زندگی نامه ابن مقله بیضاوی شیرازی

صفحه 1:
بسمه تعالی تهیه کننده:رضا مهدی پور :7/6 موصوئع ويد ‎Mi‏ 

صفحه 2:
1 این مُفْله, ابوعلی محمد بن على بن حسین (حسن) بن عبدالله بغدادی(ابن مقلهبیضاوی شیرازی) (شوال ۳۲۸-۲۷۲ قمری/ مارس ۸۸۶ ‎٩۴۰-‏ میلادی), اديب , خوشنویس, مبتکرو مبدع خطوط مختلف و وزیر عباسیان بود.این مقله توانست در روزگاری که امیران‌ترک بخش اعظم قدرت را در اختیار داشتند, 3 نوبت به وزارت خلفای عباسی‌برسد, اما سرانجام جان را بر سر اين کار نهاد. ابن مقله در علوم و فنون‌مختلف دست داشت., از جمله در فن بلاغت, حفظ لغت, آشنایی به علم اعراب وفنون شعر استاد بود. اشعار وی زیبا و ملیح بود و توقیعات او نمونه و بسیارزیبا شمرده شده است. قسمتی از اشعار وی را ابن خلکان , اين طقطقی , ذهبی,و صفدی‌در کتب خویش اراس توت از در هر خوشنوینسی است. ابنمقله بیضاوی شیرازی: خط محمق را از خط کوقی احداث کرد و خط ثلث ریحانی را از خطریحان بیرون کشید, و خط نسخ را پس از انتشار خطوط پیشین اختراع نمود و بالاخره خطتوقیع و رقاع را ایجاد کرد. والدر و انشاء : عمقل لف . بدرش ابوالعباس علی‌بن حسین و به معنای چشم یا سیاهی و 1 سفیدی یا حدقة چشم است. اما بعضی‌نوشته‌اند که مقله لقب مادر پدر يا مادر یکی از نیاکان وی بوده که پدرش‌وی را به رقص وا می‌داشته و به او می‌گفته است: «یا مقلة ابیها»و گویا به‌همین سبب فرزندان وی به این مقله شهرت یافته‌اند. ابوالعباس, پدر ابن‌مقله خطی زیبا داشته و قرآنی نوشته بود که ابن ندیم آن را دیده بوده‌است, ابوالعباس در 67 سالگی (309 ق) درگذشت.گرچه بعضی از متأخران اصل‌خاندان اين مقله را از بیضای فارس نوشته‌اند. حسن بن على و عباس بن علی‌برادران ابن مقله بودند.برادر دیگرش ابوعبدالله حسن نیز از خطاطان و کاتبان‌معروف به شمار است و ظاهراً خط نسخ او از ابوعلی زیباتر بوده است . او درزمان وزارت برادرش ابوعلی ریاست دیوان خاصه و بعضی دیوانهای دیگر رابرعهده داشت, اما در زمان القاهر چون برادرش دستگیر شد: اموال او نيز مصادره كرديد. تحصيلات رسمى و حرفه اى : ابن مقله در بغداد زاده شد و نزد كسانىجون ابوالعباس ثعلب و .ابوبكر ابن دريد به كسب دانش يرداخت و در علوم ادبی‌تبحر یافت 

