تحلیل و معماری گنبد سلطانی

صفحه 1:
به نام خدا 

صفحه 2:


صفحه 3:


صفحه 4:
آرامگاه غازانخان 

صفحه 5:
از امگاه سلطان سر در بناي. بود. لیکن موارد ابتكاري در بناي انرا به ضورت یکی از شاهکان‌هاي ن درآورده است که بعدها نمونه و تعداد زيادي از ابنیه این دوره شد. گنبد سلطانیه را احتمالاً 

صفحه 6:


صفحه 7:
ین کنبد تاریخی ایران و بزرگترین گنبد آجری جهان و از نظر ۴ لک سانتاماریا.و مسجد ایاصوفیه: سومین گنبد مرتنع است ۴ فاصله‌ی سالهای ۷۰۳ تا ۷۱۳ هجری قمری ‎Ela‏ گنبد: ۴۸ متر ‏کنبد: ۲۵ متر ‎ 

صفحه 8:
ارى كنيد سلطانیه: بثاً از سه فضاي گنبدخانه, تربتخانه و سردابه تشکیل شده. 8 ار امگاه اولجایتو در ايوانهاي شمال شرقي و شمال غربي تعبیه شده کاربرد ايوانهاي شمالي. شرقي وغربي پنجره میباشند. کنبدخانه 40/24 متر میباشد. 

صفحه 9:
as |0 ا ذارق سه ذر يررك است که امروزه در ورودی اصلی آن بسته است 

صفحه 10:


صفحه 11:
گنبد این آرامگاه داراي ويژگي دوپوشه بودن از نوع گنبدهاي شبدري با مقطع تخم‌مرغي شکل ‎cowl‏ و گنبدي بلند و کشیده و داراي قوس بسیار تند است.. گنبد در مقطع بر جرزهاي پیش‌آمده قرار دارد که همان سکنج نامیده مي‌شود و قضای مشت إضلعيا ‎١‏ دای 1ك ضخامت كنبد 160 سانتيمتر و فضاى خالى بين دو يوسته 60 سانتيمتر ميباشد. سيستم دو جداره بودن گنبد در ارتباط با مسایل ایستایی کابل زراسی‌است ‎SIA elicits (pa‏ بودن مقاومت بنا در لنگرهای خمشی و برشی, آن را توخالی نموده و بنا را در مقابل زلزله آسید ناپذیر نموده است 

صفحه 12:


صفحه 13:


صفحه 14:
غیر از تزثیتات گنبد. کتیبه‌های متعددی در داخل و بیرون گنبد وجود 5 ,020 لله. محمد. علی و تعدلدی از آیات قرآن و احادیث است 

صفحه 15:


صفحه 16:


صفحه 17:
کنبد سلطانیه در ضلع جنوبی و در زیر تربت خانه واقع شده است و درگاه آن در ایوان جنوبی به وسیله ‎٩‏ پله و عبور از یک پاگرد په طول ۱۶۵ سانتی کف سردابه راه می‌یابد 

صفحه 18:
اعه بنا با دو تاق مجاور و راهرو کوچک ارتباطی, دارای دو پله با سقف کوتاه, 0< اخت سردابه سازی است 

صفحه 19:
:سرذابه 

صفحه 20:


صفحه 21:
خانه 3 آقع است که ارتفاع آن تا طبقه دوم گنبد ادامه دارد 

صفحه 22:
88 ابعاد 17/60متر طول و 7/80متر عرض و 16 متر ارتفاع است که پوشش سقف آن از سه و تویژه ساخته شده طاق مركزي بزرگ‌تر و به طول 9 متر و طاق‌هاي طرفین حدود سه متر قطر دارند. 

صفحه 23:
ته در دیوار ضلع جنوبي داراي محرابي است ;5 لك كاشبكاري و مقرنسكاري بسيار زيبايي لست. 

صفحه 24:


صفحه 25:


صفحه 26:


صفحه 27:


صفحه 28:


صفحه 29:
ها نمونه پله در مناره کرزهای هشت گانه پلکانهای مارپیچی ای خارجی و مناره های هشتگانه متصل 00 نکر است که اين پلکانها همه الى شود بلكه فقط 53 ‎Jat OH‏ به طبقه د انتهای مناره شمالی و پلکان دیگر در نمای خارجی تب و ات . ‎eel‏ زوایای شمالی به طبته دوم راه می .۶ ۶ ‎(١‏ لكان سومی بدون اتصال به طبقه دوم 1 ۱ بیدا می کند . پلکانهای هشتگانه 6 ای خارجی ) ظاهر شده 9 اتصال به طبقه دوم در نمای خارجی 

صفحه 30:


صفحه 31:


صفحه 32:


صفحه 33:
طبقه دوم + های شبیه به طبقه سوم که روی نمای خارجی بنا ایجاد 3 و دشت پیرامون در برابر با ریبايي خاصی گسترده شده است ISNA PHOTO. ouria Pakizer), / 

صفحه 34:
‎gla ۶۱۶۱۲ ۱ ۰ ۲‏ با هم در اتاطند: به طوري كه ميتوان در اين ۱ 3392 طقة دوم نع تنات و مقرنستاويهاي ارزهاي دیده 00 بت و دقت هنوندان ‎labloyp‏ اسبته ‎ 

صفحه 35:


صفحه 36:


صفحه 37:


صفحه 38:


صفحه 39:


صفحه 40:


صفحه 41:


صفحه 42:


صفحه 43:


صفحه 44:
به ارتفاع 18/80 و به عرض 7/70 متر واقع شدهاند. این ایوانها آر‌وجود جررهاف تطوري] اناتن بردم واباعع رده لك بنا, زمخت ن ايوانها در عمق 2/60 و ارتفاع 9 متري به دو طبقه تقسيم شده است. 

صفحه 45:


صفحه 46:


صفحه 47:


صفحه 48:


صفحه 49:


صفحه 50:
ی شمنی که سلطان وابسته آن بوده ایجاد وهی معتقدند سلطان ل هاى اخر عمرش از ردان شده و دوباره به اجدادى اش متمايل شده ها یادگار این بازگشت 

صفحه 51:
‎a aan‏ دو جهت افقی ‎ 

صفحه 52:


صفحه 53:
|53 )كنيد سلطانيه بودن مسلعانان اله تشخيص دقيق زمان براى مراسم مذهپی را می توان سبب ایجاد ساعت در اسکلت این بنا دانست » بان طریق اگر ورام گنبد اصلی بتابد زمان اذان ظهر است ثوری که از پنجره های بزرگ می تابد بين ساعت پتجره های کوچک حدود دقیقه را مشخص می احتمالی طرح هشت ضلعی بنا نیز به ۲ ید چنین ساعتی بوده است . الك كيف و پیاده سازی علمی این مطلب قابل اهمیت ایت. در شب هم به یاری بعضی ها که از آين آزجره ها دیده می شدند زمان 

صفحه 54:
نه دارای ۸ دیوار ضخیم است ۱۶۰۰ تني گنبد را تحمل می مناره نیز در زاویه هر دیوار دارد. از لحاظ قدمت سلطانیه, نري كنيد دوپوشه چهان به مى رود. ضخامتى حدود سانت دارد و فضای كاذب بين دو ۰ سانتیمتر است. دولایه بودن پکی آز دلایلی است ماندگاری آن تا جاییکه گنبد حتی در برایر زلزله ۲ به حال پایدار مانده است. تنها 8 در طول ۷۰۰ سالی که از 6 هی گذرد بر آن اتفاق ‎AG 6‏ سانتی متری آن است. 

صفحه 55:
۰ ۱ ۲ 3 ردو مر ورد می شود که به صورت راب با اد 06۴6 وم است .بل ان امر مبوطبه متومت عالی زمین مت ‎١١ ١ ١ 001‏ ۱۲ فقط در فسمت شمال با است که بی ها از تلع ملع زمین ‎ns a‏ مق ی ه 6050 سای مر جوز نع گنه ۲ 9 له اباد 25720 سالس متر وملات كع والحق ساحن ضده اث ‎ 

صفحه 56:
تزئینات نقوش اسليمي: اسليمي در مفهوم كي متضمن تزئین است؛ چه به صورت گیاهان استلیزه و چه به صورت نقوش هندسي و درهم پیچیده. در کل, اسليمي نقشي است که از گذشتيهاي دور جهت تزئین ظروفت, بافتهها, حجّاریها, گچبري و نقاشي استفاده میشده است. ولي در دورة سلجوقي و ايلخاني به اين نام درآمده و به مرور زمان از نظر شکل, تکامل پیدا کرد. نوع گياهي آن سرلسر توازن و هماهنگي است و نوع هندسي آن طبیعت را به صورت متبلور و با بافتههاي كريستالي نشان میدهد. در لینجا به دو قطب موجود در همة پديدههاي هندسي اسلامي که همانا موازنه و هماهنگي و روح هندسي است برمیخوریم. 

