صفحه 1:
مهس را صا of م
0071 ل
یر مروط: 111000
۱
صفحه 2:
sai?
1519 84S yz
صفحه 3:
sys aca cit on saci nn
Re ee eer noe ey Seer ened اه ان ان دنت
oe ن ايران در پایان دوران سلطان محصد خوارزمشاه و جه وییّه حمله سلطان فیاثالدین».
و ۱
Pe ee rn Aid ate ice eID سس
ا PEE ee ee ی
سعدىء از cece eet ie BE By ccd
عرا در نظانبه ادزار بود شب و روز تلقين و تکرار بود
eal وجود اردسيس از ياان تحصيل در بغداد؛ سعدوحبه سغرهاى تونائينى رداغت كمه بسبارى
.از اين سفرها در آثار خود اشاره كرداست.
صفحه 4:
Cad ee DS ler ad BaD Lente Iv) asm Loe eS Bie Rte Be)
سعدی هم نمیتوان بسنده کرد وبه نظر میرسد .که بعضی از لین سفرها داستانبردازی باشد (موحد ۱۳۷۴ ص
زيرا بسبارى از آنها بليه نمامين و اخلاقى دايذسنه واقعى. مسلم استلكه شلعرمبه عراق» شام و خجاز سفر )
اس UR Seas eee eee we See
I a dt ee eee BSR a Le mee Leo
حلکم فارس در لین زمان اتلیک ابوبکرسین ستد زنگی(۶۵۸-۶۲۳) بود که برای جلوگیری از هجوم مفولان به
فارسبه آنان خراج میداد ویک سال بعسبه فتح بغدادبه دست مغولان (در ۴ صفر ۶۵۶)به آنان کمک کرد. در
Py Ta Bil bie ارت ens eel eee eB ese ates at Me ey
۱ cantata il ge et Le eee eno eet otter
FY ery pores yey ee emer aN mere prey rem fn Poe ween a eo Fe
eS ل emp y reernner ny
گلستان را بنام ولیعهد ستدین ابوبکرمین زنگی نگاشت و خود در دیباچه گلستان میگوید. هنوز از گلستان بستان
ا ا م ا ل
OE ل ال ل ا ا ا م a are ey ee ese)
PVCS re SAP ene Pee ا
PS hho Dee eer ar) BPC UCR) eer Pere ee peg
Regen Par ee ee eer eee OP geome eet peany Wee ee eT ge
Cy de ty eee e ee Nera fe eae ea tte reat ere)
ی رت ard
0 een eer Meee bee CRETE Sco he et Bee el
مشحون از ند و و پارهای مطایبات است. ستدی» ایمان را ملیه تسلیت میدانست و راه التیام زخمهای زندگی را
EES See Ie eal tae feat ee Leas Ce ead
صفحه 5:
1 براساس تفسیرها و حدسیهایی که از نوشتهها و سرودههای خود سعدی در
م اا لم اا 0
کردهاست» دو حدس اصلی در زادروز سعدی زده شدهاست. نظر اکثییت مبتنی بر بخشی از دیباچه گلستان است
لیا شروع سیک شب تلمل ایام گذشته میکردم») که براساس بیت «ای که پنجاه وفت و در خولبی» و سایر شواهد
لین حکلیت» سعدی را در ۶۵۶ قمری حدوداً پنجاهساله میدانند و در نتیجه تیلد وی را در حدود ۶۰۶ قمری
و Peeper
حكليت مسجد جلمع كاشفر از باب ينجم كلستان (با شروع سالى «محمد خوار ز مشاه زحمتالله عليهء با ختاب راى
Coen kes ra epee ery ا ا ا ا ا 00
Oe Lee eee ed ام ل ا ا
ا م ال م ROC بيشتر
سین را مس ور اسب سمل ی ی ا
این فرض را که خطاب سعدی در 7 5
ّن استکه سن سعدی را در هنکام مرکسبه ۱۲۰ سال میرساند. حکلیت جلعع کاشغر نیز توسط فروزانفر و مجتبی
RO ery Tee ree eee Th rom ee en en enero
اا eran er ean poet recreate (موحد ۱۳۷۴ صص ۳۶ تا
AS e oe ror = ee eo rh Pee rem meh or a7
Ae Rae reir ener eee teres را تأیید کرد.
صفحه 6:
(dle ela ورك
كلستان:
oles ا چندبن ید
Boe ney ro
0 مجموعه چند قطته تسوا 1
s ian Sig قصاید عربی ee ee
pom eee a 99 قصايد فار,
0 sn 0 0-7 تراك هي
3 ا sot ا ۱
برخی اتابکانفارس و وزرای ایشان ۲
مفردات سعدی شامل مفردات ونفردات در رابط باپند واخلاق است.
الجواب
۴ در تربیت يكى از ملواق كويد
مجالسَبنحكانه
2 يار
صفحه 7:
سعدی در خانقلهی که اکنون آرامگاه اوست و در گذشته محل زنسگی او بود؛
كيلومترى شمال شرقى شيراز در داعنه كوه فهندزء در انتهاى خيابان بوستا
در ابتدا خا 1 0
۱ ۱ 0 rs
بناشد که شامل ۲ طبقه بود. ياب Te AE
کم
۱ eal ee alee Rie Sete og
o مه موی با مد مد
agp Epa رم
ern She en iG es aL ee eer ees eee near yy
۱ Le fore he Om ey خو ل دی بن 7
0110010000 1 ae سعدی در شیراز
صفحه 8:
و
ل الت ا ا الل ا ا ل لك
ema en ere ote ere aor pen Ie eee emo hl re) تا گذاران بر
شاعران بس از خود شناخته مىشود- در قرون هجدهم و توزشهم اشتار ابه زبان ها بت دم ونام او
بكونهاى بهمحلفل اهبى جهان غرب نيز راه يافت. هرساله در تاريخ ١؟ مهرماه مراسم بزركداشت حلفظ در محل
را
Briere eg
اطلاعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهرا پدرش بهاء الدین نام داشته
edd eel onlay Lely ata Tee) ا ا ل لت ل
زندگی شخصی و خصوصی او بافت میشود. آنچه از فحوای تذ کرهها به دست میآید بیشتر افسانههایی است که از
535
Bs
ات در فهن عوام ساخته و برداخته شدهاستبالمين همه آنجمبا تكيمبه اشارات ديوان او و برخى منليع معتبر قابل
بيان است كن است كه او در خانوادهاى از نظر مللى در حد متوسط جامعه زمان خويش متولد شدهاست. لبا اين
ree reco [۱ ps pee arene ye opener mee 01011111111
نوجولنی قرتن رلبا چهارده رولیت تن از بر کرده و از همین رومبه حلفظ ملقب گشتهاست. در دوران امارت شاه
ی
مطلع «خسرواء دادگراه شیردلاء بحرکفا / ای جلالتیبه انواع هنر ارزلنی» شاه جلال الدین مسعود برادر بزرگ
ا POW Peer PR he me ren peer
ا TE ا ilies
و شاصل شاه ث
صفحه 9:
در لین خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجود دارد که بیان کننده اتکای اوسبه شغلی جدای از شاعری
است. از جمله در تعدادی از لین اشاراتبه درخواست وظیفه (حقوق و مستمری) اشاره دارد. در باره سال دقبق
PY SD AAO es ore ere Tea pe ates ea ie ot Parone ree peee Jee
دکتر قاسم غنیقن را در ۷۱۷میدانند. برخی دیگر از همانند عللعه دهخدا بر اساس قطعهای از حافظ
Pe CBE eS ion eee Teese ieee IED A et Le mare SU RIE eS Ty
Prete ron TIO ARS Sage ele eer AS Re TC.)
see eR Mla ime eee eye Ones ret pee 2
Pye eee ARE DA Ae re ye perro) 9
aa oat) ار 9
Pe room Py Pee peer er ee Re Cpe rem pen PEON eee eT ene RPT
ل ل 0 ی ما 2 وى را فردى
مسلمان و معتقد مى دانستند. قرار شد كه از ديوان حافظ فالى بكد
Sere Ort که عر جم عرق لاه نت: هیر و3 يل
ل sted eed Lond al Dell el سا
Pee ree de ee te ee SL oe Be
ET le eae TC Leas eI Te ST Se ee ca oe el Eo
PP reed per en eae pre ee nant yee en eg
PEN To orn an een ere eee es
از ea : ایرانیان دارد. ۱
معتقدانبه آیینهای مذهبی و اسلامی؛ رفتنبه آرامگاه او رلبا آداب و رسیم مذهبی هعراه میکنند. از جمله با
۱ oR OE git edit cg 1 وضوبه آتجا میریند و در کنار
دلباختگان حلفظ نیزبه لین مکان بهعنوان سمبلی از عشق راستین و نمادی از رندی عارثلنه با دیده احترام
مینگرند.