صفحه 3:
| همسر و فرزندان 1 ابوالحسن علی فرزند ان مقله نیز چون دیگرافراد خانواده خطاط بود و کتابت می‌کرد. وی در دوران زندگی اط ۲۲۱۱ ۲ ۲ ۱ له وزارت المتقی رسید ابا بعد از آنكهالمتقى به ‎an Mecca ear‏ الشسن تپ گرفتار آمدوسرانجام بر اثر سکته درگذشت. 1 | زمان و علت فوت ابوعلى محمد بن علی بن حسین بنمقله بیضاوی شیرازی متوفی ۳۲۸ هجری قمری است. 1 مشاغل و سمتهای مورد تصدی : او در 288ق و در 16 سالگی به دستگاه ابوعبدالله محمد بن داوود ‎the oil‏ راهیافت و به دبیری پرداخت, اما ‎a‏ از 8 ماه أز اب جراح جدا شد . ظاهرآنخستین سمت دیوانی او گرد آوری ماليات اراضى فارس بود .و بس از آن چندی‌در دستگاه آیوالحسن علی بن محمد بن فرات سمت دبیری یافت و این فرات درحق وی بسیار نیکی کرد و افزون بر شغل دبیری مسئولیتهای ‎ae‏ بر عهدة اونهاد که برایش منافعی در بر داشت. در 296ق که ابن فرات به وزارت رسید.سمت دبیری و ریاست دیوان خاتم را به ابن مقله سپرد.در 299ق بعد ازدستگیری ابن فرات و برکناری وی از وزارت و روی کارآمدن ابوعلی محمد بن‌عبید بن یحبی بن خاقان و علی بن عیسی بن جراح, ابن مقله مخفی شد. چون‌ابن فرات در 304ق بار دیگر به وزارت رسید. ابن مقله نیز از اختفا بیرون‌آمد. این بار او عهده‌دار دبیری سیده, مادر المفتدر و فرزندان الراضی, یرابوچعفر و امیر ابوالفضل و حاجب المقتدر نصر فشوری و شفیع مقتدری گردید و درعین حال جزء خوا دستگاه ابن فرات بودتا آنکه میان ابن فرات و نصرقشوری اختلاف و دشمنی افتاد و اين مقله از اين حادثه نگران شد, ولی قشوری‌و ابن ۱ تن اکن بش پا آبان همست شد و اخبازبنهان دستگاه این ذا 1 اسار آنا اد 0ق وى ار شحانها ودشمنيهاى أشكار اين كروه. ابن فرات از وزارت برکنار و ‎as pulpal gi cian‏ شد و حامد بن عباس به وزارت رسيد و ابن مقله از سوى على بن عيسىكه در اين هنگام ریاست دیوانها را برعهده داشت. به نظارت امور مالی ناحیة‌سواد انتخاب شد.چون در 311ق ابن فرات بار سوم به وزارت المقتدر رسید, این‌مقله را دستگیر کرد و او را با ابن حواری و ابوالقاسم سلیمان بن حسن, نخست‌به بصره, سپس به اهواز و بعد به شيراز تبعيد كرد. ابن ‎aldo‏ سرانجام در 312ق به شیراز رسید و با آنکه این فرات به حاکم شیراز دستور قتل او راداده بود, اما جان بدر برد ولیکن اموال وی که نزدیک به 100 هزار دینار بود,مصادره شد . در 314ق به هنگام وزارت دوم علی بن عیسی, ابن مقله بار دیگرقدرت یافت, اما شغل رسمی .پیدا تکرد 

صفحه 4:
0 او گزارشهایی راجع به ابوطاهرقرمطی که در شهر انبار بود, تهیه می‌کرد و به نصر قشوري حاجب ‎early Sg‏ ال آورا دين كار تشويق می‌کردند. از همین رو در 316ق پس از آتکه‌علن بن عیسی از وزارت بر کنار و به وسیلة هارون بن غریب دستگیر شد واموالش مصادره گردید, به اس ل ان قله راله وزارت برگزید : این مقله برادر خود حسن بن علی را ‎1١ 17‏ سام ‎٠‏ ۱۱ اه (دبوان مکاتبات) و برادر دبگر خود عباس بن علی را ریاست دیوان‌فرات و دیوان سپاه بخشید و پسران خویش را که مورد لطف خلیفه قرار گرفته وخلعت یافته 0 انين در كماشت. آ در 317ق هنگامی که‌المقتدر به مدتی کوتاه خلع گردید و القاهر بالله خلافت یافت, از ابن ‎lan LAN Ri 1‏ او زرف از اين رو زمانی که المقتدر باردیگر به خلافت 0-07 0000 1 رت وزارت نگه داشت و سرانجام پس از 2 سال :و 4 ماه که عهده‌دار 1ل 2 00 ‎STG‏ كنار و رنداتى شد ويس از مصادرة اموالش بار ديكر به شيراز تبعيد كرديد. 1 در 320ق با درگذشت‌المقتدر و به خلافت رسیدن دوبارة القاهر, به توصية اطرافیان خلیفه از ‎clase ll pole cabelas‏ ا و .كر به وزارت رسيد و چون در شیراز بود تا آمدن‌وی ابوالقاسم 2 0051-2 وان تانتیر ‎coy‏ انتغاب شد. این مقله پس از آمدن به بغداد زمام ‎٠0٠0٠0 55 0010١‏ :أو اندر غييت وى افراد خاندان خود را در مناصب مهم كماردة و تست به خاتذان این مقله بی‌اعتتایی روا داشته بود. مورد بازخواست قرار گرفت و دستگیر شد. ابن مقله در این دوره از وزارت خود ستختگیری بسیار نمود و اموال افرادمختلفی را مصادره و آنان را دی 5 

