دستور وابستگی نظریه گروه‌های خودگردان

صفحه 1:
دستور وابستگی نظرية گروههای خودگردان اميد طبيب زاده ‎otabibzadeh@yahoo.com‏ ‏دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلى سينا 

صفحه 2:
مقدمه ویرایش دوم دستور زبان, بازسازی مجدد یک نظام ‎scl‏ و نه ویراییش سادة یک متن از طریق اصلاحات و اضافات دکتر باطنی دکتر صادقی دکتر غلامعلی زاده 

صفحه 3:
چرا نظریه؟ يكى | ‎shall‏ تظريه اين است كه از :طريق يافتن يا خلق كردره روابط ميان اجزاءٍ يديدة مورد بحث, درک لن پدیده را ساده تر و یا رفتار آن را توجیه کند در علوم انسانى روابط ميان اجزاعٍ يكى يديده برحسب نوع نكاه يا تأويل ما تغيير ميكند. و اين نه عيب اين علوم و نه حُسن [آن, ‎ash‏ ‏ويزكي ذاتى آن است. 

صفحه 4:
یک يديدة ثابت و دو دیدگاه متفاوت: دستور زایشی, برحسب روابط بين كل و جزء: على كتاب را به من داد 

صفحه 5:
دستور وابستگی, برحسب روابط بین هسته و وابسته (روابط على كتاب را به من داد 

صفحه 6:
بخش اول: دستور وابستگی ‎Tesniere 1959/1980; Engel 2006, Helbig and Buscha‏ ...2003 -دستوری صورتگراست ۲ -محیطی ازمایشگاهی براي بررسی جمله و ‎ul shel‏ بوجود میاورد (مت. نظام فارسی معیار رسمی امروز) -بزرگترین واحدی که بررسی میکند. حمله دستوری است: -جملة دستوری: من کتاب میخوانم -جملة غیردستوری: *من به کتاب میخوانم -جملة ناقص: ؟؟من میخوانم «جملة نقاندانه کمن لد له کتاب:میخوانم هدف از ت تحلیل نحوی: تعیین نقش تمام صورتهای کلمه یا واحدهای واژگانی 

صفحه 7:
۶ جمله * هستة هر جمله فعل اصلی یا مرکزی آن جمله است: ‎٠‏ على كتاب سبز را خواند ‏* بقية اجزاء جمله يا مستقیماً وابستة فعل هستند, يا وابستة یکی از وابسته های فعل: «علی» و «کتاب سبز» هر دو وابستة مستقیم فعل «خواندن» هستند: اولی در نقش فاعل و دومی در نقش متمم مستقیم ظاهر شده است. 

صفحه 8:
نظرية گروههای خودگردان: دو فرض اصلی * اولاً هرگروه نحوی, چه جمله باشد و چه گروه کوچکتری چون گروه اسمی يا صفتی و غیره. در نهايت از بيش از ينج نوع عنصر تشکیل نميشود. ‎٠‏ ثانياً ساخت هر كروه را تنها از طريق شرج روابط وابستكى در ميان همين ينج عنصر مد توان نمايش داد. 

صفحه 9:
پنج عنصر در تمام گروه ‎sh‏ نحوی هسته, . متمم اجباري هسته (متاج), متمم اختیاری هسته (متاخ), ‎Gols 629551‏ (افخ) که افزودهة هسته است, ‏نم نح بن ص ‎Usb‏ ‎aS (esl) ple 29591 ۰‏ 29591 کل گروه ‏ست 

صفحه 10:
چهار نوع وابستة موجود در هر "2 

صفحه 11:
1 هسته ‎dima *‏ هرگروه: عنصری است که صورت گروه با آن مشخص میشود. مثلا هستة گروه اسمی ‎aul‏ است, هستة گروه حرف اضافهای حرف اضافه ‎ical‏ هستة گروه صفتى صفت, و هستة گروه قیدی نیز قید است. ‏۰ در دستور. وتا فعل هستة جمله است, ازاینرو کل جمله را میتوان گروه فعلی ‏دانست. 

صفحه 12:
و 3. متممهایاجباریو اختیاره * متمم ها وابستههایی هستند که در ساخت ظرفیتی هسته قرار دارند * هسته ناظر بر صورت و تعداد متممهای اجباری و اختیاری خودش است, زیرا از زمانی که هسته به عنوان عنصری واژگانی در واژگان ‎Jel‏ زبان قرار دارد. صورت و تعداد متممهای ‎vd‏ واژه در ساخت ظرفیتی هسته مشخص 

صفحه 13:
حذف متمم اجباری گروه را غیردستوری میسازد: ؟؟على خواند على كتاب را خواند اما حذف متمم اختيارى باعث غيردستورى شدن گروه نحوی نمیشود: * على ازدواج كرد * علی با مریم ازدواج کرد 

صفحه 14:
۰ ۰ 4 افزودة خاص وابسته ای است که در ساختِ ظرفیتی هسته قرار ندارد. یعنی هسته نظارتی بر صورت و تعداد این افزوده ها ندارد اهل زبان به اقتضای بحث افزوده های خاص را به هر تعداد و هر صورتی که بخواهند به هسته می افزایند. البته هسته از حیث معنایی پیوندهای خاصی با افزوده های خاص خود دارد بطوری که اهل زبان نمیتوانند هر افزودة خاصی را با هرهسته ای بکار ببرند: علی لقمه لقمه غذا میخورد ؟علی لقمه لقمه کتاب میخواند (نشاندار) 

صفحه 15:
5 افزودة عام * نه وابستة هسته, بلکه وابستة کل گروه است. تعداد افزوده های عام ندارد, و هیچ پیوند معنایی خاصی نيز بين هسته و افزودة عام وجود ندارد, از اين رو اهل زبان ميتوانند به اقتضای بحث تقریبا هر افزودة عامی را با هر هسته و گروهی بکار ببرند: ° خوشبختانه على غذا میخورد ‎٠‏ خوشیختانه علی کتاب میخورد 

صفحه 16:
روابط وابستگی: علائم ‎٠‏ گروه- [گروه] * هسته- [هسته] ‎٠‏ متمم اجباری- [متاج] * متمم اختیاری< [(متاخ)] ۰ افزودة خاص- [/افخ/] ۰ افزودة عام- [-افع-] 

صفحه 17:
روابط وابستگی:ترتیب روابط * روابط وابستگی در میان عناصر ‎elas‏ گروه های نحوی: * 1. ابتدا متممهای اختیاری و اجباری همزمان و با پایه ای واحد اما با دو ابتدا و انتهای مستقل, به هسته وابسته میشوند: ۱ 5-5 * 1متاخ)], [متاح], [هسته]] 

صفحه 18:
ترتیب روابط سپس افزودة خاص به مجموع متممها و هسته ‎a ١‏ * [[/افخ/], [(متاخ)], ‎dele]‏ [هسته]] 

صفحه 19:
ترتیب روابط * بالاخره در پایان, افزودة عام به ‎us‏ گروه وابسته میشود: ‎٠‏ [[-اف-] .[/افج/], [(متاخ)], [متاج], [هسته]] 

صفحه 20:
ترتیب عناصر ‎[-e-sl-3]] +‏ ,[وافخ/]. [و(متاخ)], [ومتاج], [هسته]] ‏* ترتیب فرضی فوق در عمل به شکلهای دیگری در میآید. اما در هرحال ترتیب روابط وابستگی هماني خواهد بود که در بالا نشان دادیم. مثلاً | 1 ‏۰ ([رمتاجا, ‏ [ودافع-], [ولافة/]ء [(متاخ)] [هسته]] 

صفحه 21:
ترتیب روابط, ترتیب عناصر, سطوح وابستگی در دستور وابستگی ترتیب روابط مبین ساختار گروه نحوی ‎cul‏ و نه ترتیب ‎word) polis‏ ‎Sgalo) (order‏ 2003( ترتیب روابط را در سطوح وابستگي نمودارها میتوان مشاهده کرد 

صفحه 22:
* پس میزان پيوستگي عناصر به هسته را از ترتیب عناصر نمیتوان دریافت, بلکه سطوح وايستكى سبین آین آمز آسته عناصر سطوح بالاتر (متمم ها) پیوستگی بیشتری به هسته دارند, وعناصر سطوح پایینتر (افزوده ها) که از هسته دورتر هستند, دارای حوزة وسیعتری هستند(رک. اسلاید قبل). 

صفحه 23:
روابط وابستگی در انواع گروه ها * گاهی گروهی شامل تمام پنج عنصر فوق نيست. در اين موارد هم روابط وابستگی به همان ترتیب و شرحی که گفتیم اعمال میشود: ۰ [[-افع-], [متاج], [هسته]] | ۱ 

صفحه 24:
روابط وابستگی در انواع گروه ها ۶ وقتی تعداد افزوده های خاص بیشتر از یکی باشد, ابتدا افزوده ای که نزدیک تر به هسته ‎aid a, cul‏ وابسته می شود و بعد افزودة دورتر, به مجموع هسته و افزودة اوّل وابسته میشود: ۱ ۰ [/افخ/]. (/افخ/), [هسته]] 

صفحه 25:
روابط وابستگی در انواع گروه ها در مورد افزوده های عام نیز وضع به همین منوال است. یعنی افزوده های عامی که دورتر از هسته هستند, مجموع هسته و افزوده های عام نزدیکتر به هسته را توصیف ‎isu‏ (tain) eel] ‏اف‎ ۰ ۱ حوزة پوشش دهی افزودة عام اول بیش از افزودة ‎ple‏ ‏دوم است . یعنی افزودة اولی, افزودة دوم را هم میپوشاند 

صفحه 26:
‎٠‏ گاهی یک گروه نحوی شامل بیش از ينج عنصر است. که در این صورت فقط تعداد عناصر آن گروه میتواند بیش از پنج تا باشد اما تعداد اتواع ‎of‏ عتاصر درهرحال بیش از پنج نخواهد بود. چنین گروهی شامل پنج سطح خواهد بود: ‎ein ] ‏[ر(متاخ)].‎ 1, Mele), 1 esl ‏[1[-افع-],[,-افع-],[و/افخ/].1‎ ‎5 5 5 ]اهتسه[‎ 0 

صفحه 27:
تعداد عناصر, انواع عناصر, و ترتیب روابط * ترتیب افقی عناصر در مثال قبلی ترتیبی مفروض است., درحالیکه در گروههای_ نحوی واقعی اين ترتیب به شکل دیگری در میآید. اما ترتیب روابط وابستگی (یا همان سطوح) همواره به همان صورت باقی میماند و تغییری دران بوجود نميايد: 0 0 [[و/افخ/].[و-افع-].1,-افع-]ء[ب( ‎[ped dail Ulead ble‏ [,متاج].[1هسته]] بح 1 

صفحه 28:
شباهت گروههای نحوي گوناگون از حیث نوع عناصر و روابط وابستگیاشان * هر گروه نحوی الزاماً یک و فقط یک هسته دارد ۴ هسته در تمام آنها ممکن است وابسته هایی داشته باشد * نوع این وابسته ها در تمام گروهها به بیش از چهار تا نمیرسد: دو نوع متمم و دو نوع افزوده 

صفحه 29:
چند مثال از تفاوت گروههای نحوي گوناگون از ‎cu‏ نوع عناصر و روابط وابستگیشان ۶ هستة گروه اسمی اسم, هستة جمله فعل, هستة گروه حرف اضافه ای حرف اضافه است و غیره ۱ تعداد و نوع متممهاى هر هسته ویژگیهای خاص خودش را دارد: * -اسم و صفت (هسته های گروه های اسمی و صفتی) سه نوع, . -و حرف اضافه نیز(هستة گروه حرف اضافه ای) تنها یک متمم اجباری میگیرد 

صفحه 30:
مثالهایی دیگر تفاوت گروههای نحوی گوناگون از حیث متممها و افزودههایی که میگیرند افزودة خاص فعل را قید فعل, و افزوده عام گروه فعلى زا قيد جمله ميناميم ۱ * اسم پنج وابستة پیشین ميكيرد كه تماماً از افزوده هاى عام براى كل گروه اسمی محسوب میشوند: سور. صفت اشاره, عدد, مميز و شاخص. ‎٠‏ اسم همجنين ينج وابسته پسین در نقش افزوده های خاص خود میگیرد: صفت, افزودهٌ اضافه ای, بدل... 

