درآمدی بر نظریه مردم سالاری دینی

درآمدی بر نظریه مردم سالاری دینی

اسلاید 1: EITK0604

اسلاید 2: 2درآمدی بر نظریه مردم سالاري دينيدكتر سيد محمد رضا مرندي

اسلاید 3: ديدگاه ها در خصوص مردم سالاري ديني3برخي از صاحب نظران، مخالف تعبير مردم سالاري ديني هستند و از اساس، آن را تناقض گونه و غير قابل تحقق مي دانند؛بعضي ديگر نيز پذيرش آن را مستلزم نوعي تسامح در مفهوم دمکراسي در ترکيب مردم سالاري ديني مي دانند و معتقدند که دمکراسي در اينجا، صرفا به معني روش و شکل حکومت است نه فلسفه و مبناي آن. در مقابل، برخي پذيرش مردم سالاري ديني را مستلزم ايجاد نوعي محدوديت در مفهوم و تعريف دين و گستره آن، تفسير مي کنند. عده اي نيز اين تعبير را يک مفهوم ترکيبي از دو جزء درون ديني (دين) و برون ديني (دمکراسي ) ‌می‌دانند.و عده اي ديگر آن را مفهومي بسيط و کاملا درون ديني مي دانند.

اسلاید 4: سوالات اساسی درباره مردم سالاري ديني 4چه برداشتي از دين در اينجا مورد نظر است؟ حداقلي، حد وسطي يا حداكثري؟چگونه مي‌توان در عين پذيرش مردم سالاري به عنوان مبناي حكومت، حرف از مشروعيت ديني براي حكومت نيز به ميان آورد؟اصولاً مبناي مشروعيت ديني حكومت از ديدگاه اسلام چيست؟ خدا؟ مردم؟ خدا و مردم؟ يا ...آيا لازمه عدم پذيرشٍ تعارض در نظريه مردم سالاري ديني، پذيرفتن مرتبه روشي و شكلي مردم سالاري است يا اينكه مي‌توان در عين پذيرش مردم سالاري به عنوان مبنا و فلسفه، سخن از مردم سالاري ديني نيز به ميان آورد؟اگر مردم نيز در مشروعيت ديني حكومت نقش دارند، اين نقش، چگونه با مشروعيت الهي حكومت، قابل جمع است؟

اسلاید 5: مفهوم دموکراسی1ظاهراً اصطلاح دموکراسي در ابتدا در انديشه فلسفي و سياسي يونان باستان مطرح شد. افلاطون دموکراسي را به عنوان سيستمي که توسط حکومت شوندگان اداره مي شود در تقابل با سيستم هاي؛ 1- مونارشي که توسط يک فرد حکم رانده مي شود 2- اوليگارشي که توسط طبقه نجبگان محدود اداره مي شود 3- تيموکراسي که توسط طبقه ملاکين اداره مي شود ؛ قرار داد. ارسطو دموکراسي را « نظامي مي داند که اجازه شرکت را به همگان مي دهد»و آبراهام لينکلن - از اولين روساي جمهور امريکا- آن را «حکومت مردم به وسيله مردم و براي مردم» مي داند. 5

اسلاید 6: مفهوم دموکراسی2«دمکراسي شکل سياسي دولت است در جايي که قدرت حاکم، مأخوذ از مردم باشد، خواه از طريق رفراندوم مستقيم (در دموکراسي مستقيم) خواه از طريق نمايندگان منتخب مردم(در دموکراسي نمايندگي). اين اصطلاح از ريشه يوناني δημοκρατία (dēmokratía) به معناي حکومت مردم اخذ شده است. که مرکب است از دو واژه δῆμος (dêmos) به معناي مردم و κράτος (krátos) به معناي قدرت ، اين ترکيب در ميانه قرون چهارم و پنجم پيش از ميلاد، ابداع شد تا سيستم هاي سياسي را از هم تفکيک کند.»6

اسلاید 7: مفهوم دموکراسی3«برابري و آزادي از دوران باستان به مثابه مهمترين شاخصه هاي دمکراسي دانسته شده است. اين اصول در اين قاعده که همه شهروندان در برابر قانون مساوي هستند و در دسترسي به قدرت مساوي هستند؛ تجلي مي يابد. مثلاً در دمکراسي نمايندگي هر راي وزن يکسان دارد و هيچ مانعي را نمي توان در برابر نماينده شدن افراد قرار داد و آزادي شهروندان از طريق حقوق مشروع، تضمين مي شود و آزادي ها عموماً توسط قانون اساسي حمايت مي گردد.» 7