پر سر تربت ما جویرگذری همت خواه که زیار نکه رتدان جهان خواهد بل
صفحه 10:
صفحه 11:
و
th Ste اف تس ای ی
9
0 شوشتر بخش کنوند (شهرستان امروزی) در استان
۳ ی ی 5
1 بس از مسقى از تحصيل كين رشته انصراف داد.قبصر امينبور» در سال
رشته زبان و ادبیات te ب یا
pated era Ahern nicp ort orter
Enea. Ap va tht are كذار بود. وى طى
Ame rane en oc teen towne etn t ere ye
مود وس موه و در وه شش ار ری ود دود «قنفس صبح» تعدادى
ee ا Sea re He RPE حال این نوع شعر
را نیز هرکز رد نکرد.دکتر قیصر امینپور» تدییس در دانشگاه را در سال ۱۳۶۷ و در دانشگاه الزهرا آغاز کرد و
em و وم جر
COR cS Lote tee MN eee elt meter Pee ee Sees
فارسی برگزیده شد. وی در سال ۱۳۸۶ بر اثر بیماری کلیه و قلب دار فانی را وداع گفت.
صفحه 12:
eee eet aa)
aml اا
ی
0. مجموعه شعر eee
۶. به قول پرستو )شعر نوجوان» ۱۳۷۵(
0 a
8. مجموعه شعر كلها همه آفتابكرداناند ) 118٠ مرواريد)
دستور زبان عشق (182؛ مرواريد) اشاره كرد.
صفحه 13:
oo
رون اعصاق
مه
۱۵ رخشنده اعتصامی متخلص به پروین اعتصامی (زاده ۵ ۲ اسفند ۵ ۱۲۸ در تبریز - درگذشته
۹ ke espe cherry ener wp Peaom epee od PD ney)
از کودکی فارسی» انگلیسی و عیبی را نزد بدرش آموخت و از همان کودکی سرودن شعر را آغاز کرد. پدر
ا ل و IC)
Ce ae a eRe ee Ree es ee
مجموعهای از شعارهلیش در قالبهلیی ملنند مناظره؛ منتوی» قطعه و قصیده در قللب دییان اشعارسبه چاپ رساند.
را cles See أو مسقى فيز در كتابخانهيدانشسراى عللىمبه شغل كتابدارى مشغؤل بود
ديوان اشعارشء برلمثر بيمارى حصبه د ركنشت و در حرمفاطمه معصوممبه خاك سبرده شد.به باس زحمات فراوان
BC ا ا ا Sette eater be
ROR Sem pepe es er pion reir
|
[17 R ete errr) ۲
Cl ted ee Nee eS Bae eon eee ae Ree Pao a ded Bee داشتبه.
بدر واز استادانى جون دهخدا و ملك الشعراى بهار آموخت. در دوران كودكىي» 14 ri ae
بر نظر پدرش در منزل 0 تا
: 3 211111111112
وليف از كتاب هاى خارجى (انكليسى» فرانسوى» فركى و عيبى) جمع مى كرد و بس از ترجمه آن هلبه فارسىء
rune Y green yr one a Face @ ray eegrere nee مما 000
بللو (شاعر ايتاليابى) رَ) ترجمه و در مجله بهار جاب كرد. SRE Smee
صفحه 14:
۱ ieee et a ee Meee ed oS ele OTe aerate ey
Oe mel ered nd IES Te ee eo Loe Ove ry Bia
مختلفی رلبه زبان انکلیسی بخواند. ایبه دانستن عللقه داشت و سعی میکرد در حد توان خود از همهچیز آگاهی
0 tee eee te ee ta)
و بزرگان علم eee” cet Dee Wi glee a در
Poe rere POT Poe pee ree me ey reed one Pee) i eed tory We eeren
1۳۵ ۳3 فرهنگی فرد موردنظر است؛ وسپس دیلت آنها را در مراسمی خاص مورد قدردلنی قرار میداد.
eee ees ny Oh Loren he pee peer Ete hearer
el a ac er eed ear erate ملكه و وليعهد
1۱ re pene Nene ies
۱ ل
RS edd Cel eel ee سر ee ee Be el)
قطعهای از او بافتند که مشخص نیست او چه زمان برای سنگ مزار خود سروده بود؛ که تن قطعه را بر ey
سنك مزارش نقش كردند.
000 ل ا ل Te
1۱ ا م eRe fer pe eye]
Se oe ا ene ed
Be er ee ee eee met. eee alt ean nee
نيز شده لمسته علكالشفواى بهار در مفئعها ىله بر ديوان وى مىنويسده م ىكويدتلين ديوان تركيبى
ديكر شوط شعراى عراق و فارس استببه وبهِه شيخ مصلح الدين سعدى شيرازى عليه الرحمه و از حيث معلفى
iecees ره و ساسا
صفحه 15:
صفحه 16:
٠
ow
ha aCe ay ea aL enh) Pe reer ores ees كنا
خورشیدی» ۱ ۴۱ هجری قمری درتوس خراسان)» سخنسرای نامی ایران و سراینده شاهنامه حماسه
Pe 1
My eT Sel MAT ee IC SA ale bret ere ete ed
Da ae ae tm A” ee ah (Cal ad Od A" ee hee Fd كلا ميلادى) Te ord
ل ا re Kore coe My اي
وهندهای که درباره زندگی فردوسی جستاری نوشتهاست» زایش فردوسی را
۱ باز» (ی ی
دانستهاند لعا بیشتر پژوهشگران امروزی لین گمانهها را بیبلیه میدانند.نام او همه جا ابوالفلسم فردوسی شناخته
PI eee ere re ire 0 eon prea ie Neh eed FO Ic Rom)
era Tee esa ee ee reey emerge nen ere tee
ا لم ل لا ل . نام پدر او فیز
0 در تاییخ گزیده و سومین مقدمه کهن شاهنلمه «علی» گفته شدهاست. محمدامین ریاحیچس از بررسی
بنمایههاء نام «حسن بن علی» را پذبرفتنی دانستهاست و این نام را با قرینههای دیگری که وابستگی او را به یکی از
BE ee aba S Thiel Wee Le, cae eat Sa eae ee OLS eal ede al ol el
هرگینه تعصب مذهبی برکنار دانستهاست.برای بدر فردوسی در بنمایههای کمارزشتر نامهای دیگری نیز
آوردطند, مافند: «مولانا احمسين مولانا فرخ» (مقدمه بابسنغرى)» «فخرالدين احمد» (هفت اقليم)» «فخرالدين
احمد لین حکیم مولانا» (مجللس المؤمنين و مجمع الفصحا)؛ و «حسن اسحق شرفشاه» (تذكرة الشعراء). تنودور
۱
«السين» بايان مىياقتهلند در زمان آغاز نوجولنى فردوسى كاربرد يبدا كردداست و ويزه «اميران مقتدر»
pee tee a ete eet eee Bite
صفحه 17:
۱
روز کار فردوسی و در شاهنلمه آیبه معنی ایرانیتبار و نیزبه معنی مللک روستلبا رئیس شهر بودهاست. دزبار:
Mera الحو eae 2 ie eerie
ا اه .. هم <
fee ee ernie seen yeeere a] Mere بت
ed PE ee Ant ee Ray ie ee eens Peewee ae si
۱ سرزمینهای Be nen aero Ee ey Ered
سرایندگان و نویسندکان پدید آمدند وبا آفرینش ادبی خود زبان پارسی دری را که توانسته بود در برابر زبان
عيبى بايدار بملنده تولنى روزافزون بخشيدند وبه صورت زبان اخبى و فرهتكى درآوردند. فردوسى از همان
الل ا ا PES ee
Re ey creer a enya eae y pment nT es ry)
سال مرى فردوسييتا جهار سدميس از زمان او در بنمايههاى كهن نيامدهاست. نخستين
SE a ere) ااا ا ااا 177[
آوردهاست. لین دیباچه که امروزه بیپلیه بودن نوشتارهای آنبه اثبات رسیده از بنملیه دیگری یاد نکردهاست.
