درس «بديع»

صفحه 1:
ا 0 0 انواع آرایش‌های له معنوى كلام ادبى و تشخيص نوع آرايه موجود در آن کل مى باشد. 3 ‎eS S LE)‏ ا ل ا ل مى يردازيم و بعد به موضوعات مربوط به آرايش كلام اذبى اعم ‎mr re)‏ ا ا ل ار ‎med estes‏ ل ا 1 00 ge rege orp nv) 

صفحه 2:
(eee Died ۲ ‏تعداد واحد درسی:‎ 00 ‏ا‎ ‏موّلف: دکتر سیروس شمسیا‎ ‏اسلايد: دكت ور مر‎ Vasa 

صفحه 3:
ZF =) 1 ae J J] ‏عم مح اح ذأ‎ eS eS ‏ص نت‎ ff eo 1 

صفحه 4:
sy) 1 ‏ند‎ ozs) hee ee ee Oe = 

صفحه 5:
Lee ee ee ee 

صفحه 6:


صفحه 7:


صفحه 8:


صفحه 9:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 10:


صفحه 11:


صفحه 12:


صفحه 13:
a ات Ze 

صفحه 14:


صفحه 15:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 16:
۱ at 

صفحه 17:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 18:


صفحه 19:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 20:


صفحه 21:


صفحه 22:
1 2 | Sey ك1 الا لحن تت ۳ : 

صفحه 23:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 24:


صفحه 25:


صفحه 26:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 27:


صفحه 28:


صفحه 29:
71 1 5 ۲ ان نو( جمد 3 

صفحه 30:
اه ro Js 

صفحه 31:
ee ee 

صفحه 32:


صفحه 33:
: ۳ ‏بت‎ ee 0-2 

صفحه 34:


صفحه 35:


صفحه 36:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 37:


صفحه 38:


صفحه 39:
ee ee es ‏لت ل‎ 

صفحه 40:


صفحه 41:
be ee eS ‏سپ‎ 

صفحه 42:


صفحه 43:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 44:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 45:


صفحه 46:
درون ف رن ۱ ند عطا دوست 

صفحه 47:


صفحه 48:
| ‏اك سن ست يم‎ ee 

صفحه 49:


صفحه 50:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 51:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 52:


صفحه 53:


صفحه 54:
1 ۱ ۱ ‎Sl eee mee ee‏ رد ‎ee 

صفحه 55:


صفحه 56:
‎oA) ae‏ و ‎ay‏ ل مصاف: طاعت/ اب ۱۳ ‏ل ا كار شت رح الك كك بت ۳ : 

صفحه 57:


صفحه 58:
ات تست مت لا كا الت له الك ۳۹ : 

صفحه 59:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 60:


صفحه 61:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 62:
‎Liss‏ ندر كيان دیل: آن ‎By ‎SF ‏۱ ‏1 ‏حي ‏1 ‏ا ‎ee‏ ل اك نت ست ين 

صفحه 63:


صفحه 64:
1 8 as 3 | 5 1 ee ‏اتا‎ 

صفحه 65:


صفحه 66:


صفحه 67:


صفحه 68:
اتا كا اتا الكت الت ا الك نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 69:


صفحه 70:
1 ار ۱ SS Se ‏ات‎ - 

صفحه 71:
1 ee ‏رو‎ e e SE ee ee 

صفحه 72:
ere ere | 1 - ‏سر‎ 1 ee a 1 لیلی می‌گفت تا زبانش میک ۱ اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 73:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 74:
دلیر جَانَان ,منء ود بر ‎oe ae‏ مس سر مد سس سر ‎a gas‏ : ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 75:
|, ‏رز‎ ‎Fa, ۳ 2) زاس رت اسر رد )۳ مه تحط 

صفحه 76:


صفحه 77:


صفحه 78:


صفحه 79:


صفحه 80:


صفحه 81:
7 لكر ره رد ‎ee) ۳۳ 31‏ تب ۳ ۱ 

صفحه 82:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 83:


صفحه 84:


صفحه 85:


صفحه 86:


صفحه 87:
=e ee Oh ee Oe ا ا ‎ee‏ | ‎ee‏ ل اك نت ست ين 

صفحه 88:
1 a : ۳ ‏بت‎ ee 0-2 

صفحه 89:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 90:
هنم امروز و تو انگشت‌نمای ژن و مرد 1 طٍّ 

صفحه 91:
در 2 =) ; مت ما 

صفحه 92:


صفحه 93:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 94:


صفحه 95:


صفحه 96:
= درا جيم كه كرد ؟ أن كار ‎ee eye een De se L‏ | ما چو لاميم در میات بلا 

صفحه 97:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 98:
| ين كنت كد ‎fe‏ ار تیا تب ‎eee‏ ع 1 رح ۱ ‏1 ا ا 5 — —— 

صفحه 99:


صفحه 100:
۵ ار ۳ کل / کلستان د ا تا ةف !تست اس لا 

صفحه 101:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 102:


صفحه 103:
1 ee ee eee 1 اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 104:
Us & ‏رفن‎ we ‏اس‎ اسح 98 له ‎rane Ce‏ ا _——= = 

صفحه 105:


صفحه 106:


صفحه 107:


صفحه 108:
‎a‏ برآيد ذ كنج ‏1 و م 1 ‏اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 109:


صفحه 110:


صفحه 111:


صفحه 112:
ee ee eee eee) ‏رس‎ et ee 

صفحه 113:


صفحه 114:
Va a a ‏ستون‎ ‎۱ : ۳ ‏بت‎ ee l 1 ۱ ۱ 1 

صفحه 115:


صفحه 116:


صفحه 117:


صفحه 118:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 119:


صفحه 120:


صفحه 121:


صفحه 122:


صفحه 123:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 124:


صفحه 125:
| کی | ‏بت‎ 8 1 poe Sse) Bs IF oe Coss ‏نات زارد‎ Ne any lke 5 1 ‏و الل اق‎ i a 

صفحه 126:
J) Ss vs) 2000000 a i ‏لكك‎ 01013710101 1 L ‏ر للد‎ et ees = 

صفحه 127:
تا تا سا دسلا 

صفحه 128:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 129:
wee ‏تسس عیرست‎ ‏تست ترارح در‎ 

صفحه 130:


صفحه 131:
۱ 3 ۱ 5 ردان مستات تست ‎pS Spy‏ ‎ee 1‏ زر قلست سائل بضيز es SC ‏لت‎ 

صفحه 132:


صفحه 133:


صفحه 134:
1 l 23 eae ey 1 = : ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 135:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 136:
1 ‏قرت‎ ee) ‏درا رد‎ Dy zs ee 

صفحه 137:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 138:
SS Se ‏ل لس‎ 

صفحه 139:
ES) MPs ‏ضرق ای‎ | bee ee eS ‏تست‎ 

صفحه 140:


صفحه 141:
ب سردا ۱ 9D ‏ژر‎ 

صفحه 142:


صفحه 143:
رسید مزّد ه که آمد بهار و سبزه دمید 

صفحه 144:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 145:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 146:
ترش رد ی برس رد ساه 07 پا رگد اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 147:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 148:


صفحه 149:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 150:


صفحه 151:
' ذكر شدوائد از یک ‎apse « Se‏ | وك قدل ربا صقت آورند. Mee ۹ ۱ ۱ ۱ 1 

صفحه 152:
: St DE FS op) ‏چفان بردند صبر‎ ee 

صفحه 153:
- ات ‎Se‏ نت سنت دي 

صفحه 154:


صفحه 155:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 156:
: ۳ ‏بت‎ ee 

صفحه 157:
ل را ار ‎el‏ بت با بت اپ مت تس ‎ 

صفحه 158:


صفحه 159:
| همردگی بودی چو در 17 7 ‎Ae‏ ‏1 کی در شب تاریکم یک 2 رار 1 اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 160:
اتا اتا اتا لكت الت ا ال نت ست ۳۹ ۱ 

صفحه 161:


صفحه 162:
il 1 a ‏حاضا که من به مومسم کل ترک‎ ۱ 1 ee 1 Se ‏ل‎ 

صفحه 163:
رت 7 لت ‎ee eee ee ee ee‏ عم حم اح ذأ 

صفحه 164:


صفحه 165:


صفحه 166:


به نام خدا معرفي و راهنمايي كلي طرح درس «بديع» و جايگاه آن در ميان درس‌هاي ديگر: هدف كلي اين درس آشنايي با انواع آرايش‌هاي لفظي و معنوي كالم ادبي و تشخيص نوع آرايه موجود در آن كالم مي‌باشد. در اين درس نخست به تعريف بديع لفظي و معنوي مي‌پردازيم و بعد به موضوعات مربوط به آرايش كالم ادبي اعم از تشبيه ،سجع ،تكرار ،تمثيل و ...به گونه‌اي كه «دانشجويان عزيز بتوانند با يادگيري آنها ،مصداق آنها را در متون ادبي بيابند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 1 بديع درس :بديع نام درس: نام درسي22 : واحد درسي: تعداد واحد تعداد بديع درسي :بديع منبع درسي: نام منبع نام شمسيا سيروس شمسيا دكتر سيروس مؤلف :دكتر مؤلف: جعفري احمدعلي جعفري دكتر احمدعلي اساليد :دكتر كننده اساليد: تهيه‌كننده تهيه‌ دانشگاه) علمي دانشگاه) هيأت علمي (عضو هيأت (عضو احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 2 بديع مطالعه در ابزار و شگردها و فنوني است كه باعث ايجاد موسيقي كالم مي‌شوند (در نثر) و يا موسيقي كالم را افزون‌تر مي‌كنند (در شعر) احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 3 بديع بررسي و شناخت ابزار و شيوه‌هايي است كه به وسيلة آن‌ها در بين اجزاء كالم تناسبات و روابط خاصي به وجود مي‌آيد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 4 اجزاء كالم به وسيلة‌ رشته‌اي از اجزاء كالم به وسيلة‌ رشته‌اي از به معنايي به لفظي يايا معنايي روابط لفظي تناسبات وو روابط تناسبات ‌اي شبكهه‌اي ‌خورند وو شبك ي‌خورند گره ممي يكديگر گره يكديگر معنايي آوايي يايا معنايي ارتباطات آوايي منسجم ازاز ارتباطات منسجم ادبي كالم ادبي بدان كالم كه بدان ‌آيد كه ي‌آيد پديد ممي پديد ‌گويند. ي‌گويند. ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 5 «دو كس مردند و حسرت بردند :يكي «دو كس مردند و حسرت بردند :يكي كه آن كه ديگر آن نخورد وو ديگر داشت وو نخورد كه داشت آن كه آن كالم اين كالم در اين آنچه در نكرد ».آنچه دانست وو نكرد». دانست است كرده است ايجاد كرده موسيقي ايجاد سعدي ،موسيقي سعدي، اصطالح ًا ًا كه اصطالح است كه كلمات است بين كلمات هماهنگي بين هماهنگي گويند. سجع گويند. بدان سجع بدان احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 6 آنچه در اين كالم ،موسيقي را آنچه در اين كالم ،موسيقي را صامت ترادف صامت است .ترادف كرده است. ‌تر كرده افزونن‌تر افزو چرا وو چمان وو چرا كلمات چمان آغاز كلمات در آغاز «چ» در «چ» عالوه است عالوه شده است باعث شده كه باعث است كه چمن است چمن كالم در كالم هم در ديگري هم موسيقي ديگري وزن ،موسيقي بر وزن، بر شود. ايجاد شود. ايجاد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 7 به ابزاري كه موسيقي كالم را به وجود مي‌آورند و يا افزون مي‌كنند و بين اجزاء كالم روابط هنري به وجود مي‌آورند اصطالح ًا «صنعت بديعي» مي‌گويند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 8 بحث در ابزاري (صنايعي) كه موسيقي لفظي كالم را افزون مي‌كنند يا به وجود مي‌آورند موضوع «بديع لفظي» است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 9 مطالعه در ابزاري كه موسيقي معنوي كالم را به وجود مي‌آورد موضوع «بديع معنوي» است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 10 يكي از ويژگيهاي كالم ادبي ،داشتن يكي از ويژگيهاي كالم ادبي ،داشتن آهنگ، وجود آهنگ، صرف وجود است .اماما_ا_ صرف آهنگ است. آهنگ «ز ال ً مصراف «ز ال مصراف ‌كند .مث ي‌كند. نمي ادبي نم كالم رارا ادبي كالم مث ً ارديبهشت مه ارديبهشت بگذشتي مه چو بگذشتي فروردين چو فروردين ادبي اما ادبي است اما آهنگ است داراي آهنگ آيد» داراي آيد» نيست. نيست. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 11 شاعران بزرگ معموالً با استفاده از يك شاعران بزرگ معموالً با استفاده از يك كالم يايا موسيقي كالم افزوني موسيقي ابزار افزوني چند ابزار يايا چند بيش ازاز انسجامي بيش كالم انسجامي به كالم كه به ابزاري كه ابزاري بديعي) (صنايع بديعي) ‌بخشد (صنايع ي‌بخشد معمول ممي حد معمول حد ادبي كالم ادبي به كالم تبديل به عادي رارا تبديل كالم عادي كالم ‌كنند. ي‌كنند. ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 12 سعدي در بوستان ناچار بوده است سعدي در بوستان ناچار بوده است پيداست بپردازد .پيداست اندرز بپردازد. پند وو اندرز به پند كه به كه كه پيداست كه بپردازد .پيداست اندرز بپردازد. پند وو اندرز كه پند كه فاقد موارد فاقد اغلب موارد در اغلب اندرز در پند وو اندرز پند كالم مقولة كالم است وو ازاز مقولة ادبي است ‌هاي ادبي جنبهه‌هاي جنب ‌شود. ي‌شود. محسوب ممي عادي محسوب عادي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 13 اگر كسي بگويد« :هنگامي كه زنده اگر كسي بگويد« :هنگامي كه زنده زيرا باش زيرا خود باش عاقبت خود فكر عاقبت به فكر هستي به هستي مال وفات ،خا خانواد طمع مال ‌ات ازاز طمع _نوادهه‌ات بعد ازاز وفات، بعد در شعاري در بود ».شعاري نخواهند بود». تو نخواهند فكر تو به فكر تو به تو است. داده است. عادي داده كالم عادي سطح كالم سطح احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 14 ‌گويد: ي‌گويد: سعدي ممي سعدي خويش كه خويش خور كه زندگي خور در زندگي خويش در غم خويش غم خويش حرص خويش نپردازد ازاز حرص مرده نپردازد به مرده به بار) وو (سه بار) ش_ (سه خويش_ كلمة خوي تكرار كلمة وو بابا تكرار به خود ،به قوم وو خود، معني قوم دو معني در دو آن در آوردن آن آوردن است. داده است. ادبي داده انسجام ادبي كالم انسجام كالم احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 15 درك انسجام كالم در بديع لفظي در گروه توجه به آواها يا صداهاي كالم است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 16 دارد: وجود دارد: مصوت وجود شش مصوت فارسي شش زبان فارسي در زبان در كوتاه: ‌هاي كوتاه: ت‌هاي مصوت الف) مصو الف) ‌ == oــ‌ُـُـ َ == aaــَــ ِ == eeــِــ o بلند: هاي بلند: مصت‌هاي ب) مصت‌ ب) == uuاواو اي == āāا َا َ == iiاي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 17 صامت‌ها همواره به كمك مصوت‌ها به صدا در مي‌آيند (تلفظ مي‌شوند). احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 18 آوانويسي آوانويسي همة آن همة كه بابا آن است كه اماليي است آوانويسي ،اماليي آوانويسي، ‌ها) رارا ت‌ها) مصوت ‌ها وو مصو ت‌ها (صامت زبان (صام اصوات زبان اصوات اندك ي_ بابا اندك آوانويسي_ داد .آوانويس نشان داد. دقيق ًا ًا نشان بتوان دقيق بتوان استفاده التين استفاده الفباي التين تصرفي ازاز الفباي تغيير وو تصرفي تغيير ‌شود. ي‌شود. ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 19 در آوانويسي به صورت مكتوب واژه كاري نداريم و فقط مسموعات را بازنويسي مي‌كنيم. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 20 واج واك يايا واج واك (اعم ازاز زبان (اعم صداهاي زبان هريك ازاز صداهاي به هريك به واج واك يايا واج يك واك مصوت) يك صامت يايا مصوت) صامت واك يايا چهار واك داراي چهار dastداراي گويند :دست گويند: دست dast فارسي خط فارسي در خط آنكه در (حال آنكه صداست (حال صداست است). حرف است). سه حرف داراي سه داراي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 21 هجا مجموعه‌اي از اصوات است كه در يك دم يا بازدم ادا شود. هجا در زبان فارسي مركب از يك مصوت و يك يا دو يا سه صامت است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 22 به كلماتي «هموزن» گويند كه از نظر امتداد هجا ،مساوي باشند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 23 به آخرين واك اصلي هر كلمه به آخرين واك اصلي هر كلمه دست، در دست، وي» در ‌گويندَ «« .ر َروي» ي‌گويند. «روي» ممي «روي» در است .در دال است. «آمدم» ،دال در «آمدم»، است .در «ت» است. «ت» بودن مركب بودن (چون مركب است (چون نون است شيرين ،نون شيرين، ‌شود). ي‌شود). نمي متبادر نم ذهن متبادر به ذهن آن به آن احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 24 قافيه هجاي قافيه هجاي آن، واك آن، آخرين واك كه آخرين كلمه كه هجايي ازاز كلمه هجايي دارد. نام دارد. قافيه نام هجاي قافيه است ،هجاي وي است، واك َر َروي واك قافيه هجاي قافيه «شكستم» هجاي كلمه «شكستم» در كلمه در هجاي «آمد» هجاي كلمه «آمد» در كلمه است .