صفحه 1:
صفحه 2:
صفحه 3:
وجود فاصله پین مرحله ناپختگی روش های نظری در فقه و
مرحله تألیف آثار اصولی
اصحاب رأی, آغاز گر تدوین اصول فقه در میانه ترن دوم
اولین افراد اصحاب رأی
del : مباحث قیاس, استحسان و حجیت خبر واحد را مطرح
کرده است
شیبانی : تألیف کتابی با عنوان « اصول الفقه »
صفحه 4:
صفحه 5:
نخستین تألیف شافعی : « الرسالة »
شهرت کتاب الرسالة به عنوان اولین کتاب مدون در
ple
ن ادله اریعه (کتابد سنت, اجماع و عقل) و تاکید پر
اختصاص اجماع و عقل به ضرورت
صفحه 6:
پررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
صفحه 7:
متکلمان قدیم معتزله بحث از دانش فقه را از نظر دور
نگذاشته بودند
گرایشی به تألیف کنابی پیرامون اصول فقه نداشتند
اکثر آثارشان, جدلی در رد اصحاب رای و اصحاب
عديث بوده ات
صفحه 8:
صفحه 9:
صفحه 10:
بررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
صفحه 11:
مذهب حنفیان, ارائه کننده دستگاه قفهی - کلامی
صفحه 12:
صفحه 13:
اوج بررسی اصولی در سده چهارم و پنجم
همانند کتاب مفاتيح العلوم خوارزمى
كتاب « المصطفى » نوشته « غزالى»: نقطه عطفى در
تأليفات اصولى
صفحه 14:
آثار اصولی در هزاره اخیر
صفحه 15:
تحول نسبتا محدود در آثار اصولی بعد از قرن ۴ و ۵
کتاب « المحصول» فخر رازی, اثری مهم در قرن ۶
تالف مهم در قرن ۷:
«الاحكام لاصول الاحکام» سیف الدین آملی (شافعی)
«مختصر المنتهى» ابن حاجب (مالكى)
كتاب « المواقف لاصول الشريعة» ابو اسحاق شاطبی که
قائل به مفتوح بودن باب اجتهاد بود.
صفحه 16:
7 33 ste SSS ea by
deer اضولئ louse Saag یگاه ممتاز حلقه هشام بن
حکم ویاران او
آولین آثاره پیرامون داختلاف
صفحه 17:
صفحه 18:
مرحله اول : ما قبل تالف
٠ «الالفاظ و مباحثها» ۱ هشام بن حکم
7
٠٠ ون الحدیث و ci يسيج عبد الرسيع
+
«الخصوص و العموم» ۱ ۴ ابوسهل نویختی
«خبر الواحد و العمل به» ۴ حسن ین موسی ویختی
صفحه 19:
«بيان الدين فى الاصول»
«مسائل الحديثين المختلفين»
صفحه 20:
مرحله دوم: تألیف علم اصول
٠ | «التذكرة باصول الفقه» ۵ شيخ مفيد
الا ی
۰ «الذریعة الی اصول الشریعة» سيد سرتفي
صفحه 21:
٠ «عدة الاصول»
بلى ميان اصول متكلمان و باور اهل حديث
صدید الدین حمصی. فقیهان بعد از طوسی را مقلدان او میداند
صفحه 22:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
ند
۲ سلار بن عبدالعزیز
٠ « التقريب فى اصول الفقه» ma
صفحه 23:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
«غنية النزوع الى علمی الاصول و الفروع»
صفحه 24:
نخستین منبع امامی که از « ادله اربعه » سخن گفته است
و عقل را به عنوان چهارمین منبع برشمرده است
مراد او از عقل, اصول عقلی بوده است.