تذکرهنویسان بعدی همین تاریخ را نازگو کردهاند. جدای از َن تذکرذالشعرای دولتشاه (که تن هم بسیار
۱
گفتههلیی که فردوسی از ین و ناتیلنی خود ياد کردهاست» لین گونه تیجهگیری کردهاست.که فردوسی میبایست
سبس أرسال 1+8 هجرى قمرى و بيش از سال ١1؟ هجرى قمرى از جهان رفته باشسيس از مرك واعظ طبرستان به
Cy le ea TS eh et Sees Se ad سلمانان eS ag ا
و ertsios) Cd Sey Te
صفحه 18:
صفحه 19:
SORT)
۱۳۲۷۲ EEE ره gen ayant
000 سس 12101111 1 Te
سن دوازده سالگی درزادگاهش Peon بدر نيما زنمكى روستايى» تبراندازى و اسبسوارى.
ل ل ل Bee os)
Ce ry fe es eno) Soi rere SOUT RT foc By
PR me eee eae ey ete poe و
كفته خود نيملبا يكى از دوستانش مدام از مدرسه فرار مى كرد وميس از مدتىيبا تشويق يكى از معلمهليش به
واو جم و اد ا رس یبور یم نان
را شروع کردسپس از بایان تحصیلات در مدرسه سنلویی نیما در وزارت دارلیی مشغول کار شد. لمليس از مدتى
۳7 37 be
صفحه 20:
دوران توجوانی و جوانی نیما مصادف است با توفانهای سهمگین سیاسی - اجتماعی در ایران
ل ل ا ا يي ا ار ل ا لل ۱
ا epee ey See ed PY epee
كمونيست ايران (دهه 117)كه برادرش لادين سردي IO ered ose eT Te)
حمله تصمیم گرفت به میرزا کوچک خان جنگلی بببوندد و همراه با او بجنگد تا کشته شود. دبرتر در دهه
مهف هر ار tel Sea Beal LS lS cee ete eal
ET Bee Te Cr
۱ he Ee LY a Ces) aa BCS) eg
BET OE Teh aC St ee ees ee ET)
شناسنامه نام وی نیماخان بوشیج ثبت شدهاست.
منظومه قصه رنگ پریده در حقیقت نخستین اثر منظوم نیمایی است که در قالب مثنوی (بحر هزج مسدس)
سروده شدهاست. شاعر در این اثر زندگی خود را روایت کردهاست و از خلال آن به مفاسد اجتماعی
برداختداست. بخش این کار در قرن بیستم چاپ شده بود. سپس افسانه را سرود که در آن روحی رمانتیک
ااا ااا ااا 000
د
حافظا این چه کید و دروغ است كز زبان مى وجام ساقى الست
نالی از تا ایک باورم نيست :که بر آن عشق بازی که باقی است
آمن بر آن عاشقم کو روندهاست (اقسانه) ۳
ی ۱
7
آن زمان رب رآشفت. اى شب نيز در هفتهنامه نوبهار محمدتقى بهار جاب شد و جنجالى برانكيخت.
ee tnt pres eat om ery regs ree |
|ناثيرى نداشت و در "!1 دى 15"1"8 دركذشت و در امامزاده عبدالله تهران به خاك سبرده شد. سبس در سال 1191/7 خورشيدى بنا
به وصیت وی پیکر او را به خانهاش در یوش منتقل کردند. مزار و در کنار مزار خواهرش» بهجتآلزمان اسفندیاری (درگذشته به
Be Ser (Lita ved FoR) 1
صفحه 21:
صفحه 22:
ئم
ل
ع
ی
ی
تهیه کننده:سید رضا صا ن
موضوع :زندگیناهم چند شارع
بی
ئ
ب
ج
د ررم وهط :ناب آاقی زخا ی
کالس804
فهرست مطالب
سعدی3:ات7
حافظ8:ات10
قیصر امین پور11:ات12
رپوین اعتصامی13:ات15
رفدوسی16:ات18
علی اسفند یاری19:ات21
سعدی
بداهلل نامور به سعدی شیرازی و مشرف الدین ( ۵۸۵یا ۶۹۱ – ۶۰۶هجری
مقدمه :ابومحمد ُمص ِلحالدین بن َع ُ
قمری ،برابر با ۵۶۸ :یا ۶۷۱ - ۵۸۸هجری شمسی) شاعر و نویسنده پارس یگوی ایرانی است .آوازه او بیشتر به
خاط ر نظ م و نث ر آهنگی ن ،گیرا و قوی اوس ت .جایگاه ش نزد اه ل ادب ت ا بدانجاس ت ک ه ب ه وی لق ب استاد
سخن و شیخ اجل دادهاند .آثار معروفش کتاب گلستان در نثر و بوستان در بحر متقارب و نیز غزلیات و دیوان اشعار
اوست که به این سه اثر کلیات سعدی میگویند.
زندگینامه :سعدی در شیراز زاده شد .وی کودکی بیش نبود که پدرش در گذشت .در دوران کودکی با عالقه زیاد
به مکتب میرفت و مقدمات دانش را میآموخت .هنگام نوجوانی به پژوهش و دین و دانش عالقه فراوانی نشان
داد .اوضاع نابس امان ایران در پایان دوران س لطان محم د خوارزمشاه و ب ه ویژ ه حمل ه س لطان غیاثالدین،
برادر جالل الدین خوارزمشاه به شیراز (سال )۶۲۷سعدی راکه هوایی جز به دست آوردن دانش در سر نداشت
برآن داشت شیراز را ترک نماید .سعدی در حدود ۶۲۰یا ۶۲۳قمری از شیراز به مدرسه نظامیه بغداد رفت و در
آنجا از آموزههای امام محمد غزالی بیشترین تأثیر را پذیرفت (سعدی در گلستان غزالی را «امام مرشد» مینامد).
سعدی ،از حضور خویش ،در نظامیه بغداد ،چنین یاد میکند:
شب و روز تلقین و تکرار بود
مرا در نظامیه ادرار بود
نکته در خور توجه ،رفاه دانشمندان در این زمانه ،بود .خواجه نظام الملک طوسی ،نخستین کسی بود که مستمری
ثابت و مشخصی برای مدرسین و طالب مدارس نظامیه ،تنظیم نمود .این امر ،موجب شد تا اهل دانش ،به لحاظ
اجتماعی و اقتصادی ،از جایگاه ویژه و امنیت خاطر فراوانی بهرهمند شوند.غیر از نظامیه ،سعدی در مجلس درس
استادان دیگری از قبیل شهابالدین عمر سهروردی نیز حضور یافت و در عرفان از او تأثیر گرفت .این شهاب الدین
عمر سهروردی را نباید با شیخ اشراق ،یحیی سهروردی ،اشتباه گرفت .معلم احتمالی دیگر وی در بغداد ابوالفرج بن
جوزی (سال درگذشت )۶۳۶بودهاست که در هویت اصلی وی بین پژوهندگان (از جمله بین محمد قزوینیو محیط
طباطبایی) اختالف وجود دارد .پس از پایان تحصیل در بغداد ،سعدی به سفرهای گوناگونی پرداخت که به بسیاری
از این سفرها در آثار خود اشاره کردهاست.
در این که سعدی از چه سرزمینهایی دیدن کرده میان پژوهندگان اختالف نظر وجود دارد و به حکایات خود
سعدی هم نمیتوان بسنده کرد و به نظر میرسد که بعضی از این سفرها داستانپردازی باشد (موحد ،۱۳۷۴ص
،)۵۸زیرا بسیاری از آنها پایه نمادین و اخالقی دارند نه واقعی .مسلم است که شاعر به عراق ،شام و حجاز سفر
کردهاستو شاید از هندوستان،ترکستان ،آسیای صغیر ،غزنین ،آذربایجان ،فلسطین ،چین ،یمن و آفریقای شمالی هم
دیدار کرده باشد.س عدی در حدود ۶۵ ۵قمری ب ه شیراز بازگش ت و در خانقاه ابوعبداهلل ب ن خفیف مجاور شد.