اسلاید 8: مفهوم دموکراسی4ديويد بيتهام و کوين بويل در کتابي که زير نظر يونسکو منتشر شده :«دموکراسي به نوع تصميم گيري جمعي تعلق دارد و تصميم گيري جمعي در مقابل نوعي ديگر از تصميم گيري به نام تصميم گيري فردي قرار دارد که در آ ن، افرادي خاص به تنهايي از سوي بقيه تصميم گيري مي کنند ...دموکراسي در مفهوم خود بيان کننده اين آرمان است که تصميماتي که بر اجتماعي به عنوان يک مجموعه اثر مي گذارد، بايد با نظر کليه افراد آن اجتماع، گرفته شود و همچنين کليه اعضا بايد از حق برابر براي شرکت در تصميم گيري بر خور دار باشند. به عبارت ديگر، وجود دموکراسي مستلزم دو اصل کلي نظارت همگاني بر تصميم گيري جمعي و داشتن حق برابر در اعمال اين نظارت مي باشد هر اندازه که اين دو اصل در تصميم گيريهاي يک اجتماع، بيشتر تحقق يابد آن اجتماع، دمکراتيک تر خواهد شد.» 8

اسلاید 9: مفهوم دموکراسی 5ژوزف شومپيتر در تعريف دمکراسي مي نويسد:«دمکراسي روش دموکراتيک ترتيبات سازمان يافته اي است براي نيل به تصميمات سياسي که در آن، افراد از طريق انتخابات رقابت آميز و رأي مردم به قدرت و مقام تصميم گيري مي رسند.»کارل کوهن مردم سالاري آن را اين گونه مي‌شناساند: «دمكراسي حكومتي جمعي است كه در آن-از بسياري جهات-اعضاي جامعه به طور مستقيم يا غيرمستقيم در اخذ تصميماتي كه به همه آنها مربوط مي‌شود شركت دارند يا مي‌توانند شركت داشته باشند.» 9

اسلاید 10: چالشهاي نظري مردم سالاري(1)1. آیا مردم سالاری همان دموکراسی است؟ آیا دموکراسی و مردم سالاری دو مفهوم متفاوت هستند یا اینکه یک مفهومند در قالب دو لفظ؟آیا دموکراسی به سرزمینی خاص- همچون غرب- و به ایدئولوژی خاصی - همچون لیبرالیزم- تعلق دارد؟(به عبارت دیگر آیا دموکراسی مفهومی غربی و به تبع، متأثر از آن فرهنگ است و در نتیجه فقط با آموزه ها و مبانی اندیشه غربی سازگار می‌باشد؟یا آینکه فقط لفظ آن غربی است ولی مفهوم آن خالی از رنگ و لعاب هر ایدئولوژی ‌و اندیشه‌ای از جمله اندیشه غربی است لذا قابل انطباق با دیگر مکاتب و اندیشه ها از جمله اسلام می‌باشد؟)10

اسلاید 11: چالشهاي نظري مردم سالاري(2)2. آيا دموکراسی فقط با آموزه ها و ارزشهاي ليبراليزم سازگار است؟ (چه نسبتی بین دموکراسی و لیبرالیزم وجود دارد؟)الف) عده اي بر اين نظرند که: دموکراسی مدلي از حکومت است که تنها با آموزه ها وارزشهاي ليبراليزم سازگار است به همين جهت، صرفاّ در سايه ليبراليزم است که مي توان به لباس دموکراسی جامه تحقق پوشانيد. (بشيريه. « دموکراسی براي همه» ص 20)ب) در مقابل، عده اي ديگر براين عقيده اند که:«ليبراليزم و دموکراسی دو مفهوم مجزاي تحليلي هستند که در غرب به دليل تحولات اروپاي سده نوزدهم با هم همراه شدند، اما اگر يک نظام سياسي، در عين دادن فرصت مشارکت به مردم، اجازه رقابت قابل ملاحظه اي را ندهد، ممکن است بدون آنکه ليبرال باشد دمکراتيک قلمداد شود.»(ژان بلاندل .« حکومت مقايسه اي » 1378 ص 57)11

اسلاید 12: چالشهاي نظري مردم سالاري(3)آیا دموکراسی پدیده و مفهومی مطلق است یا مقید؟الف) برخي بر اين نظرند که دموکراسي اساساً مفهوم و مدلي از نظام سياسي است كه در آن، رأي و حق انتخاب مردم به طور مطلق و بدون هيچ قيد و شرطي مبناي عمل حكومت مي باشد ؛ لکن بعضي بر عکس،دموکراسی را مفهوم و مدلي مقيد و مضاف می‌دانند كه در آن، آزاديها و حق انتخاب مردم صرفاً در چارچوب يك انديشه يا ايدئولوژي خاص، تعريف، تحديد و به رسميت شناخته مي‌شود؛ 12

اسلاید 13: رویکردهای مردم سالاری 13مردم سالاري به عنوان فلسفه و مبناي حكومت مردم سالاری، خود به تنهايي هدف است كه مطلوبيت ذاتي داشته و موجب مشروعيت بخشيدن و حقانيت يافتن حكومت مي‌گردد. در واقع مردم سالاري در اين مرتبه و معنا، مبناي حكومت، تلقي مي‌شود به گونه‌اي كه اگر حكومتي واجد آن نباشد مطلوب و مشروع نخواهد بود.