در «كست» است. «كست» است. «مد» است. قافيه «مد» قافيه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 25 روش تسجيع به وجود آوردن يا افزودن موسيقي كالم به وسيلة هماهنگ كردن كامل يا نسبي كلمات و جمالت است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 26 به مصاديق روش تسجيع در سطح كلمات سجع و در سطح جمالت ترصيع گويند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 27 سجع به معني آهنگ است. به كالمي كه بين كلمات آن هماهنگي باشد كالم مسجع_ گويند. ّ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 28 مسج ًاصوصخم نتفگ نخس عّ در بين اعراب مرسوم بود و عالي‌ترين آن قرآن مجيد است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 29 سجع متوازي :و آن تقابل كلمات يك‌هجايي است كه فقط در صامت نخستين مختلف باشند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 30 اگر اختالف صامت‌هاي نخستين ناچيز باشد و به اصطالح قريب المخرج باشند سجع متوازي از ديدگاه جناس بررسي مي‌شود: ‏past / bastپست past بست bast احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 31 سجع سجع مطر مطر ًالوا هك تسا هملك ود لباقت نآ و .فّ ًالوا هك تسا هملك ود لباقت نآ و .فّ ديگري يكي ازاز كلما_ت به ديگري نسبت به كلمات نسبت يكي باشد وو داشته باشد بيشتر داشته آغاز بيشتر در آغاز هجايي در هجايي قافيه نخستين هجا_ي ثاني ًا_ ًا_ صا_مت هجاي قافيه صامت نخستين ثاني دانشگاه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي باشد. متفاوت باشد. متفاوت 32 سجع متوازن :و آن تقابل كلمات هم‌هجايي است كه اوالً تعداد امتداد هجاها مساوي باشد و ثاني ًا واك‌هاي اصلي آخر كلمه حتم ًا متفاوت باشند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 33 هرچه واك‌هاي مشترك بيشتر باشند، هرچه واك‌هاي مشترك بيشتر باشند، اوج است وو اوج ‌تر است ي‌تر موسيقايي متوازن موسيقاي سجع متوازن سجع در فقط در اختالف فقط كه اختالف است كه وقتي است آن وقتي آن اين به اين عامد وو به عامل /عامد باشد :عامل/ آخر باشد: واك آخر واك نگريسته جناس نگريسته ديدگاه جناس مورد ازاز ديدگاه مورد ‌شود. ي‌شود. ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 34 فرق سجع متوازن با هم‌هجايي اين فرق سجع متوازن با هم‌هجايي اين بر عالوه بر متوازن عالوه سجع متوازن در سجع كه در است كه است تساوي هجاها تساوي عددي هجاها تساوي عددي رعايت تساوي رعايت در اما در است اما شرط است هم شرط (امتداد) هم كمي (امتداد) كمي عددي تساوي عددي فقط تساوي ‌هجا_ا_ فقط كلمات ههمم‌هج كلمات است. كافي است. كافي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 35 زير فرمول زير سه فرمول سجع رارا بابا سه انواع سجع ساختار انواع ساختار داد: نشان داد: ‌توان نشان ي‌توان ممي متوازي سجع متوازي يكي == سجع روي يكي وزن وو روي وزن متوازن سجع متوازن مختلف == سجع روي مختلف يكي وو روي وزن يكي وزن ف سجع = يكي روي و مختلف وزن مطرف سجع = يكي روي و مختلف وزن مطرّ ّ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 36 اگر وزن و روي هردو مختلف باشند ،كلمه از ديدگاه بديع لفظي فاقد ارزش موسيقايي است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 37 به كالمي كه جمالت آن هماهنگ باشند نيز كالم مسجع مي‌گويند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 38 ترص_يع :هماهن_گ كردن دو (ي_ا چند) ترص_يع :هما_هن_گ كردن دو (ي_ا چند) اسجاع _ل اسجا_ع تقابب_ل _يلة تقا _ه ووسس_يلة _ت بب_ه _ه ااسس_ت جملل_ه جم متوازي: متوازي: _ت _ش ندا نيايي_ش گمان نيا _ش گمان روانن_ش _ت روا نداشش_ت _تايش ندا _ش توان زبا نداشش_ت توان سس_تايش زبانن_ش گمان، توان وو گمان، روان ،توان زبان وو روان، بين زبان بين است. متوازي است. سجع متوازي نيايش ،سجع ستايش وو نيايش، ستايش احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 39 جمال نجوم جمال تو نجوم به تو منور به اي منور اي كمال رسوم كمال تو رسوم به تو مقرر به اي مقرر اي در بيت مذكور بين منور و مقرر، نجوم و رسوم ،جمال و كمال سجع متوازي است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 40 موازنه (يا مماثله) :هماهنگ كردن دو (يا چند) جمله به وسيلة تقابل اسجاع متوازن و يا مخلوطي از اسجاع متوازن و مطرف است. متوازي ّ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 41 تضمين المزدوج يا_ اعنات القرينه :و تضمين المزدوج يا_ اعنات القرينه :و جمله چند) جمله (يا چند) دو (يا كردن دو هماهنگ كردن آن هماهنگ آن آخر فعل آخر در فعل قافيه در رعايت قافيه وسيلة رعايت به وسيلة به در سجع در انواع سجع مجاورت انواع جمله وو مجاورت دو جمله دو است. جمله است. هر جمله حشو هر حشو احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 42 از نظر آماري ،نمونه‌هاي ترصيع و تضمين المزدوج بسيار كم و نمونه‌هاي موازنه بسيار زياد است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 43 از روش‌هاي به وجود آوردن يا افزون كردن موسيقي كالم ،روش تجنيس است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 44 روش تجنيس مبتني بر نزديكي هرچه روش تجنيس مبتني بر نزديكي هرچه به است .به كلمات است. ‌هاي كلمات ك‌هاي بيشتر واواك بيشتر نظر طوري كه كلما كلمات به نظر همجنس به _ت همجنس متبادر آيند و شبا شباهت ذهن متبادر به ذهن آنها به _هت آنها تجنيس، روش تجنيس، مصاديق روش به مصاديق شود .به شود. گويند. جناس گويند. جناس احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 45 مرا بود مرا دين بود غارت دين ختا غارت ترك ختا آن ترك ديدي آن ديدي كردم خطابش كردم دوست خطابش خطا دوست به خطا عمري به گرچه عمري گرچه در بيت مذكور بين ختا -كه نام واليتي است -و خطا -به معناي اشتباه -تجنيس تام است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 46 جناس مركب :دو كلمه متجانس، جناس مركب :دو كلمه متجانس، در اختالف در اما اختالف باشند اما ‌وزن) باشند (همم‌وزن) ‌هجا (ه ههمم‌هجا قول به قول يعني به باشند ،يعني داشته باشند، تكيه داشته تكيه حكم در حكم بسيط يايا در يكي بسيط دستوريان يكي دستوريان باشد. مركب باشد. ديگري مركب بسيط وو ديگري بسيط احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 47 است دلي است زندان دلي تو زندان پريشان تو جعد پريشان خم ازاز جعد هر خم هر كمند تو كمند كمند تو اسيران كمند كه اسيران نگوئي كه تاتا نگوئي به بيت م_ذكور_ كمند --به بين كمند مذكور بين در بيت در معناي وسيله شكار -و كمند -به مركب جناس مركب هستند» --جناس «كم هستند» معناي «كم معناي است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 48 جناس مركب در حقيقت همان جناس تام است زيرا عين واژه تكرار مي‌شود. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 49 جناس مضارع :و آن اختالف صامت‌هاي قريب‌المخرج در آغاز كلمات هم‌هجا و هم‌واك است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 50 اختالف متوازي اختالف سجع متوازي در سجع اگر در اگر باشد وو كم باشد بسيار كم آغازين بسيار ‌هاي آغازين ت‌هاي صامت صام ‌المخرج ب‌المخرج قريب ‌ها قري ت‌ها صامت اصطالح صام به اصطالح به گويند. مضارع گويند. جناس مضارع آن جناس به آن باشند به باشند خالي حالي /خالي پست ،حالي/ بست /پست، كام ،بست/ گام /كام، گام/ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 51 كليم دوراي كليم اين دوراي در اين دوري در آن دوري كه ازاز آن كه گليم اين گليم درازست اين زيرا درازست مكش زيرا يايا مكش در بيت مذكور «كليم» و «گليم» جناس مضارع است زيرا صامت نخست آنها قريب‌المخرج است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 52 بريد ره بريد كرد وو ره گام كرد شكر گام كه شكر چون كه چون رسيد كامي رسيد در كامي گام ،در زان گام، الجرم زان الجرم در اين بيت بين «گام» و «كام» جناس مضارع است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 53 جناس ناقص يا محرف :و آن اختالف محرف :و آن اختالف جناس ناقص يا ّ ّ ‌هجا وو كلمة ههمم‌هجا دو كلمة كوتاه دو مصوت كوتاه در مصوت در است: ‌واك است: ههمم‌واك رد ردُ /د ُدرد قامَ ،د َدرد/ قامُ /م ُمقام، ريَ ،م َمقام/ ري /ببِبُِبُري، ِهر /ببِبَِبَري/ لق ،ممِهر/ لقُ /خُخلق، خ‍ َلق/ خ‍ َ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 54 جناس زايد :يكي