر نظريه بطلميوس وار اكردة يوعد لين شطر ماني كارا طوصنى زا تومه خا پژوهشهای چند دهه اغیر نشان ددهلند کوبتیک برای ارائه نظريه خود از آثا ابن شاطر استفاده كرده است. دقت ستاره شناسان مسلمان در مشاهده و رصد آسمان اد که ستاره شناسان اروپلیی تنها در قرن هفدهم و در زمان تیکو پراهه به این دفت در رصد 

صفحه 6:
لبن سينا مشهورترین پزشک مسلمان در غرب است. اثر عظیم لبن سینا در پزشکی به نام قانون. در قرن دوازدهم توسط جرارة لو سرديناجه لانين تومه عد عر بي سال بايلتى قرن بانزدهم بانزده باربه لاتين و يك باربه عبرى منتشر شد. در قرن شانزدهم بيش از بيست بارجاب شد. علاوه بر اين بخشهايى از كتاب به صورت جداكانه مكرراً جاب مى شد. تفاسيرى كه به لاتين و عبرى برای آن نوشته می شد پیشمار است. ما نيمه دوم قرن هفدهم بارها جاب شد و كتاب درسى ماند. شايد هيج كتاب طبى تاكنون به اين اندازه رواج نداشته اسبته أز سال ‎8٠١‏ ما ‎1٠‏ ميلادى دنياى اسلام بي چقنم پزشک مقر کف تویسنده كحي ‎Shy Saat‏ ويا رساله واحدى درباره چشم پزشکی نوشته اند بوجود أورد. هر حللى که در ارپا قبل از قرن دوازدهم درباره حتی یک چشم پزشک هم چیزی نشنیده أيم. 

صفحه 7:
محمد بن موسی خوارزمی رساله ای در جیر با عنوان "کتاب المختصر فی الحساب الجبر و المقابله " توشت که تبدیل به اگوی اولیه و اصلى براى تمامى آثار اسلامى و الاتين قرون ميلنه درباره جبر شد. بى شك اثر خوارزمى ‎rag aire cle 5 eae quo gel‏ ای ‎pa‏ مشتعيري ‎Sei jal aN‏ هیجان وافری در مین داتشمندان برای اجام محاسبات هرجه بيجيده تر فزونى كرفت. خوارزمى چهارچویهایی براى حل شش نوع معادله درجه دوم ارلئه كرد و تعريقى "كه يراى مجاسيه.عدد بى لرأنه دلد دقت یک در از لتوتاردو فيبوناجى تحت تأثير روشهاى حساب عربى و كاربرد أن در تجارت در سال ‎1١07‏ ليبر أباجى را منتشر مناخت. اين کتاب بسیار تأثيزكذار طرز نكاد اروها را به حساب دچار انقلاب نمود. 

صفحه 8:
رازی یکی از برجسته ترین شیمیدنان مسلمان بود. او تجرییات خود را فهرست بندی کرده و موره ان تفا را شرع دلذه سپس به دستگافهای آمورد استفاده برداخته ست و در تهليت روشها و شرليط أزمايش داده اشت. رازی آزمایشگاه را مطایق با نیک و رح داد. ابتدا مواد او براى آزمايشكاه خود و مورد استفاده قرار داد. او ابزارهاى تركيبى آزمايشكاهى ارا متظم او حقلیق به ذقت معاهنه شد و تفسیر شده ی براساس مواد شيميايي. واکنشها و دستگاههای مورد استفاده با زیانی ‎SUI‏ رشن و واضج تأثیرزیادی در "اهمیت استثنایی او در تاریخ شیمی" چنان که هولمیارد توصیف می کند دارد. اینها در واقع سمبلهای علم مدرن 

صفحه 9:
لین الهیشم بزرگترین محقق در علم نورشتاخت در فاصله »لبون واویتلوپروه آسنت: هلو مین خرکت قستقیم القط نوره افتن خصومنيات سايم نورد استعمال عدسیها و خاصيت اتاق تاريك تجربباتى انجام و براى اولين بار درباره اينها و بسيارى تمودهاى ديكر نورشناختى به تحليل رياضى برداخت. او سهم مهمى در تحقبقات آینه های سهمی و کروی داشت. بای ندز گبری:زاوینه انکسار نتوه:مورچن :دز آب قرار درو تجربيات دقیقی به اتجام رساند. در تکسار تور در توا ها و كره هاى شيشه أى تحقيقلتى كرد. كتاب فى المناظر أو به نام كنجينه نووشناخت به الاتينى ترجمه شد و دز ‎ol pbs le cy Ga oP‏ دز تخقبقات نورشناختى کپار مشهود لبن هیتم اولین کسی بود که توضیح داد پینیی از طریق شکست شعاع نوری ممکن می شود. 

