سیستم های اندازه گیری دقیق

سیستم های اندازه گیری دقیق

اسلاید 1: سیستم های اندازه گیری دقیق (کاردانی)مهندس امیر علی نقی زادهبسم الله الرحمن الرحيم

اسلاید 2: سیستم های اندازه گیریبه دلیل اینکه درسطح جهان درکشورهای مختلف قطعات مختلف ماشین آلات و دستگاه های مورد استفاده اکثراً درکشورهای مختلفی ساخته می شود و بمنظور تطابق آنها در تمام کشورها نیاز به هماهنگی و یکنواختی اندازه آنها می باشد لذا به این لحاظ سیستم یا سیستم های خاصی از اندازه گیری مورد نیاز است تا همه کشورها از آن تبعیت نموده و ان را به کار برند تا قطعات ساخته شده در آن کشورها و کشورهای دیگر و برای ماشین آلات و دستگاه ها مورد استفاده قرار گیرد. بدین منظور2 سیستم عمده اندازه گیری برای تعیین کمیت های اندازه گیری وجود دارد.

اسلاید 3: 1- سیستم متریک از جمله سیستم های اندازه گیری سیستم متریک است که اکثر کشورهای دنیا به خاطر ویژگی های زیر از آن استفاده می کنند. از جمله ویژگی های بارز این سیستم ده دهی بودن رقمهای اعشاری آن است که به عبارت دیگر ضرایب اجزاء و اضعاف این سیستم مضربی از عدد 10 هستند که به راحتی می توان آن را در عدد ضرب یا تقسیم به نام سیستم بین المللی SI معروف است کمیت اصلی این سیستم برای واحد طول متر(M) است. تعرف متر: جدیدترین تعریف در سال 1983 میلادی در هفدهمین کنفرانس اوزان و مقادیر در پاریس ارائه شد که عبارت است از فاصله ای که نور در مدت ثانیه در خلاء طی می نماید. پس از این به بعد متر اندازه و شناسه ای از جنس زمان خواهد بود.

اسلاید 4: تا سال 1960 تعریف متر عبارت بود از محیط کره زمین در روی نصف النهار زمین که از قطب می گذرد. برای مقایسه قطعه ای از آلیاژ پلاتین ایریدیوم به نام متر مبنا، ساخته و در موزه سور فرانسه نگهداری می شد و فاصله بین دو خط رسم شده برروی بدنه آن به عنوان متر مبنا شناخته شد. خاصیت آلیاژ پلاتین ایریدیوم از لحاظ شیمیایی و فیزیکی طوری است که دارای بقاء و دوام نسبتاً خوبی می باشد، ولی به علت مشکل بودن ساخت آن برای نمونه های متعدد در کشورهای دیگر و کنترل آن با متر مبنا و نیز مشکلات دیگر باعث شد که از سال 1960 به بعد تعریف جدید برای متر پیشنهاد شود. تعریف جدید: هر متر برابر است با 165076373 برابر طول موج نور نارنجی کریپتون 86. پس از این تعریف نیز جدیدترین تعریف متر عنوان شد که در بالا ذکر شد.

اسلاید 5: اجزاء و اضعاف متر: اجزاء متر: دسی مترdm، سانتی مترcm، میلی مترmm و میکرومتر µm اضعاف متر: دکامتر، هکتامتر و کیلومترkm

اسلاید 6: 2- سیستم انگلیسی (اینچ inch):این سیستم که به نام سیستم اینچ معروف است در انگلیس و آمریکا و دیگر کشورهای انگلیسی زبان متداول است. واحد طول دراین سیستم یارد yard می باشد. تعریف طول برمبنای کمیت اصلی این سیستم نیز هموراه دستخوش تغییراتی بوده است. درسال 1305 میلادی، طول ساعد « استخوان زیرین» ادوارد اول، پادشاه انگلیس بر مبنای استاندارد طول قرار گرفت. براساس این تعریف النا (olena) ادوارد اول، یک یارد تعیین شد. دراین راستا 1yard = 3 foot و 12 inch = 1foot تعیین شد. اما در سال 1960 میلادی در آمریکا هر یارد برابر با متر استاندارد تعیین شد ← معادل m 9144018/0

اسلاید 7: اجزاء و اضعاف یارد:اجزاء یارد: ، ، ، ، ، و .... که همگی برحسب اینچ بودند. اضعاف یارد: مایل (mile) و فوت (foot) نکته 1: 1mile = 6336 inch yard = 36 inch foot = 12 inch نکته 2: 1yard=36inch=0.9144018m→914.4018mm 1inch = → 1inch = 25.4mm

اسلاید 8: واحد زاویه:زاویه دارای واحدهای گوناگونی ماننددرجه ، رادیان و گراد(دایره) می باشد. در صنعت برای اندازه گیری زاویه از واحدی به نام درجه استفاده می کنند و ان برابر است با زاویه مرکزی محیط دایره. اجزاء درجه شامل دقیقه و ثانیه می باشند و در موارد حساس تر میتوان از تقسیمات کوچکتری به نام ثالثه و رابعه نیز در مورد آن استفاده کرد.

اسلاید 9: استانداردهای اندازه گیری:استانداردهای اندازه گیری برحسب عملکرد و کاربردشان به 8 قسمت (دسته) طبقه بندی می شوند. 1- استانداردهای بین المللی2- استانداردهای اولیه3-استاندارهای ملی4- استانداردهای ثانویه5- استانداردهای مرجع6-ستانداردهای کاری یا عملی7- استانداردهای فعال8- استانداردهای غیرفعال

اسلاید 10: 1- استانداردهای بین المللی استانداردی با یک موافقتنامه بین المللی به عنوان استاندارد مبنای بین المللی شناخته شده و وسیله ای است جهت دادن اندازه به سایر استانداردها از همان کمیت در جهان، این استاندارد دارای دقت بسیار بالایی می باشد. 2- استانداردهای اولیه این استاندارد نیز دارای بالاترین کیفیت مترولوژی برای کمیت خاص می باشد که همواره توسط یک موسسه بین المللی کالبیره شده و دارای تاییدیه می باشد. این استانداردها در آزمایشگاههای بعضی از کشورهای صنعتی تهیه می شود. مهمترین آنها عبارتند از: دفتر ملی استاندارد در واشنگتن (N.B.S)، آزمایشگاه ملی فیزیک در انگلستان(N.P.L) و موسسه فیزیک و تکنیک در آلمان (P.T.B).

اسلاید 11: 3- استانداردهای ملی استانداردی که با یک موافقتنامه ملی به عنوان استاندارد مبنای ملی شناخته شده و وسیله ای است جهت دادن اندازه به سایر استانداردها از همان کمیت و در همان کشور. 4- استانداردهای ثانویه نظربه اینکه اولاً ساخت یک استاندارد اولیه کار بسیار پیچیده است و ثانیاً احتیاج به تاسیسات پیچیده دارد، لذا در مراکز آزمایشی بزرگ و انستیتوهای تحقیقاتی از استانداردهای ثانویه که درعین دقیق بودن، کار با آنها نیز آسان است استفاده می شود. استانداردهای ثانویه به صورت دوره ای توسط استانداردهای اولیه کالبیره می گردند و به آزمایشگاههای ملی استاندارد فرستاده می شود و صرفاً برای استاندارد کردن رده پایین تر یعنی استانداردهای کاری مورد استفاده قرار می گیرد.

اسلاید 12: 5- استانداردهای مرجع استانداردی است که بطورکلی دارای بالاترین کیفیت مترولوژی موجود در آن محل یا سازمان است و به اندازه گیری از آن ناشی می شود. 6- استانداردهای کاری از جمله لوازم بنیادی هر آزمایشگاهی محسوب می شود. این استانداردها جهت کنترل و کالبیره نمودن لوازم اندازه گیری موجود در آزمایشگاه برای ارزیابی دقت و عملکرد آنها و یا جهت انجام اندازه گیریهای مقایسه ای در کاربردهای صنعتی به کار می رود.

اسلاید 13: 7- استانداردهای فعال وسایل و دستگاه هایی که به صورت پنیوماتیکی، الکترونیکی و هیدرولیکی و یا داده پردازی کنترل می شود، مانند دستگاه های CMM و لیزر و اینترفرومتری و.... 8- استانداردهای غیرفعال وسایلی که با گذشت زمان و مواردی همچون حمل و نقل، رفتار نامنظمی از خود نشان نمی دهند مانند گیج ها، فرمانهای برو-نرو، وزنه ها و...

اسلاید 14: اصطلاحات و تعاریف در اندازه گیریتعاریف و اصطلاحاتی که در زمینه مترولوژی به کار می رود دارای معانی خاص و تعریف شده ای است و به منظور یکنواخت کردن در سطح بین المللی تدوین شده است. اکثر این عبارات براساس واژنامه تعریف شده اند و همچنین تعاریفی نیز برحسب ISO 10010 بیان شده است.

اسلاید 15: مترولوژیعلمی است که راجع به اندازه گیری و کنترل ابعاد و زوایا و کیفیت قطعات صنعتی بحث می کند. در مترولوژی 2 پارامتر خیلی مهم است یکی طول و دیگری زاویه. اصولاً مترولوژی به روشهای اندازه گیری مربوط می شود که تکیه بر واحدهای استاندارد دارد. عمل مترولوژی در صورتی متضمن اندازه گیری دقیق و درستی می باشد که از دستگاه و ابزار آلات دارای درجه دقت بالا استفاده شود. مترولوژی محدود به اندازه گیری طول نیست. اما اغلب به بازرسی صنعتی به شیوه های گوناگون و مختلفی مربوط می شود به اضافه تکنیک های طراحی صنعت. بنابراین مترولوژی بر دو نوع است: 1- مترولوژی ثابت(استاندارد) 2- مترولوژی پویا(دینامیک)

اسلاید 16: اندازه گیری مجموعه عملیاتی که به منظور تعیین مقدار یک کمیت انجام می پذیرد را اندازه گیری گویند. ازطریق اندازه گیری میتوان اطلاعاتی درباره خصوصیات اجسام از قبیل وزن ها، دما، طول و.. بدست آورد. بنابراین اندازه گیری شامل دو بخش است. 1 عددو2 واحد اندازه گیری. به عبارت دیگر اندازه گیری تعیین ابعاد یک قطعه توسط ابزار مربوط براساس واحدهای استاندارد می باشد. کنترل مرحله بعد از اندازه گیری می باشد و عبارت است از عمل بررسی و مقایسه ابعاد یک قطعه توسط ابزار مربوطه براساس انحرافهای مجازی که طراح روی نقشه مشخص کرده است.

