تپه نوشیجان

صفحه 1:


صفحه 2:


صفحه 3:


صفحه 4:
- موقعیت چغرافیایی استان همدان استان همدان با مساحت 19493 کبلومتر مریع در غرب کشور واقع شده است که بين مدارهای 33 درجه و 59 دقیقه تا 35 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی و 47 درجه و 34 دقیقه تا 49 درجه و 36 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویج قرار گرفته است . بر اساس آخرینٍ ات کشوری ؛ اين استان از شمال به استان زنجان وقزوین . از شرق به استان مرکزی , و از غرب به استان های گردستان و کرمانشاه محدود می شود و همچنین شامل هشت شهرستان به نام هاي همدان + ملایر ‏ نهاوند » تویسرکان . اسدآباد , کبودرآهنگ . رزن و بهار است . که در مجموغ , استان همدان متشکل از 18 شهر و 18 بخش و 68 دهستان است . استان همدان منطقه ای کوهستانی , که کوه های آن جزء کوه های مرکزی او غربی بی ایزان است:: اما ارتفاعات غرب و جتوب غرب استان جزو پیش کوه های داخلی زاگرس می باشد که جهت عمومی ان ها از شمال غرب به جنوب شرق است ‏ ارتفاعات در اين استان عبارتند از : کوه الوند به ارتفاع 3574 متر از سطح دریا و مرتقع ترین کوه استان است که در 5 لأومترى جنوب ري شهر همدانقرار درد و از سنك هاى كرانيتي ( خاراح دكركونى ) تشکیل شده است + وه لشگر در ae eae ۲ اد وبهار ) , بوقاد! A ~ ۳ BP x cuits is jaa 13 3 6 LG ‏تقسیمات كشوري آستان همدان منبع : جغرافياي استان همدان‎ -2 منبع : جغرافياي استان همدان 

صفحه 5:
2 - 1 - 2 - موقعیت جغرافیایی و ویژگی های طبیعی شهرستان ملایر شهرستان ملایر با مساحتی در حدود 3208 کیلومتر مریع در جنوب استان همدان و غرب کشور . در 34 درجه و 40 دقيقه عرض جغرافيايى و 48 درجه و 24 دقيقه تا 49 درجه و 8 دقیقه طول جغراقیایی از گرینویج واقع شده است . پراساس آخرین نقسیمات کشوری تا پایان سال 1357 شهرستان ملایر دارای سه شهر به نام های ملایر , سامن و ازندویان و سه بخش مرکزی . سامن و جوکار است ؛ همچنین اين شهرسنان دارای 15 دهستان و256 آبادی است. - ساريخاني مجید , 1382,بررسي باستان شناسي معماري و شهرسازي ملایر, علم كستر .ص 11 نقشه شماره ؟ - ‎5-١‏ تفشه تفسيمات كشورى ملاير ‎ge‏ جغراياى استان همداق 

صفحه 6:
1-2-2 - وچه تسمیه مورخان در مورد وجه تسمیه ملایر نظرهای مختلفی ارایه داده اند , از جمله اين که در زمان مادها با ‎oan‏ كردن ألش بر روى نب ها وكوه هات أن اخبار را به شاير متاطق می رساندند * زاين زو آنجا ( مل آگر )) به معنی تیه نامیده شد . روایت دیگری می گوید که در زمان حمله اعراب به ایراند هنگام عبور از اين منطقه دست نيافته بودند و به همین دلیل آن رآ (( ماء لایری )) خواندند ؛ یعنی ؛ آب دیده نمی شود و به همین نام معروف شده و ملایر کنونی صورتی از آن عبارت است . طبق روایت دیگری , ايل زنديه ملاين , در مقام خطاب به جای بچه ها ؛ واژه (( ملالکان )) را به کار می بردند . که از دو جزء (( ملاء )) و (( لکان )) ترکیب شده است ؛ ایل زندیه , اين لفت را در جای دیگر به جای (( مردم ملایر )) به کار برده اند و در مقابل سایر طوایف خود را (( ملالکان )) ؛ یعنی لکان ملایر و بچه ملایر تامیده بودند . بایراین واژه ملایر تجریفی است از (( مله در )) که توسیله مستتوقیان و جغرافیانویسان شهرت یافنه است و چنان که گذشت (( مله در )) سابقا یکی از دهستان های بزرگ تهاوند كه مركب از 30 یا 40 دهکده بوده است , معنی مله در دنز با تجه به بادداشتهاى فوق (( یدنه (( 9 )) معبر )) و محل تلگراف آتش یا یکی از اين معانی می توان انگاشت حال در خصوص اجزاء لغت ملایر بحث می کنیم : آقای جواد جعفری مولف کناب ‎og ne gl‏ است که : ‎acl‏ دانست نام ملایر بسیط نيست واسم علم هم نمی باشد بلكه تركيبى از دو واژه (! مال اند )) است. در لرستان خانه را ((مال)) کی کون ؛ اين لهجه یادگار زیان مادها است. بنابراین ار سک ما اد همطل ررسي فاد اب دار زوم ان تن تشز 0۳ آقای ابراهیم صفایی از تحقیقات خود به اين نتیجه رسیده است (( آیر )) محرف ( اگر )) که در زبان مادی به معنی آتش بوده است و هنوز در لرستان آتش را (( آگر )) می گویند برای بهتر درک نمودن پیشینه تاریخی ملایر آن را در سه دوره پیش از تاریخ , تاریخی و اسلامی به طور مجزا می آوریم . 

صفحه 7:
2-2-2 - ملایر در پیش از تاريع شهرستان مار با توجه به شرایط طیعی و لیس از گذشتههای دورب توجهبهمداک باستان شناسی وتبههای پیش از تاریحی موجود در منطفه + بعت + از هزاره تشم و ينجم ق.م مورد توجه اقوام وملل محتلف برای اسکان و زندگی بوده است از جمله تبه هی باستانی كه كوبا این مطلب است به شرح زیزآورده می شود تبه يابا كمال كه داراى سفال هاى منقوش بيش از تاريخ از هزاره بنجم و ششم .م تا سال هاى 400 و 500 م. است و باتك ر آثار شكونت در اين متطفه می باشد نیه گوراب كه در 12 كيلو مت ملابر و كنار جاده اصلى ملابر - اراك واقع شده و طبق كزارش هاى ارايه شده ‎٠‏ اين تيه از هزاره جهازم ق.م تا اواخر سلجوفي. ‎al ony Sie‏ ‎opt‏ تاميلة در كثار شهر فعلى ملابر كه داراى آثار بيش از تاريخى از هزاره بنجم و جهارم ق.م است. 2نبه سياه جقا كه در در 25 كبلومترى ملابر واقع شده ات ؛ باارتفاعى در حدود 12 متر كه سفال هاى سطحى آن نشان مي دهد اين مكان باستائى متعلق به. جزار لول 3م ست ار حمله تيد جات باستاني دركرى كه مورد كاوس قرار كرفت ثب مزى ابس . ليق نطر ‎eS Easel a tl OL‏ 1349 ابن منطقه را حفاریکرده !ان مربوط به قبور است و قدمت أن به هزارة أول ق.م مي رسد . مجموع آثار باقت يده در اين نيه و همجنين سیک نافيل در اين فبور باکر فرهنک گذشته ان متطفه در دوه پیش از تایح اس" 