صفحه 25:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
۰ « المصادر فی اصول الفقه» ۶ سدید الدین حمصی
صفحه 26:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
|« «معارج الاصول»
و + کتان وتيت 1
استصحاب
صفحه 27:
ee
4
۰« تهذیب الوصول الی علم الاصول ؛ مبادی الوصول | ۸. حسن بن يوسف على بن
الی علم الاصول ؛ نهاية الاصول» مطهر (علامه)
دارای مهمترین تحقیقات اصول بعد از محقق حلی
قرن ۸ و ٩ و قسمتی از قرن ۱۰ . مباحث اصول پیرامون
تألیفات علامه بوده است
صفحه 28:
٩ | مجد الدین ابوالفوارس
مج
۱ ۰ علاء الدین حلبی
يبب —_——
: منية اللبيب فى شرح التهذيب ۱ عمید الدین اعرجی
+
٠ «التقول فی تهذیب الاصول» ۲ سید ضیاء الدین اعرجی
ert SAS جح
صفحه 29:
5
أ
—
۰ الفوائد المدنية AF جمال الدین استرآیادی
یط
۰ «الدروس»؛ «القواعد و الفوائد» ۵ شهید اول
۰ « تمهید القواعد» ۶ شهید ثانی
صفحه 30:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
٠ «زيدة الاصول» ۷ علامة بهابى
7
بت re ee
| ۸. جمال الدین خسن بن
۰ «معالم الدین» زین ال
صفحه 31:
مرحله سوم : مرحله شکوفایی علم
۰ «مشارق الشموس فی شرح الدروس» ۱ حسین خوانساری
55 1
۰ «شرح المطالع» ۲ محمد شیروانی
صفحه 32:
دوره فترت
تفکری در حله با هدف مقابله با مکتب اصولی:
توسط گروهی از علمای شیعه شکل كرفت
صفحه 33:
از سال ۵۶۰ و با تألیف کتاب « النقض » اندیشه اخباری
گری جایگاه خاصی بيدا كرد
در قرن ۱۲ محمد امین استرآبادی, رواج دهنده این تفکر بوده
استر آبادی ابتدا از مجتهدان بود ولی به توصیه استادش
(ميرزا محمد استرايادى) اخبارى شد
تين شخص در تدوين انديشه هاى اخبارى
گری
صفحه 34:
نظر استرابادى در كتاب الفوائد المدن
اقتباسى از اصول اهل سنت
در قرن ۰۱۲ وحید بهبهانی به مبارزه با اندیشه اخباری گری
پرداخت
بهیهانی با وسف بحرانی (صاحب خدائق الناضرة) به مناظره
پزداخت
بهبهانى , ابتداء نزدیک به اندیشه اخباری گری بود و سپس
روش اجتهاد را پسندید
صفحه 35:
تم 8
کاربرد اصطلاح اخباری؛ نکاتی پیرامون اخباری گری
اولین بار در قرن۶ در"
صفحه 36:
3
۰ «الرسائل الاصولیث»
1
۰ «القواعد الاصولیث» ۲. سید مهدی بحر العلوم
هط
« المأمول فى علم الاصول ۳ جعفر کاشف الفطاء
۰ «قوانین الاصول» ۴ میرزای قمی
صفحه 37:
aS
ده
)
fries
oy dill eto اسماعیل
الدزفولی
ee
۶ سید علی صاحب الریاض
۰ «رسالة فی اجتماع الامر و النهی»
al 6 ۱۳ ۷ محمد تقی اصفهانی
Patel Gece soo «الفصول الغروية» ٠
br
٩ سید محمد مجاهد
| ۰ «مقاتیح الاصول»
صفحه 38:
tg
«شرح تجرید الاصول» ۲ محمد مهدی نراقی ۰
#ح چج جتبت:
۳ سید أبراهيم بن محمد
god wwe By «ضوایط الاصول» +
Der
صفحه 39:
۴ محمد ابراهيم بن محمد
حسن الكاخى
ببببببببببببببفجبوو بم
«الجراهر» vee Ag
۱
« المحصول فى علم الاصول» AF سیا معنس آلارچی:
mal
«فرائد الاصول» ۱ ۷ شیخ انصاری
۹
صفحه 40:
مرحله چهارم : مرحله بلوغ
سيا
SEIS IES SSE SNS
۰ «قریرات المیرزا الشیرازی » ۸ میرزا حسن شیرازی
7
0 "۳ ا
