صنعت در عهد ساسانیان

صفحه 1:
5111011 er صنعت در عهد ساسانیان (Cy rear Sens Cer Dre eee eo Serene eestor Spee seer aS استادآقای بدرافشان 

صفحه 2:
0 ae aevaee Ese S| ‏مجسمه سازی و نقاشی اشاره کرد که همه ساله مقدار‎ 0 

صفحه 3:
سب * شواهد و مدارك باستانتشناسى اين نكته را تأيد مكند كه شمال و مركز ابزان جزو قديمترين مزاكز صناية فلزكارى جهان بودماست. مشخص أست كه بشر تنها در سرزميتى مىتوانست بد سوزمندق فلز بى برد كه د آن فلزات و كان هاي أنها وجود داشتهياشد. ابران از لحاط طبيعي داراي دخاير بزركى از كان ‎ES‏ ‏رلته كومهابى كه آز تعروس در تركية تا كراتدهاق جنوبى ورناى_مازثيران كشيده مءشد سرشار ار انوع كانيها و سوكت يود و داش فلزكارى لز أبجا به مراكز ديكر در أسياء أفريفا و ارويا كسترش ‎Dee‏ 1۱ Ate mE ee per enna SeegOe eB EE ESO RSH opete es ae TOOTS NE OES Wears a eaIs LOH ‏غلراتپدیدآمد. در ان دوره مس را با گداختن آن ز کی جداکرده و به آشکال مختلف می‌رب‌ند. اند‎ FeO 7 ‏و‎ HOR ME PES FEO در ضورتی که ‎ISL See ETON CEA Ie MONSON ee‏ سامت ۳۳ در ترديكى انار جند كورة كداز مس ماقبل تاريخ در حاليكه در ذاخل بعضى از اين كورمها هتوز بقاياى مس و سرباره بافیمانده‌بود. کف شده‌است. on ‏.لز كورستان شوش» تبة كيان و تيه كثوى ابزار مفرغى ١يرنزاو زينتآلات مفرعى و نقرءاى بسيارى به دست‎ ۳ SP ‏مسا ازا مسي اكت ده كراب عجار مطل تر مسه بأرات مقلور محالت‎ | ‏ا‎ ‎۱ ‏صا ود ولط الو ع و ای ی‎ ‏خدض رد كه فلزكاران در ان موق قر كدان ستقهاق مس و قلع با هم دست كشيده وهر كدام ار اهار‎ PSs ne re Bf wR PIT Ae ‏ل‎ ‎AHEM ESLER peo ‏بخ هر شال بيش ار مسي ب‎ sls onal hte tae ‏كار‎ ‎ES ‏كز[ |[ |[ [ [ [ [ [ [ ز‎ | | |[ [ |[ | | |[ |[ |[ |[ [ |[ #1[ 1# در یس ورس ‎Ce‏ در سک ع ا 0171 

صفحه 4:
3 با رود فوم رای که در هزار اول پیش از میا به برا انجامگرفت افزایش استعمال آهن در آثر بجا منده ددم می شود گرچه بطور قطمی نمی‌توانمبان ان دو ار رابط‌ای برفررکرد.جدول زیر زمانتقریبی ‎SITE BOE‏ ا فولاد 1۱ ne ey ene eer ee ‏ا‎ PEP ree POF (TRC I ATO ON ‏ال اده‎ ‎Eat RV‏ رز ‎Ke ‏بر و بت‎ TC RMT TY A ‏اب عا ساو معي وري ا ‏نگ از فرکران رسد شمشیرهای ‎FDA‏ رای را با روش عکسبرداری میگروسگویی تجزیه زد و به ‎xfer ‎Bly 1 1 1 1 1 11 ly la ya loge gd pl lowe asd al ‎Ree ee heen me aE OR MMP mR Ry Pee ‎07 ‏ارام‎ ger reepeT en pee Eee REED ‏عل مد ا ب‎ ‎0 neem Pee ‎Pe ‏ا‎ ire! ‎۷ pr erry Ate INT A RIMSII ‏ارود‎ TICS ‏اح كداز قيران ايد جين مضه موعدار بودواشس. لين امرض جوز ‎Pee CEN‏ منت لفت و فولاد دن ‏ا ‎a eee eee re ae eee a ‏الول ‎INTE ICE‏ اه لاوس ا ‎FENCE‏ ‎PSS SARIS Be Pes TERE POM NET SCENT Sere apse ‏بپ با« ‎ 