صفحه 10:
جغرافی و نقشه کشی بطلمیوس در قرن دوم ميلادى اثرى در ارتباط با نقشه کشی هتم جنرقیا متتصر تمود: تا پراسای تظر و از ایند و جزایر قناری در غرب به سیلان در شرق کشیده شده بود ولی همچنین توده ای از ختکیهای ناشناخته که در جنوب متطقه شمال آفریقا قرار می گرفتند و یا در آن سوی هند قرار داشتند مورد اشره قرار گرفته بود. در قرن دهم مسسودی جترافیعلن برجنته مسلمان مطرخ کرد که راد ای بین جنوب آفریا و توده خشکی تاشناخته انتهاى جنوبى جهان وجود دارد. در فرن دوازدهم ادریسی مسافرتهای معاصران خود را از هر دو جهان مسیحی و مسلمان ثبت نمود و اكتشافات آنان را در نقشه هليى كه مى كشيد دخالت مى داد. او به اين ترتيب دقيقترين نقشه هاى دوران قرون وسطی را رسم کرد. در قرن سيزدهم يك ارويليى به نام بسالتر جهلنى را نقاشی می کند که مسیح کر بای لی قزر درک و ‎BES aS‏ أو و در بابين نقشه در هم شكسته اند علاوه بر لين در نقشة يسائر اورشليتم مرکز نقه :ود و یه جاى عاده علي جنرقییی افسانه ها و اسطوة ها تقش شده بوند. 

صفحه 11:
‎aes, gor‏ ات بیا تن کوری ویر کرعدرمر دورن استان وجود داشت ولی هرچند بزرگ می بود باز هم به عنوان فضايى محصور و تختكاه امبراطور و سرداران نظامی محسوب مى شد. مشخصات زندگی شهری که آمروز رای ما آشناست وبه شهرنشینانامکان آزادی عمل و پیگیریعلالق خود براساس امکنات شهری می دهد در دوران قرون وسطی یا شد در بنتةاهای:نهم و دهم کد پات اسلامی بدا بيش از يك میلیون تفر جمعیت داشت و شهرهای بزرگی منند دمشی و قهزه: جمنیتن فرادز از پنمتدهزار تفر داشتتد بزرگترین شهر ارپای غربی پاریس سى و هشت هزار نفر ‏در کوردوای قرن دهم دویست هزارخانه. ششصد مسجد و ‎ang‏ حدام نوس ‎Sis ts jt ape‏ فرش شده بودند و نظافت و امنيت در آنها برقرار مى شد و در طول شب روشنایی آنها تأمين مى شد. آبيا مجارى به ميادين عمومى و يسيارى از خلنه ها برده مى شد..به طور كلى شهرهاى اسلامى با ساجداو مرن کلبساها و ضولیع»مکتیها و ‎SU‏ ‏دیگر امکنات شهری, داراى تمام ن چیزی بودند که برای داشتن یک زندگی مذهبی و فرهنگی مورد نیز بو. چنین شهرهای اسلامی باعث شکل كيرى محدوده های وسیعی از بأقها ‎oa‏ بود ‎ 

صفحه 12:
دریانوردی و تجارت اکتشاف آمریکا را یکی از عوامل اصلى بايان قرون وسطى و آغاز دوران جديد دانسته اند. استعمار آمریکا بیشک یکی از عوامل اصلى رشد تائهانى اقتصاد اروباى غربى بود و هر عرصه فرهنگی نیز تأثیرات شگرفی پرجای گذاشت. درینردی و تجارت در دوره اسلامی توسعهیافت و پس از إنتقال ‎TS aes) ean plat age gg) a‏ تجارت مسلمانندراقینوس هند و در سوزمینهای ‎sie‏ ‏الاين أو مله مسي جامد روم دز رون تهج موی لوورسينه بود شيع جارج مسلمكين ملس يونا فنا متمدن أن دوران را از اقبانوس اطلس تا اقيانوس آرام دربرمی گرفت. ونیزبندرگاه پیشتاز ارگنی غرب اروباتنها طی جنگهای صلیبی در قرن دوزدهم اهمیت اصلی خود را بدست آورد شاهزاده هنری, دريانورد برتغللى در قرن بانزدهم تنها بس از فتح سيوتا بندركاه مراكش در شمال غربى آفريقا به فكر دور زدن قاره أفريقا اقتد. 