صفحه 57:
از نظر تاريخي, اسليمي به صورت گیاه, از تصوير تاك سرچشمه گرفته است که در آن پيچيدگي و در هم فرورفتگي برگها و ساقهها و شاخهها به سهولت با قابل انتزاعي شدن به صورتهاي پیچیده و درهم است. چند نقش تزنيني بناهاي اسلامي از جمله سلطانیه با این نوع تزا اخته شده است؛ که در کنار كتيبههاي خط, قسمتهايي از بدنههاي دلخلي گنبد يباشد. بايد به اين مسأله توجّه نمود كه اسليمي به هيج عنوان به نوع دازد؛ بلكه ب اعي و خلاصه شدن را آشكار ميكند و اين سبك در واقع كهنتر از نوع نزديك به طبيعت آن لست. تزئينات انتزاعي از اينكونه در ميان آثار مردم بيابانكردٍ آمده از آسياي ميانه كه در آغاز قرون وسطي بر لروپا تاختند رواج دلشته است. آنجه اصطلاحاً به «هنر جانورنكاري» معروف است از سكاها و سرمتها سرجشمه كرفته و در هنر بيابانكردان, تا قرون وسطي ادامه يافته و سراسر متضمن شكلهاي دو بيج و با كردش متناقض (يين و يانك) ميباشد. جنبه ان 

صفحه 58:
يك نقش اسليمي گياهي که در شيوة لنتزاعيگري میالغه شده باشد هیچ تشابهي با گیاه ندارد؛ ولي جلوهاي است کامل شاخ و برگها و نقشهاي پیچاپیج مستمر آن مانند موجي است در مراحل گوناگون نوساني. این نقش متقارن نیست ولي تکرار منظم به آن هماهنگي میدهد و در عین اينکه نقوش اسليمي مانند آهنگ و وزن جلوه میکنند, آشکارا پیوند اصلي خود با طبیعت را نگه میدارند و فضایل گیاه مانند آن در فرصتهاي مناسب جلوه میکند. صفت یا عامل دیگر ياك نقش اسليمي همانا پيچيدگي و در هم فرورفتگي آن است که نمونة کامل آن را در بناهاي تاريخي ایران میتوان مشاهده نمود. به گفته بعضي از موّخان هنري گردشهاي نقوش اسليمي بر گرفته شده از نقوش موزائيك رومي است که در زمان أمُویان هنوز در سوریه رایج بود. اما در حقیقت نقوش رومي مانند موتيفي كلي, وابسته به هنر کهن يوناني- رومي است و به زبان سمبوليك پيوستگي دارد ولي نقرش اسليمي موتيفي است که با علم رياضي گسترش داده شده است. شكلهاي پیچاپیج اسليمي معمولً از يك یا چند شکل منتظم پرداخته ميشوند كه در انحناها و دواير ميأفتند و به قش ستاركان جندير در ميآيند و آن به اين معناست که تناسبات وابسته به يك نقش در سطح گسترش طرح تكرار هیشود. 

صفحه 59:


صفحه 60:
آجركاري: در کنار کاربرد وسیع از آجرهاي چهارگوش 66*00 و 000*60 در معماري گنبد سلطانیه شاهد به کاربردن گونههاي مختلفي از آجر در نماسازي و بخشهاي مختلف بنا هستیم که نقش تزئيني دارند كه در بعضي از قسمتها با همنشيني در کنار كاشي (معقلي) نقوش بدیع و زيبايي را بوجود آوردهاند. .جر واکوب و آبمال : که در ايوانهاي طبقة دوم به کار رفته است و جهت نماسازي اشکال مختلف قرار گرفته است. جر پیش بر : که در کنار كاشي در قسمتهايي از طبقات اوّل به کار رفته است. .آجر مهري : که در قسمتهاي مختلف از گنبد قابل روئیت میباشند. از جمله ايوانهاي داخلي طبقه همکف. 

صفحه 61:
آجركاري با آجرهاي مهري : که خواستگاه آن به دوران سلجوقیان میرسد و در گنبد سلطانیه در فرمهاي گوناگون استفاده شده است. در این صورت شيوة آجرهاي مربع و مستطیل و دیگر اشکال هندسي ‎Lane‏ ترش و جتته ‎Chins AO ate‏ که این بو آجر در چهار گروه مشاهده میشوند: الف: به صورت آجر تك, در میان آجرهاي ساده ب: مجموعة چهار آجر لچكي که در کنار هم يك نقش شمسه کامل میسازند. ج: به صورت نموداري و حاشيهاي د: به صورت قاب در کنار هم قرار 