صفحه 5:
برنج زین بر ‎Wine fs pny sod alan te ig it a) ann faa oles 2h gs‏ دبا بو مالساي م ‎Bie FP eee RC RTE Di Fs BNE‏ عع اا ل سي د سر سارت ‎a LOR‏ ۵ ا قباس با ا ا ا ۳ 1 ‎eh Se‏ ابيا عراب الي حاو اموي رات موا اا م۳ كه يريع اصلى به نام توتوشى كه از ايران ميايد آل مسن ‎EO‏ روى تهيه من كرد حمين منيع من كويد عه أبرائان تحستين ‎PEI Lest OS DECENT‏ بريه را رست فود ۹ ۱ [9 aga gle Slag bye po gl GLE ly 95 al ad gy ۳۳ ‏ا‎ oe pO ‏ام‎ IPE A aE gee be api pete Pe (EONS Tene el ‏عسي‎ [0 SLO Pe MENNE OS NP LM ETE) ترکیب می‌شود و آن را از لباز طل و قهای که ب ال فاگذاری با سرب پدیه ‎[pron eon eh‏ کر كشف نشدواست. ظاهراً علت آن ابن است كه ايران بس از اين دوره بارها مورد تهاجم قبايل ديكر قرار ‎PS oc gOre eWP EV PrEe iy Sor ar Seone rar eh Mo PRUE UCN ONC]‏ ‎CTE Tee aA ROE TIEN‏ بسعاب کار خی مربوط به دوه ایا 

صفحه 6:
emo ‏شرايظ آب وهوا و فرأوانى مواد ساختمانى و ميراث قرهتكى سيب قد كه تمام شيومهاى ساختماني‎ ‏اقوامی که از زمان‌های باستاتی و رمزكازان كون قلات ایران را اشغال کزده‌بودند, دست‌به‌دست شده بهٌ‎ ‏فرزندان آنان منتقل كردد. استادان و معماران ابرانى روش ردن طاقهاى ضرب و كنيدكون را به ديكران‎ ‏آموختند و سبكهابى جون أباداناء ابوان و طاقنماهاى تيز رأ بر جاى كذاشتند.‎ چگ اایتکاراتی که ایرانیان در مهندسی ساختمان کردند. ابوان است که آن 000 ‎OUT Fe‏ 0 سقف ضربی است. ایوان یکی از ویژگی‌های ارزندة ساختمان روزگار ساسانی بود و از اسلام به بعد جزو ‎ees ees‏ 2 Re Var ord re Re PS peer ere eens teaver ELT سقف فاى كتبدكون در ساختمافاى همكانى و خصوصى به آخرين ذرجة تكامل رسيد. اين سقفها در أصل به دو كونه بود يكى تاق ضربى بشكداى براي اتاقهاق مستطيلى و يكى هم سقف كنيدى كه روي ‎Eee grea eae eee Rem eS Cees ee‏ داره‌ای,تأق‌نما را اختراع کردن. ایرنیان اين شیوه سقف‌های ضربی را در زمان اسلام هم حفظ کردند. به گونه‌ای که امروزه آن در بسیاری از مسجدها و ساختمان‌های همگانی دیده می‌شود. در خارج ایران, معماران ایرانی, شیوة تالارآپادانا را در جهان اسلام پراکندند. طبری مورخ بزرگ (۸۳۹-۹۲۲ میلادی) |۱7 eee a Fyn even een ar ans me Ft POP IR ier SEEN I Sree seer en Se ea Beem ESBS [POLS ES ey eg 5 0 ‏ا‎ vse Jee Pe at eer PONENTS ene Rena Ped reereneper vere terse melee eueetese kor MWe CTOPg Pe Pe er Mier Reece Pore Fey [11 aT CaN ETE ‏ايراني دعوت كرد. برجهاى تهويه يا بادكدر از ويزكىهاى خاندهاى مركز ايران است. اين بادكيرها هواي‎ 01000 ‏ا‎ Simcceras a Bence 