صفحه 13:
کاغذ و کتاب کاغذ گرچه تخستینبار در چین اباع شد اما مسلمافان با آموختن شیوه ساخت آن با ایجاد تفییراتی در لین فرآیند ضاخت لن را نت و مرغوتر ساختند. کاقذ که پیش از اين تنها كالايى لوكس و اشرافى بود به وفور توليد شد و در اختيار عموم قرار كرفت. به اين ترتيب انقلابى در توليد کتاب و انتتارتوشته ها و افار بوجود آمد علاوه بر تابلنه های بزرگ ملحق به مساجد و مدرسه های بزركتر. شاهزادكان. اشراف و بازركانان مجموعه های بزرگ خصوصی داشتند كه معمولاً آمادكى داشتند تا آنها را در اختيار دانشمندان شايسته قرار دهند. ما درباره يك كتابخانه خصوصى در يغداد در حدود قرن نهم شنيده ليم كه به صد و بیست شتر نیاز بو ما آن را از جابى به جاى ديكر منتقل کنند.دانشمندی ديكر در بغداد پذیرفتن مقامی در جای دیگر را رد کرده بود زبا به چهارصد شتر تیز بود تا کتابپلیش را جابجا کند. كتابخلنه شاه فرانسه در سال ۱۳۰۰ تنها حدود چهارصد عتوان داشت. 

صفحه 14:
موسیقی تأثير مسلمانان بر تثورى موسيقى از سوی اکتریت دانشمندان غربی قوب رد عن فوم ألا :فثير مساماناى وا غريوظ يرغي آلات موسيقي هن :داتس ‎gall‏ کننی ک معا رکت مسلماان وا در تظربه موبنیقی مطرج کرد یک دانشمند فرانسوى ببه نام لابورده بود. أو در كتليش درباره موسيقى باستانى و عبون (114) ثبت القبان تتهاي موسيقى انهه مسلماناج تنيت فاق أشحد لین نت بندی که مركب از سيلابهايى به نام سولف مى باشده دود رهد می فا سول لا و سی به تحو کسترده ای ترکیبی تین شناخته می شهند که از سیلابهای سرود روحانی سنت جان گرفته شده اند موسيقيدان ايتاليايى گیدو از آرزو (۱۰۵۰-۹۹۵)بهعنوان کسی که لین ترکیب را در سال 1:۳۶ یداع کرده است شناخته می شود. ویلوتو (درگذشت ۱۸۳۹ تأثیر سلمانان بر تنوری موسیقی را پذیرفته است. او با مقایسه مقیاس موسيقى كيدو با مقیاس مداماان كبامتهاى: قيرضتتطرء اق يافت كد يامك شد جه ابن يوز برسد كه اين موسيقيدان ايتاليايى نظريه خود را از مسلمانان اخذ كرد 

صفحه 15:
قهوه شطر 5 + a قهوه بوسیله مسلمانان زملنی در حدود قرن دهم کشف شده قهوه براى اولين بار در يمن استفاده و مورد كشت واقع شد. تا وائل قرنپانزدهم (در ۱۳۵۲)قهوهبه تركيه رسيد و اولين قهوه خانه در استانبول در 1518 كشايش يافت. قهوه در قرن هفدهم از طريق ونيز. مارسى, آمستردام؛ لندن و وين به اروبا آمد. شطرنج ريشه اى هندى دارد كه تا قرن هفتم میلادی در دربارهای ایران رواج یافته بود. این بازی از ایران به غرب گسترش يافت. شلید یه زودی پس از فتح اسلامی در ميانه قرن هفتم این اتفاق افتاده باشد. شطرنج بخشی از شکوفلیی فکری دربار عباسی در بغداد يود. اساتيد شطرنج از ایران و آسیای مرکزی به دربار می آمدند تا مورد حمایت قرار گرفته و بهترین بازیکنان جهان اسلام را به مبارزه بطلبند. فرش از دوران باستان در ایران و آسیای مرکزی رواج داشته است. تحت حاکمیت سلجوقیان فرش اسلامی به درجه بالابى از مرغوبيت كيفى رسيد. در اروبا اتاقها قبل از ورود فرش با حصير ماده یا اه شده فرش می شد فرش اسلامی در بای وروذ به روپ قرون سیزدهم تا شانزدهم میلادی) به عنوان كالابى براى تفاخر به جای گفبوش بر دیور هیا بر میزی بهنمایش گذاشته می شد 