اسلاید 17: دقت وسیله اندازه گیری کمترین اندازه ای که وسایل اندازه گیری می توانند اندازه بگیرند یا کوچکترین قسمت بندی وسیله اندازه گیری. دقت سطح (زبری یا کیفیت سطح) میزان پرداخت سطح را که به روشهای مختلف قابل محاسبه و یا با وسایل مختلف قابل اندازه گیری می باشد را گویند. دقت ابعاد یا تلرانس میزان خطای مجازی را که طراح نقشه مشخص کرده و به عبارت دیگر ماکزیمم و مینمم انحرافی که می توانیم در مورد یک کمیت روا بداریم.

اسلاید 18: دامنه یا طیف اندازه گیری حدفاصل بین حداقل و حداکثر اندازه ای را که با وسیله اندازه گیری می توانند اندازه بگیرند گویند. کالیبراسیون عبارت است از اطمینان حاصل کردن از دقت و صحت وسایل اندازه گیری با توجه به شاخص ها و معیارهای مشخص شده یا تعیین خواص اندازه شناسی.

اسلاید 19: کنترل کیفیت بازرسی مورد قبولی است برای نمونه گیری از محصولات، به طریق ریاضی و مشخص کردن درست بودن یا نبودن فرآیند انجام شده برروی محصولات. فرآیند اندازه گیری مجموعه فرآیندها و دستورالعمل ها و رویه های معین شده که با استفاده از ابزار دقیق، نرم افزارها و افرادی که در ارتباط با کار اندازه گیری هستند صورت می پذیرد.

اسلاید 20: انواع وسایل اندازه گیری 1- وسایل ثابت: توسط این وسایل فقط یک بعداز قطعه را میتوان کنترل کرد مانند شابلون ها. 2- وسایل متغیر: با این وسایل میتوان اندازه های مختلف را اندازه گیری و کنترل نمود. استفاده از این وسایل نیاز به مهارت دارد. سرعت عمل اندازه گیری با آنها کم است و برای تولید تکی مناسب است. 3- وسایل کنترلی: وسایلی که فقط میتوان با آنها قطعه را کنترل نمود مانند فرمانها.

اسلاید 21: روشهای اندازه گیری 1- مستقیم: اگر در اندازه گیری وسیله مستقیماً با کار در تماس باشد و از روی آن اندازه خوانده شود به عبارت دیگر وسایل اندازه گیری را که دارای درجه بندی هستند با قراردادن آنها در کنار قطعه مورد اندازه گیری اندازه قطعه مستقیماً از روی خطوط درجه بندی خوانده می شود را می گویند. 2- غیرمستقیم: این حالت عکس اندازه گیری مستقیم می باشد. یعنی در یک اندازه گیری میتوان وسیله اندازه گیر را مستقیم با کار تماس داد و دراین حالت از وسایل کمکی (از طریق نقل اندازه) استفاده کرد. وسایل نقل اندازه مانند پرگارها که شامل پرگار سرکج، پرگاردوطرفه،پرگارپله ای، اندازه گیر تلسکوپی

اسلاید 22: خطا در وسایل اندازه گیری و اندازه گیری:بطورکلی هیچ وقت نمیتوان اندازه گیری مطلق و صحیح و کاملاً درست انجام داد زیرا خطاهای مختلف درسیستم باعث عدم اندازه گیری مطلق و صحیح می باشدکه مقدار این خطاها بستگی به عوامل مختلفی داردکه با شناسایی آنها میتوان مقدارخطا رابه حداقل رساند. عوامل ایجاد کننده خطاها بسیار زیاد است که میتوان به دسته های زیر طبقه بندی نمود.

اسلاید 23: انواع خطاها:1- خطای عمده، 2- خطا از نظر منشاء و منبع، 3- خطا از نظر نمایش، 4- خطای حدی تضمین شده 1- خطای عمده این خطا به سه دسته تقسیم می شود: الف) خطای ناشی از اشتباه مثل اینکه در جمع چند اندازه اشتباهی رخ دهد. ب) خطای ناشی از حواس پرتی مثلاً 2/38mm به جای 8/32 خوانده شود. ج) خطای ناشی از استفاده ناصحیح از تجهیزات. 2- خطا از نظر منشاء و منبع به دو دسته تقسیم می شود: الف) خطای روشمند یا سیستماتیک به عبارت دیگر خطای دائمی یا قابل رفع(عام)، ب) خطای تصادفی یا راندم به عبارت دیگر خطای اتفاقی یا غیرقابل رفع(خاص).

اسلاید 24: الف) خطای سیستماتیک:خطایی است که قابل رفع و برطرف کردن است و در توان کاربر می باشد به عبارت دیگر خطایی است که قابل پیش بینی و پیشگیری است. عوامل ایجاد کننده این خطا عبارتند از: 1- خطای شخصی: این خطا از ناحیه اپراتور در اثر بی توجهی ایجاد می شود مثلاً برای خواندن اندازه باید به صورت عمود به خطوط وسایل اندازه گیری بایستی نگاه کرد. 2- خطای فشاردرگیری: درمواقع اندازه گیری با وسایل اندازه گیری نباید به وسیله اندازه گیری زیاد فشار آورد. 3- خطای عدم منطبق بودن صفر: هرگاه صفر ورنیه دقیقاً در مقابل صفر درجه بندی قرار نگیرد.

اسلاید 25: الف) خطای سیستماتیک:4- حرارت: مثل انقباض و انبساط که نباید قطعه یا وسایل اندازه گیری را بیش از حد در دست نگه داشت. 5- آلودگی: از بدترین خطاها در این مورد بوده و اپراتور بایستی قطعه و وسیله اندازه گیری را قبل از عمل اندازه گیری پاک کند. 6- عدم انتخاب مناسب ابزار اندازه گیری 7- خطای sin وcos (مثلثاتی): دراثر عدم انطباق محور کار با محور وسیله به وجود می آید.

اسلاید 26: ب) خطای تصادفی:خطایی که دریک عمل اندازه گیری به صورت طبیعی ایجاد شده است به عبارت دیگر خطایی که قابل پیش بینی است ولی قابل پیشگیری نیست. یا کار از کار گذشته و قابل رفع نیست و یا بطورکلی از حد توانایی اندازه گیر خارج است. مانند لرزش، سروصدا، تشعشع، پارازیت الکتریکی، پیدایش خطا در اثر تغییر شکل اجزاء تحت تاثیر وزن، استهلاک وسایل، خطای موجود در استانداردها و تجهیزات کالیبراسیون. خطای تصادفی را میتوان از میانگین گرفتن و فنون آماری به حداقل رساند.

اسلاید 27: 3- خطا از نظر نمایش به دو دسته تقسیم می شود: 1- خطی، 2- غیرخطی 4- خطای حدی تضمین شده معمولاً کارخانجات ساخت وسایل اندازه گیری، جهت مطمئن نمودن خریداران این لوزام از کیفیت کالا، دقت مشخصی را برای محصولات خود تضمین می نمایند. دقت تضمین شده این وسایل اندازه گیری غالباً برحسب درصد بخصوصی از حداکثر مقداری است که دستگاه میتواند بسنجد را بیان می کند.

اسلاید 28: نحوه انتخاب وسایل اندازه گیریانتخاب وسایل اندازه گیری به پارامترهای مختلفی بستگی داردکه درزیربه اعم آنها اشاره می شود. 1- شکل هندسی قطعه مورد اندازه گیری2- جنس قطعه مورد اندازه گیری3- دقت اندازه گیری وکنترل برای قطعه4 - حجم قطعه 5- سیستم اندازه گیری 6- نوع عمل 7- تنوع و تعداد قطعات مورد اندازه گیری 8- زمان اندازه گیری

اسلاید 29: تقسیم وسائل اندازه گیری از نظر ساختمان و مکانیزم عملاز مهمترین ابزار اندازه شناسی تجهیزات اندازه گیری است که در حقیقت عمل اندازه گیری و سنجش توسط آنها صورت می گرد. هرچه تجهیزات اندازه گیری از دقت عمل و خطای کمتری برخوردار باشد میزان سنجش دقیق تر و خطا کمتر می باشد. بنابراین در سیستم های اندازه گیری برای سنجش کمیت های فیزیکی، مکانیکی، الکترونیکی، الکتریکی و... وسایل و ابزار خاصی مورد استفاده قرار می گیرد که به شرح زیر است:

اسلاید 30: 1- مکانیکی: اساس کار آنها پیچ و مهره- چرخ دنده و... می باشد. مانند: کولیس، پیکومتر، زاویه سنج و... 2- هیدرولیکی: اساس کار این نوع وسایل سیالات می باشند مانند تراز3- پنتوماتیکی(نیوماتیکی): اساس کار این وسایل برمبنای جریان هوا می باشد. مانند سنجه های بادی. 4- اندازه گیری نوری: دراین وسایل از خواص اینه ها و عدسی ها و... استفاده می شود مانند اتوکالیماتور، دوربین نقشه برداری و...