صفحه 5:
1 021 ]5 310 از تردیکان خلیفه درگیر شد؛ وبا مونس خادم و یلبق 1 01 اس ۳ اف همست گردید و در صدد خلع القاهر از خلافت بود 0 توطئه‌آنان آشکار و این مقله هم ناگزیر مخفی شد و موّنس خادم نیز گرفتار آمد. ‎٠ 0 0 00‏ وزارت اقاهر را عهده‌دار بود . او تا به خلافت‌رسیدن ‎٠ 1‏ ۱( توت دیگر بر 322ق به فرمان الراضی‌بالله به وزازت منصوب شد و این بار نیز افرادی چون ابوالعباس احمد بن‌عبیدالله خصیبی و سلیمان بن ‎anes (tie een ee‏ : اروالشنان را مصادره کرد. همچنین محمد ین پاقوت دشمن ديرينة خویش را نیز به زندان‌افکند و اموالش را مصادره کرد.در وزارت ‎eee tere Pee‏ ردقه ابن شنبود قارى رابه علت قرائتهاى شاذى كه 0001 5 آل سود در زير ضريات تازيانه..ابن مقله را نفغرين کرد و ل 5 د فطلم شور 

صفحه 6:
لا در 923و الراصی به پسر وی ابوالحسن - با آنکه بیش از 19 سال نداشت - به عنوان جانشین پدر ی 0 قنین تال بود که این‌مقله به دستور خلیفه برای فرونشاندن ‎٠ 505 8 5‏ ۱و حمذانی بة موصل رفت, اما ناصرالدوله پیش از آنکه ۳ ۱ ۲ اج د دن سيب اوهدتى در موصل ماند. ابن مقله در ايندوره از 1 012205 سل واس رای حاکن واسط راكه داراىقدرت يودند, رام خود سازد ‎cl ۲ ۲ ۲‏ ۲۱ و ره ‎stake aly‏ فرستدء سرانجام در مبارزة سختى كه ‎foe ۱ ۱ ۱‏ + استعفا گردید. وق براق سركوب ابن رائق: نامه‌اق ‎|00٠٠ 5‏ طب زیر آامرانی افکند و به بغداد دعوت کرد و ظاهرآالراضی را نیز با و ۱ 7 اماب رانجام در 324ق دستگیر و زندانی شد . در زندان هم که بود کوشید تا نظر خلیفه را بگرداند, ولی توفیقی نیافت و چون‌بیم آن می‌رفت که با نوشته‌هایش موجب آشوب ا ۱ ‎one‏ بود - و تصويب قضات, دست راست وی را بریدند رک اناد وی جوز الراسن پشیمان شده بود. دستوز داد که ثابت بنسنان بن ثابت. ‏ ۱ ءا ار ۱ ما مداوا سودىنبخشيد. بس نوشتن با دست چپ را ‎aise) ane eine‏ زان می‌یست و می‌نوشت. گفته شده که او در اين کار هم ی گر ای رو در همان زندان مکاتبات بسیاری با افراد از جمله با الراضی داشت و به. ‎eT‏ 107[ 5217 خاصضراسنت 3 ميليون دينار ببردازد: جمربا دست جب ‎Gree eae 10‏ وان 5ه آين خود دسيسة الراضىبراى أمتحان او بوذ. جون اطرافیان الراضی از وی ایمن نبودند. زبانش را همبريدند و به اين ترتيب زندكى يرتلاطم او يايان يافت و در بغداد به خاک‌سپرده شد. 1 ‏فرد از بان آن ب» ا آل : احتراع نوعی خط به‌نام «خط منسوب» که بعدها به‎ se le 1 ا 1 5ل د .لسر اع الله جسن منسوب است. ابن مقله 12 قاعده ير زيبايى خط معين كرد كهعبارتند 2 ‎Reno‏ رس نت طعف : قوت, سطم: دور, صعوذ مجاز, .زول مار اصول سهاو به 

صفحه 7:
1 0 خطوط اختراعى توسط ابن مقله خطوطی که این مقله اختراع کرد. عبارتند از: محقق,ریحان, ثلث ریحان, توقیع. رقاع و نسخ که مدار آنها را بر دایره و سطح نهادو چون خط کوفی پنج دانگ و نیم سطح و نیم دانگ دور بیشتر نداشت, وی در خطمحقق یک دور به جهت زیبایی بر آن افزوده و خط ریحان را تابع خط محقق ۰ ۰ ۱ ۲ ۲ 2 ۱ و سر نها را اندگی متمایل ساخت و به حرف «ى» دور ۲ ۱ ۱۱۱۲۲ ۱ از تج 2 دانگ آن مدور و خط توقیع. 3دانگ مسطح و 3 دانگ ‎ane‏ ۰ وق آنست و به بکدیگر شباهت‌دازند و رقعه‌ها را بدان می‌نوشته‌اند و ‎1١ 1 1 [1‏ 1 0 ۱ او است و مدار تعلیم این خطوط بر نقطه است. وی ‎Les‏ ‏نسخ را در 310ق درزمان 2 عباسی و وزارت ابن فرات اختراع و وضع کرد که به مناسبت‌سهولت در تحریر, خطوط دیگر شد و از همین رو «نسخ» نام گرفت و از همان‌زمان در ممالی اسایی نام 2ه ۲ ۲ ۱ ان خطوط رابزای نوشتن,مطلبی مخصوص تعیین‌کرد . وی الف را مقیاس اساسی حروف‌می‌دانست 