صفحه 31:
مثال * حال, براساسن شبکه ای از روایط سلسله مراتبي وابستكى, نقش دستوري تک تک واحدهای واژگانی را در جمله اى چون جملة زیر نمایش میدهیم: * خوشبختانه علی, پسر مرجان, آن کتاب قرمز خود را با اشتیاق به دوست قدیمی اش داد 

صفحه 32:
تحلیل 1 * ابتدا هستة بزرگترین گروه نحوی. یعنی خود جمله را مشخص میکنیم و سپس وابسته های آن را مشخص ۰ هستة این جمله فعل «دادن» است که ساخت ظرفیتی آن در واژگان ذهنی فارسی زبانان به شکل زیر است: * دادن: <[فا], [متمم], [متح به ای] > * یعنی این فعل سه متمم اجباری میگیرد 

صفحه 33:
تحلیل 2 برجسب ‎gil‏ سآقته متممهاى هسته را در عت عراز ميان [خوشبختانه [على, 1 ‎rrr ee‏ أن كتاب ق . wl ‏به دوست قدیمی اشی]؛ [دادی]]‎ 

صفحه 34:
تحلیل 3 * حال تکلیف قیدهای «خوشبختانه» و «با اشتیاق» را مشخص + ی 3 27 * «خوشبختانه» افزودةٌ عام جمله است زیرا تقریباً با هر جمله ای بکار میرود (خوشبختانه باران آمد/ خوشیختانه ۰ «با اشتیاق» افزودة خاص فعل است زیرا فقط با برخی افعال کار میرود. و نه با همث افعال (مثلاً: *با اشتیاق باران آمد/ *با اشتیاق جنگل آتش نگرفت/ *با یاق هوا سرد شد., و غيره) 

صفحه 35:
تحلیل 4 ‎٠‏ بس حال ميتوان وضع عناصر جملة فوق و روابط وابستگی درون آن راب به سادكى نمايش داد: [[-خوشبختانهی],[علی, پسر مرجانی],[آن کتاب قرمز خود ساب ‎Laat‏ ‏ها [دادر]] 

صفحه 36:
تحلیل 5 اما كار تحليل نحوی هنوز به ‎OLL‏ نرسیده است. باید روابط وابستگی در تک تک كروههاى باقى مانده آنقدر تحلیل شود تا به واحدهای واژگانی برسیم * از گروه اسمي «علی. پسر مرجان» که دارای نقش فاعلی در جملة فوق است., آغاز میکنیم. هستة اين كروه ‎owl «de»‏ و اين هسته افزودة خاصی دارد که آن را بدل ميناميم. يس روابط وابستكى در اين كروه: * [[علمزن]. [/پسر مرزجان لیر بر اسن- بی] 

صفحه 37:
تحلیل 6 م حال روابط وابستگی را در گروه اسمی «پسر مرجان» نمايش دهيم تا كار تحليلٍ نحوي گروه اسمى فاعل در جملة فوق به پایان برسد. عناصر اين گروه عبارتند از یک هسته («پسر»), و یک افزودة خاص («مرجان») که آن را افزودة اضافه ای (افا) مینامیم: ] ‏[[يسو,..]:[/مرجان/ بن] كرو اسی- یر‎ ٠ 

صفحه 38:
تحلیل 7 ° حال نقش دستوري تکتک واحدهای واژگانی در گروه اسمی فاعلی در جملة فوق مشخص شده است: ۰ [[علی, را [[پسیر] [/مرجانل] ‎on‏ بدرآیرر. فاعر أ 

صفحه 39:
تحلیل 8 * گروه بعدی, گروه اسمي «لن کتاب قرمز خود را» است که در نقش متمم مستقیم در جمله ظاهر شده: اين گروه متشکل از سه عنصر هسته «كتاب», افزودة عام «آن», و دو افزودة خاص براى «كتاب»: صفت «قرمز» و اسم «خود» است: * [-ان-ر]. اکقایی]. [اقرمزی/]. [/خودرن/ااداگروه تما وه متمم 

صفحه 40:
تحلیل 9 8 حال میتوان نقش واحدهای واژگانی را در دو گروه اسمی فوق در چهارچوبی از روابط ‎La pall all‏ مرج[ ما را ‎ 

صفحه 41:
نتیجه گیری 1 * هر گروه نحوی شبیه به کشوری با نظام سياسي فدراتیو است. یعنی متشکل است از یک حکومت مرکزی (هسته) و چند ایالت خودكردان (وابسته ها). بزرگترین گروه نحوی ای ‎aS‏ در _ وابستگی مورد بررسی قرار میگیرد جمله است, و حکومت مرکزی در جمله همان فعل, و ایالتهای خودگردان 01 نیز همان گروههای نحوى. تشکیل دهندة جمله, یعنی متممها و . افزودهها هستند 

صفحه 42:
نتیجه گیری 2 * فعل در مقام هستة جمله, حاکم و ناظر بر روابط خارجي میان گروههاست, ‎daily, Lol‏ درونی هر گروه مستقل از فعل است و بر اساس سلسله ای از روابط وابستگی میان هسته و وابسته های آن در خود گروهها اداره میشود. * هریک از گروههای نحوی کوچکتر از جمله نیز خود همچون نظامی فدراتیو عمل میکنند که متشکل از یک حکومت مرکزی یا هسته, و چند ایالت خودگردان 

صفحه 43:
نتیجه گیری 3 * جمله های زبان در دو حوزة مجزا اما مرتبط واژگان و نحو تولید ميشود. ۰ بخش واژگان مثلاً شامل كلية افعال فارسی بعلاوة ساخت ظرفیتی آنهاست: به محض اینکه اهل زبان فعلی را برای ساختن جمله ای انتخاب میکنند. خودبخود و پیشاپیش ساخت بنیادین جملةّ موردنظر خود را نیز برمیگزینند. ۰ مثلاً اگر فعل «خوردن» به عنوان فعل مرکزی جمله انتخاب شود, خودبخود فاعل و متمم مستقیم نیز به عنوان دیگر عناصر موجود در ساختِ آن جمله برگزیده ميشود. 

صفحه 44:
نتیجه گیری 5 * بخش نحو شامل قواعدی نحوی است که بر ساختهاى بنيادين اصلی اعمال میشوند 3 ساختهاى بنيادين مشتق را يديد مياورند. ‎٠‏ ويزكيهاى اين دسته از ساختهاء ديكر صرفاً براساس بخش وازكان قابل تبيين نيست, بلكه براى تبيين انها بايد به قواعد نحوى موجود در بخش نحو نيز رجوع كرد. 

صفحه 45:
نتیجه گیری 6 ‎٠"‏ مثلاً بر اثر اعمال قاعدة نحوي مجهول ساز بر جملة «على غذا را خورد» (با ساخت بنیادین- اصلي ا|فاء مت||), جملة مشتق «غذا خورده شد» (با ساخت بنیادین مشتق |افایب,ر||) ‎ube dob‏ ‏۰ پس ساختهای بنیادین و اصلی زبان ساختهایی واژگانی هستند, اما ساختهای بنيادین و مشتق زبان ساختهایی واژگانی-نحوی هستند ‎٠‏ تعداد ساختهاى بنيادين اصلى و ساختهاى بنيادين و مشتق در تمام زبانها محدود است 

صفحه 46:
بخش دو: روابط وابستگی در جمله * هستة هر جمله فعل مرکزی آن است. ‎Julai sly‏ روابط وابستگی درجمله ابتدا باید فعل مرکزی آن جمله را شناخت. هر فعل در واژگان اهل زبان ساخت ظرفیتی خاصی دارد که نشان میدهد با چه تعداد و جه نوع متممهايى بايد يا ميتواند بكار رود. ساخت ظرفيتى فعل «اجاره دادن»: اجاره دادن: <[فا]. (مت]. [(متح بهای)]> ‎ole *‏ خانه:زا به مینا اجاره:داد 

صفحه 47:
متممهای اجباری و اختیاری اجاره دادن: <[فا], [مت], [(متح بهای)]> حذف متممهای اجباری باعت بدساخت شدن جمله میشود: *علی اجاره داد اما حذف متمم اختیاری باعث بدساخت شدن جمله نمیشود: علی خانه را اجاره داد یعنی متمم حرف اضافه ای «بهای», همواره با فعل «اجاره دادن» همراه است. و حتی اگر آن را همراه فعل هم نیاوریم معنای آن در درون فعل «اجاره دادن» مستتر است 

صفحه 48:
۰ ۰ یادآوری: ویژگی متممها متمم ها تحت تأثیر هسته خود. دارای صورت خاصی هستند که هرگونه تغییری در آن, جمله را غیردستوری میکند. مثلا متمم اختیاری فعل «اجاره دادن» لزوما یک گروه حرف اضافه ای «بهای» است, و هرگونه تغیبری در صورت اين متمم؛ باعث بدساخت شدن جمله مر شود: *على خانه را با مينا اجاره داد *على خانه را از مينا اجاره داد *على خانه را در مينا اجاره داد *على خانه را مينا اجاره داد 