صفحه 8:
همدان بر روک صخره طلبیعی مامرف بر جلکه شورکات قزر قرفته و دازای دیدگاه مسیع و چسم اندازی ریب است که بدون شک در زاره اول ق.م بد علت سرسبزی و ظراوت خاصی که آين جلکه داشته مورد توجه اقوام ماد قرار گرفته است 7 این نبه توسط دیوید استروزاح حفاری شد . جيرف که بر آهمیت این تبه افزوده است , معماری آن می باشد جرا که معماری خاص زمان ماد وفیل از هخامنشیان را برای ما روشن می سازد * باتوجه به شواهد وعناصر معماری کاوش شده از این تبه ؛ احتمالا در دوره ماد از اين منطفه به عنوان قلعه نظامی که یکی از شاهردگان مادی در آنجا اسفرار بافته بود * استفاده می شده است * آفای دیوید استروناخ سه دوره فرهنگی برای این تیه فایل شده است به تام های دوره ماد ء دوره هعامنشی ؛ دوره سلوکی و پارنها «طیق نظر برخی مورخین احتمالا تام ملایر هم از دوره ماد که بر این منطفه استیلا داشته است به یادگار مانده باشد . در دوره هحامنشی نیز ملایر حرء حوزه قلمرو فرهیگی او سیاسی همدان بود و همدان به عنوآن پایتخت تایستانی آنتخاب شنده بو * به همين خاطر ما شاهد أثارى ل دوره هخامتشیان در آين شهرستان از جمله در تبه توشيجان و همجنين خرابه هاي شهر ويرانه در دهنو على آیاد هستیم * ظروف سقالی که از شهر ویرانه بدست آمده * مهارت صلعت كوزه كرف راد ر اين ‎wae enol‏ رساند * كوزه هاى سفالى اين منطفه بى شياهت به اشیاء سقالی نخت جمشید نیست " بعد از هخامنشیان ؛ سلوکی ها مدت 70 سال بر ایران حکمرانی نمودند که مفداری از آثر مربوط به اين دوره در خطه ملایر پدست آمده است ؛ از جمله این آثار در نوشیجان که حفار : آن را تحت عنوان آثار دوره هلنی ؛ گزارش کرده است ؛ همچنین طبق بررسی های پاستان شناسی که از شاح تبه ملایر انجام شده ؛ آنار مربوظ به دوزه سلوکی را نیز در متطقه گزارش کرده اند . باه قدرت رسیدن اشكانيان ملایر هم نیز جزه حوزه قلمرو سیاسی اشکانیان در آمد ؛ طبق بررسی هایی که انجام شده ؛ سطح كستردكى 7 ار اين دوره درمنطقه نسيت به دوه هی فل بشتر است از جمله انآ دز گوراب که داری ‎JAG‏ توجهی از دوره اشکان در لأنه هات ريرين خود دارد ويرك موزة ‎cap alge will a‏ امنت - نيه جغايى : طبق گزارش های میرات فرهنگی , در سطح آن تکه سفال های دوره اشکانی و دوره های بعد به فراوانی از اين تپه یافت شده تب - تبه ده چانه در 35 کیلو متری شمال ملایر ؛ پر اسان گزارش های ‎Glue‏ فرهنگی مربوط به دوره اشکانی است . وجود پراکندگی تپه های باستانی و آثاربافت شده از سطح آن ها که یانگر گستردگی و جهت رو به رشد در دوره اشکانی است که همین روند در دوره ساسانی ادامه پیدً می کند و بر گستردگی و افزایش جمعیت منطقه افزوده می شود ؛ از جملهآثارگواه بر اين ‎teal‏ عباتند از : خرابه هاى قلعه كرتيل آباد كه أن را به بفداد کوچک می شناسند به زمان ساسانبان نسبت داده شده است ؛ در گوراب که در دوره ساسانی از اهمیت فراوانی برخوردار بوده است - 

صفحه 9:
بر ‎lau‏ )9 است مطالین راجعبع دز گهراب که دارایآثار نی از دوزه های مختلف پیش از تاریخ , تأزيحن و اسلامی است و اهمیت ‎ep gil‏ ‎told‏ را دو چندان کرده است , آورده شود آیرشباسان تشروفی که دربره داستان ویس رامين تحفيى کزوة اند عته چا از عتطمت ا ‎guid ala Pi oS cal aS ss‏ سکی مستترق معروف اطلهار عفیده می ‎all‏ که د گوراب در عصر اشکانینآباد و یکی از مراکز بسیار دهم در ماه ‎WAL) gle‏ مهم وه اشکان )وید وجون در معل قلقی زاه ها در تزدکی ای جنوب قمدان وفع شزو مسلم ز تقاط منوق لجشی مهم بوده ‎aul‏ زلف کاب راحه الصدور در ذکر وقایم حکومت مسنود ن مخمد بن ملکشاه در حوادت ال 572 ه.ق از کوراب به عنوان یک تاه مهم دز می: , از ‎of Wal‏ جقرافی نوسان عهد مفول و تموردیگر از آن باد نکرده اند محتمل است که لین ناحبه در عصر مفول با تمورویزان شدهباشد انار سار دوذ ‎Saul‏ قلمه ‎Jibs cal ug‏ از احدا شهر ماي فر مراک پر جمعیه در ين منطقهبوده ات دیاین لمع در سال 154 هش دیوید استرونام دو گمانه آزمایشی حفر گرد که سنه عمره گلی بزرگ بدست آورد: قلعه در کنار اراضی دولت قباد لاير به موري . ‏درد وبع أحتمال زياد دكار بهرام جوبينه - سردار لبرانى - بود .ين بن اخيرا مر اثر نوسعه شهر ملير كاملا بين رفنه أت‎ sid al ‏یرنه هی این قلعه هنوز هم در‎ gl cull ‏مانده دوزه ساساتی است که به فلعه يرد كيه یز معروق‎ yal ‏خرایه* نموه ای دیگر از ار‎ ‏تلد لین کوه 2400 متر لر تلع وربا انم درد که‎ ep ‏بزد کرد دز نون شورستان ملل و 10 کج متزی شرق جاده مار -بزفجره‎ ‏دورد کرو آغرین بلدشاه ساشاني پس از که در برای عملداعرابه‎ oe Sak lent Bab att Gall sig pond ty, cleo oka Lali ‏أز هيدان كريخت براى تهيه باه به غرب کشور روی آور شد و در حوالینهوند در سال 19 م.ق بهمقاومت ایستاد و ناهگاه آن همان بود که در‎ ‏آورده شد واحتمال زد گرد سوم از این منطفهبهعنوان آخرین حربه نطامي برای مقابله با آعراب استفاده کرد که باعت شکست نهایی برد‎ ‏کرد سوم ساسسانی شد. از جمله مکان های دیگر که آناری مربوظ به دوره ساسایی از آن یافت شده اشست عبارند از : ته میشن و خرا هی‎ ۳ رد حوزم اس قمن: ۱ ی ‎slo‏ موجود , ملایر در دوره اسلامی از تنوع آثار و نبه های باستانی فراوانی برخوردار بوده است که در ذیل به تفکیک آورده می شود أصدر اسلام . ؛ دوره صدر اسلام در شهرستان ملذیر ناشناخته و آثاری از اين دوره ذر منطقه ملایر گزارش نشده 2< 2 اديوه سيوس کته ای که در انجا قابل ذکر است این است که در دوره اسلامی سلسله ای که بر روی کار می آید ؛ در دوره حکمرائی آن سلسله ما شاهد شکوقاییبختنی از منطقه و دشت ملابر مى شويم ؛ يعنى در هر دوره اى قسمتى أز ملابر به عنوان مركز منطقه تخاب من شود !در دور اسلجوقي كوراب به عنوان مركز اصلى منطقه بوده است ؛ كوراب هم اكنون بكى ار روستاهاى مهم و بر جمعيت شهرستان ملابر مى بأشد كه در أكتار دز كوراب واقع شده اسث و با حمله به إيران .. ابن. منطقه هم از خرابى. هابي كه مقول در لينجا بر جاى كذاشت بى تضیب نبود ه است 4 لخصوص دز گوراب تبدیل به تلی از خاک شد و مرکزیت خود را از دست دا - 2-4-2 - دوره ابلخانی ونیموری در ابن دوره سامن در 17 كيلومترى غرب ملاير مورد توجه قرار مى كيرد . مغولان بس از قتل وقارت رى به شتاب به سوى تهران عزيمت تمودند در سر ره خود به هر نقطه أ كه مى رسيديد ويران مى كردند و مردم را از كوجى و يزرك از دم شمشير مى كذرانيدند . در اين دوره شهر آسامن در جلگه و نیمه راه بروجرد بدون هیچ گونه استعداد جنگی و استحکامات , بر جای آن می نشیند و فقط موقعیت میادلائی منطقه را در شاه اعوططی همدان . نهاوند . بروجرد و كر ابودلف ( اراک قعلی ) حقظ می کند * در آن زمان شهر سامن داراى جهار برع بوده كه هم أكنوير ‎Ge Gal eo el ag caulk‏ سين ‎Gils aud gues‏ بد کار رفن در كن ‎G Wale abc omy Gas‏ لمارا اورنفاع آن 14 پایین 7 مثر می باشد : سوراخ هایی بر بدنه برچ دیده می شود و هدق از ساخت آن جنبه تداقعی داشته ‎id‏ مطفه در 