اسلاید 31: 5- وسایل اندازه گیری الکتریکی و الکترونیکی: مانند کمپراتورهای الکتریکی، کولیس ها، میکرومترهای دیجیتالی، زبری سنج و دستگاه های آنالوگ ثابت. 6- وسایل اندازه گیری الکترومکانیکی: گشتاور، فشار، درجه حرارت، ترک ها، جریان گاز و... براین اساس اندازه گیری می شود. 7- وسایل اندازه گیری با اشعه لیزر: مانند اندازه گیری میزان جابجایی قاره ها، تعیین تعامد دیواره تونل ها و کانالها تعیین موقعیت و دور زدن کشتی ها، هدف گیری های لیزری و....

اسلاید 32: وسایل اندازه گیری طول این وسایل برای اندازه گیری طول قطعات به کار رفته و میتوان آنها را به دو گروه اصلی تقسیم نمود. 1- مترها و وسایل اندازه گیر متحرک و ساده2- وسایل نقل اندازه

اسلاید 33: 1- مترها:شامل خط کش های فلزی مدرج، انواع مترها و چرخ های اندازه گیری می باشند با این وسایل میتوان بدون واسطه اندازه های طولی یک قطعه را مشخص نمود. دقت اندازه گیری بااین وسایل کم بوده و از نظر ساختمان در طول یک متر می توانند به اندازه یک میلیمتر خطای ساخت داشته باشند و به همین دلیل از این وسایل برای اندازه گیری طول های نسبتاً بلند و با دقت کم استفاده می شود.

اسلاید 34: خط کش فلزی خط کش های میلیمتری را تا طول 5m می رسازند ولی در کارگاههای مقدماتی از 100، 300 و گاهی mm 500 هم استفاده می گردد. درجه بندی روی آنها سانتی متر و میلی متر می باشد و دقت آن mm1 و گاهی mm 5/0 می باشد. جنس این خط کش ها اگر با ضخامت کم باشد از فولاد فنر و با ضخامت زیاد از فولاد ابزارسازی تهیه می گردد. خط کش های اینچی را بادقت و مدرج می کنند. طول این خط کش ها معمولاً 6-48″ بوده وآنها را معمولاً با تقسیمات1 ، ، ، ، ، اینچ مدرج می کنند

اسلاید 35: خط کش فلزی خط کش هایی نیز وجود دارد که یک لبه آنها میلیمتری و لبه دیگر آنها اینچی می باشد. درموقع اندازه گیری با خط کش ها می بایستی آنها را کاملاً عمود بر قطعه کار قرار داد. و درصورت امکان ازیک قطعه کمکی به عنوان تکیه گاه استفاده نمود. استفاده از گونیای لبه دار علاوه برتکیه دادن سرخط کش خود وسیله نیز به بازوی گونیا تکیه کرد وعمودبرلبه کار قرار می گیرد. چنانچه تکیه گاه وجود نداشت و گونیای لبه دار نیز برای استفاده کردن میسر واقع نشد از انگشت شست برای این منظور میتوان استفاده نمود به شرطی که لبه قطعه کار در امتداد خط صفر خط کش قرار گیرد.

اسلاید 36: مترتاشو جنس این مترها از فولاد، فلزات سبک یا چوب انتخاب شده و تعداد قطعات آن 10-6 قطعه می باشد که طول هر قطعه یک تا 2 متر می باشد و دقت اندازه گیری آنها یک میلیمتر می باشد. این مترها در صورت سالم بودن مفاصل به ازاء هر mm1000 یک میلیمتر خطای ساخت دارد.

اسلاید 37: متر نواری فلزی از این وسیله برای اندازه گیری طولی استفاده می شود و به علت قابل ارتجاع بودن میتوان برای اندازه گیری قوسها و منحنی ها و زانویی ها از آن استفاده نمود. جنس آن فولاد فنر و معمولاً در اندازه 1m و 2m و گاهاً 5m، 10، 20، 30 و50m وجود دارد و طوری آن را می سازند که بتوان در داخل محفظه کوچکی آن را قرار داد.

اسلاید 38: متر نواری پارچه ای جنس اینگونه مترها معمولاً از پارچه ای با بافت مخصوص است که آن را در اغلب موارد با لایه ای از مواد مصنوعی پوشانیده اند، انتخاب می کنند و برای استحکام بیشتر سر آنها را با چرم یا فلز می پوشانند و طول آن از 2-50mm می باشد و برحسب سانتی متر و میلیمتر آنها را مدرج نموده اند.

اسلاید 39: چرخ اندازه گیری از این وسیله معمولاً برای اندازه گیری طول قطعاتی که دارای انحنا می باشند می توان استفاده کرد. اندازه گیری با این وسیله دارای محدودیت طولی نمی باشد و محیط چرخ آن را به نحوی انتخاب می کنند که به سهولت بتوان بطور ضمنی اندازه های بزرگتر به سهولت حساب نمود. در برخی از آنها یک دستگاه دور سنج به آن متصل می نمایند تا خطای شمارش را از بین ببرد از این وسیله میتوان برای اندازه گیری طولی نیز استفاده نمود و این وسیله دارای دقت زیادی نیست.

اسلاید 40: وسایل نقل اندازه بااین وسایل اندازه گیری طول قطعات بطور غیرمستقیم امکان پذیر بوده و بسته به دقتی که در اندازه گیری از آنها انتظار داریم از وسیله اندازه گیری مناسبی برای میزان کردن یا خواندن آنها کمک می گیریم. اندازه گیری با این وسایل نیاز به احساس قوی و تجربه دارد زیرا لمس صحیح این نوع ابزارها با کار، میزان دقت اندازه گیری را تعیین می کند این وسایل برحسب مورد استفاده دارای انواع مختلفی می باشند که عبارتند از:

اسلاید 41: 1- پرگار کج(اندازه گیر خارجی):از این وسیله برای اندازه گیری اندازه خارجی قطعات استفاده می شود و انتهای برخی از آنها دارای فنر بوده و بوسیله پیچ و مهره قابل تنظیم می باشد. روش اندازه گیری: برای اندازه گیری با این وسایل باید وسیله اندازه گیری به آرامی با کار تماس پیدا کند به نحوی که فشار بیش از حد لازم به فک های آن وارد نشود. زیرا در اثر فشار زیاد عدم دقت در اندازه گیری پدید می آید.

اسلاید 42: ترتیب کار با این نوع وسایل ممکن است به دو صورت امکان پذیر باشد: 1- دهانه وسیله اندازه گیر را بوسیله خط کش یا متر اندازه گیری نموده و قطعات تولیدی را از لحاظ اندازه کنترل می نمایند. 2- اندازه دهانه وسیله اندازه گیر را پس از تماس با اندازه خارجی قطر کار آن را روی خط کش یا متر قرار داده و اندازه گیری می نمایند. به عبارت دیگر روش اول روش کنترل و روش دوم روش اندازه گیری می باشد. نوع دیگری از این وسایل نیز وجود دارند که امکان خواندن اندازه قطعه را بطور مستقیم امکان پذیر می سازد. این پرگارها مدرج بوده و میتوان با انها ضخامت ورق ها، قطر میله ها و یا لوله ها را با دقت 0/1mm اندازه گیری نمود. پس فاصله هریک از خطوط مدرج شده برابر 0/1mm می باشد.

اسلاید 43: 2- پرگار پاشنه ای:از این نوع پرگار برای اندازه گیری داخلی قطعات استفاده می شود و در دو نوع ساده و فنری ساخته می شود. 3- پرگار پله ای:این وسیله برای اندازه گیری طول پله ها مورد استفاده قرار می گیرد(یا عمق قطعه کار)

اسلاید 44: 4- پرگار دو طرفه:این پرگار برای اندازه گیری داخلی و خارجی قطعات مورد استفاده قرار می گیرد. دراین نوع پرگارها اندازه خارجی با اندازه داخلی برابر می باشد. لذا با این وسایل میتوان در آن واحد هم قطعه را اندازه گرفت و هم جا و محل قرارگرفتن آن را کنترل نمود و برای مقایسه با سایر پرگارها از دقت بهتری برخوردار می باشد. و چون بدون خارج کردن این پرگارها از محل اندازه گیری میتوان مستقیماً آن را اندازه گرفت.

اسلاید 45: وسایل اندازه گیری متغیراین وسایل معمولاً برای اندازه گیری با دقت زیاد به کار می رود و در ساخت انها تدابیری بکار می رود تا حتی الامکان خطای دید را به حداقل رسانده و بتوان با دقت زیاد اندازه ها را کنترل نمود. دقت اندازه گیری این وسایل برحسب مورد استفاده شان ممکن است 1/0، 05/0، 02/0 یا 001/0 میلیمتر باشد و انواع آن عبارتند از: 1- انواع کولیس2- انواع میکرومتر 3- انواع ساعت اندازه گیری

اسلاید 46: کولیسبه دلیل داشتن تنوع و سهولت در اندازه گیری یکی از مهمترین ابزارهای اندازه گیری دراین رشته می باشد. با این وسیله میتوان اندازه های خارجی- داخلی و عمق قطعات را اندازه گیری نمود. یک کولیس از دو قسمت ثابت و متحرک تشکیل شده است که قسمت ثابت آن خط کشی است که به فک ثابت و شاخک ثابت متصل شده است و قسمت متحرک آن شامل کشویی که برروی آن فک متحرک و شاخک متحرک تعبیه شده است و نیز برای محکم بودن آن و جلوگیری از لقی در محل دلخواه ضامنی روی کشو نصب شده است.در بعضی از کولیس ها برای محکم کردن و جلوگیری از عدم حرکت کشویی بوسیله پیچ محکم کننده آن را ثابت نگه می دارند و در بعضی از کولیس ها زبانه ای به قسمت متحرک جهت اندازه گیری عمق متصل شده است.