اسلاید 14: 14 مردم سالاری به عنوان روش حکومتداری(1)در اين رويکرد مردم سالاري، خود، هدف نيست و مطلوبيت ذاتي ندارد بلكه ابزاري است از براي: 1. تحقق و فعليت حكومت، 2. بقا و تداوم آن، 3. ثبات حكومت و دوري آن از بحران، 4. كارآمدي وكارايي حکومت، 5.مشروعيت يافتن حكومت ازمنظرناظربيروني.

اسلاید 15: مردم سالاری به عنوان روش حکومتداری(2)بنابراين در مردم سالاري به عنوان يک روش، مطلوبيت مردم سالاري، به دليل تبعات و پيامدهاي آن است نه مطلوبيت ذاتي اش. لذا اگر بتوان پيامدها و فوايد فوق را از طرقي غير از مردم سالاري- مثلاً ديكتاتوري مصلح- نيز محقق نمود در اين صورت، ديگر مردم سالاري ضرورتاً مطلوبيت نخواهد داشت و مي‌تواند كنار گذاشته شود.15

اسلاید 16: ب)- ماهيت و قلمرو دين: 16ديدگاه لائيک (سلبي)؛ديدگاه سكولار (حداقلي)؛ديدگاه ترکيبی (التقاطی) ؛ديدگاه موسّع(اعتدالی)ديدگاه حداکثری؛

اسلاید 17: ج) منشأ مشروعیت حکومت 17مشروعیت سیاسیpolitical Legitimacy «پذیرندگی، مقبولیت، حقانیت، قانونیت» منشأ: مردممشروعیت فقهیjurisprudential Legitimacy «مطابقت با شرع (حکم خدا و دين)» منشأ (اصلی): خدا

اسلاید 18: تفاوت منبع و منشأ در فقه و حقوق18منبع: «آن مدرک و مستند فقهی یا حقوقي است که براي حقانيت يک نظر يا قول مورد استناد واقع مي‌شود» منشأ: «آن فرد يا افرادي هستند که همه حقها و مستندات از جمله منبع يا منابع فقهی یا حقوقي، به آنها باز مي‌گردند و حقانيت خود را از آنها مي‌گيرند»

اسلاید 19: منابع مشروعیت سیاسی حکومت19 سنت Traditionفرهمندی Charisma قانون law مذهب Religion رفاه Welfare  

اسلاید 20: منابع مشروعیت فقهی حکومت20کتاب(قرآن) ------------- منشأ: خداوندسنت(قول، فعل یا تقریر معصوم)منشأ: معصومعقل-------------------- منشأ: عقلااجماع------------------- منشأ: فقها بنای عقلا، سیره متشرعه، شهرت و ....

اسلاید 21: دیدگاه ها در مبنای مشروعيت فقهي حكومت 21الف) ديدگاه ها در ميان اهل سنت:1. «قهر و غلبه» از سوي حاکم 2. «استخلاف» (تعيين به وسيله حاکم پيشين) 3. «ميراث» و «ولايتعهدي» (سلطنت) 4. «اجماع امت» يا «اجماع اهل حل و عقد»  ب) ديدگاه ها در ميان علماي شيعه:5. «نصب» 6. «انتخاب» 7. «جمع»

اسلاید 22: ديدگاه هاي غيرمشهور)درمبناي مشروعيت فقهي حکومت( 22الف)اهل سنت: ديدگاه «نصب»ب) شیعه: نظريه «وکالت فقيه»؛نظريه «وکالت از سوي امام معصوم(ع)»؛نظريه«مسؤوليت فقيه»(قابل تطبيق با نظريه جمع)نظريه «وکالت از سوی مردم»؛

اسلاید 23: ديدگاه ها ی مطرح در مردم سالاري ديني 123الف - دیدگاه های مخالف:1. ديدگاه «لائيك» يا «سلبي» 2. ديدگاه «سكولار» يا «حداقلي»3. ديدگاههای «ديني»: شامل سه نظريه درميان اهل سنت:الف) قهر و غلبه ب) ميراث و ولايتعهدي ج)استخلاف (تعيين به وسيله حاکم پيشين)4.ديدگاه شيعی«نصبي غير مردمسالار»يا«نصبي محض»

اسلاید 24: ديدگاه ها ی مطرح در مردم سالاري ديني224ب) ديدگاههای موافق: 1. «نصبي مردمسالار روشي» 2. «اجماع» 3. «انتخاب» 4. «جمع» که به دو صورت قابل تصور است:الف) «انتخابي ولايتي» ب) « انتخابي نصبي»