حاکم فارس در این زمان اتابک ابوبکر بن سعد زنگی( )۶۵۸-۶۲۳بود که برای جلوگیری از هجوم مغوالن به
فارس به آنان خراج میداد و یک سال بعد به فتح بغداد به دست مغوالن (در ۴صفر )۶۵۶به آنان کمک کرد .در
دوران ابوبکربن سعدبن زنگی شیراز پناهگاه دانشمندانی شده بود که از دم تیغ تاتار جان سالم بدر برده بودند .در
دوران وی سعدی مقامی ارجمند در دربار به دست آورده بود .در آن زمان ولیعهد مظفرالدین ابوبکر به نام سعد
بن ابوبکر که تخلص سعدی هم از نام او است به سعدی ارادت بسیار داشت .سعدی بوستان را که سرودنش در ۶۵۵
به پایان رسید ،به نام بوبکر سعد کرد .هنوز یکسال از تدوین بوستان نگذشته بود که در بهار سال ۶۵۶دومین اثرش
گلستان را بنام ولیعهد سعدبن ابوبکر بن زنگی نگاشت و خود در دیباچه گلستان میگوید .هنوز از گلستان بستان
بقیتی موجود بود که کتاب گلستان تمام شد.سعدی جهانگردی خود را در سال ۱۱۲۶آغاز نمود و به شهرهای خاور
نزدیک و خاور میانه ،هندوستان ،حبشه ،مصر و شمال آفریقا سفر کرد (این جهانگردی به روایتی سی سال به طول
انجامید)؛ حکایتهایی که سعدی در گلستان و بوستان آوردهاست ،نگرش و بینش او را نمایان میسازد .وی در
مدرسه نظامیه بغداد دانشآموخته بود و در آنجا وی را ادرار (ادرار به فتح الف به معنی سرا یا حجره) بود .در
سفرها نیز سختی بسیار کشید ،او خود گفتهاست که پایش برهنه بود و پاپوشی نداشت و دلتنگ به جامع کوفه درآمد
و یکی را دید که پای نداشت ،پس سپاس نعمت خدایی بداشت و بر بی کفشی صبر نمود .آن طور که از روایت
بوستان برمی آید ،وقتی در هند بود ،سازکار بتی را کشف کرد و برهمنی را که در آنجا نهان بود در چاله انداخت و
کشت؛ وی در بوستان ،این روش را در برابر همه فریبکاران توصیه کردهاست .حکایات سعدی عموم ًا پندآموز و
مشحون از پند و و پارهای مطایبات است .سعدی ،ایمان را مایه تسلیت میدانست و راه التیام زخمهای زندگی را
محبت و دوستی قلمداد میکرد .علت عمر دراز سعدی نیز ایمان قوی او بود.
اختالف نظر در تاریخ تولد و فوت :بر اساس تفسیرها و حدسهایی که از نوشتهها و سرودههای خود سعدی در
گلستان و بوستان میزنند ،و با توجه به این که سعدی تاریخ پایان نوشته شدن این دو اثر را در خود آنها مشخص
کردهاست ،دو حدس اصلی در زادروز سعدی زده شدهاست .نظر اکثریت مبتنی بر بخشی از دیباچه گلستان است
(با شروع «یک شب تأمل ایام گذشته میکردم») که براساس بیت «ای که پنجاه رفت و در خوابی» و سایر شواهد
این حکایت ،سعدی را در ۶۵۶قمری حدود ًا پنجاهساله میدانند و در نتیجه تولد وی را در حدود ۶۰۶قمری
میگیرند .از طرف دیگ ر ،عدهای ،از جمله محیط طباطبایی در مقال ه ٔ «نکات ی در س رگذشت س عدی» ،بر اساس
حکایت مسجد جامع کاشغر از باب پنجم گلستان (با شروع سالی «محمد خوارزمشاه ،رحمتاهلل علیه ،با ختاب رای
مصلحتی صلح اختیار کرد») که به صلح محمد خوارزمشاه که در حدود سال ۶۱۰بودهاست اشاره میکند و سعدی را
در آن تاریخ مشهور مینامد ،و بیت «بیا ای که عمرت به هفتاد رفت» از اوائل باب نهم بوستان ،نتیجه میگیرد که
سعدی حدود سال ۵۸۵قمری ،یعنی هفتاد سال پیش از نوشتن بوستان در ۶۵۵قمری ،متولد شدهاست .بیشتر
ه «سعدی و سهروردی» و عباس اقبال در مقدمه کلیات سعدی)
پژوهندگان (از جمله بدیعالزمان فروزانفر در مقال ٔ
این فرض را که خطاب سعدی در آن بیت بوستان خودش بودهاست ،نپذیرفتهاند .اشکال بزرگ پذیرش چنین نظری
آن است که سن سعدی را در هنگام مرگ به ۱۲۰سال میرساند .حکایت جامع کاشغر نیز توسط فروزانفر و مجتبی
مینوی داستانپردازی دانسته شدهاست ،اما محمد قزوینی نظر مشخصی در این باره صادر نمیکند و مینویسد
«حکایت جامع کاشغر فیالواقع الینحل است» .محققین جدیدتر ،از جمله ضیاء موحد (موحد ،۱۳۷۴صص ۳۶تا
،)۴۲ک ً
ال این گونه استدالل در مورد تاریخ تولد سعدی را رد میکنند و اعتقاد دارند که شاعران کالسیک ایران اهل
«حدیث نفس» نبودهاند بنابراین نمیتوان درستی هیچیک از این دو تاریخ را تأیید کرد.
از سعدی آثار بسیاری در نظم و نثر برجای ماندهاست:
بوستان :منظومهای است حاوی حکایات اخالقی.
گلستان :به نثر مسجع.
دیوان اشعار :شامل غزلیات و قصاید و رباعیات و مثنویات و مفردات و ترجیعبند و غیره (به فارسی) و چندین قصیده
و غزل عربی.
مواعظ :کتابی است چون دیوان اشعار.
صاحبیه :مجموعه چند قطعه فارسی و عربی است که سعدی در ستایش شمسالدین صاحب دیوان جوینی ،وزیر
اتابکان سرودهاست.
قصاید سعدی :قصاید عربی سعدی حدود هفتصد بیت است که بیشتر محتوای آن غنا ،مدح ،اندرز و مرثیهاست.
قصاید فارسی در ستایش پروردگار و مدح و اندرز و نصیحت بزرگان و پادشاهان آمدهاست.
مراثی سعدی :قصاید بلند سعدی است که بیشتر آن در رثای آخرین خلیفه عباسی المستعصم باهلل سروده شدهاست
و در آن هالکوخان مغول را به خاطر قتل خلیفه عباسی نکوهش کردهاست .سعدی چند چکامه نیز در رثای
برخی اتابکان فارس و وزرای ایشان سرودهاست.
مفردات سعدی :مفردات سعدی شامل مفردات و مفردات در رابطه با پند و اخالق است.
رسائل نثر:
.1کتاب نصیحةالملوک
.2رساله در عقل و عشق
.3الجواب
.4در تربیت یکی از ملوک گوید
.5مجالس پنجگانه
.6هزلیات سعدی
آرامگاه:سعدی در خانقاهی که اکنون آرامگاه اوست و در گذشته محل زندگی او بود ،به خاک سپرده شد که در ۴
کیلومتری شمال شرقی شیراز ،در دامنه کوه فهندژ ،در انتهای خیابان بوستان و در کنار باغ دلگشا است .این مکان
در ابتدا خانقاه شیخ بوده که وی اواخر عمرش را در آنجا میگذرانده و سپس در همانجا دفن شدهاست .برای
اولین بار در قرن هفتم توسط خواجه شمس الدین محمد صاحبدیوانی وزیر معروف آباقاخان ،مقبرهای بر فراز قبر
سعدی ساخته شد .در سال ۹۹۸به حکم یعقوب ذوالقدر ،حکمران فارس ،خانقاه شیخ ویران گردید و اثری از آن
باقی نماند .تا این که در سال ۱۱۸۷ه .ق .به دستور کریمخان زند ،عمارتی ملوکانه از گچ و آجر بر فراز مزار شیخ
بنا شد که شامل ۲طبقه بود .طبقه پایین دارای راهرویی بود که پلکان طبقه دوم از آنجا شروع میشد .در دو طرف
راهرو دو اتاق کرسی دار ساخته شده بود .در اتاقی که سمت شرق راهرو بود ،گور سعدی قرار داشت و معجری
چوبی آن را احاطه کره بود .قسمت غربی راهرو نیز موازی قسمت شرقی ،شامل دو اتاق میشد ،که بعدها شوریده
(فصیح الملک) شاعر نابینای شیرازی در اتاق غربی این قسمت دفن شد .طبقه باالی ساختمان نیز مانند طبقه زیرین
بود ،با این تفاوت که بر روی اتاق شرقی که قبر سعدی در آنجا بود ،به احترام شیخ اتاقی ساخته نشده بود و سقف
آن به اندازه دو طبقه ارتفاع داشت .بنای فعلی آرامگاه سعدی از طرف انجمن آثار ملی در سال ۱۳۳۱ه-ش با
تلفیق ی از معماری قدی م و جدی د ایران ی در میان عمارت ی هش ت ضلع ی ب ا س قفی بلن د و کاشیکاری ساخته شد.