صفحه 10:
نكس شماره 2 - 1 ‎nh‏ ‎Js 14:45 1388 / 8/10)‏ الع : تكارندة ‎ ‎Sl‏ برج مرتفعدیده بانی در چهار گوشه این شهر بای دفع دشعنان و بيكانكان به متطقه لازم يوده است . قبل از ابنكه صفويه روي كار ببايد حوزة همدان که شامل ملیر .اراک «تورکان , نهاوند و قسمتی از لرستان هم مي شد در دست تركمانان يود وقبل از آن يكى از امراى ترك به نام (( على اشكر )) در زمان مرك ‎Cal‏ تيمورى در همدان مدتى با استقلال حكومت كرد و قلمرو حكومت او نا أوابل فاجاربه به قلمرو علیشکر معروف بوده وان مين خاطر ملاير جند قرن جز» فلمرو عليشكر محسوب مى شده است ‏3-4-2-2 - دوره صفویه و افشاریه بر ایس دوره ناحیه سامن مرکزیت خود را از دست داده و به ناخيه كمازان در 16 كيلو مترى لایر منتقل می شود ؛ البته نکته ای که قابل ذکر است ملایز قبل از دوره قاجار دهستان بوده نست که شامل مجموته روستاهایی بوده كه مرکز دهستان بير مى كرده است ودر اين دهستان ده يا روستايي به ‎yl gb‏ وجود نداشته ابست بلكه به مجموع اين روستاها و ده ها ملاير اطلاق مى شده است , دلايل نام كذارى أن به ملاير در صفحات قبل آورده شدة ۵-4-2 دوزه زندیه أن دوره زنبه به مرگزیت دهستان به روستی پری عتتقل می شود ؛ درباه تام زنیه ‎tle‏ ایران برای اون بار در زمان حکومت افغان ها بره خوریم" هنگامی که آفغان ها سراسر ابرن را محل ناحت و باز و غارنگری خود کار داده بودد و سپاه حکومت ‎lit‏ هم از شمال و غرب به ابر أملة ور شده بودند که در حوالن ملایر - همدان این هر دو گرفت مهاجم با مقاومت یک جماعت کم ولی سلحشور مواجه شدند و لقات شنگین و شکست هایی سحت دیدند و آين جماعت که همان قوم زندیه بودند که مدتي قلمرو حکومتی آن ها در روستای پری از تویع ملایربود ۰ اصل طایقه زندیه ربوط به روستای گلوشجرد بوده که در حال حاضر جزیی از شهر ملایر شدهانست . لایر در زمان ندر شاه افشار چندین بار موردخارت قرار می کیرد پس از سر کوبی جمع كثيرى از ايل زتديه:: تعداد زيادى از ايشان را به منطقه دره كز تبعيد تمودند ؛ در زمان عادل شام , زتديه به خيال مراجعت به" ‎GL‏ خود يعني ملاير . اختبار خود رأ به يكى از سياهيان قديم نادر كه كريم توشال نام داشت سبردند ؛ كريم به يارى براذر خود . صادق ؛ زنديه راي (دويتصرفات اردوى عادل ناه به خاى ملاير بر كرداند وار اين زمان رياست ايل زنديه به عهده كريم خان نهاده شد و كريم حان زند در روستاى بزفة 1 آی که هوز ثری از خرابه هی آنباقی است: ‏بل زند و اشاعه حكومت أز اين قلعه به مناطق ديكر شد ويس از سركودى دشمنان و رقباق داخلى و خارجى خود و گرفتن قسمت وسیعن 1 شيراز را به عنوان باينخت بركزيد و خود رأ به غنوان وكيل الرعاياى مردم معرقى تمود از اين دوره أثارى مامد أرى وتیل ,مسج لأمام وثلاه فرنگی در شهر شیرا اقی منده است 