صفحه 49:
افزوده های جمله ۶ اهل زبان در واژگان ذهنی خود اطلاعات دربارة ظرفیت فعل, یعنی صورتِ متممهای اجباری و اختیاری آن فعل دارند. * اما فعل «اجاره دادن» علاوه بر متممهلیش, با وابسته های دیگری نیز بکار میرود که پیوندشان با هسته به محکمی پیوند متممهای اجباری و اختیاری با هسته نیست. این وابسته های دیگر را که در ساخت ظرفیتی فعل قرار ندارند و اهل زبان به اقتضای موضوع و بحث, خود به جمله میافزایند, افزوده مینامیم. «ارزان» افزوده خاص فعل «اجاره دادن» است: * على خانه را ارزان به مینا اجاره داد 

صفحه 50:
افزودة خاص و عام فعل «ارزان» افزودهُ خاص «اجاره دادن» است. زیرا با هر فعلی بكار نمیرود: ۲ ؟ارزان باران آمد ؟ ارزان خوردم زمین اما «خوشبختانه» افزودة عامی است که به کل جمله وابسته مر شود: علی خوشبختانه خانه را به مینا اجاره داد «خوشبختانه» افزودة عام است زیرا تقریباً با هر فعلی بکار میرود: دیروز بارن آمد دیروز خوردم زمین افزودة خاص فعل < قید فعل, و افزودة عام < قید جمله 

صفحه 51:
تفاوت افزوده و متمم اختیاری 1 ۶ حذف افزوده و متمم اختیاری جمله را بدساخت نمیکند: * علی خانه را (ارزان) (به مینا) اجاره داد * اما تفاوتهایی بین متممهای اختیاری و افزوده ها وجود دارد: صورتِ متمم اختیاری تحت تأثیر هسته تعیین میشود اما صورت افزوده تحت تأثیر هسته تعیین نمیشود. برای فعل «اجاره دادن», بجای متمم حرف اضافه ای «به ‎jl «sl‏ متمم دیگری نمیتوان استفاده کرد, اما بجای 829581 خاص «ارزان» با صورت صفت, میتوان از افزوده هایی با صورت قید یا گروه حرف اضافه ای استفاده کرد: غللن. قانبزا, اززان[غادلاقد/ بالتوجه به:درآهد میتا به میت اجازه:داد 

صفحه 52:
تفاوت افزوده و متمم اختیاری 2 در یک جمله نمیتوان هر متمم را بیش از یک بار بکار برد: * *علی مرجان خانه را به مینا اجاره دادند *علی خانه را مغازه را به مینا اجاره داد *علی خانه را به مینا به حسن اجاره داد اما افزوده ها را میتوان: علی خانه را ارزان, عادلانه, با توجه به درآمد مینا, به مینا اجاره داد * علی خانه را دیروز, بعد از کی چانه زدن, سر ساعت دوازده, به مینا اجاره داد ۰ ۰ 

صفحه 53:
تفاوت افزوده و متمم اختیاری 3 خلاصه اینکه متممهای اجباری و اختیاری در ساخت ظرفیتی فعل قرار دارند, اما افزوده ها در ساخت ظرفیتی فعل مندرح نیستند. یعنی هركاه اهل زبان فعل خاصى را از وازگان خود برمیگزینند تا ‎ol a5‏ استفاده كنند. خودبخود متممهای آن ذ فعل را نیز برمیگزینند و تصریحاً با تلویحا بکار میبرند, اما اهل زبان افزوده ها را صرفا به اقتضای موضوع مورد بحث خود بکار میبرند 

صفحه 54:
ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنيادين 1 مجموع متممهای اجبارى و اختيارى هر فعل, ‎me‏ ظرفیتی ‎ol‏ فعل را نمایش میدهد: اجاره دادن: <فاء مت, (متح, «بهای»)> ساك ظرفتي كر قعل از زعاني که آنه قعل در واژگان زبان قراردارد مشخص مب اين دانش.- نحوی درباره هر ‎ne‏ در وازگان اهل زبان قرار دارد. 

صفحه 55:
ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنیادین 2 قر سات ظرقيقى إذر حمل بذارق :بعش ‎So I‏ نمود است, زيرا بعضى از متممها اختيارى هستند, و بعضی دیگر جایگزین پذیر با متممى ديكر: اجاره دادن: <فا, مت, ‎(Cio)‏ «بهای»)> یعنی ساخت ظرفیتی فوق مبین دو جملة محتمل است: الف. او خانه را اجاره داد ب. او خانه را به مینا اجاره داد 

صفحه 56:
ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنیادین 2 هريى از امكانات كوناكونى را كه در هر ساخت ظرفيتى وجود دارد. ساخت بنيادين ميناميم و ان را درون دو خط عمودی(||ساخت بنیادین||) نمایش میدهیم. پس ساخت ظرفیتی زیر دارای دو ساخت بنیادین است: اجاره دادن: <فاء مت (متح «بهای»)> الف. ||فاء مت, متح «بهای»|| ب. |إفاء مت|| 

صفحه 57:
وابسته های فعل ‎٠‏ فعل مهمترین عنصر جمله است. زیرا فعل تعیین میکند که جمله با چه متممهایی میتواند یا بايد ساخته شود. ‏۰ فعل مرکز ثقل جمله است. و تحلیل جمله از فعل اغاز میشود. ‏* انواع وابسته های فعل را درون انگارة زیر میتوان نمایش داد: 

صفحه 58:
انواع وابسته های فعل * چهار نوع وابسته فعل (و جمله) «یمیا ری woe 

صفحه 59:
متممهای فعل 1 * افعال فارسی هشت متمم دارند: ۶ 1 فاعل: * علی مریم را نگاه کرد/ علی کتاب را خواند * 2 متمم مستقیم (یا همان مفعول مستقیم): * علی مریم را نگاه کرد/ علی کتاب را خواند ۶ 3 متمم حرف اضافه ای (یا همان مفعول حرف اضافهای) * على به مریم نگاه کرد/ علی از ماجرا سخن گفت * 4 متمم اضافه ای (یا مضاف الیهی) * على کتاب را تحویل من داد/ گویشی: علی نگاه مریم کرد 

صفحه 60:
5 مسند (یا متمم فاعلی) هوا سرد است/ او مهندس ‎cal‏ ‏6 تميز (يا متمم مفعولى) همدان را هگمتانه مینامیدند 7 متمم بندی به او گفتم ‎aly aS‏ 8 متمم قیدی علی خوب رفتار کرد 

صفحه 61:
افزوده های فعل افزوده های فعل به دو دسته تقسیم میشوند: ‎wl‏ افزوده ‎sb‏ خاص يا قید فعل: به تندی با او حرف زد 2 افزوده هاى عام يا قید جمله: خوشبختانه با او حرف زد 

صفحه 62:
وابسته ‎sb‏ اسم (گروه اسمی) انواع وابسته های اسم را در قالب انگارة زیر در زبان فارسی شناسایی و طبقه بندی کنیم: اجباری (یسین) متمم‌ها اختیاری (پسین) وابسته‌های اسم خاص (پسین) افزوده‌ها عام (پیشین) 

صفحه 63:
مقدمه دربارة وابستههاى اسم در فارسی به چند تحقيق ارزشمند ميتوان اشاره كرد (مخصوصا باطنى 1348: 136 تا 170؛ صادقی و ارژنگ 9 45-23؛ حقشناس و دیگران 1385: 6 تا 143) میان متممها و افزوده های اسم نشده است. و تمام انها را یکجا و بدون متمایز ساختن از هم معرفی و توصیف کرده اند 

صفحه 64:
۱ همة متمم های اسم چه اجباری باشند و چه اختیاری, از زمرة وابسته های پسین اسم محسوب میشوند * افزوده های عام اسم همه پیشین, و افزوده های خاص * افزوده های خاص ‎dium lad‏ گروه (و افزوده های خاص پیش از خود) را توصیف میکنند درحالیکه افزوده های ‎IS saul ple‏ گروه اسمي پس از خود را توصیف 

صفحه 65:
predicative) ‏فقط اسمهای گزاره ای‎ WE ‏متمم میگیرند, یعنی اسمهای حاصل از‎ 5 deverbal) ‏از فعل‎ wil Se wl wile .)1386 ‏(کریمیدوستان.‎ (0 ‎٠‏ اين اسمهای مشتق از فعل, تا حدی ساخت ظرفیتی فعل پایة خود را حفظ میکنند ‏* متممهای اسم يا اختیاری هستند یا اجباری ‎«sl ‏واز حيث نوع به سه دستة حرف اضافه‎ ٠ ‏اضافه اى و بندى تقسيم ميشوند‎ 

صفحه 66:
معروفترین اسم گزاره ای در فارسی, مصدر است. مثلا فعل مرکب «کنار آمدن» دارای ساخت ظرفیتی زیر است: <فاعل, متمح «بایی»,(متح «بری»)>: او با علی بر سر پول کنار آمد مصدر این فعل نیز درمقام هستة گروه اسمی , متممهای فوق را با تفییری در صورت بعضی از آنها حفظ میکند: <متاء متح «بهای», (متح «بری»)>: [کنارآمدن او با علی بر سر پولیرو استاً 

صفحه 67:
اسم مصردرهای «اخراج, پایان. پرورش, تقلیل, تهیه, حفظ, خدمت» نیز که معنای مصدری دارند, اسمهايي گزاره ای هستند که ساختی ظرفیتی دارند. مثلا ساخت ظرفیتی اسم گزارهاي «خدمت» (مشتق از «خدمت کردن»): خدمت: <متا, متح «بهای»/ «دری»>: [خدمت او به دانشگاهی ] مفيد بود وه اسمی [خدمت او در ارتشیره اسیاً مفيد بود 

صفحه 68:
متمم های اجباری اسم برای پی بردن به ‎Ul Sul‏ اسمی متمم اجباری دارد یا نه, آن را در موقعیت فاعل در درون قالب زیر میگذاریم: ‎clay Jed + rime + [dels] +‏ «بودن» يا «شدن» ‏«ورزش» متمم اجباری نمیخواهد زیرا جملة زیر دستوری ست: ‎٠‏ ورزش ضروری است ‏۴ اما«استناد» میخواهد چون جملة حاصل صحیح نیست: ‏* *استناد ضروری است ‏* پس ساخت ظرفیتی اسم «استناد»: <متح «به ای»> ‏استناد به پرونده ضروری است 

صفحه 69:
متمم های اختیاری اسم 1 * یک ویژگی مهم ‎sly‏ شناسایی متممهای اختیاری: * هر هسته ای صورت متمم خودش را مشخص ميكند. پس زبان آموزان برای یادگیری صورت صحیح متمم های هر هسته ‎dub‏ ساخت ظرفیتی آن هسته را بصورت یک ویژگی واژگانی فرابگيرند. تغییر: بکاربردن یک هسته با متممی بغیر از متمم خاص خودش باعث بدساخت شدن جمله میشود 