اسلاید 47: ورنیه

اسلاید 48: کولیس 1/0نوع اول

اسلاید 49: طریقه خواندن کولیس

اسلاید 50: کولیس 1/0نوع دوم

اسلاید 51: کولیس 05/0نوع اول

اسلاید 52: طرز خواندن کولیس05/0

اسلاید 53: کولیس 05/0نوع دوم

اسلاید 54: کولیس 02/0

اسلاید 55: کولیس 128/1اینچی

اسلاید 56: طریقه خواندن

اسلاید 57: نوع دوم از این کولیس

اسلاید 58: کولیس 001/0اینچی

اسلاید 59:

اسلاید 60: طریقه خواندن این کولیس ها

اسلاید 61: نکته اول

اسلاید 62: نکته دوم

اسلاید 63:

اسلاید 64: اصول وروش اندازه گیری با کولیس

اسلاید 65: اصول وروش اندازه گیری با کولیس

اسلاید 66: میکرومترها

اسلاید 67: میکرومترها

اسلاید 68: میکرومتر خارجی

اسلاید 69: میکرومتر خارجی

اسلاید 70: میکرومتر خارجی

اسلاید 71:

اسلاید 72:

اسلاید 73:

اسلاید 74:

اسلاید 75:

اسلاید 76:

اسلاید 77:

اسلاید 78:

اسلاید 79:

اسلاید 80:

اسلاید 81:

اسلاید 82: دقت میکرومتر

اسلاید 83: میکرومترهای میلیمتری

اسلاید 84: میکرومترmm 01/0 با گام پیچ mm5/0

اسلاید 85: طریقه خواندن میکرومتر

اسلاید 86: نکته

اسلاید 87: میکرومترmm 01/0 با گام پیچ mm1

اسلاید 88: 001/0 mm میکرومتر میلیمتری با دقت

اسلاید 89: 001/0 mm میکرومتر میلیمتری با دقت

اسلاید 90: 002/0 mm میکرومتر میلیمتری با دقت

اسلاید 91: 001/0” میکرومتراینچی با دقت

اسلاید 92: 001/0” میکرومتراینچی با دقت

اسلاید 93: 001/0” میکرومتراینچی با دقت

اسلاید 94: طریقه خواندن

اسلاید 95: 0001/0” میکرومتراینچی با دقت

اسلاید 96: 0001/0” میکرومتراینچی با دقت

اسلاید 97: اندازه گیری و کنترل زوایا

اسلاید 98: گونیای مرکب

اسلاید 99: زاویه سنج هازاویه سنج ساده

اسلاید 100: زاویه سنج انیورسال

اسلاید 101: زاویه سنج انیورسال ورنیه دار

اسلاید 102: تقسیم بندی ورنیه زاویه سنج 5(دقیقه)

اسلاید 103: طریقه خواندن زاویه سنج 5(دقیقه)

اسلاید 104: نکتهدر واقع زاويه سنج 5 دقيقه اي كه توضيح داده شده نوع دوم مي باشد مي توان نوع اول آن را به صورت زير ساخت : (11 قسمت از تقسيمات نقاله را به 12 قسمت تقسيم نمائيم)فاصله خطوط ورنيه : دقت زاويه سنج :

اسلاید 105: زاويه سنج انیورسال با دقت 5 دقيقه :

اسلاید 106: زاويه سنج انیورسال با دقت 2 دقيقه : در اين نوع زاويه سنج كماني برابر با 29 قسمت را به 30 قسمت روي ورنيه تقسيم نموده اند در نتيجه فاصله تقسيمات ورنيه برابر با 29 قسمت را به 30 قسمت روي ورنيه تقسيم نموده اند در نتيجه فاصله تقسيمات ورنيه برابر با مي باشد. خواهيم داشت : فاصله خطوط ورنيه : دقت زاويه سنج :

اسلاید 107: نكته :در اين زاويه سنج نيز شاهد نوع اول بوديم مي توان نوع دوم آن را به صورت زير ساخت: (59 قسمت از تقسيمات نقاله را به 30 قسمت مساوي تقسيم نمائيم).فاصله خطوط ورنيه:دقت زاويه سنج :

اسلاید 108: زاويه سنج انیورسال با دقت 2 دقيقه :

اسلاید 109: زاويه سنج انیورسال ساعتي : دقت اندازه گيري اين نوع نيز (دقيقه) است. صفحه داخلي زاويه سنج به 4 زاويه قائمه تقسيم شده است. فواصل معين 10 درجه – 10 درجه بر روي هر يك از زواياي قائمه مشخص گشته است. به ازاي يك دور چرخش عقربه ساعت ، زاويه سنج به اندازه 10 درجه تغيير وضعيت مي دهد. صفحه خارجي آن نيز به 120 قسمت تقسيم شده خواهيم داشت.دقت زاويه سنج

اسلاید 110: طريقه خواندن : ابتدا درجه هاي كلي را از صفحه داخلي كه قسمتي از آن ديده مي شود مي خوانيم سپس درجه هاي جزيي و دقيقه هاي مربوط به آن را نيز از روي ساعت قرائت كرده و با اعداد قبلي جمع مي كنيم.

اسلاید 111: ساعتهاي اندازه گيري (انديكاتور) : ساعتهاي اندازه گيري جزء وسايل اندازه گيري طولي مي باشند كه از آنها جهت اندازه گيري ابعاد داخلي و خارجي قطعات و همچنين اندازه گيري و كنترل زاويه مخروط ها روي دستگاه تراش ، ساعت كردن گيره روي دستگاه فرز ، كنترل مستقيمي ، گونيايي ، توازي و مشخص كردن مقدار لنگي از اين وسيله استفاده مي كنند. قابل ذكر است كه ساعت اندازه گيري به تنهايي كاربردي ندارد بلكه بايد روي نگهدارنده يا پايه مناسبي سوار شود. نكته : ساعت اندازه گيري يك وسيله اندازه گيري مقايسه اي مي باشد.

اسلاید 112: اجزاي ساعتبه طور كلي به دو دسته تقسيم مي گردد : 1- اجزاي داخلي 2- اجزاي خارجي اجراي خارجي شامل : ميله لمس كننده ، راهنماي ميله لمس كننده ، نوك يا زبانه ميله لمس كننده ، طوقه متحرك ، شاخك هاي تلرانس ، صفحه بزرگ كه روي آن اندازه هاي زير 1 ميلي متر خوانده مي شود ، عقربه بزرگ ، صفحه كوچك كه روي آن اندازه هاي بيش از 1 ميلي متر خوانده مي شود. عقربه كوچك صفحه پشت بند ساعت. در بعضي از ساعت ها روي قسمت پشت بند يك زبانه وجود دارد كه براي سوار كردن آن روي نگهدارنده است. اجراي داخلي شامل : چرخ دنده ها ، ميله شانه اي ، اهرم ها ، پيچ ها ، بست ها ، تكيه گاهها و فنر مارپيچ يا حلزوني

اسلاید 113: مكانيزم حركت ساعت :اهرمي و چرخ دنده اي

اسلاید 114: دامنه ساعتهاي اندازه گيري :دامنه اندازه گيري ساعتها در سيستم متريك از mm 1 تا mm100 و در سيستم اينچي از 03/0 تا 1 (اينچ ) طراحي شده اند. دامنه ساعتهاي اندازه گيري به تعداد دندانه چرخ دنده Z1 و مقدار گام آن بستگي دارد.(Z) تعداد دندانه × (P) گام = دامنه20 × 15/0 = 316 × 625/0 = 10

اسلاید 115: انواع نگهدارنده ها :ابتداي راهنماي ميله لمس كننده انتهاي راهنماي ميله لمس كننده زبانه قسمت پشت ساعت نگهدارنده ميله اي با پايه مغناطيسي نگهدارنده ستوني با پايه ثابت نگهدارنده كشويي يا T شكل نگهدارنده خرطوميمحلهاي بستن ساعت به نگهدارنده :

اسلاید 116: انواع ساعت از لحاظ موارد استفاده : معمولي كنترلي ضخامت سنج (قطعات يا لوله ها)داخل سنج ساعتي اندازه گيري ساعتي قسمت داخلي و خارجي قطعات

اسلاید 117: نكته :در ساعتهاي اندازه گيري هر چه دامنه بيشتر باشد دقت آن كمتر است و برعكس.دقت ساعتهاي اندازه گيري :دقت ساعتهاي اندازه گيري در سيستم متريك عبارتست از : 0.002 , 0.001 , 0.01 , 0.1 دقت ساعتهاي اندازه گيري در سيستم اينچي عبارتست از : 0.0005 , 0.0001 , 0.001 , 0.01

اسلاید 118: دقت ساعتهاي اندازه گيري به 2 عامل بستگي دارد : 1- مقدار جابجايي ميله لمس كننده به ازاي يك دور كامل عقربه بزرگ 2- تعداد تقسيمات صفحه بزرگ = دقت ساعتمقدار جابجايي ميله لمس كننده به ازاء يك دور كامل عقربه بزرگ--------------------------------------------------------------تعداد تقسيمات صفحه بزرگ

اسلاید 119: دامنه و دقت ساعت های اندازه گیری

اسلاید 120: نكته 1 : زماني كه مقدار جابجايي با مقدار دامنه يكي باشد ديگر صفحه كوچك وجود ندارد. نكته 2 : جهت حركت عقربه بزرگ و عقربه كوچك همواره عكس هم مي باشد و موقعي كه ميله لمس كننده به سمت بالا حركت مي كند عقربه بزرگ به سمت راست حركت مي كند و عقربه كوچك به سمت چپ (پاد - ساعتگرد) حركت مي كند. عقربه كوچك عقربه بزرگپاد ساعتگرد ساعتگرد ساعتگرد پاد ساعتگرد