از كلمات متجانس نسبت به ديگري واك يا واك‌هايي در آغاز يا وسط يا آخر اضافه داشته باشد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 55 جناس مطرف يا مزيد :يكي از كلمات مطرف يا مزيد :يكي از كلمات جناس ّ ّ دو يك يايا دو ديگري يك به ديگري نسبت به متجانس نسبت متجانس باشد: در آغا_ز داشته باشد: بيشتر داشته آغاز بيشتر هجا در هجا آرميده، رميده /آرميده، منقار ،رميده/ قار /منقار، شكوه ،قار/ كوه /شكوه، كوه/ صاف/ ياقوت ،صاف/ قوت /ياقوت، بيكار ،قوت/ كار /بيكار، كار/ اطاعت طاعت /اطاعت مصاف ،طاعت/ مصاف، احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 56 سجود شرف مرد شرف به سجود كرامت به است وو كرامت جود است به جود مرد به وجود به زز وجود عدمش به ندارد عدمش هردو ندارد اين هردو هركه اين هركه در اين بيت بين «جود» و مطرف «سجود» جناس ّ است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 57 پيماي ايشان پيماي بر ايشان نظرانند بر كوته نظرانند هرچه كوته هرچه مستم تأمل مستم من زز تأمل مل وو من حريفان زز مل كه حريفان كه در اين بيت بين «مل» و مطرف «تأمل» جناس ّ است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 58 عود به ياد مطرب به كن مطرب ساز كن ساز مسعود ،عود خسرو مسعود، ياد خسرو زود افزود ،زود مملكت افزود، فر مملكت چو فر ساقي چو ده ساقي باده ده باده «عود»، «مسعود» وو «عود»، بين «مسعود» بيت بين اين بيت در اين در است. _س ا جن «زود» و «افزود» جناس ف است. مطرف «زود» و «افزود» مطرّ ّ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 59 ُفرق جناس مطرف با سجع مطرف در مطرف در مطرف با سجع ّ ّ ُفرق جناس ّ ّ سجع در سجع كه در است كه اين است اين مطر مطر ًامتح هيفاق ياجه نيزاغآ تماص فّ ًامتح هيفاق ياجه نيزاغآ تماص فّ در اما در ستار .اما كار /ستار. مثل كار/ است مثل متغير است متغير _ي آغازين هجا جناس هجاي صامت آغازين ف صامت مطرف مطرّ جناس ّ قافيهعضو هيأت احمدعلي جعفري نزار است زار /نزار مثل زار/ دانشگاهمثل يكسانعلمياست يكسان قافيه 60 به اسجاع متوازن_ي كه اختالف آنها به اسجاع متوازن_ي كه اختالف آنها س_ فقط در واك َروي باشد جنا جناس يار، ياد /يار، آزار ،ياد/ آزاد /آزار، مطرف گويند ‌:آزاد/ ّّ جام/ طعام ،جام/ شرار /شراب ،طعان /طعام، خير خيل /خير جان ،خيل/ جان، احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 61 جناس مذيّل :و آن وقتي است كه واك يا واك‌هاي اضافه در آخر باشد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 62 ال جناس زايد را مي‌توان ك ً از ديدگاه جناس اشتقاق نيز بررسي كرد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 63 جناس اشتقاق يا اقتضاب: كلمات متجانس از حيث مصوت بلند با يكديگر فرق دارند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 64 جناس قلب يا مقلوب :كه آن اختالف در توزيع واك‌هاي مشترك كلمات است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 65 قلب بعض :آن وقتي است كه جاي يك صامت در كلمات هم‌هجا تغيير كند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 66 قلب كل :در كلمات يك‌هجايي توزيع واك‌ها درست (يا با يك اختالف) وارونه يكديگر باشد و ْآن در حقيقت نوعي موسيقايي از سجع متوازن است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 67 تاكنون كه تاكنون جناس كه انواع جناس كالم انواع در كالم جناس در جناس اما بود ،اما كلمه بود، سطح كلمه در سطح همه در شد همه بررسي شد بررسي يك جمله يك سطح جمله در سطح تجنيس در روش تجنيس روش كه است كه وقتي است آن وقتي ندارد وو آن بيشتر ندارد مصداق بيشتر مصداق يكسان جمله يكسان دو جمله كلمات دو اكثر) كلمات (يا اكثر) تمامي (يا تمامي باشد. تام باشد. جناس تام آن جناس مورد آن دو مورد يكي دو وو يكي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 68 سومين روشي كه در نظام بديعي لفظي ،موسيقي كالم را به وجود مي‌آورد و يا افزون مي‌كند تكرار است :تكرار واك ،هجا ،واژه، عبارت. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 69 اضافه چند اضافه آوردن چند (يعني آوردن اضافات (يعني تتابع اضافات تتابع مخل قدما مخل نظر قدما در نظر كه در سرهم) ،كه پشت سرهم)، پشت تكرار علت تكرار به علت است ،به بوده است، فصاحت بوده فصاحت ‌صدايي همان ههمم‌صدايي كه همان eكه مصوت كوتاه مصوت كوتاه e است: مقبول است: فارسي مقبول شعر فارسي در شعر است ،در است، شهرآشوب ‌كا ِر ِر شهرآشوب ن‌كا شرين شوخِ شري لوليانِ شوخِ كاين لوليانِ فغان كاين فغان احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 70 اول كلمات اول يعني كلمات العجز :يعني الي العجز: ردالصدر الي ردالصدر آخر بيت (يا_ اول وو آخر به اول نزديك به (يا نزديك آخر بيت وو آخر باشد: مشابه باشد: يكسان يايا مشابه بيت) يكسان بيت) عصا بايد عصا كرد بايد اژدها كرد همي اژدها بود همي معجز بود نه معجز برگرفتن نه عصا برگرفتن عصا احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 71 در (عجز) در بيت (عجز) ‌آخر بيت كلمةة‌آخر در :كلم الصدر: الص ججزالي ردال زالي ّ ّ ردال َع َع ُ ُ شود: تكرار شود: (صدر) تكرار بعد (صدر) بيت بعد اول بيت اول دشت در دشت ليلي در كوي ليلي هواي كوي به هواي مجنون به مجنون ‌گشت ي‌گشت ليلي ممي جوي ليلي جست وو جوي به جست دشت به دشت ليلي زبانش ليلي بر زبانش هميشه بر ‌گشت هميشه مميي‌گشت ‌گشت زبانش مميي‌گشت ‌گفت تاتا زبانش ليلي مميي‌گفت ليلي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 72 التزام يا اعنات :در تمام طول شعر ،كلمة مخصوصي تكرار شود. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 73 عكس: تبديل وو عكس: عكس يايا تبديل طرد وو عكس طرد مصراع در مصراع پاره رارا در دو پاره به دو مصراعي رارا به مصراعي كنند: تكرار كنند: برعكس تكرار ديگر برعكس ديگر من جان من دل وو جان برده دل من ،برده جانان من، دلبر جانان دلبر من جانان من دلبر جانان من ،دلبر جان من، دل وو جان برده دل برده احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 74 در بديع لفظي از صنايع ديگري هم در بديع لفظي از صنايع ديگري هم ايجاد در ايجاد ما در من ما نظر من به نظر كه به ‌اند كه بردهه‌اند نام برد نام ندارند نقشي ندارند كالم نقشي موسيقي كالم ارتقاي موسيقي يايا ارتقاي براي فقط براي آنها فقط شاعران ازاز آنها برخي ازاز شاعران وو برخي سخنوري در سخنوري خود در اقتدار خود نمودن اقتدار نمودن ‌اند. استفا استفاده كردهه‌اند. _ده كرد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 75 مطرف ،جناس جناس به جناس ّ اشتقاق نيز مي‌توان گفت. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 76 جنبه لفظي ،جنبه بديع لفظي، صنايع بديع برخي ازاز صنايع برخي ديدگاه يعني ازاز ديدگاه دارند يعني هم دارند معنوي هم معنوي هم كلمات هم بين كلمات در بين معنايي در تناسبات معنايي تناسبات طرد وو قا قابل قبيل طرد هستند ازاز قبيل بررسي هستند _بل بررسي عكس عكس احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 77 در مطالعة بديع معنوي بايد به اين نكته در مطالعة بديع معنوي بايد به اين نكته كالم يايا انسجام كالم گاهي انسجام كه گاهي يابيم كه توجه يابيم توجه ‌هايي واژهه‌هايي آوردن واژ وسيلة آوردن به وسيلة ادبي رارا به بافت ادبي بافت هم معنا بابا هم نظر معنا كه ازاز نظر ‌كنند كه ي‌كنند ايجاد ممي ايجاد كالم در كالم آنچه در بيش ازاز آنچه روابطي ،بيش رابطه يايا روابطي، رابطه دارند. است ،دارند. الزم است، عادي الزم عادي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 78 ‌گويد: ي‌گويد: شاعر ممي وقتي شاعر وقتي ‌دانستم ي‌دانستم سست ممي سخت ،سست تو ،سخت، عهد تو، من عهد من ‌دانستم درست مميي‌دانستم آن درست بشكستن آن بشكستن شكستن/ سست وو شكستن/ سخت /سست كلمه سخت/ بين كلمه بين حال است .