صفحه 70:
متممهای اختیاری اسم2 * مثلا اسمی چون «اختفا» یک متمم اضافه ای اجباری میگیرد: ۰ *اختفا جرم است/ اختفای مدارک جرم است * اما «اختفا», یک متمم حرف اضافه ای «ازی» اختیاری هم میگیرد: ۰ [اختفای مدارک از مأمور قانون, ... ] جرم است * اين كروه متمم است جون تغيير در صورت آن باعث بدساختى جمله ميشود: ۰ اختفای مدارک *با/ *بر/ *به مأمور قانون جرم است هیچ قاعده ای توضیح نمیدهد چرا متمم اختیاری اسم «اختفا», گروه حرف اضافه ای «ازی» است, پس این ویژگی در قالب یک ساخت ظرفیتی در واژگان درج ميشود: * اختفا: <متاء متح («ازی»)> 

صفحه 71:
انواع متممهای اسم 1. متمم حرف اضافه ای متمم حرف اضافه ای «ازی» (برداشت, توصیف, خواهش, فهم): یک) برداشت: <متمم اضافه ای, متمم حرف اضافه ای «ازی»>: برداشت دوستان از ماجرا جالب بود دو)توصیف: <متمم اضافه ای, (متمم حرف اضافه ای «ازی»)>: توصيف على از ماجرا درست بود متمم حرف اضافه اى «به اى»:(اتكاء استناد. اشاره, اعتراف, اعتقاد, تحویل, توجه, دستور و عنایت»): یک)اتکا: <متمم اضافه ای, متمم حرف اضافه ای «به ای»>: اتکای ما به لطف شماست دو)استناد: <متمم اضافه ای, متمم حرف اضافه ای «به ای»>: استناد او به قانون است 

صفحه 72:
انواع متممهای اسم 2. متمم اضافه ای * تمام اسمهای گزارهرای دارای یک متمم اضافه ای اجباری يا اختیاری هستند زیرا پس از اسمگردانی, ‎JE‏ ‏در مورد قريب به اتفاق اين اسمها مبدل به متمم اضافه اى ميشود. ‎ay Mio‏ تغيير ظرفيت در فعل «موافقت كردن» و اسم «موافقت» توجه شود: ‎٠‏ موافقت کردن: <فا, متح «به ای»> ‏* او با ما موافقت کرد ‏* موافقت: <متاء ‎Gio‏ «به ای»>: ‏۶ [موافقت او با مایر,, سی] عجیب بود ‏* محل متمم اضافه ای همواره پس از هستة اسمی است 

صفحه 73:
انواع متممهای اسم 3. متمم بندی متمم بندي اسم همواره یک متمم اختیاری است: ۹ عقيدة او (که جنگ بعدی بر سر آب است) صحیح است ۶ معمولا فقط اسمهایی بند متممی میگیرند که در ساخت ظرفیتی فعل پاية آنها نیز بند متممی وجود داشته باشد. مثلا اسمهایی چون «اتکا, اختفاء استناد و عنایت» بند متممی نمیگیرند. اما اسمهایی چون «اصرار خواهش. موافقت و قصد». بند متممی مي * موافقت: <متاء متح «بایی». (بند متممی)>: ۰ موافقت او با ما (که جنگ بعدی سر آب است), جالب بود 

صفحه 74:
افزوده های اسم هرگروه اسمی الزاما مرکب از یک هستة اسمی است بعلاوة صفر تا چند وابسته که یا متمم هستند یا افزوده افزوده هاى اسم عناصری هستند که در ساخت ظرفیتی اسم قرار ندارند. و اهل زبان بسته به بافت و به اقتضای موقعیت برای توصیف اسم از آنها استفاده میکنند افزوده های عام پیش از اسم قرار میگیرندو کل گروه اسمی پس از خود را توصیف میکنند افزوده های خاص پس از اسم قرار میگیرندو هستة اسمی پیش از خود را توصیف میکنند 

صفحه 75:
افزوده های ‎uw) pls‏ پیشین)اسم 1 ۰ افزوده هاى عام يا ييشين. اسم به افزوده ‎wh‏ ‏اطلاق میشود که پیش از اسم قرار میگیرند. ‎٠‏ درمورد نوع و محل هریک از افزوده های پیشین آسم تحقیقات مفصل و ارزشمندی صورت گرفته است (در مورد نوع افزوده های پیشین رک. صادقی و ارژنگ 1358؛ حقشناس 5 96 تا 143؛ و در مورد محل آنها رک. باطنی1372: 137 تا 170) 

صفحه 76:
افزوده های عام (پیشین) اسم2 نوع و موقعیت * افزوده های پیشین در موقعیتهای زیر ظاهر مر موقعيت اول موقتيت دوم موقبيت سوم موقعيتجهارم موقعيت بنجم ‏ هسته أكثر مر عددهازرییی راملی) آقاردعس اسم یگ جع یسم نم جند ‎Le genau‏ "الهسيرا حاج داعس اليد شام دعرب جدت يونين ‎ph at Gately‏ كدام رن رن برخى مجم وبي طورمينا ‎ol ase‏ قلائزين: ريني ‎et erase ater‏ أسم =| eS MAR .یسرد‌تمر‎ tale ‎bm gael co aL‏ نفررين آقائوي, مهندسيب.] 

صفحه 77:
افزوده های عام (پیشین) اسم3 * در گروه اسمی زیر میتوان تمام پنج موقعیت فوق را به عنوان نمونه مشاهده کرد: ‎٠‏ [همة اين هزار نفر أقاى مهندس] اينجا كار مي 7 ‎sl Cyt ‏[همةيى اينرى هزاس‎ ٠ ‏مهفد لسن رمسته) آکروه اسمی‎ ‏* این وابسته ها دارای تمام ویژگیهایی هستند که برای افزوده های عام برشمردیم: © 1581| ات ار ی عن ‎sac bs FO‏ و را ای 

صفحه 78:
افزوده های عام (پیشین) اسم4 حذف هیچکدام از اين افزوده هاء باعث تغییر موقعیت افزوده های دیگر نمرٍ شود: [همةری, اين‌ري دوهزارری, دلاورریم مردرسته)] گروه است [تمام‌ری آن‌ري چهل‌رس, فروندربینن هواپیهارست ]ریب اسن [تمام‌ری آن‌ري ممنترین‌رر,) ‎MHD‏ ریم) مردالارسن) وه اسن ‎(yy AOS (VF LoD]‏ تقنگارستآثره اسن [کدام‌رري مهندس‌رم/ تاصدیرستآگروه است [بهترینزس) تفع‌ریپن) صیوه (ستم؛آگروه اسن ‏[جدررى دور تارییان احهقی (ست)آگروه اسی ‎lop flan SIS (yee)‏ ‏[ يتحر قهرمان رمسم أكروه اسمن ‏(آب ری (مقلاً در: [آب] میخواهم) 

صفحه 79:
افزوده های خاص (پسین) اسم1 ۰ افزودههاى خاص يا يسين به وابسته هايى اطلاق میشود که پس از اسم قرار میگیرند و هستة گروه اسمی را توصیف ‎so‏ ‏كتنر وابسته های پسین اسم در یکی از پنج موقعیت كوناكونى كه در جدول زير نمايش داده شده است, ظاهر ميشوند. اين موقعيتها را به دنبال موقعيتهاى ييشين شماره گذاری کرده ایم: دهم * اسم صفت بیانی وابستة اضافی بدل گروه حرف اضافه ای بند مبهمانما هستند ‎ile yt lal‏ جنا بآقاعمحمدىي ري كه ديروز از تهرلزباركشتتن] 

صفحه 80:
افزوده های خاص (پسین) اسم2 حذف هیچکدام از وابسته هاء باعث تغییر موقعیت وابستة دیگری تهيشوة: [استادریس, عزیزرسن, ماریی, آقای محمدی‌ررر, که دیروز از تهران بازگشتندر.,] ۰ [درخواست‌رس» بجایرسن, اوربین, از دوستان قديمشن,] * [استادرى.ى, برجستةرن ., علوم روحانىب.ى, حضرت ارسلان كيسو درازررنی. كه سالها در طلب علم مرارتٍ غربت كشيده بودر,] + [خواهش رو اوررى, از مان, كه به ديدارش برويمربن)]ء 

صفحه 81:
روابط وابستگی در گروه های اسمی (تصویر کلی) 0 ‏هشتم نهم‎ gaa oa es sealer « ie cae a nies 

صفحه 82:
روابط وابستگی در گروه های اسمی (چند مثال1) [[-نمام -د] [-آن-د] [سبهترين -د] [ جموانان. ‏ ] [بشجاع ] [/سرزمین ایران 7] [/که از جان خود گذشتند امد + + ry + 

صفحه 83:
روابط وابستگی در گروه های اسمی (چند مثال2) ۰ [برداشتت] [دوستان سم اه ] [(از ماجرا)و, اختباری: 

صفحه 84:
روابط وابستگی در گروه ‎sb‏ اسمی (چند منال3) [dln all Taha eyelid it لا 

صفحه 85:
on چند ‎Jlic‏ از روابط وابستگی در جمله 1 ب | ‎dea]! hal‏ [ه فياك دمن م رقن لجرلا أنحريل ‎[ob‏ 

صفحه 86:
چند مثال از روابط وابستگی در جمله 2 ‎(jas an a] (oll) (ot lal] ۳‏ اور ‎I‏ 5 ]دود 

صفحه 87:


دستور وابستگی نظریۀ گروههای خودگردان امید طبیب زاده ‏otabibzadeh@yahoo.com دانشیار گروه زبانشناسی دانشگاه بوعلی سینا 1 مقدمه ویرایش دوم دستور زبان ،بازسازی مجدد یک نظام است ،و نه ویرایش سادۀ یک متن از طریق اصالحات و اضافات دکتر باطنی دکتر صادقی دکتر غالمعلی زاده 2 چرا نظریه؟ یکMی از اهداف نظریMه ایMن اسMت کMه از طریق یافتن یMا خلق کردن روابMط میان اجزاءِ پدیدۀ ِ مورد بحMث ،درک آMن پدیده را سMاده تMر و یا رفتار آن را توجیه کند در علوم انسMانی روابMط میان اجزاء ِMیک پدیده برحسMب نوع نگاه یMا تأویMل مMا تغییMر میکند ،و حسMن آMن ،بلکه ایMن نMه عیMب ایMن علوم و نMه ُ ی ذاتی آن است. ویژگ ِ 3 یک پدیدۀ ثابت و دو دیدگاه متفاوت: دستور زایشی ،برحسب روابط بین کل و جزء: علی کتاب را به من داد 4 دستور وابستگی ،برحسب روابط بین هسته و وابسته (روابط وابستگی): علی کتاب را به من داد 5 بخش Mاول :دستور وابستگی ‏Tesniere 1959/1980; Engel 2006, Helbig and Buscha …2003 • • • • • • • • 6 دستوری صMورتگراستمحیطMی آزمایشگاهMی برای MبررسMی جملMه و اجزاء ِMآنبوMجود میاورد (مث .نظMام فارسی معیار رسمی امروز) بزرگترین واحدی Mکه بررسی میکند ،جمله دستوری است:جملۀ دستوری :مMن کتاب میخوانمجملۀ غیردستوری* :Mمن به کتاب میخوانمجملۀ ناقص :؟؟من میخوانمجملۀ نشاندار :؟مMن لقمه لقمه کتاب میخوانمهدف از تحلیMل نحوMی :تعییMن نقMش Mتمام صMورتهای کلمMه یا واحدهای واژگانی هستۀ جمله • هسMتۀ هMر جملMه فعMل اصMلی یMا مرکزی آMن جمله است: • علی کتاب سبز را خواند • بقیۀ اجزا ِء جمله یا مستقیما ً وابستۀ فعل هستند، یا وابستۀ یکی از وابسته های فعل« :علی» و «کتاب سبز» هر دو وابستۀ مستقیم فعل «خواندن» هستند :اولی در نقش فاعل و دومی در نقش متمم مستقیم ظاهر شده است. 7 نظریۀ گروههای خودگردان :دو فرض اصلی • اوال ً هرگروه نحوی ،چMه جملMه باشMد و چه گروه کوچکتری چون گروه اسMمی یMا صفتی و غیره، در نهایMت از بیMش از پنMج نوع عنصMر تشکیل نمیشود. • • ثانیا ً شرح طریMق از تنهMا را گروه هMر سMاخت ِ روابMط وابسMتگی در میان همیMن پنMج عنصMر مMی­ توان نمایش داد. 8 پنج عنصر در تمام گروه های نحوMی • • • • • 9 هسته، ی هسته (متاج)، متمم اجبار ِ ی هسته (متاخ)، متمم اختیار ِ افزودۀ خاص (افMخ) کMه افزودۀ هسMته است، .1 .2 .3 .4 و .5افزودۀ عام (افMع) کMه افزودۀ ک ّ ل گروه است چهار نوع وابسMتۀ موجود در هر گروه نحوMی 10 پنج عنصر .1هسته • هسMتۀ هرگروه :عنصMری اسMت کMه صورت گروه بMا آMن مشخMص می­شود .مثال هسMتۀ گروه اسمی اسMم اسMت ،هستۀ گروه حرف اضافه­ای حرف اضافMه اسMت ،هسMتۀ گروه صMفتی صفت ،و هستۀ گروه قیدی نیز قید است. • در دسMتور وابسMتگی ،فعMل هسMتۀ جملMه است، ّ کل MMجملMMه را می­توان گروه فعلی ازاین­رو دانست. 11 2 و .3مMتمم­هMایاMجMبارMیو اMخMتیارMی • متمMم هMا وابسMته­هایی هسMتند کMه در ساخت ظرفیتی هسته قرار دارند • هسMته ناظMر بر صورت و تعداد متمم­های اجباری و اختیاری خودش اسMت ،زیرا از زمانی کMه هسMته بMه عنوان عنصMری واژگانی در واژگان ل Mزبان قرار دارد ،صورت و تعداد متمم­های اه ِ آMن واژMه در سMاخت ظرفیتMی هسMته مشخص است 12 و .3تMMMفاوMتمMتمم­هMایاMجMبارMیو2 اMخMتیارMی • حذف متمم اجباری گروه را غیردستوری می­سازد: • ؟؟علی خواند • علی کتاب را خواند • امMا حذف متمMم اختیاری باعMث غیردستوری شدن گروه نحوی نمیشود: • علی ازدواج کرد • علی با مریم ازدواج کرد 13  .4افزودۀ خاص • • • • 14 سMاخت ظرفیتMی هسته قرار وابسMته ای اسMت کMه در ِ ندارد ،یعنMی هسMته نظارتMی بر صMورت و تعداد این افزوده ها ندارد اهMل زبان بMه اقتضای بحMث افزوده های خاص را بMه هر تعداد و هMر صMورتی کMه بخواهنMد بMه هسMته می افزایند. البتMه هسMته از حیMث معنایMی پیوندهای خاصMی با افزوده های خاص خود دارد بطوری کMه اهMل زبان نمیتواننMد هر افزودۀ خاصی را با هرهسته ای بکار ببرند: علی لقمه لقمه غذا میخورد ؟علی لقمه لقمه کتاب میخواند (نشاندار)  .5افزودۀ عام • نMه وابسMتۀ هسMته ،بلکMه وابسMتۀ ک ّ ل Mگروه است. هسMته کوچکتریMن نقشMی در تعییMن صورت و تعداد افزوده های عام ندارد ،و هیMچ پیوند معنایMی خاصMی نیMز بیMن هسته و افزودۀ عام وجود ندارد ،از ایMن رو اهMل زبان میتواننMد به اقتضای بحMث تقریبا ً هMر افزودۀ عامMی را بMا هر هسته و گروهی بکار ببرند: • خوشبختانه علی غذا میخورد • خوشبختانه علی کتاب میخورد 15 روابط وابستگی :عالئم • گروه= [گروه] • • • • • 16 هسته= [هسته] متمم اجباری= [متاج] متمم اختیاری= [(متاخ)] افزودۀ خاص= [/افخ]/ افزودۀ عام= [-افع]- روابط وابستگی:ترتیب روابط • روابMط وابسMتگی در میان عناصر تمام گروه های نحوی: • .1ابتدا متمم­های اختیاری و اجباری همزمان و بMا پایMه ای واحMد امMا بMا دو ابتدا و انتهای مستقل، به هسته وابسته میشوند: • [[(متاخ)][ ،متاج][ ،هسته]] 17 ترتیب روابط • سMپس افزودۀ خاص بMه مجموع متممهMا و هسته وابسته میشود: • [[/افخ([ ،]/متاخ)][ ،متاج][ ،هسته]] 18 ترتیب روابط • باالخره در پایان ،افزودۀ عام به ک ّ ل گروه وابسته میشود: • [[-افع/[، ]-افخ([ ،]/متاخ)][ ،متاج][ ،هسته]] 19 ترتیب عناصر • [[-3افMMMع/2[، ]-افخ(1[ ،]/متاخ)]1[ ،متاج]، [هسته]] • ترتیMب فرضMی فوق در عمMل به شکلهای دیگری در میآیMMد ،امMMا در هرحال ترتیMMب روابط وابسMتگی همانMی خواهMد بود که در باال نشان دادیم .مثالً: [-3افMMع/2[ ،]-افخ(1[ ،]/متاخ)]، • [[1متاج]، [هسته]] 20 ترتیب روابط ،ترتMیب عناصر ،سطوح وابستگی • در دسMتور وابسMتگی ترتیMب روابMط مبیMن ساختار گروه نحوی اسMت و نMه ترتیMب عناصر (word ( )orderملچوک )2003 ی نمودارها • ترتیMب روابMط را در سMطوح وابسMتگ ِ میتوان مشاهده کرد 21 سطوح وابستگی ی عناصMر بMه هسته را از • پMس میزان پیوسMتگ ِ ترتیMب عناصMر نمیتوان دریافMت ،بلکMه سطوح وابستگی مبین این امر است • عناصMر سMطوح باالتMر (متمMم هMا) پیوستگی بیشتری بMه هسMته دارنMد ،وعناصMر سMطوح پایینتر (افزوده هMا) کMه از هسMته دورتMر هستند ،دارای حوزۀ وسیعتری هستند(رک .اسالید قبل). 22 روابط وابستگی در انواع گروه ها • گاهMی گروهMی شامMل تمام پنMج عنصر فوق نیسMت .در ایMن موارد هMم روابMط وابسMتگی به همان ترتیب و شرحی که گفتیم اعمال می­شود: • [[-افع[ ،]-متاج][ ،هسته]] 23 روابط وابستگی در انواع گروه ها • وقتMی تعداد افزوده های خاص بیشتMر از یکی باشMد ،ابتدا افزوده ای کMه نزدیMک تMر بMه هسته اسMت ،بMه هسMته وابسMته مMی شود و بعد افزودۀ دورتMر ،بMه مجموع هسMته و افزودۀ اوّل وابسته می­شود: • [[/افخ/[ ،]/افخ[ ،]/هسته]] 24 روابط وابستگی در انواع گروه ها • در مورد افزوده های عام نیMز وضMع بMه همین منوال اسMت ،یعنMی افزوده های عامMی کMه دورتMر از هسته هسMتند ،مجموع هسMته و افزوده های عام نزدیکتMر به هسته را توصیف میکنند: • [[-افع-[ ،]-افع[ ،]-هسته]] حوزۀ پوشMش دهMی افزودۀ عام اوMل بیش از افزودۀ عامM دوم MاسMت .یعنMی افزودۀ اوMلMی ،افزودۀ دوم را هم میپوشاند 25 تعداد عناصر و انواع عناصر • گاهMی یMک گروه نحوی شامMل بیMش از پنMج عنصر اسMت ،کMه در ایMن صMورت فقMط تعداد عناصر آMن گروه میتوانMد بیMش از پنMج تMا باشMد اما تعداد انواع آMن عناصMر درهرحال بیMش از پنMج نخواهد ِ بود .