روبهروی این هشتی ،ایوان زیبایی است که دری به آرامگاه دارد.سکههای پانصد ریال ی برنزی ایران از سال
۱۳۸۷خورشیدی به نقش آرامگاه سعدی مزین شدهاست .همچنین طرح پشت اسکناس ده هزار تومانی(یکصد هزار
ریال ی) نمای ی از مق بره س عدی در شیراز میباشد.در تاری خ آ ل یاس ر آمدهاس ت ک ه س عدی ب ا حکیم نزاری
قهستانی مرواداتی داشتهاست وسعدی برای دیدن نزاری به بیرجند آمدهاست
ف
ظ
حا
بهاءالدین حافظ شیرازی (حدود ۷۹۲ – ۷۲۷هجری قمری برابر با - ۷۰۶
مقدمه:خواجه شمسالدین محمد بن
ّ
۷۶ ۹هجری شمس ی) ،شاعربزرگ س ده هشت م ایران (برابر قرن چهارده م میالدی) و یک ی از سخنوران
نامی جهان اس ت.بیشتر شعرهای او غزل هس تند که بهغزلیات حاف ظ شهرت دارند .او از مهمترین تأثیرگذاران بر
شاعران پس از خود شناخته میشود .در قرون هجدهم و نوزدهم اشعار او به زبانهای اروپایی ترجمه شد و نام او
بگونهای بهمحافل ادبی جهان غرب نیز راه یافت .هرساله در تاریخ ۲۰مهرماه مراسم بزرگداشت حافظ در محل
آرامگاه او در شیراز با حضور پژوهشگران ایرانی و خارجی برگزار میشود .در ایران این روز را روز بزرگداشت
حافظ نامیدهاند.
زندگینامه :اطالعات چندانی از خانواده و اجداد خواجه حافظ در دست نیست و ظاهر ًا پدرش بهاء الدین نام داشته
و مادرش نیز اهل کازرون بودهاست .در اشعار او که میتواند یگانه منبع مو ّث ق زندگی او باشد اشارات اندکی از
زندگی شخصی و خصوصی او یافت میشود .آنچه از فحوای تذکرهها به دست میآید بیشتر افسانههایی است که از
این
صی
شخ
ّ
ت در ذهن عوام ساخته و پرداخته شدهاست .با این همه آنچه با تکیه به اشارات دیوان او و برخی منابع معتبر قابل
بیان است آن است که او در خانوادهای از نظر مالی در حد متوسط جامعه زمان خویش متولد شدهاست(.با این
حساب که کسب علم و دانش در آن زمان اصو ً
ال مربوط به خانوادههای مرفه و بعض ًا متوسط جامعه بودهاست)در
نوجوانی قرآن را با چهارده روایت آن از بر کرده و از همین رو به حافظ ملقب گشتهاست .در دوران امارت شاه
شیخ ابواسحاق (متوفی ۷۵۸ه .ق) به دربار راه پیدا کرده و احتما ً
ال شغل دیوانی پیشه کردهاست( .درقطعه ای با
مطلع «خسروا ،دادگرا ،شیردال ،بحرکفا /ای جالل تو به انواع هنر ارزانی» شاه جالل الدین مسعود برادر بزرگ
شاه ابواسحاق را خطاب قرار داده و در همان قطعه به صورت ضمنی قید میکند که سه سال در دربار مشغول است.
شاه مسعود تنها کمتر از یکسال و در سنه ۷۴۳حاکم شیراز بودهاست و از این رو میتوان دریافت که حافظ از اوان
جوان ی در دربار شاغ ل بودهاس ت) .عالوه بر شاه ابواس حاق در دربار شاهان آ ل مظف ر شام ل شاه شیخ
در این خصوص نیز اشارات متعددی در دیوان او وجود دارد که بیان کننده اتکای او به شغلی جدای از شاعری
است ،از جمله در تعدادی از این اشارات به درخواست وظیفه (حقوق و مستمری) اشاره دارد .در باره سال دقیق
تول د او بین مورخین و حافظشناس ان اختالف نظ ر وجود دارد .دکتر ذبیحاهلل صفا والدت او را در ۷۲۷ه .ق و
دکتر قاسم غنی آن را در ۷۱۷میدانند .برخی دیگر از محققین همانند عالمه دهخدا بر اساس قطعهای از حافظ
والدت او را قبل از این سالها و حدود ۷۱۰ه .ق تخمین میزنند .آنچه مسلم است والدت او در اوایل قرن هشتم
هجری و بعد از ۷۱۰واقع شده و به گمان غالب بین ۷۲۰تا ۷۲۹ه .ق روی دادهاست.در مورد سال درگذشت او
اختالف کمتری بین مورخین دیده میشود و به نظر اغلب آنان ۷۹۲ه .ق است .از جمله در کتاب مجمل فصیحی
نوشته فصیح خوافی (متولد ۷۷۷ه .ق) که معاصر حافظ بوده و همچنین نفحات االنس تألیف جامی (متولد ۸۱۷ه.
ق) به صراحت این تاریخ به عنوان سال درگذشت خواجه قید شدهاست .محل تولد او شیراز بوده و در همان شهر نیز
روی در نقاب خاک کشیدهاست.روایت است هنگامی که قصد دفن حافظ را داشتند ،عدهای از متعصبان با استناد به
اشعار حافظ درباره میگساری با دفن وی به شیوه مسلمانان مخالف بودند و در مقابل عده دیگر وی را فردی
مسلمان و معتقد میدانستند .قرار شد که از دیوان حافظ فالی بگیرند که این بیت آمد:
که گرچه غرق گناه است ،میرود به بهشت
قدم دریغ مدار از جنازه حافظ
این شعر در بدخواهان شاعر تأثیر بسیاری میکند و همه را خاموش میکند.
آرامگاه حافظ :در شهر شیراز و در منطقه حافظ ّیه در فضایی آکنده از عطر و زیبایی گلهای جانپرور ،درآمیخته
مهم گردشگری به شمار میرود و بسیاری
با شور اشعار خواجه ،واقع شدهاست .امروزه این مکان یکی از جاذبههای ّ
از مشتاقان شعر و اندیشهةای حافظ را از اطراف جهان به این مکان میکشاند.در زبان اغلب مردم ایران ،رفتن به
مقدسی نظیر کعبه و
حافظ ّی ه معادل با زیارت آرامگاه حافظ گردیدهاست .اصطالح زیارت که بیشتر برای اماکن ّ
مقدسی نزد ایرانیان دارد .برخی از
بارگاه امامان بهکار میرود ،بهخوبی نشانگر آن است که حافظ چه چهره ّ
معتقدان به آیینهای مذهبی و اسالمی ،رفتن به آرامگاه او را با آداب و رسوم مذهبی همراه میکنند .از جمله با
وض و ب ه آنج ا میرون د و در کنار آرامگاه حاف ظ ب ه نشان احترام ،کف ش خود را از پای بیرون میآورند .سایر
دلباختگان حاف ظ نی ز ب ه ای ن مکان بهعنوان س مبلی از عش ق راس تین و نمادی از رندی عارفان ه با دیده احترام
مینگرند.