صفحه 7:
كهكارى [1 ‏ا ا‎ Lee ee cd ed ee ‏استحکام کافی می‌بخشد بلکه روی آن می‌توان رنگ‌آمیزی نبم‌رخ‌های برجسته و گچکاری و شبکه کاری ظریفی انجام داد پیشه‌وران ایرانی با‎ ‏استعداد شگرف هتری خود این مادة پیش پا افتاده را با نزککاری به مرحله هنرهای زیبا رساندند. هیچ پيشه‌ور کشور دیگری به جز شاید‎ ‏هترمندان سیک باروک ارویای غربی نتوانسته‌اند در اين راه با هنرمتدان ابرنی برابر شوند. امروزه تتها چند قطعه از گجبری‌های زمان هخامنشیا‎ Erp 7 POPPE NOU OPM Drea tn rere TN کربستن سن ایرانشتاس معروف دانمارکی می‌تویسد گج‌بری‌های دوران اشکانیان ترکییی از عناصر ایرانی و یونانی است و با مهارت و ‎Fen‏ ‏خاصی ساخته شده‌است, وی اضافه می کند که بعضی از گج‌بری‌های کوه خواجه از بهترین گج‌بری‌های بیالنهرین, بهتر و قشنگتر هستند. aout ji Sia Pot prot ‏ا‎ snes eer me orc rye enecl ear Beer bere Sony] or Cae ov Be) Boa seerrre revs RUN RMN oP ENO PESD BUCO bert coe NURI OM URE ‏ااا‎ EgTT te Pres rine a TES دوره اشکانیان اگرچه اين حرفه همچنان دنبال می‌شد و تا حدی آنگونه که از مجسمه هرکول در غرب ایران برمی‌آید تحت تاثير هنر يونانى واقع شدهيود, اما به نسبت دوره هخامنشي افت محسوسى داشت.يا حذف امبراتورى اشكانى و تاسيس سلسله ساسانى اين صنعت در ايران جانى دوباره كرفت.اكرجه باز هم در نقوش ظريف به مرتبه هتر سنىتراشى هخامنشي نمى رسيدند و تا حدى نقوش سنكى تراشيدهشده ساسانى بزركتر و درشتتر م تمايند اما اين حرفه به كلى و ۱ ا ما ‎EN‏ ا ااا ا 0 تاجكذارى يا شكست يك دشمن مهم تصوير مىشد. 

صفحه 8:
صنایع نساجی Pees ‏اا ااا‎ eT] ‏قالىهاى بشمي. ابريشمي و زريافت ايران شهرت جهانى داشته و دارد."'! خدمت صتعتكران ايرانى به بيشرقت صتعت, در‎ "pe pe odin ole nas ou 9 la yo es ‏ري ل‎ GONG RAIA Re Tse ‏ا‎ خود استفادهمی‌کردندقالی و کرش را به وجودآوردند در صورتی که اش حای باختری,فرن‌ها در أفتن پشم و ‎PR‏ ‎FONTS OI IIT‏ 0 بركيرد اما هر وقت بافنخ ایرانی روش جدیدی اقتباس می‌کرد.بی‌درنگ آن را با ره روش خود تطبيق موداد و کوش می‌کرد که از لحاط فنى أن را بهبود بحضد. woke Rane 0 Pee eee ۱ arene, ei Ae DOH ee PET prs Loree Tees Bape ps ocr oer PES nse Tom en BO NT BE ORM) ‏سال پیش از مسیح میرسد‎ ۵ متجنين در بين أثار بيذا هده در مة سيلف كسان رمريوط به ‎2-٠‏ سال بيس اناري جاقوين أز أسعيان بأعطأير كن 1۱ ۳ ‎EOE TOE UL AUTISTIC DCO oy‏ 1 به شکل طرح دو بودی در غرب ایران ایجاد شد. در اين روش دو پود باهم و در یک زمان برده می‌شوند که یکی از آنهابرای ‎foe‏ ب ‎Saeed‏ وم رم و ‎Be ged fo PUP NOT eo EEN eee TNT‏ 1 1۳ EVE rer er roe ie NOT eg on ET RATT SET HON ۳ res ey IM CSIRO IU OTe BCT PIA ‏جينىها رأ معكوس كرده ويك بارجه تركيس بأفتند. اين روش تركب نو هيعوكاه أز بين ترقت و به همان شكل هم‎ ا ار 0 ‎YO Po‏ ب رز 0111111111 