صفحه 62:
در آجركاري نما به خصوص در طبقة دوم (ايوانهاي خارجي) بند آجرها را با فاصله از یکدیگر کار کردهاند و در میان بند خالي آجر توپي قرار گرفته است که پیشینه آن به دورة غزنوي میرسد. در مساجد جامع, نظیر مسجد جامع ورامین و مسجد جامع اصفهان و مسجد جامع ساوه نیز از اين نوع آجر توپي موجود میباشد. در مسجد جامع قروه نیز نمونهاي از اين آجر توپي مشاهده میشود ولي متنوعترین نوع آنها را میتوان در گنبد سلطانیه مشاهده کرد که بالغ بر 600 نوع از اين نقوش در آجركاري آن مشهود است. تکنيك ساخت آن به این صورت است که آجرها را به صورت فلكهاي تراش میدادند و در کنار همدیگر قرار میدادند, فضاي خالي بين دو بند كه ایجاد شده را با ملات گچ پر کرده و با قالبهاي مخصوص نقش را بر روي آن حكت میکردند که استاد کار بعدا آن نقش را با ابزار گچبري میپردلخت و عمق گچبري را بیشتر میکرده لست. به طور كلي عنصر آجر در گنبد سلطانیه نقش به سزايي بر عهده دارد که علاوه بر نقش اساسي در شالودة بنا و اتسحکام آن وظایف تزنيني متفاوتي را نیز ایفا میکند. تزئینات آجري در این بنا به ينج صورت بكار برده شده که در زیر ضمن توضیح در مورد کاربرد لین شیوههاء به نمونههايي از آنها نیز اشاره میگردد. 

صفحه 63:
آجرهاي قالبي(مهري) : در چهار ایوان از ايوانهاي هشتگانه از این نوع آجرها استفاده شده است که شامل ايوائهاي شمالي» شزقيء جنوبي و شمالغربياننت. این آجرها که به صورت ال هندسسي و گياهي و گاه کتيبهاي بکار گرفته شده و در شكلهاي گوناگون مثل طبل کند. شش بند تند» پنج ند. شمشه هشت, زهره» ترنج تند و کنده پنج کنده ترقه و غیره دیده میشود که نقوش داخلي: آنها را تزنینات اسليمي و گل و بوته تشکبل میدهد. این تزئینات در ابوان شمالغربي داراي عناصر تشکیل دهنده كوچكتري در مقیاس با ايوانهاي دیگر است. در هسة این ایوانها نقوش از شمسه متشحب شده و در اضلاع ایوان شرقي در داخل شمنشهها کلمات محمد و علي "هر کدام پنج بار تکرار گردیده است. در حدّ فاصل این آجرها از كاشيهاي فیروززهاي استفاده شده است. استفاده.از اين نوع تزئين قالبي که به يكي از خصوصیات تزئین دورة ايلخاني مبدل گردید در دورههاي قبلي با این مشخصات یکسان شده وجود نداشته است. در روش دیگر براي لب از قالب ويژ‌هاي استفاده میگردید که به اشکال مختلف براي تزئین قسمتهاي معيني از سطوح بنا ساخته ميشد. وجود چنین روشي» بیانگر این است که اولاً طرخهاي تزئيني براي سنطوح مختلف قبلاًپيشبيني و طراحي ‎call‏ لجرها در محل تهبه و پخته میگردید. 

صفحه 64:
آجزاكاري تزنيني؛ در ‎Ud‏ روش مترمند تزنینات و نقوش را با ستفاده از شبوة چیدن جوم گر کار هم و نیز رنگ آنها اجرا میکند. در مقرنسهاي موجود در ايوانهاي شرقي و غربي طبقة نقوش زيبايي زا مقوان مشاهدم کرد که از تزکیب آجرها در فرمها و"زتگهاي مختلف‌و تلفیق آنها به وجود آمده است. همین سبك تزنيني در طبقة اوّل ایوان شمالغربي در سطح صافي اجرا شده است) از دیگر نمونمهاي آجركاري تزنبني ‎UF‏ به سبك رایج خفتة راسته اشاره کرد که در بعضي از بخشهاي سقف راهرو طبقه اوّل و نین سفف ایوانها قابل مشاهده اننت. آجرهاي كندهکاري: در دو ایوان از ايوانهاي هشتگانه در سمت شرقي و جنوبي از اين نوع تزئین استفاده شده است. ر اب آژووش تزنینات نم صنوززت آلت و لغت:اجرا میگردد که آلت آن از آجرهاي كندهكاري شده و لغت آن آژه كاشيهاي فیروژهاي استدر اینجتا خطبند آجر‌هاي آلت بطور ها ارو ‎eS CGN ul eas ela‏ دفیرسو هشتیر متترعب میگر دق با حاشيهاي از كاشيگاري معرق اسليمي محاط شده و جذابیت خاصي بر اين ایوانها بخشیده است. آجرهاي تزنيني پیشبر: بخش ديگري از تزئینات آجري را کلمات و کتیبهها تشكيل ميدهند. در اين روش پس از تهية گل مخصوص و دادن ضخامت مناسب» آن را در سطح همواري قرار داده و کلعات مورد تظر را با ابزار تو یز از جدا ميكنند. اين قطعات يس از يخته شدن بوسيله كج در محل موؤازد نظر نصب ميكردد. 