صفحه 11:
کرمانشاه که به دستور فتحعلی شاه قاجار دهستان ملاید تبدیل به شهر می گردد و اين شهر جدید الاحداث در دوره قاجار در نزد عموم مردم به عنوان شهر دولت آباد معروف بوده است . شیخعلی میرزا فرد دیگری است که در توسعه وگسترش شهر دولت آباد سهم بسزایی داشت ؛ افراد دیگری که در توسعه شهر دولت آباد کوشیده اند می توان به سیف الدوله , ابوالقاسم خان نوری , مهر عليخان , مير فتاح و حاج قاسم خوانساری اشاره کرد . شهر دولت آباد ( ملایر ) از لحاظ شهر سازی در دوره قاجار دارای برج و حصاری بوده است که دارای چهار دروازه ورودی بوده که در کنار هر دروازه چهار قیرستان وجود داشته که مختص به چهار محله در درون حصار شهر بوده و منایع تامین آب شهر دولت آباد بیشتر از طریق احداث قنات ها تامین می شده است . همانطور كه ذكر شد قبل از تبديل ملاير به شهر ؛ از اين منطقه به عنوان یک دهستان نام برده شده که مرکزیت ‎ol‏ با آمدن سلسله هایی از جمله سلجوقی , ایلخانی , نیموری , زندیه , تغییر مي کرده است . فدیمی ترین منبع مکتوبی که از منطقه به عنوان دهستان یاد کرده است , کتاب نزهه القلوب حمدالله مستوفی قزوینی است ؛ این کتاب در قرن هشتم هجري نوشته شده است و در اين کتاب آمده که نهاوند از اقلیم چهارم است ؛ (( شهري در وسط و هوایش معتدل و آیش از کوه الوند می آید و درو باقستان بسیار است و زمینی مرتفع دارد و مردم آنجا آکرادند و بر مذهب شیعه ائنی عشرییند , غله و انگور نیگو بود و پنبه اندکی , ولایقش صد پاره دیه است به سه تاحیه ملایر و اسفیدهان و جهوق و... )) از مطالب ارايه شده می نوان به اين نتیجه رسید ؛ ملایر قبل از دوره قاجار ؛ دهستان بوده ؛ و در اوایل فرن هشتم هجری یکی از دهستان های نهاوند را تشکیل می داده است ؛ اما با روی کار آمدن سلسله قاجار به سرکردگی آقامحمد خان قاجار دوره جدیدی در تاریخ ملایر آغاز می شود ؛ در زمان فتحعلیشاه است که شهر های جدیدی احداث می گردد از جمله دولت آباد ( ملایر ) و سلطان آباد ( اراک کنونی ) و ... و قبل از وارد شدن به مبحث اصلی لازم است وجه تسمیه دولت آیاد ( ملایر ) آورده شود . 

صفحه 12:
1-5-2 - وجه تسمبه دولت آباد أوايل دورة قاجاز دز محل فعلى شهر ملاير قلعه زنديه وقزنه جوبين قرار داشت ؛ فتحملیشاه قاجار در هنگام ولبتهدی , مریم خانم دختر شیخعلی خان زند را به همسرى گرفت و در سال 1210 ‎yaad Goo‏ شاه أز مريم خانم داراى بسرى شد و نام او رأ شيخعلى ميرزا ملقب به شيخ الملوک نهاد وقتى شيع على ميرزا به سن 14 سالكى رسيد مريم خانم از شاه نقاضا كرد كه بأ فرزتدش نزد طايقه خود برود ؛ وى آن هارأ فرسناد و به شاهزاده محمد علی مپرزا دولت شاه ؛ والی کرمانشاه دستور داد تا در مجاور قلعهزندیه شهری کوچک درست كند . يناى اصلى شهر در زمان دولت. شاه عبارت بود از چند قصر و باغ بای شاهزاده و مادرش . بعد از سیری شدن مدتی دولت شاه به مرکز احضار شد و شيخعلي ميرزا بكي ديكر از فرزندان فتحعلی شاه به دسنور بدر حاكم ملابر وتويسركان شد ؛ شيخعلى ميرزا به باس احترام به دولت شاه اين شهر را دول آباد نام گذاری كرد 2-5-2-2 - ناريخ ملاير در دوره قاجار یر که در دوره قاجار با نام دولت آبد معروف يوذ ؛ لز اوابل ذهرة قاجار بوسيلة اقرادى اذارة مى نقذ كه از طرف دربارفرستاده می شدند .در یط بة طوز اختضار بهمعرفی آفرادی که در ین دوره بر مار حکمرانی می گردند ‏ می پردازيم از وارد شدن به مبحث اصلی لازم است مطالبی به طور مختصر راجع به تقسیمات سباسی دوره قاجار آورده شود. ‏ یاکوب اذوارد پولاک در کتاب غود به نام سفر نامه پولاک ؛ ملأير و تويسركان را ه غنوان یک ولیت مستقل در دوره قاجرآورده است که در مجموع ‏ ایران شامل 20 ولیت می شده است و همچنین آورده که جاکم وایت از طرف شا به مدت یک سال به کار متضوب می شد و در وابت بهبلوگ + شهر, قصیه و ده لتقم أوايل حكومت قاجار كه ولايت ملاير و تويسركان بوجود نيامده بود ؛ زیر نطر حکمران کرمانشاه اداره می شد و در زمان فتحعلی شاه قاجار ملیر - تويسركان به عنوان یک ولايت انتغاب شد ؟ آداره آن ها باز هم نا زمان شيع الملوك به طور جداكانه بود : جرا كه آمده است , محمد خان قاجار دولو در اوايل سلطنت فتحعلى شاه قاجار حاکم ]| كزاز - ملابر بود وتا سال 1221 هرق كه حسين خان قاجار سردار خراسان و نيشابور به نهران احضار به سردارى و سبهسالارى ارثقاء يافت و محمد خان قاجار دولو بجاى او تعيين و به خراسان فرستاده شد ال 1221 به بعد ,با به دستور فتحعلی شاه ؛ احداث شهر به دست دولتشاه ( والى کرمانشاه ) هرق برای شیخعلی میرزا ( فرزند نهم فتحعلى شاه ) از شد . بعد از أحضار دولتشاء به مر ركز : شيع الملوگ با زمان مرگ فتجعلی شاه يعس 1250 و.ق حاكم ملاير بودة أسث هنگامس که فتحعلی شاه ‎a Ca‏ آلملوک نز ماند بسیاری از پسران فتحعلی شاه دستگیر و نید شد واموالش مصادره شد. در ال 1271 هبق حکومت توسرکان و ملیر به شاهزاده سیف ‎Lye ail‏ فريس ‎th‏ ‏أسال 1272 ‎Guat Bo‏ خان قاجار ولد بیگی سایق دارالخاقهتهران به حکومت ملایز و توسرکان متضوب شد سال 1275 ه.ق حکومت ملذیر و توبسرکان به امرزاده نصرت الدوله غنایت آمد . در سال 1279 ه.ق علبقلی مبرزا اعتضاد الدوله وزیر علوم حکومت ملثر و توسرکان برای سالبن درز به مهده او مخول شذه بود و اعتضادالساطنه از طرف خود تيب الخکومهتعین گرده* هلا ی فرستاد سال 1285 ه.ق باب در خواست اعتضادالسلطنه: شاه تصویب کرد که محمد امین مزا از طرف پرادرش تایب الحکومه ملایر و توسرکان شد اسلا دق ناصرلدین شاه چند شهر از قبل ملیر ,تیسرکان ,اراک و ...را هنم االات مرکزی نامیده و نصرت الدوله را ملقب به قرمانفرما ولات مذبوز کرد 1 هرق مبرزا ابولقاسم خان نوری . مستوفى ديوان . حكمران ملابر . تويسركان و نهاوند يود كه در سال 1314 ه.ق به وزارت تهران و ا ال 1305 ه.ق سیف الدوله حاکم ملایر, تویسرکان و نهاوند شد 