صفحه 9:
‎oer a‏ ريمت ا ‎BC RTE CTT Tee Te [PCa 7 Pa aneoPe OOMOIT FFOON PC‏ ‎EoeOeW ev vr RT SE TPPRN DEORE 7‏ ‎POSSE SCAT Pe 9M Be FORT en CEPTS crear FRC Rees PON aN | ENP OI RC TH OPeEN ND ‏مي‌کند که جامة شاهان آیران از اين جنس ساخته می‌شود. هان تسانگ مسافر چینی که از ايران در آغاز سدغ ششم دیدن کرده, مهارت‎ ‏بافتدكان ايرانى را در توليد بارجدهاى زيباى بشصى. ابربشمى و كلابتوندوزى ابريشمى مىستايد. مراكز يافت يارجه در زمان ساسائبان‎ 0/01 een rT ete ar ess sare Set ies Breen eM neces ow VE ‏می‌آمد. بسیاری از پارچه‌های قیمتی که در آنجا بع می‌شد بهاروبای فرون وسطی راه افت و در ارویا از آن برای آماکن مقدسه,‎ ‏لباس‌های کلیسا و کشیشان و لباس تاجگذاری پادشاهان استفاده می‌کردند. پارچه‌هایی که از آن روزگار باقی مانده اطلاعات ما را دربارة‎ 1 Cope nO RN TSE ir ‏222 ‏تمونههاى فرأوانى از كارهاى ابريشمبافى ابران در موزءهاى جهان نكهدارى مي شود و بررسى متخصصان. كيفيت بيشرفتة اين هنر را آشكار مىكند. مخقفان همجنين روشن كرده اند كه ابريشم ايران از طريق بازركانان مسيحى به اروها راه يافته و براى بوشش بسيارى اجساد قدیسان از این نوع پارچه استفاده شده‌است. 0 ‎ener oe OC OL ee POT 9‏ | ‎YT ON WR TOY FP Feira gar NORE TT‏ اود ‎PEF‏ ۳ ا ‎py pre reeey‏ 0111111111110 ‎er nevi Tae seme Er‏ 0000011111 

صفحه 10:


صفحه 11:
52050 يم ‎eT een‏ ‎ee‏ ع ا ل 00 17 ‏ا ا ا‎ TEI one pre OTT Spare nner ‏ا الخو‎ 111 1 1 1 roeer are 00 ‏ا‎ wx pemen Sit ON ee Eg Ee eee porte over or eo nek Sle EN hers 1 ee emer Pee (redo ocr Ee RE OA nme ‏و مداع و او‎ 0 EON roma ope ey en ae ‏با‎ aire ‏ار و‎ ecm Peep ‏ل لف ل‎ pa are ie ‏ان‎ 0 ona RT eoaatee eo nes | ‏و‎ enero ‏پچ ی در وب‎ ‏ع‎ 007 کر ترا ساره ایا یا )الل اا ین و بو ‎Ste oe ES ened ce Ey en ese ee‏ 1 توسط پروفسور رودنگر در مغولستان در ناحیه‌ای به نام باز یریک کشف شده‌است, وجود هنر قالی بافی و به پیرو آن صنعت رنگرزی را از آغاز تاریخ ایران پاستان به صورت هنری ارزنده و تکامل یافته در متطقه قطعی می‌سازد. در حاشية کش بازبریک, نقش تعدادزبادی اسب به چشم می‌خورد و در بافت آن از ریگ‌های سبز, آبی, فرمز و زرد ‎age ee rte eo et Pew oP oe porn mig EH Nmap er a ey‏ Oe ET peer eon eT Ee Rees oe Mga pea ee Ree nee ee rm oe eee ea ee ces oper ey 3۳۹ ىتاساس ‏جساب مىآيد ناشى از وجود صنايع ييشرفته رتكرزى و تساجي و بى ترديد بافت ف ش است كه اعتبار ان را به اوج مىرساند. از تموندهاى فرش‎ FE ‏و‎ PEN A Fe OY UT a Pie Pe aC Powe ET gO NE Lemp tren ‎eran‏ “0000| |[21211111101[1ظ«»ض ‎rn‏ 1 ی ی یت ی و ات ای رن اوقا ‎TED Perch oe PS‏ ين تكزنة. عاد ساون ‎ae Ra EIN Ee TA EAN TA CC‏ ره ‎ ‎ 

صفحه 12:
oe oreo Py rer CRYO ee AE PO eee en a eon reerrOrta mr Ty Rote AR ae gree a ne FPPRET OPUS [PROP CPPS Pe PAIR REM ET ‏سحا جك 2 سياف ع وس‎ ion Br ‏و د ار بع بو اي با و ب سد وي‎ PE PY ‏وي رج مره را ا‎ IF Th ‏بح عات‎ PN TO ‏به ام شوش اون معروف است و قتعلق به درهای مارین:۹ ۵۲۵۲ ۵۰۰ پیش از ماد قسیح آدسته‎ Fy PE oe aR Tesi AE ‏ليمي بعاد‎ VI FA tO باو سه عا رع أب ۳ ‎We Wey‏ ۱ ۵ ۱ بالا ‎Pace CD tape rrp oer Te‏ ی ‎Paneer SN‏ بهل ور و لصوم و مرمر سفيد برأى ساختن ظروف استفاده مشده و در خاندهاى مردم متوسط ظرفهاى مسي و برنجى” ع فبك 77 ‎De‏ عات ب ‎SRC EMER‏ 1 Rg EEE] BRYA FPA 1 SATO A vO A ‏رج كوو برعي‎ TRE ‏عا‎ ‎Sie ger EW yee Wiese cere e Seite DOES OR SEE NESS fea ne nee ‏جرم ارو‎ ee ‏و‎ NTT eH BTEC CENT BRT ETA) 0100 ‏ا ا‎ 0 ‏ا بع ا ا‎ 3 lung, (Terra Sigilata) PROPS APR RY ETP I POON RN Ty TEESE aT RPP eT) ۷ TET ‏ومازيع‎ زه‌گری در ۳ سبک پارت‌ها را ادامه داد ‎Eee en Lar amet eee ert eae ary ne‏ 