صفحه 65:
كاشيكاري: كاشيكاري معرّق و استفاده از آن در معماري كنبد سلطانيه از دو جنبه حانز اهمیت است. اول از نظر زيباني فوقالعاده و دوم از نظر استحكام. البته نظر میرسد که در بيرهگيري از كاشي معرق در گنبد سلطانیه از هنر گچبري نیز در کنار کاشيكاري استفاده گردیده است. قراردادن قطعات ریز كاشي دز کنار قطعات گچبري به اشکال مختلف, به ویژه طرحهاي هندسي, به استادکاران اين امکان را میدهد که در توسعة هنر زمینه و اختیار عمل بيشتري داشته باشند. از دیگر انواع كاشي که در. گنبد سلطانیهبکار رفته لست كاشيهاي طلاني یا ززینفام بوده است. توسعة تدريجي ساخت كاشي زرینفام و استفاده آن در معماري, بهویژه ‎ane GULL‏ و مقابر از اواخز دورة سلجوقي آغاز و ثر تورة ایلخانان به اوج ترفي خود رسید و تحولي چشمگیر در آن بهوجود آمد. کشف کورة کاشيسازي در تخت سلیمان؛ ساخت لعاب و لعابدهي كاشيهاي گوناگون را نشان میدهد. در گنبد سلطانيه كاشيهاي زرّينفام جهت تزئين و زيبائي به كار رفته است. 

صفحه 66:
برجستهكاري بر روي كاشي در زمان ایلخانان رواج داشته است و تعداد زيادي از کاشيهاي ستار‌هاي شکل این دوره که در حاشیه با کتیبه و در وسط با نقوش انسان و حبوان یا گل و گیاه مزیّن گردیده كاشيكاري گنبد سلطانیه مشاهده میگردد که البته بسياري از آنها از بین رفته است. شيوهاي دیگر از نوع تزئینات وابسته به معماري در گنبد سلطانیه بافت آجر و كاشي يا كاشي معفلي ميباشد. تلفيق زيباي آجر و كاشي كه عموماً با حركت زيباي شطرنجي صورت گرفته» ارزش ويژهاي به تزئينات اين بناي مهم و عظيم بخشيده است. تزئينات خط بنائي كه به علت شيوه خاص نكارش آن به خط معقلي نيز شهرت دارد, زيباترين شكل تركيب آجر و كاشي را در روي ديوارههاي داخلي و قسمتهابي از گنبد بزرگ به نمایش میگذارد. نوع ديگري از تزئینات كاشيكاري در گنبد سلطانیه تكنيك لعابپزان كاشي میباشد که گمان میرود خواستگاه آن سلطانیه باشد. 

صفحه 67:
منبت كاري: چوب از ابتداي شروع تاريخ در ایران مرسوم بوده است و این مسأله را میتوان از كتيبههايي که از خزانة داریوش در تختجمشید بدست آمده استنباط نمود. در دورة معماري ایلخانان چوب چه در قسمت معماري و چه در قسمت تزنئینات استفاده شده است. استفاده از چوب در معماري به صورت كلافهاي جوبي كه در ميان دیوارها قرار میدادند و جهت جلوگيري از رانش آنها به یکدیگر متصل میکردند رواجّ داشته است؛ که اين اقتباسي از نحوة معماري رومیان و به روايتي دیگر معماري بونانیان بوده است که در دورههاي گذشته به خدمت معماري ایران در آمده لست. در قسمت تزئینات نیز باید از نردههاي چوبي منبتكاري شده که در قسمتهاي مياني داراي گرهچيتي هندسي میباشند نام برد. این نرزدهها از چوب ساج ساخته شده است و بنابر مستندات و متون تاريخي از کشور هندوستان به صورت تحفه و هدیه چهت گنبد سلطانیه به کشور ایران آورده شده است. قابل توجّه است که اين نردههاي چوبي بدون استفاده از آلتهاي فلزي و میخ و فقط با زبانههاي چوبي بر روي یکدیگر سوار شدهاند. 

صفحه 68:
طرحهاي هندسي: در تمدن بینالتهرین و همچنین مصر پانتان در متتاجي زمین و ساخت بناها و محاسبات نجومي از هندسه لستفاده میکردند و این دانش بعدها در یونان باستان تکامل یافت و كتابهايي در مورد هندسه توسط دانشمندلن و رياضيدانان نوشته شد. بعدها در سدههاي 0 و 0 در اختیار مسلمانان قرار گرفت. هندسه در جهان اسلام از اهمیت بالايي برخوردار است زیرا اشکال و ساختمانهاي هندسي با مفاهیم نمادین كيهاني و فلسفي تلفیق گردیدنده با هنر معماري عجین شدند و این عصارة هنر اسلامي بود که پيروي کامل از اصول هندسي در نقشهیا و نماها ميناي همانگي و نظم بود که وحدت را يادآوري میکرد. 