که زیارتگه رندان جهان خواهد شد
بر سر تربت ما چون گذری همت خواه
ی
ق
می
ص
پ
ر ا ن ور
مقدم ه :قیص ر امینپور (زاده ۲اردیبهش ت - ۱۳۳ ۸درگذشت ه ۸آبان )۱۳۸ ۶نویسنده ،مدرس دانشگاه
و شاعر معاصر ایرانی بود.
زندگینامه :قیصر امینپور در ۲اردیبهشت ۱۳۳۸در شهرستان شوشتر بخش گتوند (شهرستان امروزی) در استان
خوزستان به دنیا آمد .دوره راهنمایی و متوسطه خود را دزفول گذراند و در سال ۱۳۵۷در رشته دامپزشکی
دانشگاه تهران پذیرفته شد ،ولی پس از مدتی از تحصیل این رشته انصراف داد.قیصر امینپور ،در سال ۱۳۶۳بار
دیگر اما در رشته زبان و ادبیات فارسی به دانشگاه رفت و این رشته را تا مقطع دکترا گذراند و در سال ۱۳۷۶از
پایاننامه دکترای خود با راهنمایی دکترمحمدرضا شفیعی کدکنی با عنوان «سنت و نوآوری در شعر معاصر» دفاع
کرد .این پایاننامه در سال ۱۳۸۳و از سوی انتشارات علمی و فرهنگی منتشر شد.او در سال ،۱۳۵۸از جمله
شاعرانی بود که در شکلگیری و استمرار فعالیتهای واحد شعر حوزه هنری تا سال ۱۳۶۶تأثیر گذار بود .وی طی
این دوران مسئولیت صفحه شعرِ هفتهنامه سروش را بر عهده داشت و اولین مجموعه شعر خود را در سال ۱۳۶۳
منتشر کرد .اولین مجموعه او «در کوچه آفتاب» دفتری از رباعی و دوبیتی بود و به دنبال آن «تنفس صبح» تعدادی
از غزلها و شعرهای سپید او را در بر میگرفت .امین پور هیچگاه اشعار فاقد وزن نسرود و در عین حال این نوع شعر
را نیز هرگز رد نکرد.دکتر قیصر امینپور ،تدریس در دانشگاه را در سال ۱۳۶۷و در دانشگاه الزهرا آغاز کرد و
سپس در سال ۱۳۶۹در دانشگاه تهران مشغول تدریس شد .وی همچنین در سال ۱۳۶۸موفق به کسب جایزه نیما
یوشیج ،موسوم به مرغ آمین بلورین شد .دکتر امینپور در سال ۱۳۸۲بهعنوان عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب
فارسی برگزیده شد .وی در سال ۱۳۸۶بر اثر بیماری کلیه و قلب دار فانی را وداع گفت.
از وی در زمینههایی چون شعر کودک و نثر ادبی ،آثاری منتشر شدهاست که به آنها اشاره میکنیم:
.1طوفان در پرانتز )نثر ادبی)۱۳۶۵ ،
.2منظومه ظهر روز دهم )شعر نوجوان)۱۳۶۵ ،
.3مثل چشمه ،مثل رود )شعر نوجوان(۱۳۶۸ ،
.4بیبال پریدن )نثر ادبی(۱۳۷۰ ،
.5مجموعه شعر آینههای ناگهان ()۱۳۷۲
.6به قول پرستو )شعر نوجوان(۱۳۷۵ ،
.7گزینه اشعار( ،۱۳۷۸مروارید(
.8مجموعه شعر گلها همه آفتابگرداناند ) ،۱۳۸۰مروارید)
.9دستور زبان عشق ( ،۱۳۸۶مروارید) اشاره کرد.
م
ی
عت
رپو ن ا صا ی
مقدم ه :رخشنده اعتص امی متخل ص ب ه پروی ن اعتص امی (زاده ۲ ۵اس فند ۱۲۸ ۵در ت بریز -درگذشت ه ۱۵
فروردین ۱۳۲۰در تهران) شاعر زن ایرانیاست که از او با عنوان «مشهورترین شاعر زن ایران» یاد میشود .پروین
از کودک ی فارس ی ،انگلیس ی و عرب ی را نزد پدرش آموخ ت و از همان کودک ی س رودن شعر را آغاز کرد .پدر
وی یوسف اعتصامی ،از شاعران و مترجمان معاصر ایرانی بود که در شکلگیری زندگی هنری پروین و گرایش وی
به سرودن شعر نقش مهمی داشت .پروین اعتصامی از پایهگذاران سبک شعر مناظرهای است و در زمان حیاتش
مجموعهای از شعارهایش در قالبهایی مانند مناظره ،مثنوی ،قطعه و قصیده در قالب دیوان اشعار به چاپ رساند.
او مدتی نیز در کتابخانهیدانشسرای عالی ،به شغل کتابداری مشغول بود و بعد از آن قبل از دومین نوبت چاپ
دیوان اشعارش ،بر اثر بیماری حصبه درگذشت و در حرمفاطمه معصومه به خاک سپرده شد.به پاس زحمات فراوان
پروین اعتصامی در زمینه شعر معاصر ایران و سبک شعر مناظرهای ،روز بیست و پنجم اسفندماه ( ۱۶مارس) ،روز
بزرگداشت پروین اعتصامی شاعر ایرانی نامگذاری شده است.
کودکی و خانواده :پروین اعتصامی با نام اصلی رخشنده در ۲۵اسفند ۱۲۸۵هجری شمسی در تبریز زاده شد .او فرزند یوسف
اعتصامی ،نویسنده و مترجم معاصر ایرانی و اختر اعتصامی ،از شاعران دوره قاجاریه بود.او در سال ۱۲۹۱در هنگامی که ۶سال
داشت به همراه خانوادهاش از تبریز به تهران مهاجرت کرد؛ به همین خاطر پروین از کودکی با مشروطهخواهان و چهرههای
فرهنگ ی آشن ا ش د و ادبیات را در کنار پدر و از اس تادانی چون دهخدا و مل ک الشعرای بهار آموخت .در دوران کودکی،
زبانهای فارسی و عربی و انگلیسی را زیر نظر پدرش در منزل آموخت و به مدرسه آمریکایی ایران کلیسا رفت و در سال ۱۳۰۳
تحصیالتش را در آنجا به اتمام رسانید .او در تمام سالهای تحصیلش از دانشآموزان ممتاز بود و حتی مدتی در همان مدرسه به
تدریس زبان و ادبیات انگلیسی پرداخت .او همزمان با تحصیل ،شعر نیز میسرود .پدرش در کودکی اشعاری از حافظ و سعدی را
به او میداد تا با تغییر قافیه ،شعر دیگری بسراید؛ وزن آن را تغییر دهد تا در سرودن شعر تجربه بیندوزد .همچنین پدرش گاهی
قطعههایی زیبا و لطیف از کتاب های خارجی (انگلیسی ،فرانسوی ،ترکی و عربی) جمع میکرد و پس از ترجمه آن ها به فارسی،
پروی ن را تشوی ق میکرد ت ا آ ن را ب ه ص ورت شع ر درآورد .ب ه طور مثال ،یوس ف اعتص امی شع ر «قطرات سهگانه»
از تریللو (شاعر ایتالیایی) را ترجمه و در مجله بهار چاپ کرد .سپس پروین با الهام از این سروده ،شعر «گوهر و اشک» را سرود.
ادامه تحصیل :پروین اعتصامی در هجده سالگی فارغالتحصیل شد .او در تمام دوران مدرس هاش دانش آموزی
ممتاز بود البته قبل از ورود به مدرسه فارسی ،انگلیسی و عربی را نزد پدر آموخت .او حتی میتوانست داستانهای
مختلفی را به زبان انگلیسی بخواند .او به دانستن عالقه داشت و سعی میکرد در حد توان خود از همهچیز آگاهی
پیدا کند؛ به همین دلیل در مدرسه قبلیاش ادبیات فارسی و انگلیسی تدریس میکرد.