چنین گروهی شامل پنج سطح خواهد بود: [[-5افMع-4[،]-افMع/3[،]-افMخ/2[،]/افMخ(1[،]/متاخ)](1[،متاخ)]1[ ،متاج]، [1متاج][،هسته]] 26 تعداد عناصر ،انواع عناصر ،و ترتیب روابط • ترتیMب افقMی عناصMر در مثال قبلMی ترتیبی ی مفروض اسMت ،درحالیکMه در گروههای نحو ِ واقعMی ایMن ترتیMب بMه شکMل دیگری در میآیMد ،اما ترتیMب روابMط وابسMتگی (یMا همان سطوح) همواره بMه همان صMورت باقMی می­ماند و تغییری در آن بوجود نمیآید: [[/3افMخ-5[،]/افMع-4[،]-افMع(1[،]-متاخ)](1[،متاخ)]/2[،افMخ1[،]/متاج]، [1متاج][،هسته]] 27 ی گوناگون از حیث نوع شباهت گروههای نحو ِ عناصر و روابط وابستگی­اشان • هMر گروه نحوی الزاما ً یMک و فقMط یMک هسته دارد • • هسMته در تمام آنهMا ممکMن اسMت وابسMته هایی داشته باشد • نوع ایMن وابسMته هMا در تمام گروههMا بMه بیش از چهار تا نمیرسد :دو نوع متمم و دو نوع افزوده 28 ی گوناگون چند مثال از تفاوت گروههای نحو ِ از حیث نوع عناصر و روابط وابستگیشان • هسMتۀ گروه اسMمی اسMم ،هسMتۀ جملMه فعMل ،هستۀ گروه حرف اضافه ای حرف اضافه است و غیره • • • • 29 تعداد و نوع متممهای هMر هسته ویژگیهای خاص خودش را دارد: فعل (هستۀ جمله) تا هشت متمم متفاوت،اسMم و صMفت (هسMته های گروه های اسMمی و صفتی)سه نوع، و حرف اضافMه نیMز(هسMتۀ گروه حرف اضافMه ای) تنهMا یکمتمم اجباری میگیرد مثالهایی دیگر تفاوت گروههای نحوی گوناگون از حیث متممها و افزودههایی که میگیرند افزودۀ خاص فعMل را قیMد فعل ،و افزودۀ عام گروه فعلی را قید جمله مینامیم • اسMم پنMج وابسMتۀ پیشیMن میگیرد که تماما ً از افزوده های عام برای ک ّ ل Mگروه اسMمی محسMوب می­شوند: سور ،صفت­ اشاره ،عدد ،ممیز و شاخص. • اسMم همچنیMن پنMج وابسMته پسMین در نقش افزوده های خاص خود میگیرد :صMفت ،افزودۀ اضافه ای، بدل... 30 این تفاوتها را به تفصیل مورد بررسی قرار میدهیم مثال • حال براسMاس شبکMه ای از روابMط سلسله ی تMک تک مراتبی MوابسMتگی ،نقMش دسMتور ِ ِ واحدهای واژگانMی را در جملMه ای چون جملۀ زیر نمایش میدهیم: • خوشبختانMه علMی ،پسMر مرجان ،آMن کتاب قرمز خود را با اشتیاق به دوست قدیمی اش داد 31 تحلیل 1 • ابتدا هسMتۀ بزرگتریMن گروه نحوی ،یعنMی خود جمله را مشخMص میکنیMم و سMپس وابسMته های آMن را مشخص میکنیم. • هسMتۀ ایMن جملMه فعMل «دادن» اسMت کMه سMاخت ظرفیتی آن در واژگان ذهنی فارسی زبانان به شکل زیر است: • دادن[< :فا][ ،متمم][ ،متح به ای]> • یعنی این فعل سه متمم اجباری میگیرد 32 تحلیل 2 • برحسMMب ایMMن سMMاخت ظرفیتی میتوان متممهای هسته را در جملۀ فوق تعیین کرد: [خوشبختانMه [علMی ،پسMر مرجانفMا][ ،آMن کتاب قرمز خود رامت] با اشتیاق [به دوست قدیمی اشمتح][ ،دادهسته]] 33 تحلیل 3 • حال تکلیMف قیدهای «خوشبختانMه» و «با اشتیاق» را مشخص میکنیم. • «خوشبختانMه» افزودۀ عام جملMه اسMت زیرا تقریبا ً بMا هر جملMه ای بکار میرود (خوشبختانMه باران آمMد /خوشبختانه جنگل آتش نگرفت /خوشبختانه هوا سرد شد) • «بMا اشتیاق» افزودۀ خاص فعMل اسMت زیرا فقMط با برخMی افعال بکار میرود ،و نMه بMا همMۀ افعال (مثالً* :با اشتیاق باران آمMد* /بMا اشتیاق جنگMل آتMش نگرفMت* /با اشتیاق هوا سرد شد ،و غیره) 34 تحلیل 4 • پMس حال میتوان وض ع عناص ر جملۀ فوق و روابط وابستگی درون آMن را بMه سMادگی نمایش داد: [[-خوشبختانه-قMج][،علMی ،پسMر مرجانفMا][،آMن کتاب قرمMز خود رامMت]/[،بMا اشتیاق/قMف]، [به...متح][ ،دادهسMته]] 35 تحلیل 5 امMا کاMر تحلیMل نحوی هنوز بMه پایان نرسMیده اسMت .باید روابMط وابسMتگی در تMک تMک گروههای باقی مانده آنقدر تحلیل شود تا به واحدهای واژگانی برسیم ی «علMی ،پسMر مرجان» که دارای • از گروه اسMم ِ نقMش فاMعلMی در جملMۀ فوق است ،آغاز میکنیم. هستۀ این گروه «علMی» است ،و این هسته افزودۀ خاصMی دارد کMه آMن را بدل مینامیم .پMس روابط وابستگی در این گروه: • [[علیهسته]/[ ،پسر مرجان/بدل] گروه اسمی= فاعل] 36 تحلیل 6 • حال روابMط وابسMتگی را در گروه اسMمی «پسر ی گروه ل Mنحو ِ مرجان» نمایMش دهیMم تMا کار تحلی ِ اسMمی فاعMل در جملMۀ فوق بMه پایان برسد. عناصMMر ایMMن گروه عبارتنMMد از یMMک هسته («پسMر») ،و یMک افزودۀ خاص («مرجان») که آن را افزودۀ اضافه ای (افا) می­نامیم: • [[پسرهسته]/[،مرجان /افا] گروه اسمی= بدل] 37 تحلیل 7 ی تک­تMک واحدهای واژگانی در • حال نقMش دسMتور ِ گروه اسMمی فاعلMی در جملMۀ فوق مشخص شده است: • [[علیفاعMMل][[ ،پسربدل] [/مرجان]/ فاعل] 38 ] گروه بدل گروه تحلیل 8 ی «آMن کتاب قرمز خود • گروه بعدی ،گروه اسMم ِ را» اسMت کMه در نقMش متمMم مسMتقیم در جمله ظاهMر شده :ایMن گروه متشکMل از سMه عنصر هسMMته «کتاب» ،افزودۀ عام «آن» ،و دو افزودۀ خاص برای «کتاب» :صMفت «قرمز» و اسم «خود» است: [/قرمزص،]/ [کتابمتمم]، • [[-آن-ص­MMMMMMMMMا]، [/خودافا]]/راگروه متمم] 39 تحلیل 9 • حال میتوان نقMش واحدهای واژگانی را در دو گروه اسMمی فوق در چهارچوبMی از روابط وابستگی مشخص کرد: 40 توجه :در شکل گروه اسمی دوم فلشها باید کمی به سمت راست کشیده شوند نتیجه گیری 1 • هMر گروه نحوی شبیMه بMه کشوری با نظام ی فدراتیMو اسMت ،یعنMی متشکMل است از سMیاس ِ یMک حکومMت مرکزی (هسMته) و چنMد ایالت خودگردان (وابسته ها). • بزرگتریMMن گروه نحوی ای کMMه در دستور وابسMتگی مورد بررسMی قرار میگیرد جمله اسMت ،و حکومMت مرکزی در جملMه همان فعل، و ایالتهای خودگردان آMن نیز همان گروههای نحوی MتشکیMل دهندۀ جملMه ،یعنMی متممها و ِ افزودهها هستند 41 نتیجه گیری 2 • فعMل در مقام هسMتۀ جملMه ،حاکMم و ناظMر بر روابط ی Mمیان گروههاسMت ،امMا روابMط درونMی Mهر گروه خارج ِ مسMتقل از فعMل اسMت Mو بر اسMاس سلسله ای از ط MوابسMتگی میان MهسMته و وابسMته های آن Mدر خود رواب ِ گروهها اداره می­شودM. • هریMک از گروههای نحوی کوچکتMر از جملMه نیز خود همچون Mنظامی فدراتیو عمل میکنند که متشکل از یک حکومMت Mمرکزی یMا هسMته ،و چنMد ایالت خودMگردان هستند. 42 نتیجه گیری 3 ط Mواژگان و نحو • جملMه های زبان در دو حوزۀ مجزا امMا مرتب ِ تولید میشود. • بخMش واژگان مثال ً شامMل کلیMۀ افعال فارسMی بعالوۀ ساخت ظرفیتMی آنهMاسMت :بMه محMض اینکMه اهMل زبان فعلی را برای سMاختن جملMه ای انتخاب می­کننMد ،خودبخود و پیشاپیش ساخت بنیادین جملۀ موردنظر خود را نیز برمیگزینند. • مثال ً اگMر فعMل «خوردن» بMه عنوان MفعMل مرکزی جمله انتخاب شود ،خودبخود فاعMل و متمMم مسMتقیم نیMز به عنوان ساخت آن جمله برگزیده می­شود. دیگر عناصر موجود در ِ 43 نتیجه گیری 5 • بخMش نحMو شامMل قواعدی نحوی اسMت که بر سMMاختهای بنیادیMMن اصMMلی اعمال میشوند و ساختهای بنیادین مشتق را پدید میاورند. • ویژگیهای ایMMن دسMMته از سMMاختها ،دیگMMر صMMرفا ً براسMاس بخMش واژگان قابMل تبییMن نیسMت ،بلکMه برای تبییMن آنهMا بایMد بMه قواعMد نحوی موجود در بخش نحو نیز رجوع کرد. 44 نتیجه گیری 6 نحوی MMمجهول سMMاز بر جملMMۀ • مثال ً بر اثMMر اعمال قاعدۀ ِ ی ||فMMا، «علMMی غذا را خورد» (بMMا سMMاخت بنیادین MاصMMل ِ ِ مMMت||) ،جملMMۀ مشتMMق «غذا خورده شMMد» (بMMا سMMاخت بنیادین مشتق ||فامجهول||) حاصل می­آید. ِ • پMس سMاختهای بنیادیMن و اصMلی زبان سMاختهایی واژگانMی هسMتند ،امMا سMاختهای بنیادیMن و مشتMق زبان سMاختهایی واژگانی-نحوی هستند • تعداد سMMاختهای بنیادیMMن اصMMلی و سMMاختهای بنیادیMMن و مشتق در تمام زبانها محدود است 45 بخش دو :روابط وابستگی در جمله • هسMتۀ هMر جملMه فعMل مرکزی آMن اسMت .برای نمایش روابMط وابسMتگی درجملMه ابتدا بایMد فعMل مرکزی آن جملMه را شناخت .هMر فعMل در واژگان اهل زبان سMاخت ظرفیتMی خاصMی دارد کMه نشان میدهMد بMا چه تعداد و چMه نوع متممهایMی بایMد یMا میتواند بکار رود. ساخت ظرفیتی فعل «اجاره دادن»: • اجاره دادن[< :فا][ ،مت]([ ،متح به­ای)]> • علی خانه را به مینا اجاره داد 46 متممهای اجباری و اختیاری • اجاره دادن[< :فا][ ،مت]([ ،متح به­ای)]> • • • • • 47 حذف متممهای اجباری باعث بدساخت شدن جمله می­شود: *علی اجاره داد اما حذف متمم اختیاری باعث بدساخت شدن جمله نمیشود: علی خانه را اجاره داد یعنی متمم حرف اضافه ای «به­ای» ،همواره با فعل «اجاره دادن» همراه است ،و حتی اگر آن را همراه فعل هم نیاوریم معنای آن در درون فعل «اجاره دادن» مستتر است یادآوری :ویژگی متممها • • • • • 48 متمMم هMا تحMت تأثیMر هسMته خود ،دارMای صMورت خاصی هسMتند کMه هرگونMه تغییری در آMن ،جملMه را غیردستوری میکند .