صفحه 13:
مختصرى از تاريخ بدنهدهاى رسىء رنكيزهكارى و لعابهاى اوليه معروفترين بيشرفتهاى فني در رشتة سقالينه سازى در ايران باستان از ابن فرار اسبت: بای از حای رس طریف که بدون تردید بدیده شدهاست. این ظرف در گورهبخته می‌شد و نگ آن لیموبی. کرم. زرد. صورتی با گاهی اوفات سرخ تیه بو ‎SOON PROT DC SP [NPN HT‏ ی اتجام شدماسيت. ‎Fae See eee gece BESS Ee BONN Ca Seo PnESO OOO TS SEL Ege EER SENG ‏است. به کار بردهمی‌شد‌است. تام ظروف دارای ضخامت یکنواختی هستند ‏تمام ظروف پا شده در دوخ آب خاک رس بسیارترمی قرو برده شده‌بودند که سطح آنها را اینقدر صاف کردهاست. ‎1 ‏ی‎ tee er EES NEWS EM OTC Pee STC ‏ااا‎ ‎۱ ‏تقرياً در همان زمان نوعب أز كوره در ابران بوجود أمد كه آتشخانة آن در زير محل سفالها بود ويك ‎Be‏ 1 ‏تأنطارت و تررسى اتمسفر لأزم براي تود ‎aS‏ 000000 ‏سقالهای قاس در تیه حضار و بل بادنر در جنوب آیران پا شده‌است. در قسمت‌های مختلف کشور قالب‌های گلی پخت‌شده 1 01101111 ‎So a etre rors EY aS PT ‏سقالينه هاى خاكسترى رنك با لعاب سياه درخشان ابتدا در حدود ‎"٠٠:‏ بيش از مسيع ثر تنه حصار و ذر سبلك يوجود آمد. اين سقالها كه در كورة احياكنتده يخته. ‏شدهاتد. اولين نوع سفالسازى لعابى است كه از أن اطلام داريم. ‎000 ‏ا‎ fe ‏شيش سازى [وتراينش] ‏در روزگار باستان بین التهرین در توسعة لعاب سفال‌سازی سرآمد دیگر کشورها بوده‌است. با در نظر گرفتن اینکه ترکییات لعاب و شیشه یکی ‎Semen ert‏ 1ك اين فرضيه با افساته تلمودى كه م ىكويد بهودبان در زمان أسارت دوم خود شيشه سازى را آموختند, تطبيق مىكند. شيشة فنيقىها و يهوديان بيش از أغاز اميرا: 1ض ‎eee SMT Tey mT PAI PROT Sa Pe Pare TPS cen Se AP STEP‏ اه ‏شيشه با چرخ شبشه‌بری کاملاً استادبودند. یکی از زیباترین تموته‌هایی که به دست ما رسیده جام خسرو یکم است که امروزه در ‎nn‏ 0 

صفحه 14:
كشاورزى ‎gO‏ م 527700070000000 عت وو ا فا ابتار ار بجعا ا ۳۳| عع دعن ‎PRET SCE AO‏ سرج ‎ENC‏ ‏۳۳ ‏با در نظر گرفتن مقداز پاران سالینه در برخی از نواحی ایران این سوال پیش خواهد آمد که با این میزان كم بأرندكى جكونه مىتوان كشاورزى كرد. مناطقى كه از نظر أبوهوابى مشابه ابن تواحى ايران هستيد اع م ووس واو سو سا ا 0 ‎NC‏ و ۱ ‎PCP Oe Fee‏ ا ی ۳ ۳ ‎nO SE Se Bee te Meee‏ ‎Pes eerie Cn oe ENN ONE NTR ete re RieReON‏ ميلادى معلوم مى شود كه تا قبل از تاختوتاز مفولان و تركان ابران كشاورزى آبى بسيار خوبس داشتداست. [0 vinees MEN e See POEs eve YEO eee ere ‏آب اضافي بهاره در پشت آن جمع شود و سطح آن را بل آورد تا بتوان مستقیماً یا جوی آب را به کشتزارها‎ Ba eT Jer Hp PE PtP ‏بر‎ ‏پس از یروزی بر دالری. امپراتور روم در سال ۲۶۰ میلادی آسیران جنگی را به کار گرفت و شادروان را بنا‎ CSTE FE Pa SPV evn irs PPT Pare Tr FREON FD PPS MPP Py TPR ‏ل ا‎ IT EEO ay Fo ‏مر اه تقو‎ Oe See ear oe ele Sen See Eee eet ۳ ‏درد الا مد‎ 