۰ «مطارح الانظار» V4 میرزا ابولقاسم کلانتر
57 /
سس سمح
۰ «بدائع الاصول» ۰ ۷ میززا il ge و
ao phe
#ت یت
٠ «بحر الفوائد» ۱ محمد حسن آشتیانی
ی
صفحه 41:
مرحله چهارم : مرحله بلوغ
اس
ه EE لاه واه تست
۰ « کفاية الاصول» ۲ محمد کاظم خراسانی
J
2 ی
ا Se که تا تنم
۰ «فواید الاصول» ۳ میرزاً حنین نائینی
VY
۰ «درر الفوائد» ۴ شیخ عبد الکریم حاثری
۰ «بدائع الافکار» ؛ «مقالات الاصول» ۵ ضیاء الدین عراقی
Do 7 يب
صفحه 42:
مرحله چهارم : مرحله بلوغ
۰ «نهاية الدرایث»
۰ « نهاية الاصول» ؛ « لمحات الاصول» ۷ سید حسین بروجردی
مسج
« حقائق الاصول» YA محسن حکیم
٩ سید حسن موسوی
بجنوردی
جح
صفحه 43:
تسیر
مرحله چهارم : مرحله بلوغ
دس د
a یج
۰ «مباحث الاصول Beagere
۹ سس
۰ «الرساتا الوصول ؛ آنوار الهداية ؛ بدايع '
الدرر فى نفى قاعدة الضرر ؛ الاستصحاب ؛ التعادل
و التراجيح ؛ الاجتهاد و التقليد ؛ الرسائل العشرة ؛
تهذيب الآصول ؛ تنقيح الاصول ؛ معتمد الاصول ؛
جواهر الاصول ؛ المحاضرات»
۱ امام خمينى
۲ سید ابولقاسم خوبی
ا
نقش اصحاب رأی در بنیاد علم اصول
بررسی
اصول فقه در
مکاتب «اهل
سنت»
1
نقش اصحاب رأی در بنیاد علم اصول
وجود فاصله بین مرحله ناپختگی روش های نظری در فقه و
مرحله تألیف آثار اصولی
اصحاب رأی ،آغاز گر تدوین اصول فقه در میانه قرن دوم
اولین افراد اصحاب رأی :ابویوسف +محمد حسن شیبانی
(شاگردان ابوحنیفه)
ابویوسف :مباحث قیاس ،استحسان و حجیت خبر واحد را مطرح
کرده است
2
شیبانی :تألیف کتابی با عنوان « اصول الفقه »
نقش اصحاب رأی در بنیاد علم اصول
شافعی ،شخصیتی موسس در علم اصول
بررسی
اصول فقه در
مکاتب
«اهل سنت»
3
شافعی ،شخصیتی موسس در علم اصول
نخستین تألیف شافعی « :الرسالة »
شهرت کتاب الرسالة به عنوان اولین کتاب مدون در
علم اصول
4
تبیین ادله اربعه (کتاب ،سنت ،اجماع و عقل) و تاکید بر
اختصاِص اجماع و عقل به ضرورت
معتزله و جریان تدوین اصول فقه
نقش اصحاب رأی در بنیاد
اصول
شافعی ،شخصیتی علم
در
موسس
علم اصول
5
بررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
معتزله و جریان تدوین اصول فقه
متکلمان قدیم معتزله ،بحث از دانش فقه را از نظر دور
نگذاشته بودند
گرایشی به تألیف کتابی پیرامون اصول فقه نداشتند
اکثر آثارشان ،جدلی در رد اصحاب رای و اصحاب
حدیث بوده است
6
نقش اصحاب رأی در بنیاد
اصول
شافعی ،شخصیتی علم
در
موسس
علم اصول
تدوین
معتزله و جریان
اصول فقه
7
ظاهریهفقه در مکاتب «اهل سنت»
بررسیفرقهاصول
فرقه ظاهریه
پیروان داود بن علی ظاهری (م 270ق)
تأکید بر نفی قیاس
8
نقش اصحاب رأی در بنیاد
اصول
شافعی ،شخصیتی علم
در
موسس
علم اصول
تدوین
معتزله و جریان
فقه
اصول
ظاهریه
فرقه
9
بررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
اصول نویسی حنفیان
اصول نویسی حنفیان
مذهب حنفیان ،ارائه کننده دستگاه فقهی ـ کالمی
ارائه نظریات معتدل در اصول در قرن چهارم
10
نقش اصحاب رأی در بنیاد
اصول
شافعی ،شخصیتی علم
در
موسس
علم اصول
تدوین
معتزله و جریان