اسلاید 25: دیدگاه های مطرح در مردمسالاری دینی25

اسلاید 26: مفاد نظريه «اجماع»26حجّيت و مشروعيت اجماع، نزد اهل سنت برگرفته از کلامي منسوب به پيامبراسلام (ص) است که:«لاتجتمع امتي علي الخطأ»امت من برامري خطا متفق نميشوند. و«لاتجتمع امتي علي ضلال»امت من بر گمراهي متفق نمی‌شوند.اين ديدگاه بر آن است که مبناي تعيين و مشروعيت حاكم اسلامي و حكومت ديني، اجماع امت اسلامي يا اجماع اهل حل و عقد (نخبگان) از امت اسلامي است. بر اين اساس، مردم يا نخبگان آنان مبناي مشروعيت حكومت اسلامي هستند كه هر گاه بر حكومت و خلافت يك نفر اجماع كردند آن فرد شرعاً حاكم اسلامي خواهد بود. از اين گونه تعيين، گاه، به «بيعت» و «شورا» نیز تعبیر مي شوند،

اسلاید 27: دیدگاه علمای اهل سنت طرفدار نظریه «اجماع»27ماوردي / قاضي ابويعلي / ابن تيميه / ابن قداّمه عبدالملک جويني / عضدالدين ايجي / مير سيد شريف جرجاني / فضل الله ابن روزبهان خنجي

اسلاید 28: مفاد نظريه «نصب» 128انواع نصب: نصب خاص: به همراه نص بوده/ با ذکر نام بوده/ مختص امامان معصوم(ع) نصب عام: بدون نص بوده/ با ذکرصفات بوده/ مختص فقهای عادل / مربوط به دوره غیبت امامان معصوم(ع)

اسلاید 29: مفاد نظريه «نصب»229مطابق نظريه نصب، حتي حق حکومت براي پيامبر اکرم(ص) و ائمه معصومين (ع) نيز منوط به اذن و نصب از جانب خداوند (و بدون واسطه) است و حکومت و ولايت فقهاي جامع الشرايط نيز چون از جانب ائمه معصومين(ع) به اين مقام منصوب شده اند مشروع است.بر اساس اين نظريه، تمامي فقهاي عادل جامع الشرايط ازطرف شارع مقدس و امام معصوم(ع) به مقام ولايت و حکومت منصوب مي‌باشند؛

اسلاید 30: ادله نصب فقها در عصر غیبت(1)301. حديث معروف به «مقبوله عمربن حنظله» از امام صادق(ع): «ينظران]الي[ من‌کان منکم ممن قد روي حديثنا و نظر في حلالنا و حرامنا و عرف احکامنا، فليرضوا به حکماً فاني قد جعلته عليکم حاکماً»2. حديث معروف به «مشهوره ابي خديجه» از امام صادق(ع):«اجعلوا بينکم رجالاً ممن قد عرف حلالنا و حرامنا فاني قد جعلته قاضياً»3. روايتي از امام علي(ع) به نقل از پيامبر اسلام (ص) که فرمود:«الهم ارحم خلفائي، قيل يا رسول الله و من خلفاؤک؟ قال: الذين يأتون من بعدي و يروون حديثي و سنتي»4. روايتي از امام صادق(ع) به نقل از پيامبر اسلام(ص) که فرمود:«وانّ العلماء ورثة الانبياءِ»

اسلاید 31: ادله نصب فقها در عصر غیبت(2)315. روايتي به نقل از امام موسي بن جعفر(ع): «(المؤمنين) الفقهاء حصون الاسلام»6. حديثي از امام صادق(ع):«الفقها امناء الرسل»7. توقيع رسيده از امام زمان(عج):«واما الحوادث الواقعه فرجعوا فيها الي رواةِ حديثنا (احاديثنا) فانهم حجتي عليکم و اناحجة الله عليهم» 8. از امام علي(ع): «العلماءُ حکامٌ علي الناس»

اسلاید 32: ادله نصب فقها در عصر غیبت(3)329. از امام حسين(ع):«مجاري الامور و الاحکام علي ايدي(بيد) العلماء بالله، الامناء علي حلاله و حرامه»10. از امام صادق (ع):« الملوک حکام علي الناس و العلماء حکام علي الملوک» 11. از امام علي (ع):«يا شريح قد جلست مجلساً لايجلسه الانبي او وصي نبي او شقي»12. از امام صادق(ع)«اتقوا الحکومة فان الحکومه انما هي للامام العالم بالقضاء العادل في المسلمين لنبي(کنبي) او وصي نبي»

