جایگاه حقنه در طب سنتی ایران

صفحه 1:


صفحه 2:
“جايكاه حقنه در طب سنتی ایران 1 ۱ دکتر غلامرضا کردافشاری 

صفحه 3:
احادیث حفنه: حضرت رسول اکرم: "لبه دوسي أكةبيوتزين ‎og gard‏ چیژی ‎yg gil ES‏ الملید شمسا ولا حفقه انس بطن را بزرگ می گرداند و تنقیه جوف می نماید و بدن را قوت می بخشد.* امام صادق: "حقنه, به درستی که آن دواست و به تحقیق به فعل آورده لند آن را مردان صالح" 

صفحه 4:
گویند روزی بقراط کنار ساحل نشسته بود دید پرنده ای که ماهی بسیار خورده بود دچار درد شکم شده با منقار خود آب شور دریا را در مقعد خویش ریخت. بعد از آن فضولات با آب دفع شده و نجات یافت و پرواز کرد و رفت. پس استاد استنباط کرد که آب شور این خاصیت را دارد و برای بیماری که دچار درد امعا و قولنج بود نیز با آلتی آب گرم و نمک در جوف او ریخت پس از ساعتی فضولات دفع گشته و از درد نجات یافت. 

صفحه 5:
حقنه عبارت است از استرسال و فرستادن مایعات به معا مستقیم يا رحم به آلت مقرره در گذشته از مثلنه گاو یا ظرف شيشه ای مخروطی که در نوک آن نی باریک يا انبوبه ای از مس یا نقره می بستند برای حقنه استفاده می شد. 

صفحه 6:
تفاوت حقنه پا فی: مقيى ماده را از يايين به سمت بالا مى كشد لذا بقراط استفاده از آن را | در امراض سر منع کرده است مگر در صورتی که به مشارکت معده باشد. در حالیکه حقنه ماده را از بالا به پایین می کشد به خاطر وجود نیروی مسهله و ملینه و مزلقه که در ن است فضولات امعاء را دفع می نملید پس به دلیل خلاء موجود فضولات معده به سوی امعاء و فضولات سر به سوی معده میل می کنند و از صعود بخارات معده به دماغ جلوكيرى مى كند. 

صفحه 7:
فواید حقنه: حقنه دوایی مبارک کثیرالمنافع و سریع الاثر است برای اکثر امراض از جمله: * اوجاع امعا و قولنج * اوجاع كرده و مثانه و اورام آنها * بيماريهاى دماغى مانند صداع و شقيقه. دوارء سبات. سکته. سرسام. لیثرغس, صرع. فالج و استرخاء و امثال آن * اوجاع مفاصل و برد آنها و عرق النساء 

صفحه 8:
#وجع ورك و رحم و اعضا عصبانی برد گرده و مثانه و اعضاء تناسلی تقويت باه #سحج و قروح امعاء غلاظ و امثال اين #استخراج فضولات باقى مانده در امعا و معده #ضعف معده نکته: در استفاده از حقنه. سلامت اعضاء رئیسه را شرط دانسته لند اما در صورت ضرورت شدید می توان از آن استفاده کرد. 

صفحه 9:
بهترین زمان استفاده از حقنه: #هنگام سردی هواست (فصل پاییز و زمستان و در دو فصل دیگر ساعات اول و آخر روز) زیرا گرمی هواء باعث کرب و اضطراب و غشی می شود. #حقنه را باید ۲ساعت از شب مانده شروع و تا ربع روز تمام نمايند ويا اينكه از مغرب شروع کرده و تا نیمه شب تمام 

صفحه 10:
#قبل از حمام زیرا حمام محرک اخلاط و جدا کننده آنهاست درحالیکه حقنه بايد جذب اخلاط سوخته از داخل نملید که بعد از حمام ممکن #معده خالی باشد به خصوص در حقنه ای که برای قولنج یا امراض دماغی استفاده می شود. در یر اين صورت بايد قبل و بعد از حقنه داروهاى مقوى معده و دماغ و قلب استفاده كند مانند كلقند. مصطكىء شريت سيب و به شيرينء دواء المسك شيرين و يا مقدار كمى جوارش عود شيرين. #محقون بايد حتى المقدور خود را از سرفه و عطسه و فواق حفظ نمايد. 

صفحه 11:
مقدار مجاز مطبوخ حقنه: #مقدار مطبوخ مورد استفاده در هر دفعه حقنه بیشتر از ۵۰ تا ۶۰ مثقال نباید باشد. شیخ الرئیس می فرماید: اگر مقدار مطبوخ کم باشد منفعت آن به امعاء بالا نمی رسد و اگر زیاد باشد ضرر آن بسیار و خوف آفات کثیره است پس باید معتدل المقدار باشد. #مطبوخ در گرمی و سردی نیز باید معتدل باشد نه آنقدر گرم که امعاء را بسوزاند و باعث غشی و کرب شود و نه آنقدر سرد که باعث تولید ریاح گردد. 