فقه
اصول
ظاهریه
فرقه
اصول نویسی حنفیان
11
بررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
فراگیر شدن اصول فقه در میان مذاهب
فراگیر شدن اصول فقه در میان مذاهب
اوج بررسی اصولی در سده چهارم و پنجم
همانند کتاب مفاتیح العلوم خوارزمی
کتاب « المصطفی » نوشته « غزالی» ،نقطه عطفی در
تألیفات اصولی
12
13
نقش اصحاب رأی در بنیاد
اصول
شافعی ،شخصیتی علم
در
موسس
علم اصول
تدوین
معتزله و جریان
فقه
اصول
ظاهریه
فرقه
اصول نویسی حنفیان
فراگیر شدن اصول فقه در
میان مذاهب
بررسی اصول فقه در مکاتب «اهل سنت»
آثار اصولی در هزاره اخیر
آثار اصولی در هزاره اخیر
تحول نسبتا محدود در آثار اصولی بعد از قرن 4و 5
کتاب « المحصول» فخر رازی ،اثری مهم در قرن 6
دو تألیف مهم در قرن : 7
«االحکام الصول األحکام» سیف الدین آملی (شافعی)
«مختصر المنتهی» ابن حاجب (مالکی)
14
کتاب « المواقف الصول الشریعة» ابو اسحاق شاطبی که
قائل به مفتوح بودن باب اجتهاد بود.
جایگاه ممتاز حلقه هشام بن
حکم و یاران او
اولین آثار ،پیرامون «اختالف
حدیث»
مباحث الفاظ ،از قدیمی
ترین مباحث
«تفسیر نعمانی» ،قدیمی
ترین کتاب پیرامون مباحث
الفاظ
15
نکاتی پیرامون نخستین آثار اصولی شیعه
مراحل چهارگانه
مرحله
چهارم :
مرحله
بلوغ
16
مرحله سوم :
مرحله
شکوفایی
مرحله دوم :
تألیف علم
اصول
مرحله اول :
ما قبل
تالیف
مرحله اول :ما قبل تالیف
•
«االلفاظ و مباحثها»
• «اختالف الحدیث و مسائله»
• «الخصوص و العموم»
• «خبر الواحد و العمل به»
17
.1هشام بن حکم
.2یونس بن عبد الرحمن
.3ابوسهل نوبختی
.4حسن بن موسی نوبختی
مرحله دوم :تألیف علم اصول
• «التمسک بحبل آل رسول علیهم السالم»
.1ابن عقیل عمانی
• «تهذیب الشیعة»
.2ابن جنید اسکافی
• «بیان الدین فی االصول»
.3ابو منصور صرام
نیشابوری
• «مسائل الحدیثین المختلفین»
18
.4ابن داوود
(شیخ القمیین)
مرحله دوم :تألیف علم اصول
• «التذکرة باصول الفقه»
• «الذریعة الی اصول الشریعة»
19
.5شیخ مفید
.6سید مرتضی
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
.1شیخ طوسی
• «عدة االصول»
شیخ طوسی
پلی میان اصول متکلمان و باور اهل حدیث
ایجاد تحول در حجیت خبر واحد
20
صدید الدین حمصی ،فقیهان بعد از طوسی را مقلدان او میداند
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « التقریب فی اصول الفقه»
.2ساّل ر بن عبدالعزیز
الدیلمی
.3قاضی ابن بّر اج
21
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• «غنیة النزوع الی علمی االصول و الفروع»
.4ابن زهره حلبی
ابن زهره حلبی
تنها اثر باقی مانده از زمان شیخ طوسی تا اصول نویسان
حّله
مستندی مهم برای تاریخ مطالعه اصول شیعه
22
نزدیکی به سید مرتضی در محتوای مطالب و موضع گیری
ها
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
.5ابن ادریس حلی
ابن ادریس حلی
نخستین منبع امامی که از « ادله اربعه » سخن گفته است
و عقل را به عنوان چهارمین منبع برشمرده است
مراد او از عقل ،اصول عقلی بوده است.