صفحه 69:
از ويژگيهاي دیگر طرحهاي تزئيني این بود که تمام سطوح را زیر پوشش درمیآوردند و نوعاً با چهار چوبي هندسي, فواصل خالي را برگهاي به هم پیچیده و انتزاعي و همچنین عناصر طبيعي پر میکزدند. باید توچه داشت که طرحهاي هندسي بسیار سادهاند. آنها را میتوان تنها با استفاده از پرگار و خطکش و دانستن نحوة ترسیم مثلث» مربع» شش ضلعي» ستاره و غیره رسم کرد و میتوان ‎Beet as abet aces acest act Wiel‏ خطوط و منحنيهاي دیگر به صورت نامحدودي اين نقوش ادامه بيدا ميكنند و طرحهاي زيبا و ديكري بوجود ميآورند. 

صفحه 70:
مقرنس: مقرنس يك نوع تزئين معمازي است ‎CALE AS‏ خيلي زيادي به سلولهاي ی بافت دارد» اين مقرنسها در ابنیهبه شکل طبقاتي است که روي هم ساخته شدهاند و براي آرایش دلدن عمارتها و براي به تدریج از شکل هندسي خاصي به شکل ديگري پرداختن, مخصوصاً از مربع به دايره كه گنبدها بر آنها قرار میگیرد به کار میزود. بیشتز اوقات معمارهاي ايراني اين مقرتسها را در جبهة روبروي در ساختمانها به کار میبردهاند و در ساختمان آنها به حدّي مهارت به خروج میدهند که نمیگذارند باري بر اصل و پایه فشار بیاورد و باعث مننگيتي بنا شوک همانطوریکه در قسمت بالا ذکر شد مقرنس یلك عنصر تزئيني در خدمت معماري است و در عین حال جهت تبدیل پلان مربع شكل به دايره در گذشتههاي خيلي دور مود استفاده فراواني داشته است. در گنبد تاريخي سلطانیه مقرنس هم عامل تزئین است و هم عنصري در خدمت معماري به شمار ميآيد. مقرنسهاي تزئيني كه در نهایت با عناصر و موتيفهاي گچبراي شده زيبايي دو چنداني پیدا کردهاند. طبقة دوم تشکیل يك نماي زیبا و بدون نقص را داده؛ در صورتیکه مقرنسهاي نوع دوم پاکار گنبد؛ پلان 9 را به 48 و 08 و 06 و بعد به دایره تبديل نمودهائد و علاوه بر خاصيّت انيني به فرم مَعمازي نيز كمك زمودهائد. در اینگونه مقرنسها نیز از عناصر تزئيني گچبري شده 

صفحه 71:
به طور كلّي گچكاري و گچبري در ایران سابقهاي طولاني دارد. به عنوان مثال میتوانیم قدیمیترین اثر گچي مکشوفه از كاوشهاي علمي را در خوزستان نام ببریم. در عصر مادها و هخامنشي و اشكاني نیز به طور ساده و گاه به صورت تركيبي و تلفيقي از این هنر استفاده شده است ولي در دورة ساساني تكنيك و روشهاي خاصني به همراه نقوش و موتيفهاي مختلف به کار گرفته شده است. این بنا که مربوط به قرن هشتم هجري است داراي نمونههاي زيبايي از هنر گچبري است, که شاید براي اقلین بار, در این بنا کار شده است. در قسمت گریو گنبد از داخل با تعدادي مدالیوم روبرو هستیم که به صورت برجسته گچبري شدهاند. سطوح خارجي این مدالیوم با لايهاي از ورق طلا پوشیده شده است. در قسمتهاي دیگر نیز ما با گچبريهاي زيباني روبرو میشویم كه بهترین نمونه از این گچبري را میتوان در ايوانهاي خارجي مشاهده نمود. کتیبهها و نقوش هندسي گچبري شده با رنگهاي زیبا تزئین پیدا کردهاند. 

صفحه 72:
تزئینات نقاشي رنگي: آنچه که در گنبد به گونهاي اساسي میتواند مورد توجّه واقع شود؛ اسفاده متطقي از ترکیب رنگهاست که ذکر نمونههيي از آن در كنيد وريه هثراه تكليكهاي مختلف مرتران تقوشي را جلاحظة كرد كد به روي كج نقاشي شده است. نقش رنكآميزي در اجراي كلية کتیبهها نیز مورد توجّه بوده است. بطوریکه اغلب آنها در سطوح جانبي ایوانها و كتيبههاي فوقاني گنبد تنها بهوسيلة رنگ نگاشته شدهاند. ترکیب كلّي اين تزئینات به رنگهاي سفیده آبي؛ قرمز» قهوهاي» طلاني» سبزء سیاه و زرد با توناليتههاي گوناگون بهکار رفته است. ظاهرا اینطور به نظر میرسد که پیش از رنگگذاري و اجراي طرحهاء آنها را بهوسیله مداد بر روي سطح گچي قلمگيري میکردند. باید متذگر شد که بدون تردید علاوه ياد شده از مصالح ديگري همچون آهن» طلا و نقره نيز به عنوان تزئینات در اين بناي عظیم استفاده شده که تني چند از سیاحان در سدههاي گذشته از آنها بازدید و مشاهدات خود را در سفرنامههاي خود آوردهاند. 