صفحه 16:


ابوذر قائم پناه آذر 91 تاریخ علوم و تمدن اسالمی درباره ضرورت توجه مجدد به تاریخ تمدن اسالمی و لزوم درپیش گرفتن رویکردی نوین استعمار فرهنگی غرب و ضعف ما ب.ه نظ.ر م.ی رس.د جامع.ه م.ا علیرغ.م کوتاه کردن دست اس.تعمار س.یاسی و اقتص.ادی ،همچنان در استیالی اس.تعمار فرهنگ.ی غرب قرار دارد .غرب قرنهاس.ت می کوش.د س.ایر فرهنگه.ا و تمدنه.ا از جمل.ه اس.الم را تحقیر کرده و جامع.ه و فرهن.گ خود را یگان.ه نمون.ه موفق و توانای تمدن بشری معرف.ی کند .علیرغم مخالفتهای عقیدت.ی ک.ه ب.ا غرب داشت.ه ای.م ،در عم.ل و در الیه های عمیق جامع.ه حتی در س.الهای پس از انقالب هرچه بیشتر به سمت غرب کشیده شده ایم. میراث تمدن اسالمی منبعی غنی برای احیای فرهنگی در مقابل.ه ب.ا طوفان فرهنگ.ی غرب (جن.گ نرم) و جهت س.ازماندهی مطلوب جامع.ه خود (الگوی اس.المی ایرانی پیشرف.ت) هی.چ منبع.ی غن.ی ت.ر و تواناتر از میراث تمدن اس.المی نیست .اما برای جلب توجه جدی و همگانی به تاری.خ تمدن اس.المی نیاز ب.ه شناخ.ت و معرف.ی درست آ.ن اس.ت .ب.ه ای.ن ترتی.ب م.ی توانی.م از میراث فرهنگی خود اعاده حیثی.ت کرده و تواناییهای آن را اثبات کنیم .افزايش آگاهيهاي عموم.ي درباره میراث علمی و تمدن.ی تاری.خ اس.الم نقش انکار ناپذيري در اعاده حيثيت فرهن.گ و اعتقادات اس.المي در برابر انديشه و فرهن.گ جديد غرب و ارتقاي هويت دين.ي و ملي و تحکيم خودباوري و اعتماد ب.ه نفس در نهاد آحاد جامعه خواهد داشت. آسیب شناسی اقدامات ما درباره تاریخ تمدن اسالمی در س.الهای پ.س از انقالب در معرف.ی دانشمندان مسلمان و آثار ایشان نارس.ا و ناق.ص عم.ل شده اس.ت .براي معرفي دانشمندان اس.المي اغل.ب ب.ه زندگينام.ه و کتابشناسي آثار ايشان اکتف.ا شده اس.ت و س.خني درباره دستاوردها و تأثيرگذاري آنان بر دانشمندان بعدي به ميان نيامده است .به اين ترتيب اين مشاهير و بزرگان را در دوران تاريخی خود محبوس س.اخته ايم و س.هم و مشارک.ت علم.ي و تمدني ارزشمن.د ايشان در جريان عموم.ي علوم و تمدن و زندگي امروز بشري فراموش شده مانده است. لزوم رویکردی جدید درباره تاریخ تمدن اسالمی ب.ه نظ.ر م.ي رس.د درباره تاريخ تمدن اس.المي نياز به رويکردي جديد و ب.ه روز اس.ت ت.ا بخشهاي مغفول و کمتر شناخت.ه شده آ.ن را ب.ه شکل.ي مس.تند مورد بررسي قرار داده و آگاه.ي رس.اني عموم.ي بيشتري درباره آن انجام گردد. رویکرد مقایس.ه ای ک.ه ب.ه طور همزمان تاری.خ تمدن اسالمی و تمدن غرب را مورد بررس.ی قرار م.ی ده.د و سهم دانشمندان و تمدن اس.المی را در تاری.خ عمومی علوم و تمدن بشری آشکار م.ی س.ازد م.ی توان.د مشارکت میراث اس.المی را ب.ه طور زنده و ملموس.ی در برابر چشمان ما قرار دهد. تاریخ مقایسه ای تمدن و علوم در اسالم و غرب اروپای غرب.