اسلاید 33: مراتب و شؤون ولایت فقیهالف) مورد اتفاق: 1. ولایت در فتوا و استنباط احکام ثابت شرعي 2. ولایت در قضا 3. ولایت در اذن 4 . ولایت در امور حسبیهب) مورد اختلاف:1. ولایت در اجرای حدود شرعی2. تنفیذ احکام شرعی برای موضوعات3. تصرف در شؤون اجتماعی و اموال و نفوس(رهبری)4. تصدی تمامی مسؤولیتهای معصوم(ع)33

اسلاید 34: مفهوم ولایت فقیه34الف) معنای حداقلی (راهنمایی) : 1. ولایت در فتوا و استنباط احکام ثابت شرعي از ادله اربعه(منابع شرع) 2. ولایت در قضاب) معنای حداکثری (رهبری) : ولایت سیاسی(تشکیل و اداره حکومت)

اسلاید 35: سازوکارهای تشخیص حاکم (فقیه منصوب)351. هر فقیهی که از دیگران اعلم باشد.2. هر فقیهی که از دیگران اصلح باشد.3.هرفقیهی که اقدام به تشکیل حکومت کند.4.هر فقیهی که مردم به او رجوع کنند.

اسلاید 36: دیدگاه رایج در نصباين نصب، همه فقها را يکجا شامل مي‌شود و تصدي اين منصب براي همه فقها جايز است؛ ولي هرگاه يکي از آنان در اين امر پيشقدم شد و اقامه حکومت کرد و اوامر حکومتي صادر نمود، ديگر، تخييري باقي نخواهد ماند؛ و ادله نصب فقيه و يا الزام وظيفه برپايي حکومت برعهده فقيه، درمورد فقيه متصدي حکومت، قطعي و متعين خواهد شد و بر مردم هم واجب است که از وي اطاعت کنند. 36

اسلاید 37: برخی از قائلان نظريه«نصب» از علمای شيعه37شيخ مفید شیخ طوسی ابن سینا خواجه نصیرالدین طوسیعلامه حلی ملااحمد نراقي صاحب جواهر شيخ انصاري آيت الله بروجردي آيت الله مصباح يزدي آيت الله جوادي آملي آيت الله مکارم شيرازي آيت الله محمد مومن قميآيت‌الله مهدوي كني

اسلاید 38: مفاد دیدگاه «انتخاب»38تدبير امور سياسي امت اسلام در زمان غيبت معصوم‌(ع) به عهده خود مردم گذاشته شده است. در زمان غيبت معصومان (ع) وظيفه فقها منحصر در امور زير است: اول- افتاء و استنباط احکام ثابت شرعي از ادله اربعه. دوم- قضاوت در مرافعات بين آحاد مردم و بين ملت و دولت از آنجايی که نصبی در امر حکومت برای فقها در عصر غيبت صورت نپذيرفته، آنان در تدبير امور سياسي، فاقد ولايت شرعي هستند؛ شکل دولت اسلامي شورايي استَ يعني تمامي مقدرات سياسي با مراجعه به آراي عمومي و آراي اکثريت، تعيين مي شود. رئيس دولت از سوي مردم انتخاب مي شود. اسلامي بودن دولت به اسلامي بودن قوانين و سازگاري نظام آن با دين و دنبال کردن اهداف دين تأمين مي شود.

اسلاید 39: برخی از دیدگاه های مؤيد نظریه«انتخاب»39 آيت الله محمد مهدي شمس الدين آيت الله محمد جواد مغنيه علامه سید محمد حسين طباطبايي

اسلاید 40: مفاد نظريه «جمع»140 نظريه جمع بر آن است که مبنای مشروعيت فقهی نظام سياسي دوگانه (خدا و مردم) است؛ و اين دو مبنا، قابل جمع، بلکه لازم الجمع هستند، لذا حاکم اسلامي براي تحقق و تکميل مشروعيت خويش بايد دو سطح و مرتبه از مشروعيت را کسب کنند: 1. مشروعيت در مرتبه احراز صلاحيت؛ که لازمه آن، احراز صفات و شرايط منصوص در منابع شرع در حکومت و حاکم اسلامي به عنوان حق الله و شرط لازم براي تحقق مشروعيت حکومت است؛2. مشروعيت در مرتبه اعمال حاکميت؛ که لازمه آن، قبول و رضايت امت اسلامي به عنوان صاحبان حکومت به عنوان حق الناس و شرط کافي براي تکميل مشروعيت حکومت است.

اسلاید 41: مفاد نظريه «جمع»241انواع حقوق شرعی:حق الله: حقی که خداوند بر انسانها دارد. راه جبران: تأمین رضایت الهیحق الناس:حقی که انسانها برهمدیگردارند راه جبران: تأمین رضایت انسانها

اسلاید 42: دو معنی حق42حق به معنی حقیقت داشتن، درست بودن/ جمع = حقایق / در مقابل: باطل و خطا حق بودن to be right))حق به معنی سزاواری، تملک، اهلیت و بهره مندی/ جمع = حقوق / در مقابل: غصب/ تکلیف حق داشتن ((to have right

اسلاید 43: مؤلفه های نظريه «جمع» 431. تحقق نصب ثبوتاً محال نيست؛2. لزوماً انتخاب و رضايت مردم فعليت دهنده حکومت نيست؛ 3. «نصب» و «انتخاب» قابل جمع اند؛ 4. بدون وجود شرط اجتهاد در حاکم، اسلامی بودن حکومت تضمين نمی شود.