صفحه 12:
#در قوام نیز بلید معتدل باشد زیرا رقیق باعث انتشار و تفریق در بدن و ایجاد فساد می شود و فایده ای ندارد و غلیظ نیز باعث زحیر و قرحه در امعاء می گردد. #باید مراعات سن و وقت و جثه مریض را در نظر گرفت مثلا در اطفال به مقدار برداشت و جوانان به مقدار تحمل و پیران را در مقدار لایق در گرمی و سردی و ضعف و قوت ادویه آن. 

صفحه 13:
وضعيت بيمار هنكام حقنه: #بهترين وضعيتء بارك (سجده) است يعنى زانوها را بر زمين كذاشته و | سرین را بلند کند تا دواء به سرعت به معاء مستقم داخل گردد و یا ! آنکه به پهلوی چپ خوابیده باشد. #اگر درد متمایل به پشت باشد بیمار بلید بر پشت بخوابد. اگر قولنج با مشارکت کلیه باشد به هر طرف که درد شدیدتر باشد به همان پهلو بخوابد. اگر درد در ناحیه قدام باشد همان وضعیت بارک بهتر است. بعد از تزریق داروی حقنه. بیمار بلید به پشت یا طرفی که درد دارد بخوابد و خود را از سرفه و عطسه و یا رسیدن هوای بسیار سرد یا بسیار گرم و حرکات زیاد باز دارد تا احساس دفع داشته باشد. 

صفحه 14:
#اگر داروی تزریق شده در دفعه اول دیر برگردد. کمی نمک ‎ot as‏ اضافه کرده و به مقدار کمتر تزریق کنند تا اينکه همه مواد تخلیه گردد. © تعداد دفعات تزریق دارو حداقل ۳بار می باشد. نکته: داروی تنقیه بلید با ملایمت تزریق شود تا به امعاء آسیب نرساند. 

صفحه 15:
مقدار مجاز مصرف داروی حقنه در هر بار ۵۰ مثقال است. داروی تنقیه باید: سرد نباشد تا تولید باد نکرده و زود اثر کند. گرم نباشد تا زود برنگردد. #غليظ نباشد تا روده را آلوده نکند. #رقيق نباشد تا فعل خود را انجام دهد. 

صفحه 16:
بلید ۱۰ برابر داروها آب به آّن اضافه کنند وبجوشانند تایک سوم باقی بملند اما لین مقدار برحسب بیماریهای مختلف قلبل تغییر است. به طور معمول برای بلفمی های فربه اندازه آّن سیصد درهم و برای صفراوی مزاجهای لاغر تا نود و شش درهم است و ‎gle‏ آنها رابه تناسب حساب نکته‌:داروی اساسی حقنه ها نمک و آب یا بوره وآب است. 

صفحه 17:
ترکیپ حقنه های مسهله #ترکیب حقنه های مسهله شبیه ترکیب مطبوخات مسهله است ولی مسهلات بعصر چون صبر و هلیلجات را نمی توان در داروهای حقنه داخل نمود همچنانکه بعضی از ادویه حقنه ها را نمی توان در مطبوخات وارد کرد چون زهره گاو و بعضی گفته اند که داخل نمودن افتیمون و غاربقون و سقمونیا و ریوند چینی در حقنه ها بی ضرر نیست و همچنین اگرچه همه اطباء شحم حفظل را در حقنه ها داخل نموده اند اما بهتر آن است که داخل 

صفحه 18:
اختلاف نظرها در مورد استفاده از دارو در حقنه #حکیم میر محمد مومن در تحفه المومنین گفته که آن چه بعضی اطبا گفته لند جایز نیست که مسهل به عصر را در حقنه ها داخل | نمایند اصلی ندارد زیرا که عصر در فوهات مجاری و عروق تنگ است نه در افضیه. جواب آنست که فضا به مکان مملو از هوا گویند و بدیهی است که دوا در فضا تاثیر ندارد مگر بواسطه عضوی که فضا در من قرار دارد و تاثیر عواصر در عضو در فوهات و عروق ضیقه می باشد پس باید بر قول حکیم اعتماد نمود بدلیلی باطل ولا طایل. #مولانا نفیس کرملنی در شرح اسباب مسهلات بعصر را چون صبر و هلیلجات در حقنه ها داخل کرده لیکن التفاتی به عمل او نیز نباید کرد. 

صفحه 19:
#افسرئی گفته که ترکیب حقنه نیز شبیه به ترکیب مطبوخات است الا آنکه داخل کرده نمی شود در حقنه ها مسهلات بعصر مانند هلیله ها و صبر همچنانکه داخل کرده نمی شود در مطبوخات مشروبه مزلقات و بسیاری از جالیات مانند افلاح و بورقات و بسیاری از روغن ها. #محرر مى كويد چون عمل حقنه ها اكثرربه تليين و تفتيح و اتساع امعا و افضيه و اذلبه و ترقيق و تزليق فضول و اخلاط يابسه محتسبه غليظه مجتمع در امعا و معده اسث و مقصود از استعمال اعضا نیز همین امور و دفع آنهاست فعل ادویه مسهله بعصر منافی غرض مطلوب است به اعتبار قبض که لازم آنها است پس اگر داخل نکنند بهثر و اولی است. 