ی در آغاز قرون وس.طی ب.ا هجوم اقوام نیمه متمدن میراث فرهنگی و تمدنی خود را تا حدود زیادی از دست داد .تماس ب.ا دنیای اس.الم بود ک.ه در نیمه دوم قرون وس.طی اروپ.ا را بتدری.ج ب.ه س.وی رش.د و تمدن رهنمون س.اخت .به ای.ن ترتی.ب نق.ش تمدن اس.المی درباره شک.ل گیری تمدن جدی.د غرب نقش.ی اس.اسی اس.ت .نمون.ه های.ی از این تأثیرگذاری در اینجا ذکر می گردد: نجوم کوپرنی.ک برای اولی.ن بار نظری.ه ای سیاره ای مطرح کرد ک.ه در آ.ن خورشی.د در مرک.ز قرار داشت .ب.ه ای.ن ترتیب نظری.ه س.یاره ای بطلمیوس ک.ه برای بی.ش از هزار سال بر اذهان حاکمی.ت داش.ت کنار گذاشت.ه شد .نظریه او را انقالب.ی در اذهان بشری و آغاز عص.ر جدی.د دانسته اند. دانشمندان اس.المی از جمل.ه خواج.ه نص.یرالدین طوسی پی.ش از ای.ن تردیدهای.ی جدی بر نظریه بطلمیوس وارد کرده بودند .اب.ن شاط.ر دمشق.ی کار طوس.ی را توسعه داد. پژوهشهای چن.د ده.ه اخی.ر نشان داده ان.د کوپرنیک برای ارائه نظریه خود از آثار ابن شاطر استفاده کرده است. دق.ت س.تاره شناس.ان مس.لمان در مشاهده و رص.د آسمان چندان زیاد بود ک.ه س.تاره شناس.ان اروپای.ی تنها در قرن هفده.م و در زمان تیک.و براه.ه ب.ه ای.ن دق.ت در رصد رسیدند. طب اب.ن س.ینا مشهورتری.ن پزش.ک مس.لمان در غرب اس.ت .اثر عظی.م اب.ن س.ینا در پزشک.ی ب.ه نام قانون ،در قرن دوازدهم توس.ط جرارد از س.رمونا ب.ه التين ترجم.ه شد .در س.ي سال پايان.ي قرن پانزده.م پانزده بار ب.ه التين و يک بار ب.ه عبري منتش.ر شد .در قرن شانزده.م بيش از بيست بار چاپ شد. عالوه بر اين بخشهايي از کتاب ب.ه ص.ورت جداگانه مکررا ً چاپ م.ي شد .تفاس.يري ک.ه ب.ه التين و ع.بري براي آن نوشت.ه م.ي ش.د بيشمار اس.ت .ت.ا نيم.ه دوم قرن هفده.م بارها چاپ ش.د و کتاب درس.ي ماند .شايد هيچ کتاب طبي تاکنون به اين اندازه رواج نداشته است. از س.ال 800ت.ا 1300ميالدي دنياي اس.الم بيش از 60 چشم پزشک مشهور که يا نويسنده کتب متعدد بوده اند و يا رس.اله واحدي درباره چش.م پزشک.ي نوشت.ه اند بوجود آورد .در حال.ي ک.ه در اروپ.ا قب.ل از قرن دوازدهم درباره حتي يک چشم پزشک هم چيزي نشنيده ايم. ریاضیات محم.د ب.ن موس.ي خوارزم.ي رس.اله اي در ج.بر با عنوان "کتاب المختص.ر ف.ي الحس.اب الج.بر و المقابل.ه" نوش.ت که تبديل ب.ه الگوي اوليه و اص.لي براي تمام.ي آثار اسالمي و التين قرون ميان.ه درباره ج.بر شد .ب.ي ش.ک اث.ر خوارزمي آغاز محاس.به ج.بري و حس.اب ده تايي بود .برای.ن اساس محاس.بات ب.ه نح.و چشمگیری آس.ان ش.د و رفت.ه رفته هیجان وافری در میان دانشمندان برای انجام محاسبات هرچ.ه پیچیده ت.ر فزون.ی گرفت .خوارزم.ی چهارچوبهایی برای ح.ل ش.ش نوع معادل.ه درج.ه دوم ارائ.ه کرد و تعریفی ک.ه برای محاس.به عدد پ.ی ارائ.ه داد دق.ت یک در هزار داشت. لئوناردو فيبوناچ.ي تح.ت تأثير روشهاي حس.اب عربي و کاربرد آ.ن در تجارت در س.ال 1202ليبر آباچ.ي را منتشر س.