اسلاید 44: مفاد دیدگاه «انتخابی ولایتی»44مطابق اين برداشت، نصب فقها از برای حکومت رد مي‌شود؛ مشروعيت الهي، از طريق تعيين شرايط و صفات در رهبر؛ و مشروعيت مردمي، از طريق انتخاب يک نفر از ميان آنان از سوي مردم تأمين مي‌گردد.مطابق اين ديدگاه، نصبي در کار نيست (چه به صورت بالفعل و چه به صورت بالقوه) و تعيين شرايط حاکم اسلامي از سوی معصوم(ع) از باب بيان حکم شرعي است (يعني همان نظريه مير فتاح مراغي که ما آن را نظريه مسؤوليت فقيه در مقابل نظريه منصوبيت فقيه نام نهاديم). بنابراين کسي حق اعمال ولايت و حکومت بر امت اسلامي را دارد که واجد شرايط و صفاتي باشد که در شرع تعيين شده لذا امت اسلامي موظف است در انتخاب رهبر و حاکم خويش، اين صفات و شرايط را مراعات نمايد تا انتخاب او مشروع باشد.

اسلاید 45: مفاد دیدگاه «انتخابی نصبی»45مطابق اين برداشت، نصب فقها به صورت بالقوه مي‌باشد یعنی تمامي فقهاي جامع شرايط به صورت يک نصب عام از جانب معصوم(ع) ، منصوب مي‌باشند، حال هرگاه يکي از اين فقهاي منصوب بالقوه از طريق انتخاب امت اسلامي به حکومت دست يافت، نصب وي از قوه به فعل مي‌رسد و وي حاکم منصوب از جانب معصوم(ع) و منتخب از طرف مردم، مي‌گردد. درحقيقت در اينجا انتخاب امت، دو کار را انجام مي‌دهد يکي تکميل مشروعيت ديني حکومت و ديگري از قوه‌ به‌ فعل رسانيدن (فعليت دادن) نصب الهي.

اسلاید 46: شواهدی در تأیید نظريه جمع46 آخوند خراساني / ميرزاي نائيني / امام خميني آيت‌الله سيدمحمدباقرصدر / آيت الله مطهري آيت الله جعفر سبحاني/ آيت الله صالحي نجف آبادي/ آيت الله منتظري / آيت الله خامنه‌اي / قانون اساسي جمهوري اسلامي

اسلاید 47: شواهدی در تأیید نظريه جمع47ميرزای نائینی وی با مقايسه نظام استبدادي و مشروطه، تحقق اولي را مسلتزم ارتکاب سه ظلم و غصب (يکي به ساحت اقدس احديت و ديگري به مقام ولايت امام معصوم (ع) و سومي به عباد الناس) مي‌داند درحالي‌که تحقق مشروطيت فقط مستلزم يک ظلم (ظلم به مقام مقدس امامت) است. « که آن هم با صدور اذن عمن له ولآيت الاذن ، لباس مشروعيت هم تواند پوشيد و از اغتصاب و ظلم به مقام امامت هم به وسيله اذن مذکور خارج تواند شد.»

اسلاید 48: شواهدی در تأیید نظريه جمع48امام خمينی«در اينجا(ايران) آراي ملت حکومت مي‌کند، اينجا ملت است که حکومت را در دست دارد و اين ارگانها را ملت تعيين کرده است و تخلف از حکم ملت براي هيچيک از ما جايز نيست.»«تولي امور مسلمين و تشکيل حکومت بستگي دارد به آراي اکثريت مسلمين که در قانون اساسي هم از آن ياد شده است و درصدر اسلام تعبير ميشده به بيعت با ولي مسلمين.»خداي تبارک و تعالي به ما حق نداده است،‌ پيغمبر اسلام به ما حق نداده است که ما به مسلمانان يک چيزي را تحميل بکنيم.»«از حقوق اوليه هر ملتي است که بايد سرنوشت و تعيين شکل و نوع حکومت خود را در دست داشته باشد.»