دعوت به دربار و دریافت نشان لیاقت :در زمان حیات پروین اعتصامی ،دولت به دانشمندان ،علما و بزرگان علم
وادب ،مدال های لیاقت یا نشانهای دولتی اعطا میکرد؛ مدالی که نشانه سپاس و احترام دولت از خدمات علمی و
فرهنگی فرد موردنظر است ،و سپس دولت آنها را در مراسمی خاص مورد قدردانی قرار میداد .در سال ،۱۳۱۵
مدال درجه سه لیاقت به پروین داده شد ولی او این مدال را قبول نکرد .او حتی پیشنهاد رضاشاه را برای تدریس
ملکه و ولیعهد نپذیرفت زیرا به گفته خودش اعتقداتش اجازه نمیداد در چنین مکانهایی حاضر شود .او پس از رد
کردن مدال لیاقت ،شعر «صاعقه ما ستم اغنیاست» را سرود.
مرگ :پروی ن اعتص امی در تاری خ ۱ ۵فروردی ن ۴( ۱۳۲ ۰آوری ل )۱۹۴ ۱در س ن ۳ ۵س الگی بر اث ر ابتال به
بیماری حصبه در تهران درگذشت و در حرم فاطمه معصومه در قم در مقبره خانوادگی به خاک سپرده شد .پس از
مرگش ،قطعهای از او یافتند که مشخص نیست او چه زمان برای سنگ مزار خود سروده بود؛ که آن قطعه را بر
سنگ مزارش نقش کردند.
آثار و سبک شعری :دیوان پروین ،شامل ۲۳۸قطعه شعر میباشد ،که از آن میان ۶۵قطعه به صورت مناظرهاست .اشعار پروین
اعتصامی بیشتر در قالب قطعات ادبی است که مضامین اجتماعی را با دیده ٔ انتقادی به تصویر کشیدهاست .در میان اشعار پروین،
تعداد زیادی شعر به صورت مناظره میان اشیاء ،حیوانات و گیاهان وجود دارد .درون مایه اشعار او بیشتر غنیمت داشتن وقت و
فرص تها ،نصیحتهای اخالقی ،انتقاد از ظلم و ستم به مظلومان و ضعیفان و ناپایداری دنیاست .در شعر پروین استفادههایی از
سبک شعرای بزرگ پیشین نیز شده است .ملکالشعرای بهار در مقدمهای که بر دیوان وی مینویسد ،میگوید:این دیوان ترکیبی
است از دو سبک و شیوه ٔ لفظی و معنوی آمیخته با سبکی مستقل ،و آن دو یکی شیوه خراسان است خاصه استاد ناصر خسرو
قبادیانی و دیگر شیوه ٔ شعرای عراق و فارس است به ویژه شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی علیه الرحمه و از حیث معانی نیز بین
افکار و خیاالت حکما و عرف ًا است ،و این جمله با سبک و اسلوب مستقلی که خاص عصر امروزی و بیشتر پیرو تجسم معانی و حقیقت
جوئی است ترکیب یافته و شیوهای بدیع و فاضالنه به وجود آورده است.اشعار او را میتوان به دو دسته تقسیم کرد :دسته اول که
به سبک خراسانی گفته شده و شامل اندرز و نصیحت است و بیشتر به اشعار ناصرخسرو شبیه است .دسته دوم اشعاری که به سبک
عراقی گفته شده و بیشتر جنبه داستانی به ویژه از نوع مناظره دارد و به سبک شعر سعدینزدیک است .این دسته از اشعار پروین
شهرت بیشتری دارند.
س
رفدو ی
مقدم ه :حکی م ابوالقاس م فردوس ی توس ی (زاده ۳۱ ۹خورشیدی ۳۲ ۹ ،هجری قمری -درگذشت ه پی ش از ۳۹۷
خورشیدی ۴۱ ۱ ،هجری قمری درتوس خراس ان) ،س خنسرای نام ی ایران و س راینده شاهنام ه حماسه
ملی ایران است .فردوسی را بزرگترین سراینده پارسیگو دانستهاند.
زایش و نام و نشان:بر پایه دیدگاه بیشتر پژوهشگران امروزی ،فردوسی در سال ۳۲۹هجری قمری برابر با ۳۱۹
خورشیدی ( ۹۴۰میالدی) در روستای پاژ در شهرستان توس (طوس) در خراسان دیده به جهان گشود.و همچنین با
درنگریستن به این که فردوسی در سال ۳۸۷قمری ،پنجاه و هشت ساله بودهاست ،میتوان درست بودن این گمان
را پذیرفت.نظامی عروضی ،نخستین پژوهندهای که درباره زندگی فردوسی جستاری نوشتهاست ،زایش فردوسی را
در روستای «باز» (پاژ) دانستهاست .بنمایههای تازهتر روستاهای «شاداب» و «رزان» را نیز جایگاه زایش فردوسی
دانستهاند اما بیشتر پژوهشگران امروزی این گمانهها را بیپایه میدانند.نام او همه جا ابوالقاسم فردوسی شناخته
شدهاست .نام کوچک او را در بنمایههای کهنتر مانند عجایب المخلوقات و تاریخ گزیده (حمداهلل مستوفی) و
سومین مقدمه کهن شاهنامه« ،حسن» نوشتهاند .منابع دیگ ر همچون ترجمه عربی بنداری ،پیشگفتار دستنویس
فلورانس و پیشگفتار شاهنامه بایس نقری (و نوشتههای برگرفته از آ ن) نام او را «منصور» گفتهاند .نام پدر او نیز
در تاریخ گزیده و سومین مقدمه کهن شاهنامه «علی» گفته شدهاست .محمدامین ریاحی پس از بررسی کهنترین
بنمایهها ،نام «حسن بن علی» را پذیرفتنی دانستهاست و این نام را با قرینههای دیگری که وابستگی او را به یکی از
فرقههای تشیع میرساند ،سازگارتر دانستهاست ،هرچند که همچون بیشتر پژوهندگان زندگانی فردوسی ،او را از
هرگون ه تعص ب مذهب ی برکنار دانس تهاست.برای پدر فردوس ی در بنمایههای کمارزشت ر نامهای دیگری نیز
آوردهاند ،مانند« :موالنا احمد بن موالنا فرخ» (مقدمه بایسنغری)« ،فخرالدین احمد» (هفت اقلیم)« ،فخرالدین
احمد ابن حکیم موالنا» (مجالس المؤمنین و مجمع الفصحا) ،و «حسن اسحق شرفشاه» (تذکرة الشعراء) .تئودور
نولدکه در کتاب حماسه ملی ایران درباره نادرست بودن نام «فخرالدین» نوشتهاست که دادن لقبهایی که به
«الدی ن» پایان مییافتهان د در زمان آغاز نوجوان ی فردوس ی کاربرد پیدا کردهاس ت و ویژه «امیران مقتدر»
بودهاست ،از این رو پدر فردوسی نمیتوانسته چنین لقبی داشته باشد.
پرورش و بالندگی:بر پایه اشارههای ضمنی فردوسی دانسته شدهاست که او دهقان و دهقانزاده بود .دهقان در
روزگار فردوسی و در شاهنامه او به معنی ایرانیتبار و نیز به معنی مالک روستا یا رئیس شهر بودهاست .درباره
دوران کودکی و جوانی او نه خود شاعر سخنی گفته و نه در بنمایههای کهن جز افسانه و خیالبافی چیزی به چشم
میخورد .با این حال از دقت در ساختار زبانی و بافت تاریخی -فرهنگی شاهنامه ،میتوان دریافت که او در
دوران پرورش و بالندگی خویش از راه مطالعه و ژرفنگری در سرودهها و نوشتارهای پیشینیان خویش سرمایه
کالنی اندوخته که بعدها دستمایه او در سرایش شاهنامه شدهاست .همچنین از شاهنامه این گونه برداشت کردهاند
ک ه فردوس ی ب ا زبان عرب ی و دیوانهای شاعران عرب و نی ز ب ا زبانپهلوی آشن ا بودهاس ت.آغاز زندگ ی فردوسی
همزمان با گونهای جنبش نوزایش در میان ایرانیان بود که از سده سوم هجری آغاز شده و دنباله و اوج آن به سده
چهارم رس ید و گرانیگاه آ ن خراس ان و س رزمینهای فرارود بود .در درازنای همی ن دو سده شمار چشمگیری از
سرایندگان و نویسندگان پدید آمدند و با آفرینش ادبی خود زبان پارسی دری را که توانسته بود در برابر زبان
عربی پایدار بماند ،توانی روزافزون بخشیدند و به صورت زبان ادبی و فرهنگ ی درآوردند .فردوسی از همان
روزگار کودکی بیننده کوششهای مردم پیرامونش برای پاسداری ارزشهای دیرینه بود و خود نیز در چنان زمانه و
زمینهای پا به پای بالندگی جسمی به فرهیختگی رسید و رهرو سختگام همان راه شد.