اخت .اين کتاب بس.يار تأثيرگذار طرز نگاه اروپ.ا را به حساب دچار انقالب نمود. شیمی رازی یک.ی از برجس.ته تری.ن شیمیدانان مسلمان بود .او تجربيات خود را فهرست بندي کرده و شرح داد .ابتدا مواد مورد اس.تفاده را شرح داده س.پس ب.ه دستگاههاي مورد اس.تفاده پرداخت.ه اس.ت و در نهايت روشه.ا و شرايط آزمايش را شرح داده اس.ت .رازي آزمايشگاه را مطاب.ق ب.ا سبک و کاربرد عمومي امروزي طراحي کرد. او براي آزمايشگاه خود بيش از بيس.ت نوع ابزار طراحي کرد و مورد اس.تفاده قرار داد .او جزئيات.ي از چگونگ.ي ساختن ابزارهاي ترکيبي آزمايشگاه.ي ارائ.ه داده اس.ت .طبقه بندي منظ.م او از حقايق ب.ه دق.ت مشاهده شده و تفسير شده اش، براس.اس مواد شيميايي ،واکنشه.ا و دستگاههاي مورد اس.تفاده ،ب.ا زبان.ي کام ً ال روش.ن و واض.ح تأثير زيادي در "اهميت اس.تثنايي او در تاريخ شيم.ي" چنان که هولميارد توص.يف م.ي کن.د دارد .اينه.ا در واق.ع س.مبلهاي علم مدرن هستند. نورشناخت اب.ن الهيث.م بزرگترين محق.ق در عل.م نورشناخ.ت در فاصله بين بطلميوس و ويتل.و بوده اس.ت .ب.ه منظور تشخيص حرک.ت مس.تقيم الخ.ط نور ،يافت.ن خص.وصيات سايه ،موارد اس.تعمال عدسيها و خاصيت اتاق تاريک تجربياتي انجام داد و براي اولين بار درباره اينه.ا و بس.ياري نمودهاي ديگر نورشناخت.ي ب.ه تحليل رياض.ي پرداخت .او س.هم مهمي در تحقيقات آين.ه هاي سهمي و کروي داشت .براي اندازه گيري زاويه انکس.ار اس.توانه مدرج.ي در آب قرار داد و تجربيات دقيق.ي ب.ه انجام رس.اند .در انکس.ار نور در استوانه ه.ا و کره هاي شيش.ه اي تحقيقات.ي کرد .کتاب ف.ي المناظر او ب.ه نام گنجين.ه نورشناخ.ت ب.ه التين.ي ترجم.ه شد و در قرن شانزده.م ب.ه چاپ رس.يد .تأثير آن در تحقيقات نورشناختي کپلر مشهود است. اب.ن هيث.م اولين کس.ي بود ک.ه توضيح داد بينايي از طريق شکست شعاع نوري ممکن مي شود. جغرافی و نقشه کشی بطلميوس در قرن دوم میالدی اثري در ارتباط ب.ا نقش.ه کشي ب.ه نام جغرافيا منتش.ر نمود .دنيا براس.اس نظ.ر او از ايسلند و جزاير قناري در غرب ب.ه سيالن در شرق کشيده شده بود ول.ي همچنين توده اي از خشکيهاي ناشناخت.ه که در جنوب منطق.ه شمال آفريق.ا قرار م.ي گرفتن.د و يا در آ.ن س.وي هند قرار داشتن.د مورد اشاره قرار گرفت.ه بود .در قرن دهم مس.عودي جغرافی دان برجس.ته مسلمان مطرح کرد ک.ه آبراهه اي بين جنوب آفريق.ا و توده خشک.ي ناشناخت.ه انتهاي جنوبي جهان وجود دارد .در قرن دوازده.م ادريس.ي مسافرتهاي معاص.ران خود را از ه.ر دو جهان مس.يحي و مس.لمان ثبت نمود و اکتشافات آنان را در نقش.ه هايي ک.ه م.ي کشيد دخالت م.ي داد .او ب.ه ای.ن ترتی.ب دقیقتری.ن نقشه های دوران قرون وسطی را رسم کرد. در قرن س.یزدهم ی.ک اروپای.ی ب.ه نام پس.التر جهان.ي را نقاشي م.ي کن.د ک.ه مس.يح در باالي آ.ن قرار دارد و اژدهاهايي در زير او و در پايين نقش.ه در ه.م شکس.ته اند .عالوه بر اين در نقشه پس.التر ،اورشليم مرک.ز نقش.