صفحه 73:
سابقه تاريخي احداث گنبد به استناد كتيبهها: سرتاسر داخل اين گنبد پوشیده از كتيبههاي مختلفي است که با رنگ روي گچ ترسیم شده است. در سالهاي مختلف بعد از سال 1966 قسمتهايي از گچ روي دیوار توسط کارشناسان ايتاليايي جاي خود برداشته شد و در جعبههاي بزرگ قرار داده شد و پس از برداشتن گچ: ات اصلي آجري گنبد نمایان شد. البته قبل از آن نیز قستمهايي از گچ آسیب دیده بوده و مشخص بود که زیر گچ تزئینات آجري زيبايي وجود دارد. در ارتباط با زمان ایجاد تزئینات روي گچ میان متخصصان هنر اسلامي اختلاف وجود دارد كه در جه زماني اين تزئینات گچي بر روي تزئینات اصلي کار گذاشته شدهاند. 

صفحه 74:
كتيبههاي ايوانهاي داخل گنبد: ایوان جنوبي: كلية كتيبهاي دورة دوم تزئینات بوسيلة کارشناسان مسئول بازسازي بنا برداشته شده است. با برداشتن این تزئینات؛ نقوش و كاشيكاري اصلي دروة اّل نمایان شد که در اين ایوان کتيبة زیر به صورت يك ستارة پنج بر كه اضلاع آن از بنج كلمة «محمّد»ا”) به خط كوفي بنايي ‎nae OS‏ ديده ميشود ‎ ‎ 

صفحه 75:
ايوان جتوب شرقي: بر روي دیوار جانبي سمت راست ایوان جملة «السلطان ظلل الله» به خط كوفي بنايي با كاشي و آجر به طور تکرار نوشته شده است» روي دیوار جانبي سمت چپ ایوان دو جمله چند بار به خط كوفي بنايي تکرار شده که جمله اوّل «خلدالله ملکه» است. این تزنینات مربوط به دورة ازل میباشد. روي قوس این ایوان و در داخل دو مستطیل» كتيبههاي روي كج كه متعلق به دورة دوم است دیده ميشود. در حاشية اين دو مستطیل يك حدیث از پیامبر اکرم() تکرار شده است که متن آن «عدو عاقل خیر من صدیق جاهل» که ترجمه آن (دشمن دانا بهتر از دوست نادان است) میباشد. یادآور میشوم که دو حدیث دیگر روي گچ قبلاً در ايوانهاي مختلف بوده است که اکنون اثري از آنها دیده نمیشود» يكي حدیث «طلب العلم فریضه علي کل مسلم و مسلمه» و دوم «الدنیا مزرعه الاخره» میباشد. این دو حدیث به اضافة چند حدیث دیگر روي 8 

صفحه 76:
در داخل هر مستطیل روي قوس این ايوان با سه گل شانزدهپر تزئین شده که در داخل هر كل يك ستارة شانزده كوش ديده ميشود. اضلاع اين ستاره از شانزده كلمة «محمّد»اساء به خط كوفي تشكيل شده است. بر روي اضلاع اين ستاره شانزده كلمه «علي» © به خط ثلث آمده است؛ در حاشية كلها كلمات «ابوبكرءعمرء عثمان» علي؛ حسنء حسين»(+سادا جند بار تكرار شده است. 00 

صفحه 77:
ایوان شرقي: در داخل طبقة دوم اين ایوان سورة «الاخلاص» به خط كوفي آجري به چشم میخورد که جملة «بسم الله الرّحمن الرّحيم» در سمت راست و جملة «قل هو الله احد الله الصّمد لم يلد و لم يولد و» در سينة ايوان و جملة «لم يكن له كفواً احد» در سمت جب ايوان قرار كرفته است. ایوان شمال شرقي: ‎Se‏ تزئينات دورة دوم این ایوان نیز برداشته شده است و تزئینات موجود مربوط به دور که در حاشية میان ايوان شمال شرقي و ایوان شمالي قسمتي از آیه ( © ©©) سورة «ا خط كوفي آمده است. در طبقة دوم اين ايوان و در سمت راست جملة «الملك اله» و در سمت چپ جملة «القدره الف» به رشتة تحریر درآمده است. روي دیوار داخلي ایوان در طبقة دوم و در يك مربع کلمة «محمّد»(۳) چهار بار با خط كوفي تکرار شده است. 