صفحه 15:


صفحه 16:
OTe 111112101000000 ۳ LOOPED ES Se eT OE ۳ فررمات رون مایت کات ار فرب یدسا اف ناتسرل رف تسس وین در اطع ماه ع با ‎BRAVE CAS PA BPE eT‏ رصني دصو ‎Eee‏ ‎Ronee er rent al‏ 01000 mn er Ee een ۲۷ ۳ eee PP TT AIT a Teg Pan Oe TT ‏رم متس‎ pel ‏الصا سيار سوروت صمي مسارم‎ fas eT! ۱ Serena eee ret eer er rer ee oe ecm foun a TN ea ‏ی‎ a iv em ‏ل‎ go Oe RPC a ee let SAS ae OLS gy cl costo ES ‏لع عه ام سار نج‎ oie es SCAN ۱۶۰ ‏مان جشمة آب زیرمی تلا راد ون را زرزسی ب‎ eer ‏ذا‎ nee er ee rr زمین دبده نمی‌شود گرچه مجراهاي زبرزمینی فراوان هست و در محل‌های مختلفی در بیابان چاه‌هابی زده‌اند که‌ماندر آن قسمت. ‎RTD geo peste‏ ا ري ا دليل باقي ماندداست كه ابراتيان در زمان فرماتروابى خود. حق بهرهبردارى از زمينهاى بابر را براى بنج تسل به افراد وأكذلر ميكردنوة الات واو درم ادليه سدسم ا سوم له ‎Pore SESE BE REY sete eA PN‏ ‎eon]‏ 0 

صفحه 17:
آسیاب بادی 00110 [ [ ز[ز 1 1 ادی در ایران انقاق نظر دارند. از اوائل دورة اسلامی به ‎eae eases vee enc cere nite PmnPT on nen Pm os ete Poin reree Ie ean ane‏ 000 ا ‎ome res‏ ۱ ‎Per grew | Sen a SOTO EOIN IM eNO De Se‏ اا ‎FO gene et eS me‏ ‎ay ROG I OU Fear COE Pea A Ng‏ ااا 0 var ‏ی‎ Cae re ‏موجب اين فرمان ايالت ارل در فرانسه 6 درصد ماليات به محصول آسياى يادى وضع كرد. ظاهراً آسياب بادى و‎ 0 ‏ا‎ are] bel se) 0 sense iy iti hiel 14] 3017 still 522000 

صفحه 18:
| Bese ENE EA OgY PRU PER I EeL CRY aN ORE Sy Be Rene a .1580978-600-5026-62-7: ‏نفيسى, سعيد. تاريخ تمدن إيران ساسانى. جاب أول. تهران: بارسه. 14؟1.‎ 