ه بود و به جاي داده هاي جغرافيايي افسانه ها و اسطوره ها نقش شده بودند. شهرسازی و امکانات شهری تمدن اس.المی اس.اساً ی.ک تمدن شهری بود .شه.ر گرچه در دوران باس.تان وجود داش.ت ولی هرچن.د بزرگ می بود باز هم به عنوان فضای.ی محص.ور و تختگاه امپراطور و س.رداران نظامی محس.وب م.ی شد .مشخص.ات زندگ.ی شهری ک.ه امروز برای ما آشناس.ت و ب.ه شهرنشینان امکان آزادی عم.ل و پیگیری عالئق خود براس.اس امکانات شهری م.ی ده.د در دوران قرون وسطی پیدا شد .در س.ده های نه.م و ده.م ک.ه پایتخ.ت اسالمی ،بغداد بیش از یک میلیون نفر جمعیت داشت و شهرهای بزرگی مانند دمش.ق و قاهره جمعیت.ی فرات.ر از پانص.دهزار نف.ر داشتند بزرگتری.ن شه.ر اروپای غرب.ی پاری.س س.ی و هش.ت هزار نفر جمعیت داشت. در کوردوباي قرن ده.م دويس.ت هزار خان.ه ،ششص.د مسجد و نهصد حمام عموم.ي وجود داش.ت و خيابانه.ا ب.ا سنگ فرش شده بودن.د و نظاف.ت و امنيت در آنه.ا برقرار م.ي ش.د و در طول شب روشنايي آنه.ا تأمين مي شد .آب ب.ا مجاري ب.ه ميادين عمومي و بس.ياري از خان.ه ه.ا برده م.ي شد .ب.ه طور کل.ي شهرهاي اسالمي ب.ا مس.اجد و مدارس ،کليس.اها و ص.وامع ،مکتبه.ا و حمامها و ديگ.ر امکانات شهري ،داراي تمام آ.ن چيزي بودن.د که براي داشت.ن يک زندگ.ي مذه.بي و فرهنگ.ي مورد نياز بود .چنين شهرهاي اس.المي باع.ث شک.ل گيري محدوده هاي وسيعي از باغها شده بودند. دریانوردی و تجارت اکتشاف آمریک.ا را یک.ی از عوام.ل اص.لی پایان قرون وسطی و آغاز دوران جدی.د دانس.ته اند .اس.تعمار آمریکا بیش.ک یکی از عوام.ل اص.لی رش.د ناگهان.ی اقتص.اد اروپای غربی بود و در عرص.ه فرهنگ.ی نی.ز تأثیرات شگرفی برجای گذاشت. دریانوردی و تجارت در دوره اس.المی توس.عه یاف.ت و پس از انتقال ب.ه اروپ.ا زمین.ه س.از اس.تعمار فرا اقیانوس.ی اروپایی شد. تجارت مسلمانان در اقیانوس هند و در سرزمینهای گسترده اس.المی از جمل.ه مس.یر جاده ابریش.م در قرون نه.م و ده.م به اوج رسیده بود .شبکه تجاری مسلمانان تمامی پهنای دنیای متمدن آ.ن دوران را از اقیانوس اطل.س تا اقیانوس آرام دربرمی گرفت. ونی.ز بندرگاه پیشتاز بازرگان.ی غرب اروپ.ا تنه.ا طی جنگهای ص.لیبی در قرن دوازده.م اهمی.ت اص.لی خود را بدست آورد. شاهزاده هنری ،دریانورد پرتغال.ی در قرن پانزده.م تنه.ا پس از فت.ح س.یوتا بندرگاه مراک.ش در شمال غرب.ی آفریق.ا ب.ه فکر دور زدن قاره آفریقا افتاد. کاغذ و کتاب کاغ.ذ گرچ.ه نخس.تین بار در چی.ن ابداع ش.د ام.ا مس.لمانان با آموخت.ن شیوه س.اخت آ.ن ب.ا ایجاد تغییرات.ی در ای.ن فرآیند س.اخت آ.ن را ارزانت.ر و مرغوبت.ر س.اختند .کاغ.ذ ک.ه پیش از این تنها کاالیی لوکس و اشرافی بود به وفور تولید شد و در اختیار عموم قرار گرفت .ب.ه ای.ن ترتی.ب انقالب.ی در تولید کتاب و انتشار نوشته ها و افکار بوجود آمد. عالوه بر کتابخان.ه هاي بزرگ ملح.ق ب.ه مس.اجد و مدرسه هاي بزرگت.ر ،شاهزادگان ،اشراف و بازرگانان مجموعه هاي بزرگ خص.وصي داشتن.د ک.ه معمو ًال آمادگ.