صفحه 13:
ال هایبید به همین تب جاکمین و ان از شاهزاده درباری بر عایرحکومت کردند كه در نهايت حكومت فاجار در زمان آخرين شاه این سلسله نع اخمد شاه توسط. رضاغان برجيده شد و سلسله اى به نام بهلوى را در تريخ ابران بنيان كدارى كرد. ‎ole‏ حكام و واليالى كه در امر توسعه و بای شهر مار لاش کرده اند و همجنين اقراد خبر و تيكوكارى كه آناری از خود در اين شهرستان برجاى كداشته اند مى توان ابن اقراذ را ‎is) ‎Se ole ‏أذ‎ ‎alas‏ شيع ‎la) Sal‏ ميرزا ) ؛ ابولقاسم خان ‎el ce 9 ast‏ را می نون نم برد ‎le‏ افراد خر و یکوکا مى نوان مير فتاح و مهر على خان را ذكر كرد. ‏مان اما كه ‎Al oa Ul ol Myo $a gab he oil iy‏ اه اس يق الول امت از هآ ارك سيقي ات که ‎SO ee eee Se‏ لامشدج اط و ‎So ae Sura ae‏ ‎cmos 2 oA wl‏ ی رمع موه زر ین ویر ردنت اه ‏| عکس شماره شماره 2 -4 نمابي از آرامكاه سيف الدوله (21 / 6/1388 30: 16 منيع : نكارنده ). ‏8-5-0 اليل ‎eens‏ نين لقو ‏أ جمله دلايل اخميت احداث شهر ملاير( دولت ‎ab‏ در دور تجار ار لز ‏رسای موز( پیب اد رید ار بر کم هلاه ‎ed‏ همان :یف ‎home AU‏ ی نی وال باق بر یت ‏میت سوق الیش آن در یه است که یر اه گرم تمي قله سرس بيد ها اب تایه مر دق 1324 که سباست هی فراسه لس . عسات فوش قت در ران رقت من ‎IT ced ew ol cll dha tgs Seg hind‏ و امد وت ‏سای مامت جا هر باب بای ها ان وه در ‎cle la ln yaa cn ay 9 ya‏ لاس لين منطقه يوه نت ‎La alge en aaa else ng le‏ اسان وا و ‎yn sl wll lu eng bal onan‏ همهنين مسي ارماطی هر دور در ارآ گر طری مان ‎FT oe SSSR‏ - 12084 هرن قرو بر بردي تر ‎ae dn cs]‏ یه فا برد از ‏بان : 30 قريه 2 - كران : 55 فم ‏لاع لعي ل ارسي ل دورط ا ‎ae Jaco a es‏ ل نم ری نات از ‎Soe aaa ae‏ ا ل ا و رای تفت عییشت شب ی ید روم سا سل ری بو هار بش ی کیرد کدی مرش با بر ‎eats tl saa ae bea‏ ۳ ‎yah Thy il ‏مت‎ is yg SJ wn pln i Ah dats al os oct ۵ ‏اد ی‎ ‎tools ea ۱‏ لت ار ‎ute atts‏ ی ‏| موی وی ی یره وت ار ی تس رعش مقر ی رعش هریم ول رسمه ور در ار وان مد رو ‎SE ‏لس شد ملسي ی هرک ا 206 ال تکوس‎ ain” ‎‘Scull pasa don Jel je ‎Aces ROU EI‏ حال ‎sp ra aS ed an ce ees a a‏ ید ‏إل ‎ye an nn‏ طن ‎a a‏ مجلورت زر بصخم هويا ‎Sayan ats ely aT ad fot‏ یج عم مراقت سمت مركزى شهر ؟ يغنى نقاطى أست كه در م ‎ 

صفحه 14:
نوشیجان در60 کیلومتری جنوب استان همدان و20 کیلومتری غرب شهرسنان ملایر واقع شده است.تپه دارای 80 طول و30متر عرض می باشد وارتفاع آن 37 متر است .تبه نوشیجان از دوقسمت طبیعي ومضنوعی تشکیل شده وشهاي باستان شاسی در اين محل درسال 1346 ه ش(1967 میلادی)توسط استروناخ آغاز گردید وطی پنج فصل اری آثارجالب توجهی ازمعماری مشخص وجالب توجه زمان ماد به دست آمده است که ازمشخصات آن استفاده شت. خام باطرحهای مختلف تزئینی در این مکان می بآشد. رطی عملیات حفاری سه دوره متمایز به دست آمده است که به فرار زیر می باشند. یجان آدوره ‎Wale‏ یجان آآدوره هخامنشی بیجان ]1آدوره پارتی ۳ ] Be ES 

صفحه 15:
همترین این طبقات نوشیجان 1 می باشد که متعلق به سکونت قوم ماد است که اکثریقایای ساختمانی به دست آمده نیز منعکس کننده اشغال وسکونت تپه , درنیمه دوم قرن هشنم نا نیمه اول ششم فبل ازمیلاد توسط همین فوم است. بي توجه به سفالهای مکشوفه وسایرآثاریه دست آمده ازحفاری نوشیجان وازسطح طبیعی وصخره ای تپه که مربوط به اولین آثاراشغال تيه است شک وتردیدی درمتعلق بودن ‎al‏ به مادها باقی تمی گذاردوازطرفی با توجه به یافته های فرسكي ازا امدماین محل زودثر ازفرن هشتم پیش ازمیلاد صورت نگرفته است. 

صفحه 16:
با توجه به سفالهای مکشوفه وسایرآثاربه دست آمده ازحفاری نوشیجان وازسطح طبیعی وصخره ای تپه که مربوط به اولین آثاراشغال تپه است شک وتردیدی درمتعلق بودن آن به مادها باقی نمی گذاردوازطرفی با توجه به یافته های فرهنگی ازاين تیه ,احتمال براین است که استقراردراین محل زودتر ازقرن هشتم پیش ازمیلاد صورت نگرفته است. آثارساختمانی به دست امده ازاين تیه عبارتند از: بنای قدیمی جبهه غربی( اولین آتشگاه) تالارستون دار (آپادانا) معبد مرکزی (دومین نیایشگاه) اطاق ها وانبارها digi حصار دژ 