مثال متمMم اختیاری فعMل «اجاره دادن» لزومMا یک گروه حرف اضافMه ای «به­ای» اسMت ،و هرگونه تغییری در صMورت ایMن متمMم ،باعMث بدسMاخت شدن جملMه م­Mی شود: *علی خانه را با مینا اجاره داد *علی خانه را از مینا اجاره داد *علی خانه را در مینا اجاره داد *علی خانه را مینا اجاره داد افزوده های جمله • اهMل زبان در واژگان ذهنMی خود اطالعات دربارۀ ظرفیت صMورت متمم­های اجباری و اختیاری MآMن فعل فعMل ،یعنMی ِ دارند. • امMا فعMل «اجاره دادن» عالوه بر متممهایMش ،بMا وابسته هایM دیگری نیMز بکار میرود کMه پیوMندشان بMا هسMته بMه محکمی پیونMد متممهای Mاجباری Mو اختیاری MبMا هسMته نیسMت .این وابسMته های MدیگMر را کMه در سMاخت ظرفیتMی فعل قرار ندارنMد و اهMل زبان بMه اقتضای MموضMوع و بحMث ،خود بMه جمله می­افزاینMد ،افزوده می­نامیم« .ارزان» افزوده خاص فعل «اجاره دادن» است: • علی خانه را ارزان به مینا اجاره داد 49 افزودۀ خاص و عام فعل «ارزان» افزودۀ خاص «اجاره دادن» اسMت ،زیرا بMا هMر فعلی بکار نمیرود: • ؟؟ارزان باران آمد • ؟؟ ارزان خوردم زمین • امMا «خوشبختانMه» افزودۀ عامMی اسMت کMه بMه ک ّ ل MجملMه وابسMته مMی­ شود: • علی خوشبختانه خانه را به مینا اجاره داد • «خوشبختانه» افزودۀ عام است زیرا تقریبا ً با هر فعلی بکار میرود: • دیروز بارن آمد • دیروز خوردم زمین خاص فعل = قید فعل ،و افزودۀ عام = قید جمله • افزودۀ ِ 50 تفاوت افزوده و متمم اختیاری 1 • • • • حذف افزوده و متمم اختیاری جمله را بدساخت نمیکند: علی خانه را (ارزان) (به مینا) اجاره داد امMا تفاوتهایMی بیMن متممهای اختیاری و افزوده ها وجود دارد: صMورت متمMم اختیاری تحMت تأثیMر هسMته تعییMن میشود ،اما ِ صورت افزوده تحت تأثیر هسته تعیین نمیشود. برای فعMل «اجاره دادن» ،بجای متمMم حرف اضافMه ای «به ای» از متمMم دیگری نمیتوان اسMتفاده کرد ،اما بجای افزودۀ خاص «ارزان» بMا صMورت صMفت ،میتوان از افزوده هایMی با صورت قید یا گروه حرف اضافه ای استفاده کرد: علی خانه را ارزان/عادالنه /با توجه به درآمد مینا به مینا اجاره داد 51 تفاوت افزوده و متمم اختیاری 2 در یک جمله نمیتوان هر متمم را بیش از یک بار بکار برد: • *علی مرجان خانه را به مینا اجاره دادند • *علی خانه را مغازه را به مینا اجاره داد • *علی خانه را به مینا به حسن اجاره داد • اما افزوده ها را میتوان: • علMی خانMه را ارزان ،عادالنMه ،بMا توجMه بMه درآمMد مینا، به مینا اجاره داد • علMی خانMه را دیروز ،بعMد از کلّMی چانMه زدن ،سMر ساعت دوازده ،به مینا اجاره داد 52 تفاوت افزوده و متمم اختیاری 3 خالصMMه اینکه متممهای اجباری و اختیاری در سMاخت ظرفیتMی فعMل قرار دارنMد ،امMا افزوده ها در سMاخت ظرفیتMی فعMل مندرج نیسMتند .یعنی هرگاه اهMل زبان فعMل خاصی را از واژگان خود برمیگزیننMد تMا از آMن اسMتفاده کنند ،خودبخود متممهای آن فعMل را نیز برمیگزینند و تصMریحا ً یا تلویحا ً بکار میبرنMد ،امMا اهMل زبان افزوده ها را صMرفا بMه اقتضای موضوع مورد بحث خود بکار میبرند 53 ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنیادین1 • مجموع متممهای اجباری و اختیاری هMر فعل، ساخت ظرفیتی آن فعل را نمایش می­دهد: • اجاره دادن< :فا ،مت( ،متح« ،به­ای»)> • سMاخت ظرفیتMی هMر فعMل از زمانMی کMه آMن فعل در واژگان زبان قراردارد مشخص میباشد. دانش Mنحوی درباره هMر فعل ،در واژگان • ایMن ِ اهل زبان قرار دارد. 54 ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنیادین2 • • • • • 55 هMر سMاخت ظرفیتMی در عمMل داری بیMش از یک نمود اسMت ،زیرا بعضی از متممهMا اختیاری هستند، و بعضی دیگر جایگزین پذیر با متممی دیگر: اجاره دادن< :فا ،مت( ،متح« ،به­ای»)> یعنMی سMاخت ظرفیتMی فوق مبیMن دو جملMۀ محتمل است: الف .او خانه را اجاره داد ب .او خانه را به مینا اجاره داد ساختهای ظرفیتی و ساختهای بنیادین2 • هریMک از امکانات گوناگونMی را کMه Mدر هMر ساخت ظرفیتMی وجود دارد ،سMاخت بنیادیMن می­نامیMم و آن را درون دو خMMط عمودی(||سMMاخت بنیادین||) نمایش می­دهیم .پس ساخت ظرفیتی زیر دارای دو ساخت بنیادین است: • اجاره دادن< :فا ،مت( ،متح «به­ای»)> • الف|| .فا ،مت ،متح «به­ای»|| • ب|| .فا ،مت|| 56 وابسته های فعل • فعMل مهمتریMن عنصMر جملMه اسMت ،زیرا فعل تعیین میکند که جمله با چه متممهایی میتواند یا باید ساخته شود. • فعMل مرکMز ثقMل جملMه اسMت ،و تحلیMل جمله از فعل آغاز میشود. • انواع وابسMته های فعMل را درون انگارۀ زیر میتوان نمایش داد: 57 انواع وابسته های فعل • چهار نوع وابسته فعل (و جمله) 58 متممهای فعل 1 • • • • • • • • • 59 افعال فارسی هشت متمم دارند: 1فاعل: علی مریم را نگاه کرد /علی کتاب را خواند 2متمم مستقیم (یا همان مفعول مستقیم): علی مریم را نگاه کرد /علی کتاب را خواند 3متمم حرف اضافه ای (یا همان مفعول حرف اضافه­ای) علی به مریم نگاه کرد /علی از ماجرا سخن گفت 4متمم اضافه ای (یا مضاف الیهی) نگاه مریم کرد ِ تحویل من داد /گویشی :علی ِ علی کتاب را متممهای فعل 2 • • • • • • • • 60 5مسند (یا متمم فاعلی) هوا سرد است /او مهندس است 6تمیز (یا متمم مفعولی) همدان را هگمتانه مینامیدند 7متمم بندی به او گفتم که بیاید 8متمم قیدی علی خوب رفتار کرد افزوده های فعل • افزوده های فعل به دو دسته تقسیم میشوند: • .1افزوده های خاص یا قید فعل: • به تندی با او حرف زد • .2افزوده های عام یا قید جمله: • خوشبختانه با او حرف زد 61 وابسته های اسم (گروه اسمی) انواع وابسMته های اسMم را در قالMب انگارۀ زیر در زبان فارسی شناسایی و طبقه بندی کنیم: 62 مقدمه • دربارۀ وابسته­های اسم در فارسی به چند تحقیق ارزشمند می­توان اشاره کرد (مخصوصا باطنی 136 :1348تا 170؛ صادقی و ارژنگ 45-23 :1359؛ حق­شناس و دیگران :1385 96تا )143 • اما در هیچکدام از این آثار توجهی به تفاوت میان متممها و افزوده های اسم نشده است، و تمام آنها را یکجا و بدون متمایز ساختن از هم معرفی و توصیف کرده اند 63 چکیدۀ بحث • همMۀ متمMم های اسMم چMه اجباری باشنMد و چه اختیاری ،از ُزمرۀ وابسته های پسین اسم محسوب میشوند • افزوده های عام MاسMم همMه پیشین ،و افزوده های خاص اسم همه پسین هستند • افزوده های خاص فقMط هستۀ گروه (و افزوMده های خاص پیMش از خود) را توصMیف میکننMد درحالیکه افزوده های عام ِ MاسMم ،ک ّ ی پMس از خود را توصیف ل Mگروه اسMم ِ میکنند 64 متممهای اسم1 غالبا ً فقMMط اسمهای گزاره ای (predicative )nounsمتمMم میگیرنMد ،یعنMی اسMمهای حاصل از فراینMMMد اسMMMمگردانی از فعل (deverbal ( )nominalizationکریمی­دوستان.)1386 ، • ایMن اسMمهای مشتMق از فعMل ،تMا حدی ساخت فعل پایۀ خود را حفظ میکنند ظرفیتی ِ • متممهای اسم یا اختیاری هستند یا اجباری • و از حیMث نوع بMه سMه دسMتۀ حرف اضافه ای، اضافه ای و بندی تقسیم میشوند 65 متممهای اسم2 • • • • • • 66 معروفتریMن اسMم گزاره ای در فارسMی ،مصMدر است .مثال فعMل مرکMب «کنار آمدن» دارای سMاخت ظرفیتMی زیر است: <فاعل ،متمح «بایی»(،متح «بری»)>: او با علی بر سر پول کنار آمد مصدر این فعل نیز درمقام هستۀ گروه اسمی ،متممهای فوق را با تغییری در صورت بعضی از آنها حفظ میکند: <متا ،متح «به­ای»( ،متح «بری»)>: [کنارآمدن او با علی بر سر پولگروه اسمی] متممهای اسم3 • اسMم مصMدرهای «اخراج ،پایان ،پرورش ،تقلیل، تهیMه ،حفMظ ،MخدمMت» نیMز کMه معنای مصMدری دارند، ی گزاره ای هسMتند کMه سMاختی ظرفیتی اسMمهای ِ ی« Mخدمت» دارند .