ي داشتن.د ت.ا آنها را در اختيار دانشمندان شايس.ته قرار دهند .م.ا درباره يک کتابخانه خصوصي در بغداد در حدود قرن نه.م شنيده ايم ک.ه ب.ه صد و بيس.ت شت.ر نياز بود ت.ا آ.ن را از جايي ب.ه جاي ديگ.ر منتقل کنند .دانشمندي ديگ.ر در بغداد پذيرفت.ن مقامي در جاي ديگ.ر را رد کرده بود زيرا ب.ه چهارص.د شت.ر نياز بود تا کتابهايش را جابج.ا کند .کتابخان.ه شاه فرانس.ه در سال 1300 تنها حدود چهارصد عنوان داشت. موسیقی و نظریه موسیقی تأثير مس.لمانان بر تئوري موس.يقي از س.وي اکثری.ت دانشمندان غربي قوياً رد م.ي شود .آنان تأثی.ر مس.لمانان را مربوط ب.ه برخ.ي آالت موس.يقي مي دانند. اولين کس.ي ک.ه مشارک.ت مس.لمانان را در نظريه موس.يقي مطرح کرد يک دانشمن.د فرانس.وي ب.ه نام البورده بود .او در کتاب.ش درباره موس.يقي باستاني و مدرن ( )1780ثبت الفبايي نتهاي موس.يقي را ب.ه مس.لمانان نس.بت داده است. اين ن.ت بندي ک.ه مرک.ب از س.يالبهايي ب.ه نام س.ولفژ م.ي باش.د؛ دو ،ره ،م.ي ،فا، س.ول ،ال و س.ي ب.ه نح.و گس.ترده اي ترکيبي التين شناخت.ه م.ي شون.د که از س.يالبهاي س.رود روحان.ي س.نت جان گرفت.ه شده اند .موس.يقيدان ايتاليايي گيدو از آرزو ( )1050-995ب.ه عنوان کس.ي ک.ه اين ترکيب را در سال 1026 ابداع کرده اس.ت شناخت.ه م.ي شود .ويلوت.و (درگذش.ت )1839تأثير مسلمانان بر تئوري موس.يقي را پذيرفت.ه اس.ت .او ب.ا مقايس.ه مقياس موس.يقي گيدو با مقياس مس.لمانان شباهتهاي غيرمنتظره اي ياف.ت ک.ه باع.ث ش.د ب.ه اين باور برس.د ک.ه اين موس.يقيدان ايتاليايي نظريه خود را از مس.لمانان اخذ کرده است. قهوه ،شطرنج و فرش قهوه بوس.يله مس.لمانان زمان.ي در حدود قرن ده.م کش.ف شده است. قهوه براي اولين بار در يمن استفاده و مورد کشت واقع شد .تا اوائل قرن پانزدهم (در )1453قهوه به ترکيه رسيد و اولين قهوه خانه در اس.تانبول در 1475گشايش يافت .قهوه در قرن هفده.م از طريق ونيز ،مارسي ،آمستردام ،لندن و وين به اروپا آمد. شطرن.ج ریش.ه ای هندی دارد ک.ه ت.ا قرن هفتم میالدی در دربارهای ایران رواج یافت.ه بود .اين بازي از ايران به غرب گس.ترش يافت .شايد ب.ه زودي پ.س از فت.ح اس.المي در ميانه قرن هفت.م اين اتفاق افتاده باشد .شطرن.ج بخشي از شکوفايي فکري دربار عباس.ی در بغداد بود .اس.اتيد شطرنج از ايران و آس.ياي مرکزي به دربار مي آمدن.د ت.ا مورد حمايت قرار گرفت.ه و بهترين بازيکنان جهان اس.الم را به مبارزه بطلبند. فرش از دوران باس.تان در ایران و آس.یای مرکزی رواج داشت.ه است. تح.ت حاکمی.ت س.لجوقیان فرش اس.المی ب.ه درج.ه باالیی از مرغوبی.ت کیف.ی رس.ید .در اروپ.ا اتاقه.ا قب.ل از ورود فرش ب.ا حصیر س.اده ی.ا بافت.ه شده فرش م.ی شد .فرش اس.المی در ابتدای ورود به اروپ.ا (قرون س.یزدهم ت.ا شانزده.م میالدی) ب.ه عنوان کاالیی برای تفاخ.ر ب.ه جای کفپوش بر دیوار آویخت.ه شده ی.ا بر میزی ب.ه نمایش گذاشته می شد. تاریخ تمدن اسالمی دنیایی که آن را نمی شناسیم