حال برقرار است. تضاد برقرار رابطة تضاد درست ،رابطة درست، به احتياج به عادي احتياج گفتن عادي سخن گفتن در سخن آنكه در آنكه نيست. روابطي نيست. چنين روابطي برقراري چنين برقراري احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 79 بديع معنوي مطالعة ابزار يا بديع معنوي مطالعة ابزار يا كالم، اجزاء كالم، بين اجزاء كه بين است كه شگردهايي است شگردهايي به معنايي به هنرمندانة‌ة‌ معنايي روابط هنرمندان تناسبات وو روابط تناسبات كالم رارا ازاز بافت كالم ‌آورند وو بافت ي‌آورند وجود ممي وجود ‌كنند. ي‌كنند. منسجم ممي معنا منسجم لحاظ معنا لحاظ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 80 از صنايع بديع معنوي مي‌توان با پنج روش زير بحث كرد: تناسب تشبيه 22تناسب ..11تشبيه كالم ترتيب كالم اغفال) ..44ترتيب ن وو اغفال) (تضممن ايهام (تض ..33ايهام (تض ّم ّ توجيه تعليل وو توجيه ..55تعليل احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 81 تشبيه _يي معناا_يي تناسب معن روش ،تناسب طريقه يايا روش، اين طريقه در اين در كردن همانند كردن اثر همانند بر اثر معنوي بر موسيقي معنوي يايا موسيقي ديگر امور ديگر امر يايا امور به امر اموري به امر يايا اموري امر ‌شود. ي‌شود. ايجاد ممي ايجاد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 82 مبالغه (اغراق) و غلو: افراد يايا آن افراد در آن كه در است كه توصيفي است توصيفي باشد. تفريط باشد. تفريط احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 83 سرو مانند سرو «قد اواو مانند ‌گوييم «قد ي‌گوييم كه ممي َهمين كه ‌ايم. شدهه‌ايم. غلو شد مرتكب غلو است» مرتكب است» احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 84 مبالغه و اغراق و غلو از ديدگاه ديگري هم جزو مباحث علم بيان است .به جاي اين كه بگوييم زياد گفتيم ،مي‌گوييم :هزار بار گفتم. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 85 حماسي: حماسي: ذات جزو ذات كه جزو توصيفي كه در توصيفي تاكيد در افراط وو تاكيد يعني افراط يعني فردي حماسه ،فردي قهرمان حماسه، است قهرمان حماسي است آثار حماسي آثار غيرطبيعي، ‌هاي غيرطبيعي، مكانن‌هاي در مكا كه در است كه غيرطبيعي است غيرطبيعي ‌دهد. ي‌دهد. انجام ممي غيرطبيعي انجام اعمالي غيرطبيعي اعمالي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 86 نيست وو پسنديده نيست عادي پسنديده موارد عادي در موارد غلو در مبالغه وو غلو مبالغه همراه صنعتي همراه كه بابا صنعتي ‌يابد كه ي‌يابد بديعي ممي جنبة بديعي وقتي جنبة وقتي ‌اي لطيفهه‌اي دقيقه وو لطيف نكته وو دقيقه آن نكته در آن باشد يايا در باشد ‌روي بهشتيي‌روي اي بهشت مشغولم اي تو مشغولم به تو چنان به آن چنان نه آن نه ‌آيد ضمير مميي‌آيد در ضمير خويشتنم در ياد خويشتنم كه ياد كه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 87 جمع: (كه ادعايي (كه صنعتي ادعايي در صنعتي مورد رارا در چند مورد دو يايا چند دو يعني كنند .يعني جمع كنند. هم جمع گويند) بابا هم جامع گويند) بدان جامع بدان شبيه ادعايي شبيه وجهي ادعايي در وجهي امر رارا در چند امر دو يايا چند دو همان حقيقت همان در حقيقت اين در بدانند وو اين هم بدانند به هم به ت_._. است مضمر اس تشبيه مضمر تشبيه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 88 تفريق: دليلي اقامة‌ة‌ دليلي امر وو اقام دو امر شباهت دو انكار شباهت بابا انكار گذارند وو فرق گذارند دو فرق آن دو بين آن اقناعي بين اقناعي نهند. تفضيل نهند. ديگري تفضيل بر ديگري يكي رارا بر گاهي يكي گاهي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 89 جمع و تفريق يا جمع با تفريق: در امر رارا در دو امر مضمر دو تشبيه مضمر نخست بابا تشبيه نخست بين سپس بين كنند وو سپس جمع كنند ادعايي جمع صفتي ادعايي صفتي نهند: فرق نهند: دو ،فرق آن دو، آن مرد زن وو مرد ‌نماي زن ت‌نماي انگشت تو انگش امروز وو تو منم امروز منم مشهور نكويي مشهور به نكويي تو به سخني ،تو شيرين سخني، به شيرين من به من احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 90 امر رارا چند امر نخست چند جمع با تقسيم :نخست آنها رارا سپس آنها كنند ،وو سپس جمع كنند، جامعي جمع در جامعي در نشر زلف رارا نشر آن زلف يعني آن كنند ،يعني تقسيم كنند، تقسيم است نحو است بدين نحو معموالًالً بدين اين معمو كنند ،وو اين كنند، جداگانه هريك جداگانه مورد هريك در مورد جامع رارا در كه جامع كه دهند. توضيح دهند. توضيح احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 91 العارف: تجاهل العارف: تجاهل دو تشخيص دو در تشخيص امري يايا در به امري امري به اسناد امري در اسناد در نشان ال ً ‌اطالعي نشان ي‌اطالعي ترديد يايا ببي متباين ترديد ال متباين امر كام امر كام ً كه است كه اين است تشخيص اين عدم تشخيص علت عدم دهند .علت دهند. يافته ال ً هم يافته به هم شبيه به ال شبيه امر رارا كام دو امر شاعر دو شاعر كام ً غلو العارف بابا غلو تجاهل العارف مضمر) .تجاهل (تشبيه مضمر). است (تشبيه است است. همراه است. همراه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 92 ارسال المثل يا تمثيل: كالم حاوي ضرب‌المثلي باشد (چه شاعر از ضرب‌المثلي استفاده كرده باشد و چه كالم او بعدها باشد). شده باشد). ‌المثل شده ضرب‌المثل احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 93 ساختار ارسال المثل بدين نحو است :دو جمله بدون ذكر ادات تشبيه به هم تشبيه شوند و مشب ٌه به ضرب‌المثل باشد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 94 تجسم: تجسم: تصويري اصطالح تصويري به اصطالح ذهني وو به امري ذهني كردن امري عيني كردن عيني است. وسيلة تشب تشبيه مضمر است. _يه مضمر به وسيلة آن به كردن آن كردن ببريد تو ببريد غير تو من ازاز غير جان من من جان باطن من در باطن در بريدن آواز بريدن من ،آواز شنيدم من، محسوس شنيدم محسوس صداي كه صداي مادي كه انفصالي مادي به انفصالي معنوي رارا به انفصال معنوي انفصال است. كرده است. تشبيه كرده باشد تشبيه شنيدن باشد قابل شنيدن آن قابل آن احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 95 ‌گرايي: ف‌گرايي: حرف حر الفبا: حروف الفبا: موقعيت حروف شكل وو موقعيت به شكل تشبيه به يعني تشبيه يعني كه اواو آن كه كرد؟ آن كه كرد؟ جيم كه ترا جيم زلف ترا زلف كرد جيم كرد آن جيم نقطه آن ترا نقطه خال ترا خال الفي چون الفي راست چون تو راست باال تو به باال تاتا به بال ميان بال در ميان الميم در چو الميم ماما چو احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 96 روش تناسب ‌رود در اين روش از صنا صنايعي ي‌رود سخن ممي _يعي سخن بين معنايي بين تناسبات معنايي آنها تناسبات اساس آنها كه اساس كه است. كالم است. اجزاء كالم اجزاء احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 97 ‌هاي واژهه‌هاي مراعات النظير (تناسب) ‌:واژ باشند وو ازاز كل با_شند يك كل اجزايي ازاز يك كالم اجزايي كالم باشند. داشته باشند. ارتباط داشته هم ارتباط اين جهت بباا_ هم ملول است ملول شيخ است صحبت شيخ مدرسه وو صحبت دلم ازاز مدرسه دلم چاكي گريبان چاكي صحرا وو گريبان دامن صحرا خوشا دامن اي خوشا اي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 98 جناس كلمات هم‌خانواده: يعني آوردن كلماتي كه به لحاظ ر_يشه با هم ارتباط معنايي دارد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 99 كلمات يكي ازاز كلمات جناس پسوند :يكي واك يايا سه واك ديگري سه به ديگري نسبت به متجانس نسبت متجانس ‌ها ك‌ها آن واواك دارد وو آن اضافه دارد آخر اضافه در آخر بيشتر در بيشتر هستند: پسوند هستند: شبه پسوند پسوند يايا شبه حكم پسوند در حكم در گلستان گل /گلستان ناردان ،گل/ نار /ناردان، نازنين ،نار/ ناز /نازنين، غمخوار ،ناز/ غم /غمخوار، غم/ احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 100 واك سه واك حداقل سه در حداقل ‌ها در واژهه‌ها جناس ريشه ::واژ اشتراك مصوت) اشتراك يك مصوت) صامت وو يك سه صامت (دو يايا سه (دو هستند: ريشه هستند: يك ريشه اصطالح ازاز يك به اصطالح دارند وو به دارند ملك ‏rasā ‏āyel رسايل yel رسل rosol ،،rasملك //rosolرسايل رسل مملكت ‏mā ‏ālek مالك lek ‏melk //mمملكت //melkمالك ‏mamlekat ‏mamlekat احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 101 باشند ريشه باشند يك ريشه واقع ًا ًا ازاز يك كلمات واقع اگر كلمات اگر صنعت آنها صنعت بين آنها قدما بين اصطالح قدما به اصطالح به ريشه يك ريشه واقع ًا ًا ازاز يك اگر واقع اشتقاق وو اگر اشتقاق اشتقاق شبه اشتقاق صنعت شبه آنها صنعت بين آنها نباشند بين نباشند است. است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 102 تضاد (= طباق): هم ضد هم عكس وو ضد معني عكس نظر معني كلمات ازاز نظر كلمات هستند: هستند: ‌دانستم سست مميي‌دانستم سخت ،سست تو سخت، عهد تو من عهد من ‌دانستم درست مميي‌دانستم