جلسه سوم: تأملی بر جایگاه و منزلت امیرمومنان علی (علیه السلام)

جلسه سوم: تأملی بر جایگاه و منزلت امیرمومنان علی (علیه السلام)

اسلاید 1: جلسه سوم: تاملی بر جایگاه و منزلت امیرمومنان علی  مدرس : حامد پوررستمی هیئت علمی دانشگاه تهران(پردیس قم)، عنوان درس : آشنایی با منابع اسلامی - تفسیر موضوعی نهج البلاغه ایمیل: purrostami@ut.ac.irهدف: آشنایی با نهج البلاغه و مهمترین و بنیادیترین مفاهیم و معارف آن

اسلاید 2: موضوع جلسه آینده:ضرورت و اهمیت موضوع خداشناسی و کارکردهای آن

اسلاید 3: سوالات : تعاملات امام با قرآن چگونه بوده و آیا بر حجیت و عصمت سخن امام گواهی می دهد؟ منزلت علمی امام علی علیه السلام را از چهار منظر بیان نمایید.

اسلاید 4: تعاملات سه گانه امیرمومنان علی ؛ قرآن ناطق با قرآن صامت1)معرفت:1-1)معرفت نسبت به معارف برون قرآنی الف) تاریخ قرآن ب) علوم قرآن 1-2)معرفت نسبت به معارف درون قرآنی الف) تفسیر ب) تاویل2)معیت:همراهی و همسویی علی با قرآن و قرآن با علی(علی مع القرآن و القرآن مع علی)3)ظرفیت: تجلی مقامات و فضایل علی(ع) در قرآن *منزلت علمی و تفسیری امام از چهار منظر از منظر قرآن از منظر پيامبر اكرم از منظر شخص امام  از منظر صحابه و دانشمندان اسلامی

اسلاید 5: 1 ـ ظرفيّت : گاهي آيات قرآن كريم را ظرفي مي يابيم كه فضايل و مناقب علوي در آن تجلي مي نمايد و از اين حيث مي توان قرآن كريم را (با توجه به روايات ائمه) بهترين و صادق ترين معرف و ترجمان علي بن ابي طالب (ع) دانست، مانند آيه ليلة المبيت یعنی آيه شريفه « و من الناس من يشري نفسه ابتغاءَ مَرضاتِ الله؛ و از ميان مردم كسي است كه جانش را در راه خشنودي پروردگار مي فروشد» (سوره بقره ، آيه 207) که درصدد معرفي و مدح شخصيت اميرالمومنين علي بن ابي طالب(ع) امی باشد. به عبارت تنها علي بن ابي طالب(ع) بود كه در شب ليلة المبيت به جاي پيامبر(ص) در بستر او خوابيد و آماده جان دادن و ايثار در راه اسلام شده بود. و بدین ترتیب شجاعت و شهامت حضرت به تصویرکشانده می شود. ر.ک: حاكم حسكاني، شواهد التنزيل، ج1، ص126 ؛ قرطبي، الجامع الاحكام القرآن ، ج3، ص347 ؛ تفسير كبير فخر رازي ، ج5، ص233 .

اسلاید 6: 2 ـ معيّت : همراهي و همگامي هميشگي علي با قرآن در مواضع و مواقع گوناگون حقيقتي عيني و استوار است كه عقل، نقل و تجربه به آن شهادت مي دهند. چنانچه پيامبر اسلام(ص) بارها فرموده اند: (علي مع القرآن و القرآن مع علي). ر.ک: مستدرك حاكم نيشابوري ، ج3، ص124.از اين رو مي توان اين قانون و قاعده كلي را بيان نمود كه در تمامي رويدادها و مسائلي كه در تاريخ رخ داده و در آينده خواهد رخ داد مواضع و جهت گيري هاي قرآن كريم همان مواضع و جهت گيري هاي اميرمؤمنان علي(ع) و مواضع حضرت نيز همان مواضع قرآني است و اگر جايي سخن قرآن را ديديم ولي همسويي علي(ع) را در آن نيافتيم اشكال را در فهم و درك خود بدانيم.امير بيان خود از اين حقيقت چنين ياد مي كند: « و اِنّ الكتابَ لَمَعي ما فارقْتُهُ مُذْصَحِبْتُ ؛ كتاب خداوند همواره با من بوده است و از زماني كه يار آن گشته ام هرگز از آن جدا نشده ام». خطبه 122

اسلاید 7: 3 ـ معرفت : بدون ترديد دانش بيكران علوي نسبت به معارف برون قرآني (علوم قرآن، ناسخ و منسوخ، شان نزول و ...) و حقايق درون قرآني (تفسير و تأويل آيات) مورد اعتراف دانشمندان بزرگ اسلامي، اعم از دوست و دشمن مي باشد. او كه طبق روایات آيه اي نازل نشد مگر آنكه تفسير و تأويل آنرا به قرائت پيامبر و با دستخط خود آموخت و از تمام جزئيات آن آْگاه شد. ر.ک: الكافي، كليني، ج7، ص442.