23
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « المصادر فی اصول الفقه»
24
.6سدید الدین حمصی
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
.7نجم الدین حلی
• « معارج االصول»
نجم الدین حلی
آغاز گر حرکتی تحول آفرین در محافل امامی حّله
بهره گیری از تحقیقات غزالی و سایر اصول نویسان اهل
سنت با حفظ مواضع اصیل مکتب امامیة
25
ادله فقهی را پنج عدد می دانسته است :کتاب ،سنت ،
اجماع ،عقل ،استصحاب
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « تهذیب الوصول الی علم االصول ؛ مبادی الوصول
الی علم االصول ؛ نهایة االصول»
.8حسن بن یوسف علی بن
مطهر (عالمه)
حسن بن یوسف علی بن مطهر (عالمه)
دارای مهمترین تحقیقات اصول بعد از محقق حلی
26
قرن 8و 9و قسمتی از قرن ، 10مباحث اصول پیرامون
تألیفات عالمه بوده است
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
.9مجد الدین ابوالفوارس
.10عالء الدین حلبی
27
• منیة اللبیب فی شرح التهذیب
.11عمید الدین اعرجی
• « النقول فی تهذیب االصول»
.12سید ضیاء الدین اعرجی
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « غایة السئول فی شرح تهذیب االصول»
• الفوائد المدنیة
28
.13فخر المحققین
.14جمال الدین استرآبادی
• « الدروس» ؛ «القواعد و الفوائد»
.15شهید اول
• « تمهید القواعد»
.16شهید ثانی
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « زبدة االصول»
.17عالمة بهایی
• « معالم الدین»
.18جمال الدین حسن بن
زین الدین
• « الوافیة»
29
• « حاشیه ای معروف بر معالم»
.19فاضل تونی
.20حسین بن رفیع الدین
محمد الحسینی (سلطان
العلماء)
مرحله سوم :مرحله شکوفایی علم
• « مشارق الشموس فی شرح الدروس»
• « شرح المطالع»
30
.21حسین خوانساری
.22محمد شیروانی
دوره فترت
تفکری در حّله با هدف مقابله با مکتب اصولی،
توسط گروهی از علمای شیعه شکل گرفت
خصوصیات مکتب اخباری
نفی شیوه های اصولی و منحصر دانستن ماخذ احکام
در نصوص ائمه(ع)
نفی تقلید و اجتهاد
31
تاریخچه اخباری گری (: )1
از سال 560و با تألیف کتاب « النقض » اندیشه اخباری
گری جایگاه خاصی پیدا کرد
در قرن 6در آثار رضی بن طاووس دیده میشود
در قرن 12محمد امین استرآبادی ،رواج دهنده این تفکر بوده
است.