صفحه 17:
‎cle‏ جبهه غرم با توجه به نقشه وطرح بنای مکشوفه ومطالعات باستانشناسی ومعماری معلوم شد که اين بنا قبل از احداث تالارستون دار ساخته شده است. ورودی این بنا ازجبهه شرقی ونظیر معبدمرکژی است که از دو محوطه مربوط به هم تشکیل شده است. به این ترتیب که محوطه داخلی بنا بصورت اناق مستطیل شکلی است که ورودی ان از اطاق مجاور بوده است ومدخل این اطاق پس از احداث تالارستون دار توسط بدنه غربی تالار مسدود شده است . وجود بقایای یک آنشدان درجبهه جنوبی اطاق اصلی «نشان می دهد که مراسم نيایش آتش دراین مکان انجام می شده است (البته به صورت پنهانی). بنابر اين می توان گفت که اولین نبایشگاه در فضای سربسته درتبه نوشیجان بوجود آمده وبدون شک این مراسم با ایدئولوژی مذهبی درحال رشد زمان ماد بستگی دارد .بر روی بدنه جنوبی ‏وغربی این معبد بقایای دو طافچه که دارای سقف هلالی است مشاهده می شود. ‎ ‎ 

صفحه 18:


صفحه 19:
در حاشیه بدنه جتوبی معبد بقایای یک سکوی برجسته به ابعاد 75 85 سانتی متر وجود دارد که شاید شالوده وپایه ستونهای محراب معبد بوده است .آخر تاریخ استفاده از اين بنای قدیمی همزمان با دگرگونی معماری وساخت بنای ستوندار درشرق معید می باشد که 80/1 متر بالاتر ازیدنه مجاور غربی که همان ضلع شرقی معبد می باشد, ساخته شده وباعث مسدود شدن ورودی های بنای قدیمی درجبهه غربی ته نوشیجان گردیده است.بدیهی است در اين زمان معید دی نداشته ومعبدمرکزی با مشخصات وطرح بهتری احداث شده بود وبه همین جهت تالار ستون دار نپه نوشیجان ,بعد ازمنروک شده اولین آنشگاه جبهه غربی نبه بوجود آمده است. 

صفحه 20:
اطاق معبد به صورت شمالی-جنوبی ساخته شده ودر حدود 5/8 متر طول و5/4 متر عرض دارد ودریدنه مخروبه شمالی آن . آثار سه طاقچه به صورت نامشخص وجود دارد که احتمالا یکی ازآنها به صورت هواکش بوده است.زیرا در دیواره جنوبی علاوه بر طاقچه های ذکرشده,هواکش هایی نیز درآن بدنه تعبیه شده است. 

صفحه 21:


صفحه 22:


صفحه 23:


صفحه 24:
الف) نقشه اطاق شماره یک معبد اصلی 

صفحه 25:
تالارسستون دا ۱ این تالار بر-زوی سکویی که از خست حام تاخته سدة آحدات گزدیده وسالوده لن بربتبادسفته ریزی با ملاط گل وکف سازی نهاده شده است. تالاربصورت شمالی- جنوبی است که 20 مترطول و15 متر عرض دارد ولی بصورت راسته گوشه کامل نیست وضلع شرقی آن دارای زاویه قائمه نمی باشد وبدنه عربی آن نیزمتکی به بقایای معبد قدیمی است. صحن مرکزی تالاردارای سه ردیف ستون چهارتایی است که جمعا شامل 12 ستون می باشد که متحمل پارسنگین سقف وپوشش تالار بوده اند. ستون ها همگی ازچوب بوده واطراف هریک ازآنها را ‎kay plo cals Ly‏ روکش علاط کل انجوه کزده ‎le. jf vail‏ بت دست امد أن جای: شتودها معکوم می شود که هریک ازستونها با عدد خشت خام که بصورت مضاعف چیده می شد باستونها راتشکیل می داد .ارتفاع این مجموعه خشتها به 30 سانتی متر می رسیدوقطریایه ستونهایی که به این ترتیب تشکیل می شد به 105 سانتی متر می رسیده است. جای ستونهای چوبی نشان می دهد که هریک از آنها دارای 25 سانتی متر قطر بوده است. حبس رت رن 

صفحه 26:


صفحه 27:


صفحه 28:
بدنه شرقی تالار دارای دوطاقچه وبدنه های جنوبی وشمالی هریک 4 طاقچه تزیینی دارند ولی در بدنه غربی چیزی مشاهده نمی شود. 

صفحه 29:
رزیر سقف ,ینجره هایی جهت روشنایی و ورود نور به داخل تعبیه شده بود که به اندازه افى نوروزوشنایی را به: درون ثالاز.می رسانيده انده در داغل تالاز نیز سکویی:پرای اخته شده که با توجه به نفشه بناوطرح بازسازی ان ازهرلحاظ بامختصر ختلافی قابل مقابسه با معماری تالارستون دار حستلو وتبه گودین می باشد که دا ‎ic sl‏ معماری یکنواخت وقرب زمانی می باشند .بویژه سکوی تشیمن ونخت گاه وأتشدان اهای فوق الذکر تقریبا سیمای کلی تالار ستون دار توشیجان را ازمعماری وطرح القامیٌ که دراینجا تالار ستون دار ربا سکوی نشیمن از خشت حام ساخته شده که این سکو هم ی ‎eG i‏ باشد 

صفحه 30:


صفحه 31:
معید اصلی معبد اصلی با معبد مرکزی بنایی است که به صورت نیمه چلیبا با #گوش که باخشت خام وبا همان عناصر معماری دژنوشیجان ساخته شده است .این بنا که پیش ازتخریب با لاشه سنگهای ورقه ای از نوع سنگهای شیست محلی به منظورحفاظت پر شده بود . ضمن حفاری وپس از تخلیه لاشه سنگهای مطابق با همان سیمای اصلی خود ظاهر شد.یکی از مهمترین وبا ارزش تربن آثار دوره مادومهمترین اثر معماری تبه نوشیجان نیز همین بنا است. 

صفحه 32:
‎٩‏ کشف وپیدایش این بنای خشتی , که ازنظر ساختمانی ومعماری یکی از فرمهای پیشرفته این دوره است مارا بامظاهر مذهبی زمان ماد وچگونگی پیشرفت این کیش وآیین (زرتشتی) آشنا می سازد .معبد که از دواطاق مجاور ومقابل وجدا از یکدیگر ساخته شده وبا درگاهی به پهنای 90 سانتی متر به یکدیگر راه می یایند ‏که برطبق طرح ونقشه قبلی وبا توجه به معماری نیایشگاه قدیمی وبا درنظر گرفتن فرم آن بوجود آمده است هنگام عملیات خاکبرداری مقداری سفال های قرن هفتم قبل ازمیلاداز این مکان بدست آمده است.درگوشه دیگر این بنا درزاویه شمالی سرسرا ودرداخل لنای اصلی ژایه آتشدان ومحراب معبد به نحوچشمگیری ساخته شده است که برروی آن مقداری خاکستر ازبقایای نیایش ی اب با آتشدان از سه فد ‎ 

صفحه 33:


صفحه 34:
‎٩‏ مجمر یا آتشدان که صفحه مربع شکل فوقانی را تشکیل می دهد, دروسط آن محل قرارگرفتن آتش به چشم می خورد .لازم به ذکر است که بعدها در دوره هخامنشیان وساسانیان نیز به ‎ ‎ 