صفحه 78:
ایوان شمال غربي: روي دیوار جانبي بیرون ایوان» کلمة «علي»2) در لوزيهاي متعددي آمده که در هر لوزي این کلمه چهار با تکرلر شده است و بر روي ديوار جانبي داخل ايوان كلمه «محمّد»اس) در لوزيهاي متعدیچهار بار تکرار شده است؛ این تزئینات متعلق به دورة اّل گنبد است» در حاشية قوس طبقة دوم ایوان؛ با رنگ روي گج جملة «الملك الل» چندین بار تکرار شده است؛ در قوس طبقة لوّل ایوان دو مستطیل دیده میشود که برون هر يك از آنها يك گل شانزدهپر دیده میشود» حاشية اين مستطیل با جملة «سلطان محّد اولجایتو» که چندین بار تکرار شده» تزنین گشته است. گلهاي داخل مستطیل قوس با ستارة شانزدهپر تزئین شده که اضلاع آن ستاره با شانزده کلمة «محمّد»() به خط كوفي و شانزده «علي»(2) به خط ثلث تزئین شده است. حاشية اين كلهاء بر عکس گلهاي ايوان جنوبغربي فاقد کلمات «ابوبکر» عمرء عثمان» علي» حسن» حسین»(-:۳) میباشد. جملة «سلطان محمّد اولجایتو» در طبقة دوم ایولن با رنگ روي گچ نيز ديده میشود. 

صفحه 79:
كتيبههاي داخل گنبد: كتيبههاي تربتخانه: تربتخانه به محلي اطلاق میشود که قبر سلطان محمّد اولجایتو در آن جاي داشته است. دور تا دور داخل تربتخانه كتيبهاي گچبري شده که در دو خط مختلف (كوفي و ثلث) ديده ميشود. كتيبهاي كه به خط كوفي ..است بر روي انتهاي حروف كتيبة ثلث قرار دارد كتيبههاي دورة دوم كنبد كه از جاي اصلي خود برداشته شده و در تربتخانه موجود است عبارت است از: )- مهمترين كتيبه كه نام «سلطان محمّد» روي آن آمذه است و ثابت ميكند كه تزئينات دورة دوم كنبد در زمان حيات سلطان محمّد اولجايتو انجام كرفته است. متأسّفانه قسمتهايي از اين كتيبه ريخته و از بين رفته است. متن آنچه که از این کتیبه خولناست به شرح زیر لست: «.... الاسلام ‎Tn!‏ ‏و المسلمین محمّد مدالله ظله و نصر نجله ...». © يك قطعه گچ که روي آن تاریخ ‎POD‏ با عدد چنین است: «سنه ‎PEO‏ ..& ‎-O‏ تکه گچ که روي آن قسمتي از سوره «الفتح» آمده است (اين تکه گچ مربوط به ردیف اوّل دور تا دور داخل گنبد میباشد), ‎ ‎ 

صفحه 80:
© يك قطعه كج با كتيبة الله وجهه» است. ©- قسمتي از قوس كجي ايوانها كه روي آن جمله «الملك الله» جندينبار تكرارشده است. به غیر از تربتخانه» در داخل گنبد كتيبههاي زيادي به جشم ميخورد. به غیر كتيبههاي هشت ایوان» ردیف کتیبه دور تا دور گنبد که همگي متعلق به دورة دوم تزئینات است دیده میشود. سوه ‎wy‏ 6 كتيبههاي بيرون كنبد 4 دربیرون گنبد سلطانيه جند كتيبه» در سه محل به شرح ذيل به جشم ميخورد: كتيبة اؤْل بر روي سر در شرقي كنبد آمده كه در حال حاضر اين ورودي به وسيله آجر بسته شده است. كتيبة مزبور شامل دولزده مثلث كوجك و سه مثلث بزرك به اضافة دو كوشة بايين كتيبه ميباشد. در اين سردر با خط كوفي بنايي و با كاشي و آجر نوشتههايي آمده بدين صورت كه هر يك لز مُثلثهاي كوجك: متشکل از سه کلمة «محمّد( در سه ضلع و سه کلمة «علي»0) در يك شش ضلعي میباشد. در سه مثلث بزرگ جملات زیر آمده است : مثلث اول «لااله الا له للواحد»؛ مثلث دوم «محمّد رسول الله الصادق»: مثلث سوم «علي ولي الله وصي رسول الله». دو خط (كوفي و ثلث) كه متن كتيبة كوفي «قال علي بن ابي طالب كرم در دو گوشة این ديده ميشود كه نصف تاريخ در سمت راست و نصف ديكر در سمت چپ کتییه است. ‎ass Lis id pS adap ued‏ داز بين رفته است. سمت راست دو عدد اوّل تاریخ که عبارت است از «في سنه عشر» به چشم میخورد. تزئینات این سردر در سال 7000 هجري قمري پایان یافته است.