در گذشت و آرامگاه :سال مرگ فردوسی تا چهار سده پس از زمان او در بنمایههای کهن نیامدهاست .نخستین
نوشتهای ک ه از زمان مرگ فردوس ی یاد کرده مقدم ه شاهنام ه بایس نغری اس ت ک ه س ال ۴۱۶هجری قمری را
آوردهاست .این دیباچه که امروزه بیپایه بودن نوشتارهای آن به اثبات رسیده از بنمایه دیگری یاد نکردهاست.
تذکرهنویس ان بعدی همی ن تاری خ را بازگ و کردهاند .جدای از آ ن تذکرةالشعرای دولتشاه (ک ه آ ن ه م بسیار
بیپایهاس ت) زمان مرگ او را در س ال ۴۱ ۱هجری قمری آوردهاس ت .محمدامی ن ریاح ی ،ب ا درنگریستن در
بایست
گفتههایی که فردوسی از سن و ناتوانی خود یاد کردهاست ،این گونه نتیجهگیری کردهاست که فردوسی می
ً
پس از سال ۴۰۵هجری قمری و پیش از سال ۴۱۱هجری قمری از جهان رفته باشد.پس از مرگ ،واعظ طبرستان به
دلیل شیعه بودن فردوسی از به خاکسپاری پیکر فردوسی در گورستان مسلمانان جلوگیری کرد و به ناچار در باغ
خود وی در توس به خاک سپرده شد .مقبره فردوسی بین سالهای ۱۳۰۷تا ۱۳۱۳به دستور رضا شاه بازسازی شد.
علی اسف
یاری
ند
مقدمه :علی اسفندیاری مشهور به نیما یوشیج( ،زاده ۲۱آبان ۱۲۷۴در دهکده یوش از توابع شهرستان نور استان
مازندران -درگذشت ه ۱ ۳دی ۱۳۳ ۸خورشیدی در شمیران شه ر تهران) شاع ر معاص ر ایران ی و پدر شع ر نو
فارس ی اس ت .وی بنیانگذار شع ر ن و فارس ی اس ت.نیما یوشی ج ب ا مجموع ه تأثیرگذار افس انه ک ه مانیفس ت شع ر نو
فارسی بود ،در فضای راکد شعر ایران انقالبی به پا کرد .نیما آگاهانه تمام بنیادها و ساختارهای شعر کهن فارسی را
به چالش کشید .شعر نو عنوانی بود که خود نیما بر هنر خویش نهاده بود.تمام جریانهای اصلی شعر معاصر فارسی
مدیون این انقالب و تحولی هستند که نیما مبدع آن بود .بسیاری از شاعران و منتقدان معاصر ،اشعار نیما را نمادین
میدانند و او را همپایهی شاعران سمبولیست به نام جهان میدانند.نیما همچنین اشعاری به زبان مازندرانی دارد
که با نام روجا چاپ شدهاست.
زندگی :کودکی:نیما در سال ۱۲۷۴هجری شمسی در روستای یوش از توابع بخش بلده شهرستان نور به دنیا آمد.
پدرش ابراهیمخان اعظامالسلطنه متعلق به خانوادهای قدیمی مازندران بود و به کشاورزی و گلهداری مشغول بود.
پدر نیما زندگی روستایی ،تیراندازی و اس بسواری را به وی آموخت .نیما تا سن دوازده سالگی درزادگاهش
روستای یوش و در دل طبیعت زندگی کرد.نیما خواندن و نوشتن را نزد آخوند ده فرا گرفت ولی دلخوشی چندانی
از او نداشت چون او را آزار میداد و در کوچه' باغها دنبال نیما میکرد.اقامت در تهران ۱2:ساله بود که به همراه
خانواده تهران رفت و در مدرسه عالی سن لویی مشغول تحصیل شد .در مدرسه از بچهها کنارهگیری میکرد و به
گفته خود نیما با یکی از دوستانش مدام از مدرسه فرار میکرد و پس از مدتی با تشویق یکی از معلمهایش به
نام نظام وفا به شعر گفتن مشغول گشت و در همان زمان با زبان فرانسه آشنایی یافت و شعر گفتن به سبک خراسانی
را شروع کرد.پس از پایان تحصیالت در مدرسه س نلویی نیما در وزارت دارایی مشغول کار شد .اما پس از مدتی
این کار را مطابق میل خود نیافت و آن را رها کرد.
فعالیتهای اجتماعی :دوران نوجوانی و جوانی نیما مصادف است با توفانهای سهمگین سیاسی -اجتماعی در ایران
نظیر انقالب مشروطه و جنبش جنگل و تاسیس جمهوری سرخ گیالن ،روح حساس نیما نمیتوانست از این توفانهای
اجتماعی بی تاثیر بماند .نیما از نظر سیاسی تفکر چپ گرایانه داشت ،و با نشریه ایران سرخ یکی از نشریات حزب
کمونیست ایران (دهه )۱۹۲۰که برادرش الدبن سردبیر آن بود و در رشت چاپ و منتشر میشد همکاری قلمی
داشت .از جمله تصمیم گرفت به میرزا کوچک خان جنگلی بپیوندد و همراه با او بجنگد تا کشته شود .دیرتر در دهه
بیست خورشیدی در نخستین کنگره نویسندگان ایران عضو هیات مدیره کنگره بود و اشعار وی در نشریات چپ
گرای این دوران منتشر میگردید.
تغییرنام :علی اسفندیاری در سال ۱۳۰۰خورشیدی نام خود را به نیما تغییر داد .نیما نام یکی از اسپهبدان تبرستان
بود و به معنی کمان بزرگ است .او با همین نام شعرهای خود را امضا میکرد .در نخستین سالهای صدور
شناسنامه نام وی نیماخان یوشیج ثبت شدهاست.
آثار نیما :منظومه قصه رنگ پریده در حقیقت نخستین اثر منظوم نیمایی است که در قالب مثنوی (بحر هزج مسدس)
سروده شدهاست .شاعر در این اثر زندگی خود را روایت کردهاست و از خالل آن به مفاسد اجتماعی
پرداختهاست .بخش نخست این کار در قرن بیستم چاپ شده بود .سپس افسانه را سرود که در آن روحی رمانتیک
حاکم است و به عشق نیز نیما نگاهی دیگرگونه دارد و عشق عارفانه را رد میکند .چنان که خطاب به حافظ
میگوید:
حافظا این چه کید و دروغ است *** کز زبان می وجام ساقی است
نالی ار تا ابد باورم نیست *** که بر آن عشق بازی که باقی است
من بر آن عاشقم کو روندهاست *** (افسانه)
نیما در این آثار و اشعاری نظیر خروس و روباه ،چشمه و بز مالحسن مسألهگو افکاری اجتماعی را بیان میکند اما قالب اشعار
قدیمی است .مشخص است که وی مشق شاعری میکند و هنوز راه خود را پیدا نکردهاست .با این حال انتشار افسانه دنیای ادبیات
آن زمان را برآشفت .ای شب نیز در هفتهنامه نوبهار محمدتقی بهار چاپ شد و جنجالی برانگیخت.
مرگ :این شاعر بزرگ ،درحالیکه به علت سرمای شدید یوش ،به ذاتالریه مبتال شده بود ،برای معالجه به تهران آمد؛ معالجات
تاثیری نداشت و در ۱۳دی ۱۳۳۸درگذشت و در امامزاده عبداهلل تهران به خاک سپرده شد .سپس در سال ۱۳۷۲خورشیدی بنا
به وصیت وی پیکر او را به خانهاش در یوش منتقل کردند .مزار او در کنار مزار خواهرش ،بهجتالزمان اسفندیاری (درگذشته به
تاریخ ۸خرداد )۱۳۸۶و مزارسیروس طاهباز در میان حیاط جای گرفتهاست.
اپیان