صفحه 35:
تزیینی ساخته شده که دراصطلاح آنها را پنجره كور هي نامیم وعلاوه بر اين پنجره هاء تعدادی حفره های غیرمشخص وصلیبی شکل که احتمالا :هم کذا پایلی درون آنها 

صفحه 36:
ورودی اصلی معبد» که دربدنه جنوبی واز درون اطاق مستطیل شکل مجاور می باشد واز اين لحاظ درست مشابه ونظیر معبد ة باتوجه به پلان بنای مکشوفه آن را می توان دومین 

صفحه 37:
از طرفی وجود پله های گرد درهر دومكان «بطور يكنواخت , دارای عملكرد يكسانى بوده كه در دومين بنا فقط محل آن تغيير كرده است. هم جناتكه نقشه بنا نيز با مختصر اختلافى »تغيير جهت يافته است.نقشه معبد مركزى زمان ماد درنوشيجان به كونه ای است که مارا به سنت معماری دوره ساساتی تزدیک می کند وبرای اولین بارطرح ‎Ladle‏ شکل ساختمانی را درکاخ بیشابور واکثر آتشگاههای زمان ساسانی مشاهده می کنیم. ولی درمقایسه مکاتی وزمانی طرح چنین فرمی را می توان باتقشه یکی از اطاقهای متقوش مكشوفه از حقاری های لرستان درمحل معروف به باباجان که در حدود 100 کیلومتری جنوب غربی این مکان قرار دارد بررسى تمود. 

صفحه 38:
اما درمورد پنجره های کور بايد كفت كه از قرن نهم تا هفتم ق.م آشوری ها با چنین پنجره هایی کاذب آشنایی نداشته اند ولی دربناهای اورارتویی نه تنها در بناهای خشتی بلکه در بناهای سنگی نیز چنین پنجره هایی وجود داشته وما درمعماری زمان هخامنشیان در دو نقطه فارس:نقش رستم به روی بدنه زردشت ودر پاسارگاد به روی بدنه بنای معروف ؛ به قبر کمبوجیه باآن مواجه می شویم. ع نقشه بنجرهداى كور معبد اسل 

صفحه 39:
‎as‏ هر جهت دقت وتوجهی که در پرکردن وحفظ معبدمرکزی به عمل آمده این احتمال وجود داردکه درمجموعه بناهای نوشیجان ءقلعه ودژ فقط به منظور حفاظت وپاسداری از اين بنای مذهبی ومهم بوده است .زیرا در غیر این صورت می توانسته اند بنای متروکه را بدون پرکردن رها کنند . ‎ 

صفحه 40:
اتاق ها واتبارها دومین اثر مهم معماری نوشیجان دژ این مکان است که دریک پلان زمین صاف با اطاق نگهبانی هماهنگ گردیده ومتصل به یک پلکان است ودرطول چهار انبار تسلیحاتی موازی دارد دژ شامل حصار وبازو واطاقهای مسکونی وانبارومخازن می باشد که مجموعه ای به طول 25 وعرض 22 متر را فرا گرفته اند. ‎bets ©‏ عییر»ریرهرای بیع روره ‎ ‎ ‎ 

صفحه 41:
دیوارهای بیرونی با6 برج درجهت يهنا و7 برج در جهت طول طرح ريزى كرديده است تنها ورودى بنا بين دو برج استاندارد در وسط دیوارشرقی کار گذاشته شده است متاسفانه در درارتفاع کمی بیشتر از1 

صفحه 42:
اند اگرچه نیمه شمالی اطاق نگهبیانی ازبین رفته بقایای نیمه جنوبی به خوبی حفظ شده است ما می توانیم سه طاقچه مثلئی شکل ببینیم که سقف آنها با دوخشت به صورت ضربی پوشیده شده تزیین یافته است وبالاخره اجاق ایجاد کرده اند که وقتی سربازان در حال انجام وظیفه نگهبانی هستند خودشان را طول ماحواق زمستان كرم سین اب لت ‎SS‏ هم بخش بزرگی از کف این اطاق با ریگهای که آب ساییده شده اند 

صفحه 43:
شده ‎cowl‏ ما نزدیک راس اولین بخش پلکان یک رشته بستهای خشتی موازی درهردو طرف راهرو به چشم ‎wre‏ ‏خورد این بستها به فواصلی ظاهر می شوند که دارای یک انحنای جزیی می باشد. 

صفحه 44:
درحالی که دریک بررسی محدود می توان دید که نه فقط در انحنا ها بلکه در زاویه ها نیز بخوبی کار شده است اینها آجرهایی (خشتهایی) هستند که به تدریج به نمایندگی بخشی از یک اطاق ضربی که دوباره از یک لایه بالاتر به پایین ريخته است روی بستها ظاهر می شوند در اطاق 20 پلکان گرد درسه طرف یک ستون آجری پیشرفت نموده قبل از اينکه پلکان چها ورد براداشته باشیم در هر طرف کة ستون به نتتوق بیرون تنایل نی شتد.یک قال کار می گذاشتند. درحالیکه سطح شکسته راه دیده می 

صفحه 45:
بیشترین احتمال در جبهه ای مشخص است که اجزای سقف با یک ‎Sol‏ مرکزی دوباره به هم متصل شده اند به پایین پلکان یا سمت چب بیرون از اطاق انی بر میگردیم در اینجا به دری می رسیم که به اولین چهار انبارتسلیحاتی می خورد نزدیک زاویه دست چپ پنجره مشابهی بوجود آمده که غنی ترین کشف اولین فصل حفاری درآنجا کشف ذخیره نقره آی بود جنوبی ترین انبار تسلیحاتی اطاق 23 یک انبار ساده به نظر نمی آید وتغییرات متنوعی را درآن می توان دید احتمالا به تبعیت از یک بخش فرو ريخته درقسمتی از پلکان بیشتر 

صفحه 46:
با دقت وتوجه به بقایای انبارهای تسلیحاتی چنین به نظر می آید که آنها قبل ازمتروک شدن دژ به طور سیستماتیک خالی شده است لازم به ذکر است که حالت پنا نشان می دهد که نورگیراین اطاقها وانبارها بیشتردرضلع غربی درجهت معبد دوم واحتمالا در زیرسقف ایجاد شده است بر روی حصار دژ بقایای شکافها وسوراخهایی که شبیه تیرکش می باشد و احتمالا جهت دفاع از دژ ایجاد شده دیده می شود که بیشتر آنها متاسفانه بر اثرمرور زمان خراب شده واز بین رفته اند اين نوع تیرکش ها را مي توان در دژهای اوزارتوبی وآشوری نیز مشاهده نمود که احت ۷۷۱ | -. اورارتو وا 

صفحه 47:
سقف اطاقها وانبارها همانطوری که دراورارتوها نیز مرسوم بود پوشش مسطح چوبی داشته اما پوشش بعضی از راهروها وشبستانها به صورت هلالی با خشت های بزرگ مستطیل شکل وبصورت ضربی پوشانیده که ازلحاظ هنر معماری در این دوره خیلی جالب وبسیارحایز اهمیت می باشد مصالح ساختماتی بکار رفته در اطاقها وانبارها عموما از خشت بوده که ابعاد خشت های بکار رفته درآنها 13 25 20 سانتیمتر می باشد. 