صفحه 20:
کارپرد حقده در بیمارپها: #حقنه ای که برای اوجاع مفاصل و عرق النسا استفاده می شود بلید در آن اجزای ملطفه مانند عاقرقرحا و زنجبیل و حاشا و حب الغار و مرماحوز و ابهل و بیخ کبر و مسهلاتی که مخصوص مفاصل می باشند چون سورنجان و بوزیدان و ماهی زهره و امثال اینها اضافه شود. #حقنه ای که اخلاط سوداویه باشد باید در مطبوخ آن. مسهلات سودا چون افتیمون واسطوخدوس و بسفایج و بادرنجبویه و مانند اینها اضافه شود. 

صفحه 21:
#اگر از برای کرم امعا باشد ادویه قاتله دیدان مانند شحم حنظل و تربد و نمک هندی و نطرون و آب برگ شفتللو و سلاقه و بیخ توت و قشورالرمان و قطران به تنهایی و روغن زیت داخل نمایند. # اگر از برای برودت رحم باشد ادویه عطریه مخصوصه برد رحم و جسات آن از ادویه ملطفه ملینه چون اشنه و نمام و سنبل الطیب و اظفار الطیب و مانند اينها و از ادهان روغن نرگس و روغن حب الخروع و روغن حبه الخضرا و روفن بزرکتان و زیت و روغن بادام ‎GE‏ ‏و گردو و روغن گاو و امثال اینها بلید كه داخل کرده شود و همچنین میعه سائله و مقل ازرق. نکته: حقنه ای که برای رحم است هم در قبل و هم در دبر حقنه کرده می شود. 

صفحه 22:
؟اگر از برای اورام بارده کلیه و مثلنه باشد امثال همین ادوبه که از برای برودت رحم ذکر شد با لعابات حاره چون لعاب حلبه و لعاب بزرکتان داخل کرده می شود و بدان که در قولنج ریحی خقته کرده ی شود با ادهان کاسره الریاح:مانده روغن ضدابتو روغن زنبق و نرگس و سوسن یا جندبیدستر و مانند آن. #در سوء مزاج امعا و ضعف که از برودت باشد با ادویه مبدله مزاج امعا و مقویه آنها مانند روغن گل سرخ و روغن بابونه مقدار ده درم تا بيست درم از هر دو و حقنه کرده می شود به آن. 

صفحه 23:
از برای تنقیه امعا گاه می باشد که حقنه کرده می شود به آب برگ چفندر و آبکامه و یا به آب نمک. #اگر از برای تسمین بدن و کلیه باشد باید که حقنه کرده شود با مراق و ادهان لزجه. #اگر از برای باه باشد طبخ می کنند در امراق مانند حنطه و رئوس و اکارع بعضی حیوانات مناسبه و خصیه خروس و ادویه باهیه و اضافه می کنند به آنها ادهان حاره را وقتی که ضعف باه از برودت باشد و حقنه می کنند به آن. 

صفحه 24:
*اگر حقنه از برای سجع و قروع امعا و اسهال و نزف دم ‎Leal‏ باشد حقنه می کنندبه طبیخ حبوب قابضه مانند برنج و جاروس و عدس و جو بریان نیم کوفته به مقدار چهل درم از مطبوخ آنها با بعضی از ادویه قابضه چون آرد بلوط و عفص و جلنار یا با زرده تخم مرغ كه در سرکه پخته و در روفن گل حل کرده باشند و صمغ عربی و نشاسته که هر دو را بریان کرده باشند و گل ارمنی و اقافیا و سفیداب ارزیز و کاغذ سوخته و امثال اینها که قوام آن فی الجمله غلیظ و نیم گرم باشند و مقدار این ادویه سه درم باشد پا به قدر حاجت. 

صفحه 25:
؟اگر با سحج. وجع شدید باشد مخدری چون اندکی افیون با مصلح آن اندکی زعفران داخل می کنند. # اگر از برای نزف خون باشد به مطبوخ ادویه یابسه قابضه. زرده تخم مرغ مشوی در سرکه یا در روغن گل و مانند ‎col‏ کهربا و بسد سوخته و دم الاخوین و دقاق کندر و طرائیث و عصاره انجبار و رماد بردی و امثال اينها اضافه 

صفحه 26:
؟اگر برای فرونشاندن تب باشد بنفشه خشک ۲۰درم, کشک جو ۴۰ درم, آب ۲/۵ من بپزند تا به ۳۰ استار برسد, ۵۰ مثقال از این کشکاب را به کار گيرند. نکته: در حقنه ای که برای فرونشاندن تب به کار می رودنمک و بوره نباید اضافه کرد.