مثال سMاخت ظرفیتMی اسMم گزاره­ا ِ (مشتق از «خدمت کردن»): • خدمت< :متا ،متح «به­ای»« /دری»>: • [خدمت او به دانشگاهگروه اسمی] مفید بود • [خدمت او در ارتشگروه اسمی] مفید بود 67 متمم های اجباری اسم برای پMی بردن بMه اینکMه آیMا اسMمی متمMم اجباری دارد یMا نMه ،آن را در موقعیت فاعل در درون قالب زیر میگذاریم: • [فاعلگروه اسمی] +مسند +فعل ربطی «بودن» یا «شدن» «ورزش» متمMم اجباری نمیخواهMد زیرا جملMۀ زیMر دستوری است: • ورزش ضروری است • اما«استناد» میخواهد چون جملۀ حاصل صحیح نیست: • *استناد ضروری است • پس ساخت ظرفیتی اسم «استناد»< :متح «به ای»> • استناد به پرونده ضروری است 68 متمم های اختیاری اسم1 • یک ویژگی مهم برای شناسایی متممهای اختیاری: • هMر هسMته ای صMورت متمMم خودش را مشخص میکنMد ،پMس زبان آموزان برای یادگیری صورت صحیح متمم های هر هسته باMید ساخت ظرفیتی آن هسته را بصورت یک ویژگی واژگاMنی فرابگیرند. • صMورت متممهMا MنMه قاMبMل پیMش بینMی اسMت ،و نMه قابل تغییMر :بکاربردن یMک هسMته بMا متممMی بغیMر از متمم خاص خودش باMعث بدساخت شدن جمله میشود 69 متممهای اختیاری اسم2 • مثال اسمی چون «اختفا» یک متمم اضافه ای اجباری میگیرد: • *اختفا جرم است /اختفای مدارک جرم است • اما «اختفا» ،یک متمم حرف اضافه ای «ازی» اختیاری هم میگیرد: • [اختفای مدارک از مأمور قانونگروه اسمی] جرم است • این گروه متمم است چون تغییر در صورت آن باعث بدساختی جمله میشود: • اختفای مدارک *با* /بر* /به مأمور قانون جرم است هیMچ قاعده ای توضیMح نمیدهMد چرا متمMم اختیاری اسMم «اختفا» ،گروه حرف اضافMه ای «ازی» اسMت ،پMس ایMن ویژگMی در قالMب یMک سMاخت ظرفیتی در واژگان درج میشود: • اختفا< :متا ،متح («ازی»)> 70 انواع متممهای اسم .1متمم حرف اضافه ای • • • • • • • • • • 71 متمم حرف اضافه ای «ازی» (برداشMت ،توصMیف ،خواهش، فهم): یک) برداشت< :متمم اضافMه ای ،متمم حرف اضافه ای «ازی»>: برداشت دوستان از ماجرا جالب بودM دو) توصیف< :متمم اضافه ای( ،متمم حرف اضافه ای «ازی»)>: توصیف علی از ماجرا درست بودM متم م حرف اضاف ه ای «ب ه ای»(:اتکMMا ،استناد ،اشاره، اعتراف ،اعتقاد ،تحویل ،توجه ،دستور و عنایت»): یک) اتکا< :متمم اضافه ای ،متمم حرف اضافه ای «به ای»>: اتکای ما به لطف شماست دو)استناد< :Mمتمم اضافه ای ،متمم حرف اضافه ای «به ای»>: استناد او به قانون است محل متمم حرف اضافه ای همواره پس از هستۀ اسمی است ِ انواع متممهای اسم .2متمم اضافه ای • تمام اسMمهای گزارهرای دارای یMک متمMم اضافه ای اجباری یMا اختیاری هسMتند زیرا پMس از اسMمMگردانی ،MفاعلM در مورد قریMب بMه اتفاق ایMن اسMمها مبدل بMه متمMم اضافه ای میشود .مثال بMه تغییMر ظرفMیMت در فعMل« MموافقتM کردن »Mو اسم «موافقت» توجه شود: موافقت کردن< :Mفا ،متح «به ای»> او با ما موافقت کرد موافقت< :متا ،متح «به ای»>: [موافقت او با ماگروه اسمی] عجیب بود • • • • • محل متمMم اضافه ای همواره پس از هستۀ اسمی Mاست ِ 72 انواع متممهای اسم .3متمم بندی • • • • • 73 ی اسم همواره یک متمم اختیاری است: متمم بند ِ عقیدۀ او (که جنگ بعدی بر سر آب است) صحیح است معموال فقMط اسMمهایی بنMد متممMی می­گیرنMد کMه در ساخت ظرفیتMی فعMل پایMۀ آنهMا نیMز بنMد متممMی وجود داشته باشد. مثال اسMم­هایی چون «اتکMا ،اختفMا ،اسMتناد و عنایMت» بند متممMی نمیگیرنMد ،امMا اسMمهایی چون «اصMرار ،خواهش، موافقت و قصد» ،بند متممی میگیرند: موافقت< :متا ،متح «بایی»( ،بند متممی)>: موافقت او با ما (که جنگ بعدی سر آب است) ،جالب بود افزوده های اسم • • • • 74 هرگروه اسMمی الزامMا مرکMب از یMک هسMتۀ اسMمی است بعالوۀ صفر تا چند وابسته که یا متمم هستند یا افزوده افزوده های اسم عناصMری هسMتند کMه در سMاخت ظرفیتی اسMم قرار ندارنMد ،و اهMل زبان بسMته بMه بافMت و به اقتضای موقعیت برای توصیف اسم از آنها استفاده میکنند افزوده های عام پیMش از اسMم قرار میگیرندو ک ِّ ل گروه اسمی پس از خود را توصیف می­کنند افزوده های خاص پMس از اسMم قرار میگیرندو هستۀ اسمی پیش از خود را توصیف میکنند افزوده های عام (پیشین)اسم1 ن MاسMم بMه افزوده هایی • افزوده های عام یMا پیشی ِ اطالق میشود که پیش از اسم قرار میگیرند. • درمورد نوع و محMل هریک از افزوده های پیشیMن اسMم تحقیقات مفصل و ارزشمندی صMورت گرفتMه است (در مورد نوع افزوده های پیشیMن رک .صMادقی و ارژنگ 1358؛ حق­شناس 96 ،1385تMا 143؛ و در مورد محMل آنها رک. باطنی 137 :1372تا )170 75 افزوده های عام (پیشین) اسم2 نوع و موقعیت • افزوده های پیشین در موقعیتهای زیر ظاهر می­ شوند: 76 گ روه اسمی]همۀ (ی ک) این (دو) هزار (س ه) ن فر (چهار) آقای (پ نج) م هندس(هسته)[ افزوده های عام (پیشین) اسم3 • در گروه اسMمی زیMر میتوان تمام پنMج موقعیت فوق را به عنوان نمونه مشاهده کرد: • [همMۀ ایMن هزار نفMر آقای مهندس] اینجMا کار مMی­ کنند • [همMMMۀ مهندس(هسته)]گروه اسمی (یMMMMک) ایMMMن (دو) هزار (سMMMMه) نفMMMر (چهار) آقای (پنج) • ایMن وابسMته هMا دارای تمام ویژگیهایMی هسMتند که برای افزوده های عام برشمردیم: 77 افزوده های عام (پیشین) اسم4 • حذف هیچکدام از ایMن افزوده هMا ،باعMث تغییMر موقعیMت افزوده های دیگMر نم­Mی شود: • [همۀ (یک) این(دو) دوهزار(سه) دالور (پنج) مرد(هسته)] گروه اسمی • [تمام (یک) آن (دو) چهل (یک) آن (دو) مؤمنترین • [تمام • [همان • [کدام (دو) مهندس دو (سه) • [پنج (سه) نوع (سه) • [بهترین قبضه هواپیما (پنج) ] ] ناصری (هسته) گروه اسمی (چهار) (چهار) احمقی ] (هسته) گروه اسمی ] (هسته) گروه اسمی ] کارگر (هسته) گروه اسمی قهرمان ] (هسته) گروه اسمی • [آب]گروه اسمی (مثال ً در[ :آب] میخواهم) 78 مردان ] (هسته) گروه اسمی (هسته) گروه اسمی میوه تا رشید تفنگ (چهار) (پنج) • [بهترین • [چه (سه) (سه) (سه) (دو) (سه) چند (دو) فروند (چهار) ] (هسته) گروه اسمی افزوده های خاص (پسین) اسم1 • افزوده­های خاص یMا پسMین بMه وابسMته هایMی اطالق میشود که پMس از اسMم قرار میگیرنMد و هسMتۀ گروه اسMمی را توصMیف مMی­ کنند .وابسMته های پسMین اسMم در MیکMی از MپنMج موقعیت گوناگونMی کMه در جدول زیMر نمایMش داده شده اسMت ،ظاهر میشوند .ایMن موقعیتهMا را بMه دنبال موقعیتهای پیشین شماره گذاری کرده ایم: • هسته موقعیت ششم دهم وابسMتۀ اضافMی صMفت بیانMی • اسMم بند هفتم 79 مMیهمانمMا هستند ]،اMسMتاد (هMسته) هشتم بدل نهم گروه حرف اضافه ای (هشت ،کMMه دMیروز از تMMMهMراMنبMMMازMگMشتند(د َMه[)M ‏Mناب ‏Mفت ،ج آ ‏MقایمMحمدی ) ش مMا(ه ) عزیز(ش) MM افزوده های خاص (پسین) اسم2 حذف هیچکدام از وابسMته هMا ،باعMث تغییMر موقعیMت وابستۀ دیگری نمیشود: [استاد (هسته) عزیز ما(هفت) ،آقای محمدی(هشت) ،که دیروز از تهران بازگشتند(دَه)] (شش) • [درخواست(هسته) بجای (شش) او (هفت) از دوستان قدیمش(نُه)] • [اسMتاد(هسMته) برجسMتۀ(شMش) علوم روحانMی(هفMت) ،حضرت ارسMالن گیسو مرارت غربت کشیده بود(ده)] دراز(هشت) ،که سالها در طلب علم ِ • [خواهش (هسته) 80 او (هفت) از ما (نُه) که به دیدارش برویم(بند)]، روابط وابستگی در گروه های اسمی (تصویر کلّی) 81 روابط وابستگی در گروه های اسمی (چند مثال)1M 82 روابط وابستگی در گروه های اسمی (چند مثال)2M • [برداشت ] هس ته اختیاری 83 ] [دوسMتان 7 متمMMم اجباری ] [(از ماجرا) 9 متمم روابط وابستگی در گروه های اسمی (چند مثال)3M 84 چند مثال از روابط وابستگی در جمله 1 85 چند مثال از روابط وابستگی در جمله 2 86 ...و •موفق باشید 87