صفحه 8:
| همفکران ابن مقله ‎este Dee ١‏ رت و برادرش بسک خط پدرشان می‌نوشتند وبا اینگه گروهی از ‎Ie‏ ۱ اإر زو بعذ از آنان به نویسندگی و خطاظی مشفول بودند" ‎neem‏ 0 نيه کمال هثر قطاطی مخصوص ابوغلی و ابوعبدالله‌بود. 0 ا اط 1 هله د رای حربالمقل بو زیراتیکوترین خطوط دنیا شمرده كا ‎٠‏ ]1 1 كس دبده وله نشائىداده ودر اين هنر جنان. والا بود كه نمىتوان 7 ۱ زانط اوزا نوستان دل و چشم خوانده است . همو ضمن ستایش ‎alienate‏ لاه قسطنطنيه بوده است و در جشنها آن را درحجره ‎ee el oes el tees‏ 0 اس مس ند و از زیبابی و ملاحت‌آن در شگفت می‌ماندند . 1 0 1 ۱ ۱ ۱ خط دوق وابوعبدالله برادرش در خط نسخ يكانه بودهاند. اما كمال از أن ابوعلى وزيربودء زیرا که او حروف را هندسی کرد و در زیبا نوشتن آنها دقتى وافر ا د كا فك رح حال وی را نوشته اند او را نجستین مخترع و مبتکررسم‌الخط بذیع و شيوة جدید خط عربی دانسته‌اند . ‏آ اگره بعضی نوشته‌اند که پیش از 200ق خطوطی بجز خط کوفی دیده شده است.اما اکثر دائشمندان ابن مقله را آولین مبتکر و مخترع خط عربی دانسته‌اند ویس از وی افرادی چون محمد ‎٠0050000‏ ور قرا گرفتن وابوالحسن علی بن هلال معروف به ابن واب ابن دو را از آن دوآموخت وتکمیل و تتقیح کرد و بیشتر خطوطی که ابن مقله پدید آورده ب ود آسا ]اننال 03 إن قله زر مورد اندازة حروف و اعتبار صحت آنهاء کیفیت به‌دست 5 دل للم لس كزاردن بر روي كأغذ, ترتيب تراشيدن قلم وملاكهاى زيبايق خط و مانند اینهاء مطالبی بیان داشته است ‎1 ‎ 

صفحه 9:
آرا و گرایشهای خاص ی مقله توانتتت در روزگاری که امبران تری بخش اعظم قدرت را دراختیار داشتند, 3 نوبت به ارت حلناء عباس رسد. أًا سراتجام جان را بر سراين كار نهاد. ابن مقله در علوم و فنون مختلف دست داشت, از جمله در فن‌بلاغت, حفظ لغت, آشنایی به علم اعراب و فنون شعر استاد بود. اشعار وی زیباه ملیح بود و توقیعات او نمونه و بسیار زیبا شمرده شده است. قسمتی آز ری را ان ان ان فلقطتی 7 ذهی و صفدی‌در کتب خویش آورده‌اند. امابیشتر شهرت او در هنر خوشنویسی است. 1 جگونگی عرصه آثار آنچه از آثار این‌مقله در دست است, اینهاست: رسالة فی علم الخط و القلم, که در دارالکتب‌موجود است؛ رسالة فی میزان الخط, که در مکتبة عطارین تونس نگهداری می‌شود ؛مرقعی از خطاطان مختلف در کتابخانه‌سلطنتی (سابق) در تهران موجود است که‌انتساب قطعه‌ای از آن به ابن مقله قابل تأمل است. از وی چند نامه نیز برجای مانده که در مآخذ از آنها یاد شده است: نامه‌ای برای فرماندهان سپاه وحکام ولایات , نامه‌ای برای ابوعبدالله بریدی و نامه‌ای برای ابن فرات‌آنگاه که در زندان بوده و از او تقاضای بخشودگی کرده است 

صفحه 10:


صفحه 11:
" | نوشته ای از این هنرمند 

صفحه 12:
نوشته دیگری 

صفحه 13:


صفحه 14:


صفحه 15:
پایان 6