اسلاید 49: شواهدی در تأیید نظريه جمع49آيت‌الله سيد محمد باقر صدر«همانا تصدي قوه مقننه و قوه مجريه به امت بر مي‌گردد پس امت همان صاحب حق است در تصدي اين دو قوه از طريقي كه قانون اساسي معين مي‌كند و اين حق همان حق «استخلاف» و رعايتي است كه از ناحيه مصدر حقيقي همه قدرتها يعني خداوند تعالي حاصل شده است.»«رجوع مردم به آنان (فقهاي واجد شرايط) از آن جهت كه آنان راويان احاديث امامان و حاملان شريعت هستند موجب اعطاي ولايت (به معناي سرپرستي بر تطبيق شريعت و حق اشراف كامل از اين زاويه) به آنان مي‌گردد.»يعني پيامبران (ع) و امامان هر دو وظيفه خلافت و شهادت را متکفل هستند. اما در زمان غيبت کبري جريان شهادت (نظارت و اشراف) در وجود مراجع صالح تقليد، و جريان خلافت در امت تبلور مي‌يابد. و تنها در وجود مبارک معصوم (ع) شاهد و خليفه جمع مي‌شود.

اسلاید 50: شواهدی در تأیید نظريه جمع50آيت الله مطهری«مهر اسلاميت را اکثريت قاطع ملت ايران بر نوع نظام آينده مملکت زده اند هيچ کس اسلامي بودن جمهوري را به مردم تحميل نمي کند. اين تقاضاي خود مردم است ... اساساً فقيه را خود مردم انتخاب مي کنند. حق شرعي امام از وابستگي قاطع مردم به اسلام به عنوان يک مکتب و يک ايدئولوژي ناشي مي شود و مردم تأييد مي کنند که او مقام صلاحيتداري است که مي تواند قابليت اشخاص را از جهت انجام وظيفه اسلامي تشخيص دهد. حق شرعي و وظايف شرعي يعني مهر ايدئولوژي مردم و حق عرفي همان حق حاکميت ملي مردم است. واژه دمکراتيک در پيشنهاد جمهوري دمکراتيک اسلامي حذف شد تا هيچ ترديدي در مورد دمکراتيک بودن حکومت اسلامي باقي نماند.»

اسلاید 51: شواهدی در تأیید نظريه جمع51آيت الله جعفر سبحانيحکومت در زمان حضور امام منصوص از جانب خداوند، حکومت الهي محض است. اما در زمان عدم امکان دسترسي به ايشان ترکيبي از حاکميت الهي و سيادت مردمي میباشد. الهي است از اين جهت که تشريع بالاصاله حق خداي سبحان است و بر امت اسلامي لازم است تمامي شرايط و ضوابط اسلامي را در عرصه انتخاب رعايت نمايد. بر حاکم اسلامي نيز لازم است شريعت اسلامي را حرف به حرف اجرا نمايد. به سبب جهات ياد شده حکومت، الهي يا حکومت قانون خداوند بر مردم شمرده مي شود. و از سوي ديگر مردمي است از اين جهت که انتخاب حاکم اعلي و ساير کارگزاران عالي حکومت موکول به مردم و مشروط به رضايت ايشان است

اسلاید 52: شواهدی در تأیید نظريه جمع52آيت الله صالحي نجف آبادي«فقيهان عادلي که انتخاب نشده­اند ولايت بالفعل ندارند، اگرچه صلاحيت ولايت داشته باشند تنها فقيه منتخب مردم حق تصرف در کارهاي عمومي را دارد. اين ولايت محصول قرارداد طرفيني است که بين مردم و ولي فقيه بسته ميشود. ايجاب آن از طرف مردم و قبولش از طرف ولايت فقيه است. ولي فقيه در مقابل مردم متعهد است طبق موازين اسلام عمل کند و در صورت تخلف، مردم او را توسط خبرگان از ولايت عزل ميکنند. فقيه منتخب تنها برکساني ولايت دارد که او را انتخاب کرده­اند.»«ولايت فقيه به مفهوم انشایي به معناي اين است که بايد مردم از بين فقيهان بصير لايق­ترين فرد را انتخاب کنند و ولايت و حاکميت را به وي بدهند.»

اسلاید 53: شواهدی در تأیید نظريه جمع53آيت الله منتظري«غرض ما استدلال به يك يك اين روايات متفرقه نيست تا در سند يا دلالت آنها مناقشه شود بلكه مقصود اين است كه از خلال مجموع اين اخبار كه به صدور برخي از آنها اجمالاً اطمينان داريم استفاده مي‌شود كه انتخاب امت نيز يك راه عقلايي براي انعقاد امامت و ولايت است و شارع مقدس نيز آن را امضاء فرموده است. پس طريق منحصر به نصب از مقام بالاتر نيست اگرچه رتبه نصب بر انتخاب مقدم است و با وجود آن مجالي براي انتخاب باقي نمي‌ماند.» «در صورتي که شارع مقدس، فردي را به طور خاص به ولايت بر امت و حاکميت بر مردم منصوب کرده باشد، او براي امامت متعين است. با وجود چنين فردي وتمکن وي در اقامه حکومت ، امامت براي غير او منعقد نمي شود. در غير اين صورت حق تعيين سرنوشت سياسي وانتخاب حاکم از بين واجدين شرايط به امت واگذار شده است. از آنجايي که در عصر غيبت معصوم نصب خاص منتفي است بنا براين حکومت اسلامي در زمان غيبت، انتخابي مي باشد.»