اسلاید 121: اندازه گيري هاي ثابت : ترازها : اين وسيله بيشتر جهت سنجش افقي بودن سطوح مورد استفاده قرار مي گيرد. ولي مي توان از آن براي كنترل شيب سطح نسبت به افق و يا قائم استفاده كرد. درجه حساسيت تراز مقدار شيبي است كه تراز در هر متر بر حسب ميليمتر نشان مي دهد و فاصله دو خط روي كپسول تراز مي باشد قسمتهاي تشكيل دهنده تراز عبارتند از:1- قاب اصلي 2- كپسول شيشه اي 3- كپسول مايع 4- پيچ تنظيم

اسلاید 122: جنس قاب : چوب ، آلومينيوم ، چدن و... جنس مايع داخل كپسول (مهمترين قسمت تراز) : مايعي كه قابليت تبخير و تراكم نداشته و نقطه انجماد پائين داشته باشد و همراه با حباب هوا قرار گيرد مانند اتر دقت تراز : اين پارامتر به دو عامل بستگي دارد : شعاع انحنا شيشه كپسول (هرچه كوچكتر = دقت بالاتر) طول پايه تراز (هرچه بزرگتر = دقت بالاتر)

اسلاید 123: Q: دقت تراز : فاصله تقسيمات R: شعاع انحنا شيشه كپسول

اسلاید 124: اگر تراز را روي يك سطح شيب دار قرار دهيم براي اينكه كاملا به صورت افقي قرار گيرد بايد آن طرفي كه پايين تر قرار گرفته را با طرف مقابل هم ارتفاع كنيم براي اين منظور از راپورتر و فيلتر استفاده مي كنيم در اينصورت خواهيم داشت. Q: دقت ترازH: ارتفاع راپورترها يا فيلترها L: طول تراز : زاويه شيب

اسلاید 125: براي امتحان تراز از لحاظ سالم بودن روي يك سطح آن قرار داده و وضعيت حباب را ملاحظه مي كنيم سپس تراز را مي چرخانيم در صورت سالم بودن تراز حباب بايد در وضعيت قبلي قرار گيرد. مثال : دقت ترازي به طول 20 سانتي متر كه با قرار دادن يك فيلتر 2% ميلي متر زير آن ، حباب آن به اندازه 2 سانتي متر فاصله منحرف شود چند ميلي متر بر متر است. اگر فاصله دو خط درجه بندي روي آن 2 ميلي متر باشد شعاع انحناء كپسول شيشه اي آن كدام است ؟ دقت تراز (دقت تراز)

اسلاید 126: 2- خط كش سينوسياز يك شمش چهار گوش بسيار دقيق ، صاف كه در دو طرف آن دو فرو رفتگي وجود دارد تشكيل شده. فرو رفتگي ها محل استقرار دو استوانه فلزي (با قطرهاي مساوي) مي باشد. خط رابط مراكز دو استوانه موازي لبه شمش مي باشد. از اين وسيله براي اندازه گيري زوايا و يا اصلاع مثلث قائم الزاويه استفاده مي گردد و از دقيقترين وسايل اندازه گيري زاويه است جهت سهولت در محاسبات قطر دو ميله را به صورت رند (عدد صحيح) در نظر مي گيرند.

اسلاید 127:

اسلاید 128: تلرانس : با توليد قطعات با تيراژهاي بالا و مونتاژ هر قطعه روي قطعه ديگر بدون عملياتهاي اضافه دستي (خوراندن) و در نظر گرفتن زمان توليد تلرانس اهميت پيدا كرده و يكي از موارد مهم خواهد بود. بايد سعي شود كه هنگام سوار شدن قطعات بر روي يكديگر نيازي به ماشينكاري مجدد ، پرداختكاري ، تغيير اندازه و غيره نباشد. همچنين بايد دقت داشت كه ساخت قطعه با اندازه اسمي داده شده در نقشه به صورت كاملا دقيق عملا امكان پذير نيست زيرا دلايلي همچون:1- بي دقتي اپراتور در حين انجام كار (تنظيم ابزار و قطعه كار و بستن آنها و اندازه گيري)2- دقيق نبودن ابزارهاي ساخت و ابزارهاي اندازه گيري 3- دقيق نبودن ماشين ابزار ، هواره وجود دارد و ايجاد خطا در ساخت مي كند.

اسلاید 129: تلرانس (روا داري) : - تعريف اول تفاضل بزرگترين اندازه مجاز و كوچكترين اندازه مجاز قطعه كار .– تعريف دوممقدار انحراف مجاز براي اندازه هاي مورد نياز قطعه كار. – تعريف سوم مجموع حد بالايي و حد پائيني خطا در ساخت يك قطعه كار.

اسلاید 130: پارامترهاي مهم در تلرانس :N : اندازه اسمي (نوشته شده روي نقشه يا طرح )G : بزرگترين اندازه مجاز (قابل قبول براي ساخت)K : كوچكترين اندازه مجاز (قابل قبول براي ساخت)AO : انحراف مجاز فوقاني (خطاي ساخت مثبت (قابل قبول)) بيراهي بالاAU : انحراف مجاز تحتاني (خطاي ساخت منفي (قابل قبول)) بيراهي پائينT : تلرانس I : اندازه فعلي (اندازه تمام شده اي كه بعد از ساخت بدست آمده است)

اسلاید 131: روابط موجود :جمع جبري : اگرعلامت منفي در مورد انحراف تحتاني وجود داشت اين علامت منفي مي گردد .

اسلاید 132:

اسلاید 133: جمع تلرانس ها :

اسلاید 134: اگر تلرانس راپورترها عبارت باشد از +0.05 +0.01 +0.03+0.03 -0.02 0 a=10 b=10 c=10 در اين صورت انحراف مجاز فوقاني و تحتاني برابر خواهد بود با : 0.05 +0.01 +0.03=0.09 = حد فوقاني 0.03-0.02+0=0.01 = حد تحتاني 10+10+10=30 = اندازه اسمي

اسلاید 135: تفاضل تلرانس ها :

اسلاید 136: اگر تلرانس اندازه ها برابر باشد با : +0.05 +0.02 +0.07A=10-0.02 B=10-0.04 E=40-0.01براي اندازه C خواهيم داشت : =E-(A+B)=40-(10+10)=20 اندازه اسمي C+0.07-(-0.02+(-0.04))=+0.13 = انحراف حدفوقاني C=-0.01-(0.05+0.02)=0.08 انحراف حدتحتاني C

اسلاید 137: نمايش عددي تلرانس در نقشه :ساده ترين و ابتدايي ترين روش براي تلرانس گذاري نمايش عددي آن است . که سمت راست و بالاي عدد حدفوقاني اندازه نوشته مي شود مانند گاهي اوقات هر دو حدفوقاني و تحتاني سمت راست بالا وپایین نوشته ميشود مانند

اسلاید 138: انواع تلرانس هاي عددي با توجه به خط صفر (اندازه اسمي ) عبارتند از : نكته : اگر تلرانس مثبت و منفي باشد و دو عدد با هم برابر، كافي است يكي از آنها نوشته شود و تنها از علامت مثبت و منفي استفاده شود (تلرانس متقارن ) مانند :

اسلاید 139: دامنه هاي استاندارد اندازه ها : دامنه اصلي (رديف هاي اصلي)دامنه هاي فرعي (رديف هاي فيمابين)‌طبق ISO-286 اندازه اسمي قطعات به 13 دامنه اصلي تقسيم مي شود تلرانس ها و انحرافات اصلي با توجه به واسطه هندسي محاسبه مي شود (مقادير عددي رديف هاي موازي مي باشند )از رديفهاي فيمابين براي بدست آوردن تلرانسهاي دقيق تر استفاده مي شود.

اسلاید 140:

اسلاید 141: نمايش تلرانس با استفاده از جدول IT (ISO Tolerance) : در اين روش براي هر دامنه اندازه اسمي (كه در بخش قبل ذكر شد) 20 تلرانس (كيفيت ساخت) براي دقتها و كارهاي متفاوت پيش بيني شده است. كه با علامت IT01 , IT0 , … , IT17 , IT18 مشخص شده ، كاربرد كيفيت ها به شرح زير است : الف) از IT01 تا IT5 براي ساخت وسايل اندازه گيري دقيق ، فرمانها ، ابزار دقيق و...ب) از IT6 تا IT11 براي كارهاي ، ماشين سازي و قالبسازيج) از IT12 تا IT18 براي خشن كاري ، ريخته گري و آهنگري (كارهاي داراي دقت كم)

اسلاید 142: جدول IT (ISO Tolerance) :D : واسطه هندسي رديف هاي قطري I : واحد تلرانس بر حسب :براي IT5 تا IT18 : براي IT2 تا IT4 : براي IT01 تا IT1 : مستقيما در جدول IT داده شده است.

اسلاید 143: انطباقات : ميزان دقت انطباق دو قطعه جفت شدني به نحوه عملكرد دو قطعه دررابطه با يكديگر بستگي دارد. به همين دليل لازمه مونتاژ و يدكي سازي در صنعت اين است كه قطعات طراحي شده با چنان دقتي ساخته شوند كه بدون لزوم به كار بعدي، درمحل خود سوار شده و وظيفه خود را به نحوه مطلوب انجام دهند.