اسلاید 8: منزلت علمی و تفسیری امام از چهار منظر1) از منظر قرآن برخی از آیات قرآن: ظرفی برای تجلی مراتب علمی و معرفتی امام(ع). به عنوان مثال پس از نزول آيه « و قال الذين كفروا لستَ مرسلاً قل كفي بالله شهيداً بيني و بينكم و من عنده علم الكتاب»، اين سؤال در اذهان پيش آمد كه گواه صادق رسالت نبوي و دربردارنده علم کتاب چه کسی است؟ در اين ميان ابوسعيد خدري از پيامبر(ص)پرسيد كه مراد از (من عنده علم الكتاب) كيست؟ پيامبر جواب دادند:« او برادرم علي است». رعد/ 43.. ر.ک: حاکم حسکانی، شواهد التنزیل، ج 1، ص 307؛ قندوزی، ینابیع المودة، ص 102؛ ابن مغازلی، مناقب الامام علی بن ابی طالب، ص 313؛ مجلسی، بحارالانوار، ج35، ص425 .

اسلاید 9: 2) از منظر پيامبر اكرم ابن عباس از پيامبرنقل مي كند كه فرمود : « ان علياً هو اخي انّ الله أنزل عليّ القرآن و من ابتغي علمه عند غير عليٍّ هلك؛ همانا علي برادر من است خداوند قرآن را بر من نازل كرد و هر كس كه دانش قرآن را نزد غير علي بجويد، هلاك مي شود».پیامبر اکرم(ص): « انا مدينة العلم و عليٌّ بابها؛ من شهر علم و علی دروازه آن است». و (اعلم امتی علی بن ابی طالب)؛ داناترین افراد امتم علی بن ابی طالب است. قندوزی، ینابیع المودة، ج1ص216. فرائد السمطين، جويني، ج2، ص98.

اسلاید 10: 3) از منظر امام(ع):ابن ابي حمزة به نقل از حضرت: « لو شئتُ اَنْ أوقر سبعينَ بَعيراً مِنْ تفسير اُمّ الكتاب لَفَعِلتُ ؛ اگر بخواهم هفتاد بار شتر در تفسیر سوره حمد گویم،(می توانم) چنین کنم». مؤيّد اين سخن؛ روایت ابن عباس : شبي اميرمؤمنان دست مرا گرفت و به سوي بقيع برد و به من فرمود: بخوان ابن عباس! من نيز از «بسم الله الرحمن الرحيم» آغاز نمودم . در ادامه ابن عباس می افزاید: حضرت تنها درباره اسرار حرف «باء» «بسم الله» تا طلوع فجر سخن گفت و آنرا تفسير نمود. الاتقان في علوم القرآن، جلال الدين سيوطي، ج2، ص186؛ ينابيع المودة، قندوزي، ص65

اسلاید 11: 4) از منظر صحابه و دانشمندان اسلامی اظهارات ابن عباس(که به اتفاق انديشمندان اسلامی،از برجسته ترين مفسران تاريخ اسلام بشمار مي رود) پيرامون علي بن ابي طالب:وی اساسا دانش تفسیری خود را وامدار علی دانسته و مي گويد:«ما أخذتُ مِن تَفسيرٍ فَعَنْ علي بن ابي طالب؛ چيزي از تفسير قرآن ياد نگرفتم مگر از جانب علي بن ابي طالب ». ر.ک: ابن اثیر(630ق)، اسدالغابة، ج3ص193؛ قرطبي، محمدبن احمد، الجامع لاحكام القرآن ، ج 1 ، ص 35. همچنین: « كُلّما تكلّمت في التفسير، فانّما أخَذْته عن علي؛ هرآنچه كه از تفسير قرآن سخن مي گويم، همه را از علي بن ابي طالب آموخته ام». ر.ک: حلبی شافعی، السیرة الحلبیة، ج2ص207.

اسلاید 12: ابن عباس: « ثمّ تفكّرتُ فاذا علمي بالقرآن في علم عليّ كالقرارة في المثعنجر؛ به تفكر نشستم و به اين نتيجه رسيدم كه علم من به قرآن در مقايسه با علم علي مانند بركه آبي در برابر اقیانوسی عظيم است».