بنام خداوند بخشنده ومهربان صنعت در عهد ساسانیان گردآورنده :نرجس خاتون حجتی دانشجوی کارشناسی ناپیوسته دانشگاه پردیس امام خمینی (ره) استاد:آقای بذرافشان نام درس:تاریخ وتمدن وفرهنگ ایران باستان از انواع هنر دورة ساسانی می توان به معماری ،مجسمه سازی و نقاشی اشاره کرد که همه ساله مقدار زیادی از آنها توسط باستان شناسان کشف می شود . ‏ از انواع هنر دورة ساسانی می توان به معماری ، مجسمه سازی و نقاشی اشاره کرد که همه ساله مقدار زیادی از آنها توسط باستان شناسان کشف می شود . نقش‌برجستٔه سرباز ماد در تخت جمشید  صنایع فلزی شواهد و مدارک باستان‌شناسی این نکته را تأیید می‌کند که شمال و مرکز ایران جزو قدیمی‌ترین مراکز صنایع فلزکاری جهان بوده‌است .مشخص است که بشر تنها در سرزمینی می‌توانست به سودمندی فلز پی ببرد که در آن فلزات و کانی‌های آنها وجود داشته‌باشد .ایران از لحاظ طبیعی دارای ذخایر بزرگی از کانی‌هاست .رشته کوه‌هایی که از توروس در ترکیه تا کرانه‌های جنوبی سوخت بود و دانش فلزکاری از آنجا به مراکز مازندران کشیده می‌شد سرشار از انواع کانی‌ها و [] ۱ دیگر در آسیا ،افریقا و اروپا گسترش یافت. ‏ مس در اوایل هزارٔه چهارم پیش از مسیح ،مس مصرف عمومی یافت و برای ساختن پیکان ،درفش، سنجاق جامه و جواهرات آنرا چکش کاری می‌کردند ولی در نیمٔه دوم هزارٔه مزبور تغییر قابل مالحظه‌ای در تکنولوژی فلزات پدید آمد .در این دوره مس را با گداختن آن از کانی جدا کرده و به اشکال مختلف می‌ریختند .اسناد آشوری داللت دارد به اینکه ایرانیان سنگ مس گوگردی خود را در کوره‌هایی به ارتفاع ۲متر تشویه می‌کردند در صورتی که احیای آن در کوره‌های هوایی کوچک که قطر دهنٔه آن در حدود ۲۲و ارتفاع آن ۴۵سانتیمتر بوده ،انجام می‌شد. در نزدیکی انارک چند کورٔه گداز مس ماقبل تاریخ در حالیکه در داخل بعضی از این کوره‌ها هنوز بقایای مس و سرباره باقی مانده‌بود ،کشف شده‌است. مفرغ از گورستان شوش ،تپٔه گیان و تپه گئوی ابزار مفرغی (برنز)و زینت‌آالت مفرغی و نقره‌ای بسیاری به دست می‌آید .ابزار مسی یافت شده از هزارٔه چهارم پیش از مسیح دارای مقادیر مختلف طال ،نق سال پیش ،ارسنیک ،آنتیموان ،آهن ،نیکل و قلع هستند .اما نمونه‌های پیدا شده ،متعلق به ۲۵۰۰ره از مسیح به بعد نشان می‌دهد که مقدار قلع در مفرغ ۵درصد است و این مقدار در مدت ۱۰۰۰ سال به ۱۰درصد می‌رسد .می‌توان حدس زد که فلزکاران در آن موقع از گداختن سنگ‌های مس و قلع با هم دست کشیده و هر کدام از آنها را جداگانه ذوب می‌کردند بدین ترتیب آلیاژ دقیقی به دست می‌آوردند و جز به این طریق نمی‌توان علت وجود مقدار یکسان قلع را در آنها ،توجیه کرد. گذار از عصر سنگ به عصر مس بسیار تدریجی بود ولی در ایران عصر مفرغ در ۲۰۰۰سال پیش از مسیح به خوبی پیشرفت کرده‌بود .چنین به نظر می‌رسد که بسیاری از اشیای مفرغی آن دوره ،در قالب‌هایی از سنگ‌های نرم ریخته می‌شد بدین ترتیب که نیمی از آن شیئی در یک سنگ و نیم دیگرش در سنگ دیگر ،کنده‌کاری شده‌بود .این قالب‌ها دارای مجرای فرار هوا و لولٔه تغذیه بودند. مفرغ لرستان،موزه بریتانیا دریای آهن با ورود قوم آریایی که در هزارٔه اول پیش از میالد به ایران انجام گرفت افزایش استعمال آهن در آثار بجا مانده دیده می شود گرچه بطور قطعی نمی‌توان میان این دو امر رابطه‌ای برقرار کرد .جدول زیر زمان تقریبی پیدایش عصر آهن را در کشورهای مختلف نشان می‌دهد. فوالد ایرانیان قدیم برای آهن ورزیده و فوالد آبپذیر کلمات جداگانه‌ای داشتند .آهن ورزیده را آهن و فوالد آبپذیر را در زبان کهن ایران پوالد می‌نامیدند .در گورستان تپه سیلک که محققًا می‌توان آن را متعلق به ۱۲۰۰تا ۱۰۰۰پیش از مسیح دانست ،اشیای باستانی باارزشی کشف شده‌است .یکی از آنها شمشیری است که دست و قبضٔه آن از مفرغ ساخته شده و یک تیغٔه فوالدی نازک ،روی مفرغ ،پرچ شده‌است .