اسلاید 144: لقي : تفاضل اندازه قطر سوراخ از قطر ميله (زماني كه اندازه قطر سوراخ از ميله بزرگتر است)كوچكترين اندازه ميله - بزرگترين اندازه سوراخ = بزرگترين لقي (sg)بزرگترين اندازه ميله - كوچكترين اندازه سوراخ = كوچكترين لقي (sk)سفتي : تفاضل اندازه قطر ميله از قطر سوراخ (زماني كه اندازه قطر ميله از سوراخ بزرگتر است)كوچكترين اندازه سوراخ - بزرگترين اندازه ميله = بزرگترين سفتي (Ug)بزرگترين اندازه سوراخ - كوچكترين اندازه ميله = كوچكترين سفتي (Uk)

اسلاید 145: سيستم های انطباقی :دو نوع انطباق موجود مي باشد :سيستم ثبوت سوراخ (سوراخ مبنا) :اعمال انحرافهاي لازم روي اندازه قطر ميلهسيستم ثبوت ميله (ميله مبنا) :اعمال انحرافهاي لازم روي اندازه قطر سوراخ

اسلاید 146: سيستم های انطباقی :از حروف بزرگ انگليسي براي سيستم ثبوت سوراخ و از حروف كوچك انگليسي براي سيستم ثبوت ميله استفاده مي گردد. حرف (h)H در هر دو سيستم به عنوان مبنا در نظر گرفته مي شود (اندازه در نظر گرفته شده برابر با اندازه اسمي مي باشد)انطباق آزادتر سوراخ بزرگترانطباق محكم ترميله كوچكترميله بزرگترسوراخ كوچكتر

اسلاید 147: سيستم های انطباقی :از (h)H هر چه به سمت چپ پيش برويم انطباق آزادتر (لق تر) شده و هر چه به سمت راست پيش برويم انطباق محكم تر (پرسي تر) مي گردد. هر دو سيستم از لحاظ استاندارد بودن به يك اندازه اعتبار دارند و انتخاب آنها به عهده طراح است .نكته : سيستم سوراخ مبنا از لحاظ اقتصادي باصرفه تر است.

اسلاید 148: موارد استفاده از سيستم سوراخ مبنا : صنايع ماشين سازي ، هواپيما سازي ، لكوموتيو سازي و ...دلايل : ساخت ميله ها با اندازه هاي دقيق ، كيفيت سطح مطلوب آسان تر است : تراشيدن ، سنگ زدنبراي تهيه سوراخ هاي دقيق با اندازه هاي متفاوت به تعداد زيادي برقو احتياج است.موارد استفاده از سيستم ميله مبنا : ساخت ماشين آلات نساجي (در آنها از تعداد زيادي ميله استفاده شده است) ، ماشين هاي برقي ، كاسه ساچمه ها ، ماشينهاي كشاورزي و مكانيك ظريف .

اسلاید 149:

اسلاید 150: انطباق آزاد (لق) : (B : سوراخ و A : ميله)در اين حالت همواره قطر ميله از اندازه قطر سوراخ كوچكتر است (ميدان هاي تلرانس همديگر را قطع نمي كنند) (بيشترين لقي و كمترين سفتي)انطباق عبوري (فيت : جذب و روان)در اين حالت ميله بدون لقي و با فشار نسبتا زياد در داخل سوراخ قرار مي گيرد (انطباق مالشي) (ميدان هاي تلرانس همديگر را قطع مي كنند)انطباق پرسي (فشاري) :در اين حالت همواره قطر ميله از قطر سوراخ بزرگتر است. (بيشترين سفتي و كمترين لقي)

اسلاید 151: شابلن ها :ساده ولي دقيق نيازمند مهارت وتخصص اپراتورنيست. براي اندازه هاي ثابت - قطعات استاندارد مثال هایی از کاربرد: ضخامت ورقهاي فلزي گام پيچ و مهره زوايا قوسهاي مشخص

اسلاید 152: 1- شابلن ورق : مستطيلي ودايره اي ورقهاي مورداستفاده درصنعت ضخامت هاي مشخص و ثابت در هر شياردوعدد : عدد بالا نمره (شماره ) ورق عدد پائين - ضخامت ورق2- شابلن ميله :ميله هاي گرد مورد استفاده در صنعت - قطرهاي استاندارد دو نوع : سوراخدار و شكافدار نمايش اعداد :10 برابر قطر ميله روي شابلن حك شده در نوع دیگرقطر ميله حك شده

اسلاید 153: 3- شابلن قوس : تيغه هاي نازك فولادي با قوسهاي محدب و مقعر (و يك قاب نگهدارنده)4- شابلن اندازه گيري لقي (فيلر)تيغه هاي اندازه گيري از فولاد فنر- با ضخامتهاي متفاوت وقاب نگهدارنده 5- شابلن دنده (گام سنج)تعيين و كنترل گام : پيچ و مهره (تيغه نازك و فولادي و قاب محافظ)در نوع ميليمتري : فقط يك عدد 2 (گام پيچ)در نوع اينچي : (قطر استاندارد پيچ) 11G (يازده دندانه در اينچ)

اسلاید 154: صفحه صافي : جنس : چدن براي جلوگيري از سنگيني پشت آن تو خالي است.براي استحكام : استفاده از پره ها در پشتسطح رو: شابر كاري رده بندی صفحه صافي ها : رده كارگاهي – دقت پائين (mm002/0) – كارگاههاي ماشين ابزاررده بازرسي و كنترل - دقت متوسط (mm001/0) – كنترل كيفيت ها رده آزمايشگاهي - دقت بالا (mm 0001/0) – انجام اعمال كاليبراسيون

اسلاید 155: كاليبراسيون صفحه صافي :غلط :استفاده از ساعت انديكاتور- (چون روي مبناي دقيقي قرارندارد)صحیح :استفاده از ترازهاي دو قلوي ديجيتالي- مشبك كردن سطح و گرفتن فايل و انطباق فايلها

اسلاید 156: تكه هاي اندازه گيري – راپورتر (گچ بلوك)جزو وسايل مرجع در آزمايشگاه هاي اندازه گيري و كنترلبه شكل مكعب مستطيل داراي سطح صاف و صيقليجنس فولاد آب داده شده (براي اندازه گيري و كنترل طول با دقت زياد) سطح آنها پوشش دهي شده با فلزات سخت – آب گرم

اسلاید 157: جنس : – فولاد (سختي ويكرز 800HV) – تنگستن كاربايد (1500HV) – سراميك(1400HV) گريدها :00 ( در حد )012ماكزيمم تغيير در سال: طول راپورتر L

اسلاید 158: نكات مهم :عدم وجود گردو خاك دماي مناسب اتاقعدم لمس با انگشت عدم افتادن روي زمين پاك كردن و روغن كاريرها نكردن تكه ها در حالت چسبيده به هملزوم استفاده ازروغن ضد خوردگي ، روغن محور يا وازلين (بدون آب) جهت جلوگيري از: رطوبت و زنگ زدگي تميز كردن :پارچه جير جنس دستكش در هنگام كار:كتان استفاده از گيره چوبي : سبك و عدم انتقال حرارت

اسلاید 159: دقت تكه های اندازه گیری : 00 : بسيار دقيق : استفاده در اتاق اندازه گيري (نوع (K0 : دقيق : براي كاليبره كردن وسايل اندازه گيري I : دقت متوسط : تنظيم وسايل اندازه گيري و فرمانها II : دقت كم : تنظيم ماشين هاي ابزار دقت در نوع اينچي :AA A+ABB

اسلاید 160: تكه هاي اندازه گيري زاويه :داراي فرم گوه اي – فولاد آب داده شده - داراي دقت بالاي 10 ثانيه مي توان اندازه هاي زوايا را با هم جمع و تفريق كرد و زواياي مختلفي با دقت 10 ثانيه بدست آورد . ميله هاي اندازه گيري :وسيله مرجع – دقت mm 001/0براي اندازه گيري :-پيچ ها -چرخ دنده ها -قطر پولكهاي شكسته - فاصله بين دو محور سوراخ ساچمه هاي اندازه گيري : داراي فرم كروي – فولاد آب داده شده داراي انحراف اندازه mm001/0

اسلاید 161: کالیبراسیونکالیبراسیون دارای تعاریف متعددی است که همگی مورد تایید نظامها و استانداردهای معتبر می باشند برخی از این تعاریف عبارتند از:1:مجموعه عملیاتی که با شرایط ویژه ای برقراراست تا اندازه های بدست آمده با وسایل اندازه گیری با روشهای به کار برده شده با اندازه هایی که در یک استاندارد مرجع داده شده است همنوایی داشته باشد.2:حصول اطمینان ازدقت و صحت عملکرد تجهیزات آزمون وسنجش با توجه به شاخصها ومعیارهای مشخص شده وتعیین شده.3.مقایسه یک وسیله کاری با وسیله اندازه گیری با یک مقیاس ده دهی دقیق تر از آن به عنوان مثال اگر دقت یک وسیله o, 1mm است با استاندارد اولیه آن که دقتی معادل حداقل o,o1mm دارد مقایسه می گردد.

اسلاید 162: واژه های کالیبراسیون :1:تایئدیه مقیاس شناسی (گواهی کالیبراسیون ):مجموعه عملیات مورد نظر برای کسب اطمینان از اینکه یک مورد از وسایل اندازه گیری در وضعیتی مطابق با خواسته های مورد نظر برای کاربردش قرار دارد که معمولا شامل کالیبره کردن وهر نوع تنظیم و تعمییر وکالیبره کردن مجدد ومهر وموم می باشد.2.وسایل کالیبره کردن :شامل وسایل مورد نظر برای استفاده در بازرسی و آزمون .3.کمیت نافذ:کمیتی که تحت اندازه گیری قرار ندارد اما بر مقدار اندازه گیری شده یا نشان داده شده توسط ابزار اندازه گیری تاثیر می گذارد مانند دما .

اسلاید 163: واژه های کالیبراسیون :4.حدود مجاز خطا : مقادیر حدی مجاز یک خطا طبق مقررارت ومشخصات فنی و..... برای یک وسیله اندازه گیری مشخص .5.کالیبراسیون ادواری :انجام کالیبراسیون هر شاخص بر اساس دوره زمانی پیش بینی شده و تعیین شده.6.کالیبراسیون اتفاقی:کالبراسیون شاخص ها پیش از موعد مقرر کالیبراسیون ادواری .7.اتاق تمییز(اتاق کالیبراسیون) :محیطی که از نظر شرایط فیزیکی مانند دما ورطوبت وصدا ونور میزان آلودگی تحت کنترل قرار گیرد.