آن درست بشكستن آن بشكستن احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 103 جفا به جفا من به كه بابا من دوست كه اي دوست دشمني اي اين دشمني اين ‌دانستم نخست مميي‌دانستم كردي نخست آخر كردي آخر دوست ،_،وو دشمني وو دوست بين دشمني مذكور بين بيت مذكور در بيت در است._. تضاد است رابطة تضاد نخست رابطة آخر وو نخست بين آخر بين احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 104 كالم تلميح :اشا_ره در كالم داستاني در به داستاني اشاره به تناسب تشبيه وو تناسب _ت تشبيه سخاا_ت دو سخ است وو دو است تشبيهي رباطة تشبيهي ايجاد رباطة زيرا اواوالًالً ايجاد دارد ،زيرا دارد، بين مطلب وو داستا_ني ثاني ًا ًا بين است وو ثاني داستاني است بين مطلب بين دارد. داستان ،تنا_سب وجود دارد. تناسب وجود اجزاء داستان، اجزاء احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 105 ارصاد و تسهيم: قدر آن قدر الفاظ ،آن معاني وو الفاظ، بين معاني تناسب بين تناسب بيت، پاياني بيت، قسمت پاياني كه قسمت باشد كه واضح باشد واضح ‌هاي به قا قافي _فيهه‌هاي توجه به قافيه ،بابا توجه مخصوص ًا ًا قافيه، مخصوص باشد. ‌بيني باشد. ش‌بيني قابل پيپيش قبل ،قابل قبل، احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 106 براعت استهالل: تناسب آن تناسب موضوع آن مقدمه بابا موضوع بين مقدمه بين باشد. تفصيل باشد. اجمال وو تفصيل معنايي اجمال معنايي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 107 مرگ به مرگ سهراب ،به رستم وو سهراب، داستان رستم مقدمة داستان در مقدمة در است: شده است: اشاره شده چنين اشاره سهراب چنين سوزناك سهراب سوزناك كنج برآيد زز كنج تندبادي برآيد اگر تندبادي اگر ترنج نارسيده ترنج اوفتد نارسيده خاك اوفتد به خاك به احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 108 الذي هوالحي الذي قبيل هوالحي عباراتي ازاز قبيل درج عباراتي درج انااليه ‌ها وو انااليه _مهه‌ها ت‌ن‌ناا_م وصيت آغاز وصي در آغاز اليموت در اليموت ترحيم، ‌هاي ترحيم، ي‌هاي آگهي آغاز آگه در آغاز راجعون در راجعون است. استهالل است. براعت استهالل براعت احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 109 حسن تخلّص: كه است كه بيتي است دو بيتي يكي دو گريزگاه يكي ص يايا گريزگاه تخلّلّص تخ تغزل وو يعني تغزل قصيده يعني آغازين قصيده قسمت آغازين قسمت اين اگر اين ‌پيوست اگر ي‌پيوست مدح ممي به مدح ب_ رارا به تشبيب_ تشبي باشد، زيبايي باشد، لطيف وو زيبايي نحو لطيف به نحو اتصال به اتصال است._. ص است تخلّلّص حسن تخ صنعت حسن صنعت احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 110 استهالل تفوق ،وو استهالل بلندي وو تفوق، يعني بلندي براعت يعني براعت هر كودك بابا هر گريه كودك صداي گريه معني صداي به معني به بلند هم بلند روي هم است وو روي بلند است صداي بلند صداي ‌دهد. ي‌دهد. معني ممي آواز معني صدا وو آواز كردن صدا كردن احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 111 طي در طي حشو مليح (= اعتراض) :در كه بابا آورند كه ‌اي آورند معترضهه‌اي جملة معترض كالم ،جملة كالم، معموالًالً مطلب تناسب_ باشد وو معمو داشته باشد تام داشته تناسب تام مطلب است: هنري است: لطيفه وو هنري آن لطيفه در آن در برفت باد --برفت شكسته باد پايش شكسته كه پايش دي --كه دي آمد باشد --آمد دراز باشد عمرش دراز كه عمرش گل --كه گل احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 112 گفتن اواو موي ازاز گفتن زنجير موي بت زنجير بت آشفتن اواو خوشا آشفتن اي خوشا برآشفت ،اي برآشفت، در بيت مذكور حشو مليح است زيرا آشفتن هم به بت برمي‌گردد و هم به موي. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 113 صدامعنايي: مستمع رارا صدايشان مستمع كه صدايشان الفاظي كه آوردن الفاظي آوردن ‌كند: ي‌كند: داللت ممي صوت داللت منبع صوت به منبع به راست كرد راست خم كرد چپ رارا وو خم كرد چپ ستون كرد ستون بخاست چاچي بخاست چرخ چاچي خم چرخ خروش ازاز خم خروش احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 114 موردي موردي رارا ازاز موردي استثناي منقطع :موردي عرف ًا ًا ال ً ال وو عرف كه عق اين كه بدون اين كنند بدون مستثني كنند مستثني عق ً مستثني ازاز زيرا مستثني باشد ،زيرا صحيح باشد، استثناء صحيح استثناء نيست: منه نيست: مستثني منه جنس مستثني جنس نشان ديگر نشان فارس ديگر در فارس فتنه در كس ازاز فتنه كس مهوشان قامت مهوشان فتنة قامت مگر فتنة نجويد مگر نجويد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 115 روش ايهام معاني در اين روش كلما كلمات موهم معاني _ت موهم معني) دو معني) (حداقل دو مختلفند (حداقل مختلفند احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 116 كالم در كالم_ ‌اي در كلمهه‌اي ايهام (= توريه) :كلم باشد: رفته باشد: كار رفته به كار معني به دو معني حداقل بابا دو حداقل است خون است در خون نشسته در چشم نشسته مردم چشم گريه مردم زز گريه است چون است مردمان چون حال مردمان طلبت حال در طلبت كه در ببين كه ببين معني دو معني به دو دوم به مصراع دوم در مصراع «مردم» در «مردم» است. رفته است. كار رفته به كار چشم به ك_ چشم مردمك_ انسان وو مردم انسان احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 117 ‌ايم ديدهه‌ايم يار ديد رخ يار عكس رخ پياله عكس در پياله ماما در مدام ماما شرب مدام لذت شرب ‌خبر زز لذت اي ببيي‌خبر اي «مدام» زيرا «مدام» دارد زيرا ايهام دارد مذكور ايهام بيت مذكور بيت معناي به معناي هم به «شراب» وو هم معناي «شراب» به معناي هم به هم است. «هميشه» است. «هميشه» احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 118 نيامد بيستون نيامد تيشه ازاز بيستون صداي تيشه امشب صداي امشب باشد رفته باشد فرهاد رفته شيرين فرهاد خواب شيرين به خواب شايد به شايد بيت مذكور ايهام دارد زيرا «شيرين» هم اسم معشوق خسرو و هم به معناي «لذتبخش» است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 119 كلمه فقط يكي_ معني كلمه دو معني يكي ازاز دو ب_ :_:فقط تناسب ايهام تناس ايهام معني اما معني باشد اما داشته باشد حضور داشته كالم حضور در كالم در رابطه وو كالم رابطه كلماتي ازاز كالم كلمه يايا كلماتي غايب بابا كلمه غايب باشد: داشته باشد: تناسب داشته تناسب ملوك كنند ازاز ملوك حكايت كنند يكي رارا حكايت يكي دوك چو دوك كردش چو رشته كردش بيماري رشته كه بيماري كه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 120 روزگار ببيند روزگار ببايد تاتا ببيند ايوبي ببايد صبر ايوبي صبر آمده كرمان آمده ‌پردازي زز كرمان مدحح‌پردازي دايي مد همچو دايي همچو اسم كرمان اسم زيرا كرمان دارد زيرا ب_ دارد تناسب_ مذكور تناس بيت مذكور بيت كرمها معني كرمها در معني اما در است اما خواجو است زادگاه خواجو زادگاه ايوب نيست بابا ايوب مراد نيست اينجا مراد در اينجا كه در كه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 121 آيد ريش آيد دل ريش بر دل گر بر كيشاست گر در كيشاست كه در تير كه هر تير هر ‌ها قربانن‌ها جمله قربا باشيم ازاز جمله يكي باشيم نيز يكي ماما نيز قربان ت_ مذكور ايهام تناس بي تناسب بيت زيرا قربان دارد زيرا ب_ دارد بند وو معني بند در معني اما در است اما قرباني است معني قرباني به معني به نيست بابا مراد نيست اينجا مراد در اينجا كه در تركش كه تسمه تركش تسمه دارد. تناسب دارد. تركش تناسب تير وو تركش تير احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 122 بود تو بود گيسوي تو صحبت گيسوي حلقة ماما صحبت در حلقة دوش در دوش بود تو بود موي تو سلسلة موي سخن ازاز سلسلة شب سخن دل شب تاتا دل در «حلقه» در زيرا «حلقه» دارد زيرا تناسب دارد ايهام تناسب بيت ايهام اين بيت اين يكي اما يكي است اما «مجلس» است معناي «مجلس» به معناي بيت به اين بيت اين است. زلف» است. «حلقه زلف» آن «حلقه معاني آن ديگر ازاز معاني ديگر احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 123 زلف اواو چين زلف به چين رفت به من رفت ‌گرد من هرزهه‌گرد دل هرز تاتا دل ‌كند وطن نمنميي‌كند عزم وطن خود عزم دراز خود سفر دراز زان سفر زان زيرا دارد زيرا تناسب دارد ايهام تناسب مذكور ايهام بيت مذكور بيت شكن چين وو شكن «جعد وو چين اينجا «جعد در اينجا «چين» در «چين» ايهام هم ايهام چين هم كشور چين به كشور اما به است ،اما زلف» است، زلف» دارد. دارد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 124 اسلوب الحكيم :جمله‌اي را كنند حمل كنند گوينده حمل مقصود گوينده برخالف مقصود برخالف و بنابه دريافت نادرست خود پاسخ دهند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 125 اساس اسلوب‌الحكيم بر جناس تام اساس اسلوب‌الحكيم بر جناس تام دو به دو كالم به پاره ازاز كالم دو پاره در دو لفظي در است لفظي است ‌رود: ي‌رود: كار ممي به كار مختلف به معني مختلف معني ياد نامم زز ياد بري نامم بايد بري گفتمش بايد گفتمش ياد نامت زز ياد ‌برم نامت آري مميي‌برم گفت آري گفت احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 126 يكي از فروع روش ايهام ،شيوه تضمن تضمن يكي از فروع روش ايهام ،شيوه ّ ّ مطلبي، ضمن مطلبي، در ضمن كه در معني كه بدين معني است .