صفحه 48:


صفحه 49:
تونل دربخش شمالی تالارستوندار ودر امتداد شرق وغرب حفره ای سردابه ای شکل کنده شده که «رغمق 3.مثری به صخره :منتهی مى شود ارتفاع ورودی اين حفره پله دار که از ‎digi ul‏ نیز یاد شده است 170 سانتیمتر ویهنای آن 180 سانتیمتر می باشد که از سطح طبیعی تیه به طرف غرب بصورت شیب دار ویطول 20 متر حفر گردیده است ولی با توجه به شکل ظاهری آن چنین روشن می شود که هر کار تونل پایان نیافته وبلکه به عللی به طور ناقص رها شده است و در وضع موجود تونل دارای 43 بوده وعملکرد آن چندان معلوم روشن نشده است لت از لاشه:سنگهای: ندست ‎oa,‏ از لن جهت برکردن معبد اصلی که احتمالا جنبه حفاظتی داشته استفاده کرده اند 

صفحه 50:
پنابر اين می توان این را پذیرفت که تونل در آخرین دوره استقرار در این مکان احداث گردیده و درعین حال جنبه امنیتی داشته وساکنین محل در مواقع ضروری ویا احساس خطر ازآن بعنوان پناهگاه استفاه می کرده اند لازم به ذكر است كه ينين بتاهكاهى فقط مختض به مادها نبوده بلك كاوشهاى شهر كورديون واقع در بخش مركزى آسياى صغير تويلى بله دار كشف شده است كه ازهرلحاظ قابل :ففایسنته:با تونل:بوشیجان مت باشند 

صفحه 51:
حصار دز در بخش جنوبی اطاقها وانبارها وهمچنین در طرف شرقی آنها حصار مستحکمی به چشم می خورد که دربخش شرقی با انحنای خاصی بناها را در برگرفته است در طرف جنوب حصار دژ در امتداد شرق وغرب دهکنگره ایجاد گردیده که حصارهای کنگره دار اورارتوها را به خاطر می آورد دروازه دژ همانند دژگودین درطرف شرق می با شد. یر یار ری رعرء۶رء یی هرگ 

صفحه 52:


صفحه 53:
گنجینه مکشوفه از نوشیجان تپه یکی از جالب ترین اکتشافات ‎ole‏ در پایان فصل حفاری در اطاقهای شرقی قلعه که در شرف اتمام کار بود به وقوع پیوست به هنگام برداشتن یک آجر ناتمام از کف ‎wal pun‏ دز جبهه جتوب شتزفی معلوم شند که این آخر بزای پتهان ساختن یک ‎aul‏ کزوی:شکل که:دزون آن:با بیش از 200 شی نقره ای کوچک پرشده بود بکار رفته انتت ‎jo eal‏ چنین شرانطن-باند گفت که ‎aigS gal‏ روشن تدبین وپنهان سازی در واقع یک روش سریع بوده ودر يك ورد اضطراب ‎abl: doll Sig‏ از جمله وتویرانین وغارت چنین کاری برای دفن گنجینه ها صورت می گرفته است . 

صفحه 54:
اشیا مکشوقه انواع مکشوفه انواع گوناگونی بودند که از جملة آنها غی نوان بة مهره ها وحلقه:های کوچک به قطر 6/2 سانتی متر یک گوشواره کوچک دارای چند شی مدور جداگانه از نقره شش پایه نقره ای به اندازه های مختلف وبیش از یکصر تکه فلز اشاره کرد . البته با توصیفی این گونه احتمال می رود وارد بحث در توسعه ارزش نقره کاری واحیانا تجارت این کالای گرانبها بشویم ‎ous, Jb +e‏ جواهرسازی تماما نقره کاری بوده ودرانها عواملن ترکیجیت:دیگری دیجهنمین:شود دز:طمن درهمان زمان ممکن است که پایه ها وحلقه ها ی نقره ای وغیر مورد استعمال بیشتری داشته وتا حدی نیز اشکال ساده جواهرسازی را تشکیل می داده ‎wail‏ 

صفحه 55:
اگرچه بحث دراین زمینه لزذوم پرداختن به مطالعات بیشتری را ایجاب می کند ولی باید گفت که بسیاری ازاشیا یافت شده از نظر کاروشیوه هنر مربوط به هنر محلی بوده وهریک متعادل با وزن خود نیز ارزش متفاوتی داشته اند. شاید بتوان اضافه کرد که مهره های مدور مارپیج اين مجموعه جنبه قدیمی تری دانتنته واشیا مارپیچ دیگرکه اختمالا 1 مربوط به یک گردنبند می باشد مشابه آن از طبقات مربوط به اواخر هزاره سوم یا اوایل هزاره دوم پیش از میلاد تبه . دامغان شناخته شده از طرفى مهره هاى کوچک نقره ای این گنجینه با اشیا مکشوفه از مارليى وزیویه قابل مقایسه می باشد. درضمن حفاری اشیا مفرغی نیز از اطاقهای نوشیجان تپه بدست آمده است که این اشیا شباهنهایی با اشیا قرن هفتم نیمرود پیدا می نماید وچنین تصور می رود که مادها اشیا فوق را به عنوان غنایم جنگی از شهرهای غارت شده آشوری به نوشیجان آورده اند. 

صفحه 56:
مريت باريمت ازنظروجود مداركه وآثارى براى تاريخ كزارى وتوجه به آنجه توصيف شد بايد كفت علاوه بر همه اينها يى تكه چوب بزرگ که شايد قسمتی ازیک تیرچوبی بوده واز اطاق شماره یک کشف گردیده است با انجام آزمایشهای کربن 14 روی این چوب تاریخی معادل به 22 723 بيش ازمیلاد به دست آمده است .این تاریخها ممکن است با زندگی وحیات اولیه موجود در دوران رواج وترقی ساختمان مرکزی نوشیجان مطابقت داشته باشد بهرحال دلایلی درمورد متروک ماندن ونمی تواند ازتبه نوشیجان که هنوز كاملا وضع آن روشن نشده ومورد بررسی دقیق قرارنگرفته است بدست آيد معهذا ‎asl Gul‏ باستانی بدون تردید یک مرکزیت سیاسی- مذهبی ومهم نظامی در زمان مادهابوده واستحکام توشیجان ویژه دزن یقینا جهت دفاع ومقابله در برابر هجوم وتاخت تازهای وحشیانه آشوری ها ساخته شده است ولی بعلت نا امن شدن منطقه مادها این مکان را رها کرده وبه جای دیگرکوج نموده اند که این استنباط می تواند بر وجود تونل (پناهگاه زیرزمینی) وینهان کردن گنجینه ودیوار دفاعی دژ مبتنی باشد.