اسلاید 164: سلسله مراتب جهت آزمایشهای کالیبراسیون طول:به طور کلی به سه رده به شرح زیر تقسیم می شود :الف-رده 1:آزمایشگاه مرجع بین المللی . ب-رده 2:آزمایشگاه مرجع ملی وآزمایشگاه های اعتبار دهنده برای سرویس کالیبراسیون . ج-رده 3:آزمایشگاه های تایئد شده توسط آزمایشگا های اعتبار دهنده و آزمایشگاه های مرجع در هر سازمان و آزمایشگاه مرجع کاری در هر سازمانی.

اسلاید 165: سیتم های کالیبراسیون طولی:1: سیستم مطلق : کالیبراسیون بر اساس تعریف واحد طول که به صورت مطلق و غیر مقایسه ای انجام می گیرد(رده اولیه)2: سیستم مقایسه ای : در این روش یک وسیله اندازه گیری با عدم قطعیت کمتر بایک وسیله با عدم قطعیت بالاتر سنجیده و مقایسه می شود و خطای وسیله مورد نظریاتحت کالیبره بدست می آید .این روش متداولتر وکم هزینه ترمی باشد.شرایط محیطی آزمایشگاه کالیبراسیون:شرایط محیطی آزمایشگاه کالیبراسیون ،بیشترین میزان تاثیر را در کیفیت عملیات دارد وبسیار دقیق می باشد.

اسلاید 166: برچسبهای کالیبراسیون :هدف از این کار ایجاد روش مناسب برای کنترل از انجام عملیات کالیبراسیون بر روی وسیله اندازه گیری است.مراحل کار:کلیه دستگاهای تست بازرسی با آزمون بایستی دارای برچسب کالیبراسیون باشد که نشان دهند :1.دستگاه توسط آزمایشگاه کالیبراسیون بازرسی وکالیبره شده است.2.بر روی برچسب کالیبراسیون حتما بایستی تاریخ کالیبره وانقضای آن قید شود.3.بر چسب باید دارای مهر آزمایشگاه کالیبره کننده باشد.4.کلیه تجهیزات به صورت مطمئن وبا دوام برچسب زده شود یا کدبندی شوند تا وضعیت مورد تائید بودن آنها را نشان دهد.5.عملا برچسب زنی باید نشان دهد که چه کسی مسئولیت تائید را بر عهده داشته ودارد تاریخ آخرین تائید مشخص شود.

اسلاید 167: انواع برچسب های کالیبراسیون:1.بر چسب مخصوص استاندارد های اولیه (به رنگ قرمز ).2.بر چسب مخصوص استانداردهای ثانویه (به رنگ طلائی )3.بر چسب مخصوص استانداردهای کاری را پورترها (به رنگ سبز )4.بر چسب مخصوص دستگاه های متفرقه (به رنگ سفید)5.برچسب NCR مربوط به تجهیزاتی است نیاز به کالیبره کردن ندارند .6.برچسب MPCRمربوط به تجهیزاتی که به کالیبراسیون دورهای یا ادواری نیازی ندارند .7.برچسب CBV مربوط به تجهیزاتی است که به ندرت استفاده میشوند وقبل از استفاده باید کالیبره شوند.

اسلاید 168: شرایط کالیبراسیون دستگاه ها: 1: دمای محیط :عبارتست از 20 درجه ،با تغییرات C 5/0+_در ساعت .این دما برای کالیبره کردن وسائلی مانند میکرومتروساعت های اندازه گیری و فرمانها ...مناسب است .2: رطوبت نسبی بین 35 تا 45 درصد می باشد واین مقدار بایستی دائما کنترل شود.3: لرزش وارتعاش : محل آزمایشگاه باید به نحوی طراحی شود که حتی الامکان از انواع لرزش های احتمالی به دور می باشد .یکی از مهمترین راه حل ها برای این مورد ساختن آزمایشگاه کالیبراسیون دقیق در زیر زمین است .4: فشار محیط : فشار مثبت در آزمایشگاه حداقلO/O5 inch (اینچ آب) بیشتر از فشار هوای بیرون بایستی باشد .

اسلاید 169: شرایط کالیبراسیون دستگاه ها:5: نور: مقدارنورمورد نیاز یک آزمایشگاه بین 50 تا150 فوت شمع است.طوری که روی میز کار ایجاد سایه نکند.6:صدا : مقدار صدا بایستی کمتر از75db باشد .7: گردوغبار : آزمایشگاه از لحاظ عرم وجود گرد وغبار به کلاس های مختلف تقسیم می شود این کلاس ها شامل 100,1000,10000,100000,300000 میباشد و اکثرا کلاس گرد وغبار برای محیط کالیبراسیون دقیق, کلاس 100توصیه می شود هر چه شماره این کلاس کمتر باشد وجود گردوغبار هم به همان نسبت کمتر است .

اسلاید 170: مسئولیت ها در کالیبراسیون:به طور کلی 3 مسئول در فرایند کالیبراسیون با توجه به آیین نامه مسئول می باشند.1: بخش کامپیوتر:وظایف این بخش عبارتند از :الف) تهیه پرونده اطلاعات کالیبراسیون مانند کدهای اختصاصی داده شده به هر قلم (جنس)،حکم کار مربوط به عملیات کالیبراسیون ، تاریخ انجام واعتبار کالیبراسیون.ب) نگه داشتن پرونده اطلاعات کالیبراسیون (بر اساس روز ثبت آنها ).ج) تهیه گزاش دوره ای در مورد اقلامی که مورد کالیبراسیون آنها فرا رسیده است این گزارش بایستی 15 روز قبل از انقضا موعد کالیبراسیون باشد.

اسلاید 171: 2:مسئول کنترل کیفی:وظایف این مسئول عبارتست از:الف) هماهنگی با مسئول آزمایشگاه کالیبراسیون در تهیه و نگهداری شرح مکتوب سیستم کالیبراسیون شرکت.ب ) تعیین استاندارد دقت مورد نیاز برای تجهیزات آزمون و اندازه گیری و عیب یابی در سطح کارگاه ها .ج ) اطمینان از اینکه لوازم وتجهیزاتی که به تازگی خریداری شده درفهرست اقلام و وضعیت جاری کالیبراسیون قرار گرفته است.د ) اطمینان از اینکه تمامی اقلام کالیبره در موعد مقرر جهت کالیبراسیون به آزمایشگاه ارسال شده اند..

اسلاید 172: 3:آزمایشگاه کالیبراسیون:وظایف این بخش عبارتنداز:الف) تهیه و نگهداری آئین نامه ها ودستورالعملها ودستورات فنی و استاندارد مربوط به کالیبراسیون .ب) اختصاص شماره کنترل کالیبراسیون به تجهیزات و لوازم رده های B,A.ج) تشخیص صحت استانداردهای کاری وتعیین فواصل زمانی برای کالیبراسیون . د) بازرسی سیستم کالیبراسیون

اسلاید 173: فرآیند (پروسه ) کالیبراسیون :به طور کلی 3 مرحله زیر راشامل می شود: 1 -تست : که برای بدست آوردن خطا وثبت نتایج حاصله می باشد.2- تنظیم : این روش، روش اول را در بر گرفته و علاوه بر آن نتایج حاصله با استاندارد و دستورالعمل تعیین شده و وضعیت وسیله نیز مشخص می گردد. 3- تعمیر : این روش، روش دوم را در برمی گیرد و علاوه بر آن تنظیم ، تعمیر و حذف خطای ایجاد شده را نیزدر بر میگیرد.تست تنظیم تعمیر خروجی ورودی

اسلاید 174: اصولی که باید درکالیبراسیون یا کالیبره کردن وسائل رعایت شود:1:وسیله ای که باید کالیبره شود با مواد پاک کننده مانند تتراکلرید کربن یا پارافین صنعتی یا الکل سفید تمیز شود. 2:وسیله تحت کالیبره باید 8 ساعت قبل از کالیبره کردن در آزمایشگا ه وجود داشته باشد. 3: وسیله تحت کالیبره باید عاری از هر گونه عیب و نقص ظاهری (خط خوردگی ورنگ خوردگی و....)باشد.4: دقت ابزار کالیبره بایدحداقل 10-4 برابر وسیله تحت کالیبره باشد.5: ابزار کالیبره باید به آرامی با وسیله تحت کا لیبره تماس پیدا کند.

اسلاید 175: اندازه گیری وکنترل چرخ دنده ها:

اسلاید 176: جدول مدولهای استاندارد شده با تغییرات معین:وقتی دوچرخ دنده با هم درگیرمی شوند نیروی حاصل از درگیری روی قطر متوسط قرار میگیرد که به آن نیروی درگیری میگویند.اگر خطی مماس برقطر مبنای هر دو چرخ دنده رسم کنیم زاویه ای که بین خط درگیر( یا نیروی درگیر) این خط بوجود می آید را زاویه درگیر می گویند.

اسلاید 177: دنده های سیکلوئیدی:از غلطیدن یک دایره روی دایره دیگر حاصل میگردد.در مقابل تغییرات فاصله محوری حساس می باشند.نقاط تماس این نوع دندها روی خط مستقیمی قرار نمی گیرد .ساخت آنها مشکل و گران قیمت است. دنده های اولونتی:از غلطیدن یک خط مستقیم روی دایره اصلی بوجود می آید.در ماشین سازی معمولا از چرخ دندهای اولونتی (اینولوتی )استفاده می گردد.

اسلاید 178: روش های اندازه گیری و کنترل:1: با استفاده از کولیس چرخ دنده2 : با استفاده از میکرومتر فک بشقابی 3: میله های استاندارد4: دستگاه هافلر5: روش پارکسون(روش های قدیمی تر)

اسلاید 179: 1-استفاده از کولیس چرخ دنده:اندازه گیری و کنترل ضخامت دنده در چرخ دنده، روی دایره گام (قطر متوسط)روش کار: ابتدا بایستی q(ارتفاع چرخ دنده از گام بدست آید) سپس فک عمودی کولیس را با توجه به q تنظیم کرده و تمامی دنده های چرخ دنده ها را اندازه می گیریم (T1تاTn ) سپس از آنها میانگین ( ( TA گرفته و آن را با استاندارد آن ((S =T مقایسه کرده و درصد خطا را در صورت اختلاف بدست می آوریم.