بدين است. صورت به صورت نيز به ديگري نيز مطلب ديگري مطلب يعني ازاز شود .يعني فهميده شود. غيرمستقيم فهميده غيرمستقيم جمله واژه يايا جمله ‌اي ،واژه جملهه‌اي، واژه يايا جمل خالل واژه خالل شود. متبادر شود. ذهن متبادر به ذهن نيز به ديگري نيز ديگري احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 127 دورويه) وو (= دورويه) موجهه (= موج به مدح استتباع :به مدح ّ ّ در يعني در گويند يعني استتباع گويند ه ،استتباع موجه، موج ذم ذم ّ ّ صفتي ذم) صفتي (مدح يايا ذم) توصيف (مدح ضمن توصيف ضمن صورت به صورت هم به ديگري هم صفت ديگري خاص ،ازاز صفت خاص، رود. سخن رود. ضمني سخن ضمني احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 128 مثال مدح موجه موجه مثال مدح ّ ّ بود فرزانه بود هنرمند وو فرزانه جواني هنرمند جواني بود مردانه بود چاالك وو مردانه دروعظ چاالك كه دروعظ كه ‌پرست ق‌پرست صاحبدل وو ححق نكونام وو صاحبدل نكونام دست خط دست خوشتر ازاز خط عارضش خوشتر خط عارضش خط خط خوبي خط عارض ،ازاز خوبي خط عارض، مدح خط ضمن مدح در ضمن كه در كه است. رفته است. سخن رفته هم سخن ‌خطي) هم ش‌خطي) (خوش دست (خو دست احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 129 كم نكردي كم تو نكردي حلم تو خشمت رارا حلم آتش خشمت گر آتش گر شرارستي اره شرارستي سيّاره چرخ دخانستي زو چرخ زو دخانستي سيّ در زيرا در دارد زيرا موجهه دارد موج مذكور مدح بيت مذكور بيت مدح ّ ّ يكي به يكي ممدوح به خشم ممدوح آتش خشم وصف آتش ضمن وصف ضمن نيز باشد نيز حلم باشد كه حلم صفات اواو كه ديگر ازاز صفات ديگر است. شده است. اشاره شده اشاره احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 130 مثال ذم موجه موجه مثا_ل ذم ّ ّ گريز روي گريز تافت روي چنان تافت ميدان چنان زز ميدان پشيز سائل پشيز خواست سائل وي خواست گفتي زز وي كه گفتي كه اما است اما بوده است بزدلي بوده صفت بزدلي ذكر صفت مقصود ذكر مقصود است. شده است. اشاره شده هم اشاره خست هم به خست ضمن به در ضمن در احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 131 واژه كالم واژه ‌اي ازاز كالم واژهه‌اي معموالًالً واژ تبادر :معمو همشكل يايا (تقريب ًا ًا)) همشكل آن (تقريب كه بابا آن ديگري رارا كه ديگري معموالًالً كند .معمو متبادر كند. ذهن متبادر به ذهن همصداست به همصداست ‌شود بابا ي‌شود متبادر ممي ذهن متبادر به ذهن كه به ‌اي كه واژهه‌اي واژ تناسب كالم تناسب اس كالم ديگري اس كلمات ديگري كلمه يايا كلمات كلمه دارد. دارد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 132 است ‌داران است ن‌داران كمين كمينگاه كمي گرچه كمينگاه عشق گرچه راه عشق راه ببرد زاعدا ببرد صرفه زاعدا رود صرفه آهسته رود هركه آهسته هركه زيرا بيت مذكور صنعت تبا تبادر دارد زيرا _در دارد دشمنان معني دشمنان به معني عدو به جمع عدو اعدا جمع اعدا صرفه، مناسبت صرفه، به مناسبت اما به است ،اما (دزدان) است، (دزدان) ‌كند. ي‌كند. متبادر ممي ذهن متبادر به ذهن نيز به عوا رارا نيز عوا احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 133 مه نونو داس مه ديدم وو داس فلك ديدم سبز فلك مزرع سبز مزرع درو هنگام درو آمد وو هنگام خويش آمد كشتة خويش يادم ازاز كشتة يادم خويش، زيرا خويش، دارد زيرا تبادر دارد صنعت تبادر مذكور صنعت بيت مذكور بيت كه بابا ‌كند كه ي‌كند متبادر ممي ذهن متبادر به ذهن هم به خيش رارا هم خيش دارد. تناسب دارد. درو تناسب داس وو درو مزرع وو داس مزرع احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 134 خيزد صبح خيزد كزباد صبح هوايي كزباد خوشا هوايي گفتم خوشا گفتم آيد دلبر آيد كوي دلبر كز كوي نسيمي كز خنك نسيمي گفتا خنك گفتا ك زيرا ُ ُ خخنُنُك دارد زيرا تبادر دارد صنعت تبادر مذكور صنعت بيت مذكور بيت باد (خوشا)ُ ُ ، هوا وو باد كهب_ابا هوا هم كه (سرد) رارا هم نك (سرد) خخنك (خوشا)، ‌كند. ي‌كند. متبادر ممي ذهن متبادر به ذهن دارد به تناسب دارد نسيم تناسب وو نسيم احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 135 بحر به ب ّب ّرر وو بحر دواند به آز دواند نياز وو آز چندت نياز چندت گوهري درياي گوهري كه درياي خوش كه وقت خوش درياب وقت درياب زيرا دارد زيرا تبادر دارد ت_ تبادر صنعت_ مذكور صنع ت_ مذكور بيبيت_ متبادر ذهن متبادر به ذهن هم به ياب رارا هم ريابُ ،د ُدرر ياب َد َدرياب، دارد. تناسب دارد. گوهر تناسب دريا وو گوهر كه بابا دريا ‌كند كه ي‌كند ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 136 فروع رر_وش ايهام شيوة ديگر ازاز فروع يكي ديگر يكي خواننده كه خواننده معني كه بدين معني است بدين اغفال است اغفال مقصود خالف مقصود معنايي خالف اول معنايي نظر اول در نظر در گوينده را توهم كند و يا در مراد يابد. ترديد يابد. گوينده ترديد حقيقي گوينده حقيقي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 137 است مدح است مقصود مدح مدح شبيه ذم :مقصود _ء وو حروف استثنا استثناء كالم حروف در كالم چون در اما ،چون اما، اما وو ولي ،اما_ ليكن ،ولي، قبيل ليكن، استدراك ازاز قبيل استدراك نظر اا ّو ّولل در نظر است ،در آمده است، ي آمده كلمات ذذ ّم ّمي كلمات شايد كه شايد شود كه متبادر شود ذهن متبادر به ذهن چنين به چنين باشد. ذم باشد. مراد ذم مراد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 138 جود به جود ليكن به است ليكن عدل است پيشه عدل ترا پيشه ترا ستم خزائن ستم بر خزائن تو بر دست تو كند دست كند در بيت مذكور استعمال واژه‌هاي «ليكن» و «ستم» مدح را شبيه به ذم كرده است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 139 ذم كالم ذم معني كالم ذم شبيه به مدح :معني استثنا وو حرف استثنا چون ازاز حرف اما چون است اما است به است ،به شده است، استفاده شده مدحي استفاده كلمات مدحي كلمات مدح مقصود مدح شايد مقصود كه شايد ‌رسد كه ي‌رسد نظر ممي نظر باشد. باشد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 140 نبود ثباتيت نبود گرچه ثباتيت وفا گرچه هنگام وفا به هنگام تو به تو داري دوامي داري جور دوامي بر جور كه بر شكر كه ‌كنم شكر مميي‌كنم ‌هايي واژهه‌هايي آوردن واژ مذكور آوردن بيت مذكور در بيت در موهم دوام ،موهم شكر ،دوام، وفاا_ ،_،شكر، گرچه ،وف چون :گرچه، چون: است. مدح است. مدح احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 141 ذووجهين (يا محتمل‌الضدين): به لغات به ترتيب لغات تركيب وو ترتيب وضع وو تركيب وضع مدح ‌معني مدح كالم ههمم‌معني كه كالم باشد كه نحوي باشد نحوي به يعني به ذم يعني ‌معني ذم باشد وو ههمم‌معني داشته باشد داشته مدحي يك احتما_ل معني مدحي آن معني بتوان ازاز آن احتمال بتوان يك ذمي. معني ذمي. ديگر معني احتمال ديگر به احتمال فهميد وو به فهميد احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 142 صله تقاضاي صله سوال :تقاضاي ادب سوال: طلب يايا ادب حسن طلب حسن نخست كه نخست _اشد كه نحوي بب_اشد به نحوي ممدوح به مال ازاز ممدوح وو مال غيرمستقيم وو يعني غيرمستقيم نرسد .