استر آبادی ابتدا از مجتهدان بود ولی به توصیه استادش
(میرزا محمد استرآبادی) اخباری شد
32
استر آبادی :نخستین شخص در تدوین اندیشه های اخباری
گری
تاریخچه اخباری گری (: )2
نظر استرآبادی در کتاب الفوائد المدنیة :شیوه های اصولی،
اقتباسی از اصول اهل سنت
استر آبادی ،ظواهر کتاب خدا را از حجیت به دور می دانسته
است
کربال ؛ مرکز اندیشه های اخباری گری
در قرن ، 12وحید بهبهانی به مبارزه با اندیشه اخباری گری
پرداخت
بهبهانی با یوسف بحرانی (صاحب حدائق الناضرة) به مناظره
پرداخت
33
بهبهانی ،ابتداء نزدیک به اندیشه اخباری گری بود و سپس
روش اجتهاد را پسندید
34
کاربرد اصطالح اخباری؛
اولین بار در قرن ، 6در
کتاب ملل و نحل
رواج اطالق اخباری گری،
شهرستانی
در قرن 11و با ظهور
بن صفت
استرآبادی با
جمعه
عبداهلل بن صالح
صلب»
«اخباری
سماهیجی بحرانی ؛ طرفدار
متعصب اخباری گری
میرزا محمد اخباری ،از
دیگر طرفداران تند اخباری
نکاتی پیرامون اخباری گری
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « الرسائل االصولیة»
.1محقق بهبهانی
• « القواعد االصولیة»
.2سید مهدی بحر العلوم
• « غایة المأمول فی علم االصول
• « قوانین االصول»
35
.3جعفر کاشف الغطاء
.4میرزای قمی
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
36
• « کشف القناع»
.5شیخ اسداهلل بن اسماعیل
الدزفولی
• « رسالة فی اجتماع االمر و النهی»
.6سید علی صاحب الریاض
• هدایة المسترشدین»
.7محمد تقی اصفهانی
• « الفصول الغرویة»
.8محمد حسین اصفهانی
• « مفاتیح االصول»
.9سید محمد مجاهد
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « رسالة فی االجماع و االستصحاب»
.10سید علی طباطبایی
.11شریف العلماء
• « شرح تجرید االصول»
• « ضوابط االصول»
37
.12محمد مهدی نراقی
.13سید ابراهیم بن محمد
باقر موسوی قزوینی
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « االشارات فی االصول»
• « الجواهر»
.15محمد حسن صاحب
الجواهر
• « المحصول فی علم االصول»
.16سید محسن االعرجی
• « فرائد االصول»
38
.14محمد ابراهیم بن محمد
حسن الکاخی
.17شیخ انصاری
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
39
• «تقریرات المیرزا الشیرازی »
.18میرزا حسن شیرازی
• « مطارح االنظار»
.19میرزا ابولقاسم کالنتر
• « بدائع االصول»
.20میرزا حبیب اهلل رشتی
• « بحر الفوائد»
.21محمد حسن آشتیانی
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « کفایة االصول»
.22محمد کاظم خراسانی
• « فواید االصول»
.23میرزا حسین نائینی
• « درر الفوائد»
• « بدائع االفکار» ؛ «مقاالت االصول»
40
.24شیخ عبد الکریم حائری
.25ضیاء الدین عراقی
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « نهایة الدرایة»
• « نهایة االصول» ؛ « لمحات االصول»
41
.26شیخ محمد حسین
اصفهانی
.27سید حسین بروجردی
• « حقائق االصول»
.28محسن حکیم
• « منتهی االصول»
.29سید حسن موسوی
بجنوردی
مرحله چهارم :مرحله بلوغ
• « مباحث االصول
• « الرسائل ؛ مناهج الوصول ؛ انوار الهدایة ؛ بدایع
الدرر فی نفی قاعدة الضرر ؛ االستصحاب ؛ التعادل
و التراجیح ؛ االجتهاد و التقلید ؛ الرسائل العشرة ؛
تهذیب االصول ؛ تنقیح االصول ؛ معتمد االصول ؛
جواهر االصول ؛ المحاضرات»
• « مصباح االصول»
42
.30شهید صدر
.31امام خمینی
.32سید ابولقاسم خویی