اسلاید 180: استفاده از کولیس چرخ دنده:

اسلاید 181: استفاده از کولیس چرخ دنده:مدول :مبنایی جهت تعیین ریزی یا درشتی دندانه ها در چرخ دنده می باشد.

اسلاید 182: مثال: چرخ دنده ای را با استفاده از کولیس چرخ دنده با توجه به مشخصات زیر اندازه گیری و کنترل می نمائیم مطلوب است مقدار؟T =S` =? q= ? d= 75 z = 28 n =20`

اسلاید 183: 2- استفاده از میکرومتر فک بشقابی :روش کار: ابتدا بایستی تعداد دندانه های چرخ دنده ها را که در بین فک بشقابی میکرو متر قرار دارد را بدست آوریم. این تعداد به دو عامل بستگی دارد. 1- تعداد دندانه های چرخ دنده(z) و2- زاویه فشار (5/14 الی 20) که بایستی با توجه به دوعامل فوق از جدول زیر بدست آید سپس در 5 مرحله(L5تا (L1 این کار را انجام داده و میانگین آنها(LA) را نیز بدست می آوریم و آن را با LT استاندارد مقایسه و در صد خطا را بدست می آوریم.

اسلاید 184: استفاده از میکرومتر فک بشقابی :

اسلاید 185:

اسلاید 186: 3-استفاده از میله های استاندارد : دو میله: برای چرخ دنده هایی که تعداد دندانه های آنها زوج است.سه میله: برای چرخ دنده هایی که تعداد دندانه های آنها فرد است.روش کلی: برای چرخ دنده هایی که تعداد دندانه های آنها ممکن است زوج یا فرد باشد.

اسلاید 187: مرحله ابتدایی:در این روش تعیین قطر مناسب برای میله های انتخابی مهم است. قطر مناسب برای میله انتخابی در وضعیتی حاصل میگردد که قطر آن بر روی قطر متوسط چرخ دنده بنشیند روش دو میله :میله هایی را که طبق فرمول فوق انتخاب شده اند را داخل شیارهایی از چرخ دنده قرار میدهیم .این دو شیار باید کاملاروبروی هم باشند و فاصله آنها را با یک وسیله اندازه گیری می سنجیم این کار را تا 5 مرتبه ادامه میدهیم( L1 تا L5 ) سپس از آنها میانگین گرفته((LA و آن را با LT استاندارد مقایسه می کنیم و در صد خطا را بدست می آوریم.

اسلاید 188: روش سه میله:هر سه میله را با توجه به قطر مناسب انتخاب می کنیم . حال دو میله را در شیار هایی در کنارهم قرار می دهیم و میله سوم را روبروی آنها قرار داده و اندازه ها را با وسیله اندازه گیری اندازه میگیریم .این کار را 5 مرتبه انجام داده و از این 5 مرتبه میانگین LA را بدست آورده و آن را باLT استاندارد مقایسه می کنیم.روش کلی :در این روش دومیله با قطر مناسب را به هر نحوی که می خواهیم برروی دو شیار از چرخ دنده قرار میدهیم .ولی بایستی در مراحل بعدی نبز فاصله دو میله حفظ شود سپس فاصله دو میله را اندازه گرفته و این کار را 5 مرتبه تکرار کرده و میانگین LA را بدست آورده و با LT مقایسه می کنیم.

اسلاید 189: مثال:چرخ دنده شانه ای با مشخصات زیر مفروض است وقتی آن را با استفاده از کولیس چرخ دنده اندازه گیری می کنیم مطلوبست؟ q =? T = S` =?

اسلاید 190: تکنیک های اندازه گیری قطعات صنعتیبعضی از قطعات را نمی توان به صورت مستقیم با وسایل اندازه گیری به طور دقیق اندازه گیری نمود. برای اینگونه قطعات اول با استفاده از آزمایشات ساده با وسائل اندازه گیری، معلومات اولیه قطعه مشخص میشود. سپس به کمک علم ریاضی رابطه ای بین این معلومات ومجهولات قطعه برقرارمی گردد این روابط به صورت یک فرمول درمی آیند ومی توان از آنها استفاده کرده و اندازه قسمت مورد نظر قطعه را بدست آورد.

اسلاید 191: هر قطعه گردی که ضخامت آن از قطرش کمتر باشد را پولک گویند. حال اگر از این پولک یک قسمت جدا شود هر یک از دو قسمت را یک پولک شکسته خارجی یا داخلی گویند.روش های بدست آوردن قطر پولک شکسته خارجی: الف:استفاده از دو میله هم قطر: دومیله هم قطر انتخاب کرده و آنها را کنار پولک شکسته قرار می دهیم. با استفاده ازیک وسیله اندازه گیر(کولیس یا میکرومتر)، پشت تا پشت دو میله را اندازه گرفته و یادداشت می کنیم (L) و با استفاده از فرمول زیر قطر پولک شکسته را بدست می آوریم. 1:پولک شکسته خارجی:

اسلاید 192: ب)اندازه گیری قطر پولک شکسته خارجی با استفاده از یک میله وجناقی وتکه ها:پولک شکسته را روی جناقی قرار داده ومیله اندازه گیری با قطر معلوم را زیرآن قرار می دهیم . فاصله بین پولک تا میله را با تکه های اندازه گیری (راپورتر) پر می کنیم همچنین می توانمی توان این فاصله را با فیلر (تیغه های نازک)پر کرد.

اسلاید 193: نکته1:در روش اول باید دقت کرد که طول میله های انتخابی نباید بیشتراز ضخات پولک شکسته باشد.نکته2:درروش دوم زاویه جناقی باید دقیقا (برای ما) معلوم باشد همچنین نبایستی تکه های اندازه گیری پولک رابلند کنند.

اسلاید 194: 2:پولک شکسته داخلی:الف)اندازه گیری و کنترل قطر پولک شکسته داخلی: پولک را روی صفحه صافی گذاشته وسه میله باقطریکسان انتخاب می کنیم و داخل پولک می گذاریم. یک تکه اندازه گیری برداشته و روی میله ها قرار میدهیم وسپس فاصله مابین میله وسطی وتکه اندازه گیری را با تکه های اندازه گیری (راپورتر) یا فیلر پر کرده وآنگاه از رابطه زیر مقدار قطر را بدست می آوریم.نکته: طول میله ها بایستی کمتر از ضخامت پولک باشد.

اسلاید 195: 3:اندازه گیری و کنترل دم چلچله ای خارجی:الف) اندازه گیری زاویه:چهار میله انتخاب می کنیم ،این میله ها دو به دو با هم قطرند .دومیله کوچک را داخل جناقی قرار داده و با استفاده از یک وسیله اندازه گیری پشت تا پشت میله ها را اندازه گرفته و آن را L1 می نامیم سپس دو میله بزرگ را در داخل جناق ها قرار داده و پشت تا پشت میله ها را اندازه گرفته و آن را L2 می نامیم حال از رابطه زیرمقدارزاویه را بدست می آوریم.

اسلاید 196: ب:اندازه گیری طول بالا و پایین دم چلچه ای خارجی:طول دهانه بالایی را با استفاده از یک وسیله اندازه گیری اندازه گرفته و آن را (L) می نامیم .دو میله هم قطر انتخاب کرده داخل جناقها گذاشته و پشت تا پشت آنها را اندازه مگیریم M با استفاده از رابطه زیر (L) را بدست می آوریم .L:طول دهانه پایینی

اسلاید 197: 4:اندازه گیری وکنترل دم چلچله داخلی:الف:اندازه زاویه:مانند دم چلچله خارجی می توان زاویه را بدست آورد.

اسلاید 198: ب)اندازه گیری وکنترل بالا و پایین دم چلچه خارجی: ابتدا طول دهانه بالایی را اندازه گرفته و آنرا L در نظر می گیریم سپس ارتفاع دهانه بالایی را نسبت به پایین حساب می کنیم . زاویه را هم از مرحله قبل داشته ایم وحال مقدار دهانه پایینی را بدست می آوریم .

اسلاید 199: 5:اندازه گیری استوانه سوراخدار:دو میله داخل سوراخ ها قرار داده (قطر میله ها بایستی با قطر سوراخ ها یکی باشد). سپس دو میله با قطر یکسان انتخاب کرده و یکی از آنها را دریک طرف یکی میله ها ی قبلی قرار می دهیم و دیگری را در طرف دیگرمیله دوم . آنگاه فواصل پشت تا پشت این دو میله را با یک وسیله اندازه گیری اندازه گرفته و از رابطه زیر به زاویه مورد نظر می رسیم.

اسلاید 200: 6: اندازه گیری وکنترل جناقی:الف:تعیین زاویه: ابتدا دو ساچمه با قطر های متفاوت انتخاب کرده ، قطعه کار را روی صفحه صافی گذاشته ، ساچمه کوچک را داخل جناقی قرار داده و ارتفاع آن را نسبت به صفحه پایداراندازه می گیریم (m1). بعد ساچمه دوم را قرار داده و ارتفاع آن را نیز نسب به صفحه پایدار اندازه گرفته (H2) سپس از رابط زیر ∞ را بدست می آوریم . ∞: زاویه جناقی

اسلاید 201: ب:تعیین ابعاد جناقی: یک میله اندازه گیری به قطر دلخواه انتخاب کرده وروی دهانه جناقی قرار می دهیم سپس فاصله بین میله و راپورتر را با راپورترهای کوچکتر می سنجیم و از روابط زیر مقادیر مجهول را بدست می آوریم .