يعني ممدوح نرسد. ذهن ممدوح به ذهن به نشود: گدايي نشود: بر گدايي حمل بر باشد وو حمل ظريف باشد ظريف دميد سبزه دميد بهار وو سبزه آمد بهار كه آمد مژد هه كه رسيد مژد رسيد نبيد است وو نبيد گل است مصرفش گل برسد مصرفش گر برسد وظيفه گر وظيفه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 143 ترتيب كالم به كلمات به ارجاع كلمات روش ارجاع اين روش در اين در خاصي ترتيب خاصي نظم وو ترتيب بر نظم مبتني بر يكديگر مبتني يكديگر است. است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 144 واژه يايا چند واژه نخست چند لف و نشر :نخست هم كالم بابا هم پاره ازاز كالم يك پاره در يك مطلب رارا در مطلب پاره يايا در پاره سپس در (لف) وو سپس بياورند (لف) بياورند دهند توضيح دهند كالم توضيح ديگر كالم ‌هاي ديگر پارهه‌هاي پار (نشر). (نشر). احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 145 مثال لف و نشر مرتب دوتايي: ماه به ماه شد به بر شد ماهي وو بر به ماهي فروشد به فروشد بارگاه نيزه وو قبّقبّهه بارگاه بن نيزه بن قبه فروشد وو قبه ماهي فروشد به ماهي نيزه به بن نيزه يعني بن يعني شد. بر شد. ماه بر به ماه بارگاه به بارگاه احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 146 مثال لف و نشر مشوش دوتايي: زينهار زبان زينهار دست وو زبان روزگار ،دست دهدت روزگار، گر دهدت گر مكن تواني مكن هرچه تواني مگوي ،هرچه بداني مگوي، هرچه بداني هرچه مگو وو بابا بداني مگو هرچه بداني زبان هرچه يعني بابا زبان يعني مكن. تواني مكن. هرچه تواني دست هرچه دست احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 147 تقسيم لف و نشري است كه در آن ارتباط فقرات نشر با لف ،دقيق ًا مشخص باشد. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 148 مثال براي تقسيم مرتب: دلبر آن دلبر زلف آن چشم وو زلف لب وو چشم نمود لب من نمود به من به عنبر سوم عنبر نرگس وو سوم دوم نرگس عقيق وو دوم يكي عقيق يكي «چشم» بابا «عقيق»« ،چشم» «لب» بابا «عقيق»، بيت« ،لب» اين بيت، در اين در است. مربوط است. «عنبر» مربوط «زلف» بابا «عنبر» «نرگس» وو «زلف» «نرگس» احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 149 از فروع تقسيم ،بيان و تفسير يا ايضاح بعد از ابهام است ،بدين نحو كه مطلبي مجمل را (كه معموالً با عدد بيان مي‌شود) تفصيل دهند و بگشايند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 150 متوالي ًا ًا كه متوالي اسم رارا كه چند اسم ‌االعداد) :چند (سياقهه‌االعداد): امداد (سياق امداد همه براي همه كنند وو براي منظور كنند جهت منظور يك جهت ‌اند ازاز يك شدهه‌اند ذكر شد ذكر آورند. صفت آورند. فعل يايا صفت يك فعل يك كارند در كارند فلك در خورشيد وو فلك مه وو خورشيد باد وو مه ابر وو باد ابر نخوري غفلت نخوري به غفلت آري وو به كف آري به كف نايي به تو نايي تاتا تو كار در كار جهت در خورشيد رارا ازاز جهت مه وو خورشيد باد وو مه ابر وو باد ابر است. گرفته است. نظر گرفته در نظر آدمي در براي آدمي بودن براي بودن احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 151 تنسيق الصفات: بياورند يايا براي يك_ متوالي بياورند صفات متوالي اسم ،صفات يك اسم، براي كنند: ذكر كنند: مختلف ذكر قيود مختلف فعل قيود يك فعل براي يك براي شهرآشوب ‌كار شهرآشوب ن‌كار شيرين شوخ شيري لوليان شوخ كاين لوليان فغان كاين فغان يغما رارا خوان يغما تركان خوان كه تركان من كه صبر ازاز من بردند صبر چنان بردند چنان احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 152 فرق تنسيق‌الصفات با اعداد اين فرق تنسيق‌الصفات با اعداد اين براي ‌الصفات براي است كه در تنسيق‌الصفات در اما در آورند ،اما متعدد آورند، صفات متعدد امر صفات يك امر يك يك صفت امر يك_ چند امر براي چند اعداد براي اعداد آورند. آورند. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 153 تنسيق‌الصفات و اعداد از نظر بديع تنسيق‌الصفات و اعداد از نظر بديع اعداد در اعداد زيرا در ارزشمندند ،زيرا هم ارزشمندند، لفظي هم لفظي سكوت عطف) يايا سكوت (واو عطف) ( oواو مصوت كوتاه مصوت كوتاه o مصوت ‌الصفات مصوت ق‌الصفات تنسيق در تنسي ‌ها وو در اسمم‌ها بين اس بين تكرار مكث تكرار eوو يايا مكث كوتاه oيايا e كوتاه o ‌شود. ي‌شود. ممي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 154 التفات: خطاب يايا ازاز به خطاب غيبت به سخن ااز_ز_ غيبت تغيير سخن تغيير است. خطاب به غيبت است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 155 روش تعليل و توجيه اظهار كه اظهار مطالبي كه براي مطالبي روش براي اين روش در اين در لطيفي ظريف وو لطيفي تعليل ظريف توجيه وو تعليل ‌شود وو توجيه ي‌شود ممي ‌شود. ي‌شود. ارائه ممي (ادبي) ارائه (ادبي) احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 156 دانست بايد دانست ابتدا بايد حسن تعليل :ابتدا نباشد لطيف نباشد اثري لطيف در اثري تعليل در اگر تعليل كه اگر كه باشد ،نمي‌توان داشته باشد، علمي داشته يا جنبه علمي آن اثر را ادبي دانست. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 157 تعليل در ادبيات اسلوب خاصي دارد تعليل در ادبيات اسلوب خا_صي دارد داشته استحساني داشته اقناعي وو استحساني جنبه اقناعي بايد جنبه وو بايد بر مبتني بر علمي ،وو مبتني برهاني وو علمي، نه برهاني باشد نه باشد بر مبتني بر تشبيه مبتني خود تشبيه (كه خود باشد (كه تشبيه باشد تشبيه است). كذب است). كذب احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 158 اگر تعليل ادبي زيبا نباشد (كه اگر تعليل ادبي زيبا نباشد (كه معمو ًالً هست) به آن حسن تعليل ‌گويند: تو زلف تو دو زلف چو دو بودي چو همرنگي بودي به همرنگي گرنه به شب گرنه شب قرارستي لحظه قرارستي يك لحظه تاريكم يك شب تاريكم در شب كي در كي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 159 مذهب كالمي: عقلي وو برهان عقلي قياس وو برهان مطلبي رارا بابا قياس مطلبي كنند. اثبات كنند. خطابي اثبات خطابي احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 160 بر ماما ستم بر رفت ستم اين رفت داديم اين بارگه داديم ماما بارگه خذالن؟ رسد خذالن؟ چه رسد گويي چه ستمكاران گويي قصر ستمكاران بر قصر بر زيرا دارد زيرا كالمي دارد مذهب كالمي صنعت مذهب مذكور صنعت بيت مذكور بيت انوشيروان كاخ انوشيروان كه كاخ ‌گويد ماما كه ي‌گويد مداين ممي قصر مداين كنگرة‌ة‌ قصر كنگر كه پيداست كه خود پيداست شديم ،خود خرابه شديم، چنين خرابه بوديم چنين دادگر بوديم دادگر كرد. خواهد كرد. چه خواهد ستمكاران چه قصر ستمكاران روزگار بابا قصر روزگار احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 161 بياورند دليلي بياورند مطلبي دليلي براي مطلبي دليل عكس :براي عرف ال ً مخالف عرف انتظار وو مخالف برخالف انتظار ال برخالف كه كام كه كام ً ‌هاي شيوهه‌هاي يكي ازاز شيو اين يكي باشد وو اين عادت باشد وو عادت است. طنز است. ايجاد طنز ايجاد كنم مي كنم ترك مي گل ترك موسم گل به موسم من به كه من حاشا كه حاشا كنم؟ كي كنم؟ كار كي اين كار ‌زنم اين عقل مميي‌زنم الف عقل من الف من احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 162 سؤال و جواب: گفتگو وو پاسخ يايا گفتگو پرسش وو پاسخ بر پرسش مبتني بر شعر مبتني شعر زيبا بايد زيبا سخنان بايد سؤاالت يايا سخنان باشد .سؤاالت مكالمه باشد. مكالمه جنبه ‌ها جنبه ب‌ها جواب مخصوص ًا ًا جوا باشد وو مخصوص ظريف باشد وو ظريف ‌اي وو نكتهه‌اي آن نكت در آن يعني در باشد ،يعني داشته باشد، ي_ داشته ادبي_ ادب باشد. هنري باشد. هنري احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 163 ‌كننده ش‌كننده پرسش جواب پرس سؤال وو جواب در سؤال در اگر ال ً ال اگر ‌شود .مث ي‌شود. مجاب ممي محكوم وو مجاب محكوم مث ً رد آن رارا رد بايد آن است بايد برهاني است سؤال برهاني سؤال آن بايد آن دارد بايد انتقاد دارد جنبه انتقاد اگر جنبه كنند وو اگر كنند طلبي آن طلبي در آن اگر در كنند وو اگر توجيه كنند رارا توجيه كنند. محال كنند. به محال احاله به آن رارا احاله بايد آن است بايد است احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 164 اگر در سؤال و جواب ،مخاطب كالم گوينده را برخالف مقصود او حمل كند ،صنعت اسلوب‌الحكيم است. احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه 165 نام هم نام ديگري هم صنايع ديگري بديعي ازاز صنايع كتب بديعي در كتب در آنها بعضي ازاز آنها بحث ازاز بعضي جاي بحث كه جاي ‌اند كه بردهه‌اند برد لغز يايا ال ً ال لغز ادبي است ‌هاي ادبي نظامم‌هاي ساير نظا در ساير در است مثمث ً در كه در مطايبه رارا كه هزل وو مطايبه معما وو هزل چيستان وو معما چيستان در بايد در ‌اند بايد كردهه‌اند مطرح كرد معنوي مطرح بديع معنوي بديع كرد. بررسي كرد. ادبي» بررسي «انواع ادبي» درس «انواع درس احمدعلي جعفري عضو هيأت علمي دانشگاه