اسلاید 54: شواهدی در تأیید نظريه جمع54آيت الله خامنه اياگر مردم حكومتي را نخواهند، اين حكومت در واقع پايه‌ي مشروعيت خودش را از دست داده است.هيچ كس در نظام اسلامي نبايد مردم، رأي مردم و خواست مردم را انكار كند. حالا بعضي، رأي مردم را پايه‌ي مشروعيت مي‌دانند؛ لااقل پايه‌ي اعمال مشروعيت است.در اسلام مردم يك ركن مشروعيتند، نه همه‌ي پايه‌ي مشروعيت... اگر كسي كه براي حكومت انتخاب مي‌شود، از تقوا و عدالت برخوردار نبود، همه‌ي مردم هم كه بر او اتفاق كنند، از نظر اسلام اين حكومت، حكومت نامشروعي است.«نظر مردم تعيين کننده است اما نسبت به آن انساني که داراي معيارهاي لازم است اگر معيارهاي لازم در آن انسان نباشد انتخاب نمي تواند به او مشروعيت ببخشند. ....»

اسلاید 55: شواهدی در تأیید نظريه جمع55قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران «حاکميت مطلق برجهان و انسان از آن خداست و هم او، انسان را برسرنوشت اجتماعي خويش حاکم ساخته است. هيچکس نمي‌تواند اين حق الهي را از انسان سلب کند...» (اصل 56)هرگاه يکي از [فقهاي واجد شرايط مذکور در اصل پنجم اين قانون از طرف اکثريت قاطع مردم به رهبري شناخته و پذيرفته شده باشد، ... اين رهبر، ولايت امر و همه مسؤليتهاي ناشي از آن را برعهده دارد... (اصل 107)در زمان غيبت حضرت ولي عصر«عجل الله تعالي فرجه» در جمهوري اسلامي ايران، ولايت امر و امامت امت برعهده فقيه عادل و باتقوي، آگاه به زمان، شجاع، مدير، مدبر است که [اکثريت مردم او را به رهبري شناخته و پذيرفته باشند](طبق اصل يکصد وهفتم عهده دار آن مي گردد)» (اصل پنجم)

اسلاید 56: ادله نظريه جمع؛ 1) ادله نقلی56و ان ترکتموني فانا کاحدکم و لعلي اسمعکم و اطوعکم لمن وليتموه امرکم لاتفعلوا، فاني اکون وزيراً خيرٌ من اَن اکون اميراً ... ففي المسجد، فانّ بيعتي لاتکون خفياً(خفيةً) الاعن رضي المسلمين.انّه بايعني القوم الذين بايعوا ابابکر و عمر و عثمان علي ما بايعواهم عليه فلم يکن للشاهد ان يختار و لاللغائب ان يرد و انما الشوري للمهاجرين و الانصار، فان اجتمعوا علي رجل و سمّوه اماماً کان ذلک لله رضي فان خرج عن امرهم خارجٌ، بطعن او بدعه ردّوه الي ماخرج منه فان اَبي قاتلوه علي اتباعه غير سبيل المؤمنين و ولّاه الله ما توّلي»و لعمري لئن کانت الامامة لاتنعقد حتي تحضرها الناس فما الي ذلک سبيل و لکن اهلها يحکمون علي من غاب عنها، ثم ليس للشاهد ان يرجع و لاللغائب ان يختار.

اسلاید 57: ادله نظريه جمع ؛ 2)ادله عقلی- نقلی57يا ايها الناس انّ هذا امرکم ليس لاحدٍ فيه حق الا من امرتم .و انما الخيار للناس قبل ان يبايعوا، فاذا بايعوا فلاخيار لهم.ان تولوها علياً تجدوه هادياً مهدياً. ماهيت الهي- مردمي مفهوم «ولايت» و ماهيت فقهي بيعت قاعده «الناس مسلطون علي أموالهم»دو معنای متفاوت حق

اسلاید 58: احتمالات مختلف در شرایط زمامدار اسلامی581. حکومت: غیر فقیه/ غیر عادل2. حکومت: غیر فقیه/ عادل3. حکومت: فقیه/ غیر عادل4. حکومت: فقیه/ عادل

اسلاید 59: شرایط مطلوب زمامدار اسلامی59در زمان حضور امام معصوم:در حوزه نظر: عصمت از اشتباهدر حوزه عمل: عصمت از گناهدر زمان غیبت امام معصوم:در حوزه نظر: علم اجتهادی به دین در حوزه عمل: عدالت