همچنین در این گورستان چنگک‌های []۵ فوالدینی یافت شده که با استادی تمام چکش کاری شده‌است. یکی از فلزکاران روسیه شمشیرهای اصیل کهن ایرانی را با روش عکسبرداری میکروسکوپی تجزیه کرد و به این نتایج رسید که: آنچه که در قرون وسطی با نام فوالد موج‌دار در اروپا رایج شد ،در روسیه به نام ایرانی آن بوالت یا پوالد معروف بود. این نوع فوالد موج دار دارای سطح آبگونه‌ای شکیلی است که با بیشتر فوالدهای ورقه‌ای مواج فرق دارد. روس ها معتقدند که فوالد موج دار در هند اختراع شد و بعد به ایران آمد .اما این تحقیقات تفاوت ساخت فوالد []۶ ایرانی و فوالد هندی را مشخص می‌کند. در سدٔه سوم میالدی از گاهنامه کوکویائو چنین بر می‌آید که چین در زمان ساسانیان ،فوالد را از ایران وارد می‌کرد .این کتاب به ویژه از خطوط مارپیچی که در رویٔه فوالد ایرانی بود سخن می‌گوید از اینرو باید گفت که آهنی که از ایران وارد چین می‌شد ،موج‌دار بوده‌است .این امر شک جوزف نیدهام محقق صنعت آهن و فوالد در چین را تبدیل به یقین کرد که فن موجدار کردن اگر از ووتز هند نباشد ،از ایران پدید آمده‌است. فوالد پارتی یا ایرانی که رومی‌ها اغلب از آن سخن گفته‌اند پس از فوالد هند در دنیا اول بود .و امروز بر این باورند که این فوالد از راه قالگذاری صفحه‌های صاف آهن ورزیده با گرد زغال‌چوب در بوته‌ها ساخته می‌شد .این روش تولید بعدها به عربستان ،بین‌النهرین و دمشق و باالخره به شهر تولدو در اسپانیا که مرکز دانش و فنون []۷ اسالمی بود ،نیز سرایت نمود. پوشش سپاهیان ایرانی در دوران ساسانی برنج از برنج برای نخستین بار در زمان سارگن دوم (سدٔه هشتم پیش از مسیح) یاد شده‌است .این نظریه وجود دارد که موسونیک‌ها یا مشکی‌ها ،به عبری مشخ ،که مردمی در آسیای صغیر بودند ،آلیاژ مس آن را کشف و در زمان شاهنشاهی هخامنشی آن را در ایران متداول کردند .زوسیموس نویسندٔه یونانی که در چهار صد سال پیش از میالد به دنیا آمده‌است ،با ساختن توتیا از کاالمین آشنایی دارد .وی توتیا را آلیاژ ایرانی یا آلیاژ زرد می‌نامد و یک ایرانی افسانه‌ای به نام پایانیدوس ( )Papanidosپسر سیتوس ()Sitosرا مخترع آن می‌پندارد. کارنامٔه چین سوئی‌شو ( ۶۱۷میالدی) برنج را توئوشی ( )t ou-siمی‌نامد که در زمان ساسانیان از ایران به چین وارد می‌شد .کتاب کوکویائولون ( )Ko-ku-yao-lunکه تکنولوژی دنیای کهن را شرح می‌دهد ،دربارٔه برنج تقلبی چینی سخن می‌گوید و اشاره می‌کند که برنج اصلی به نام توئوشی که از ایران می‌آید از مس طبیعی و بلوم روی تهیه می‌گردد .همین منبع می‌گوید که ایرانیان نخستین ملتی بودند که روی را از کانی‌ها بیرون آوردند و آلیاژ برنج را درست کردند. طال از آنجائیکه قسمت بیشتر طالهایی که در گذشته روی آن کار شده‌است از ته نشست‌های رودخانه‌ها به دست آمده ،فقط باید روش پاالیش آن را ذکر کرد .برای فلزکاران ایرانی که در گداز مفرغ قرن‌های طوالنی استاد بودند ،گداز طال دشوار نبوده‌است. روش پاالیش طال به وسیلٔه قالگذاری بوده‌است .قالگذاری روشی است که به کمک سربی که به گداز افزوده می‌شود فلزات را از فلزات پست جدا می‌کنند سپس سرب و فلزات پست را اکسید می‌کنند .قرن ها در ایران این روش به کار می‌رفته‌است .در زمان‌های متأخرتر و حدود سدٔه دوم قبل از میالد روش پیشرفته‌تر کلروهی نیز در ایران شناخته شده‌بود .در این روش کلر با نقر [ ه ترکیب می‌شود و آن را از آلیاژ طال و نقره‌ای که به دنبال قالگذاری با سرب پدید آمده‌است ،جدا می‌کنند. نقره در روسیه مقدار کثیری از ظروف نقره ساسانی به دست آمده‌است ،ولی در خود ایران اشیاء قابلی کشف نشده‌است .ظاهرًا علت آن این است که ایران پس از این دوره بارها مورد تهاجم قبایل دیگر قرار گرفته‌است .نمونٔه بسیار نفیس این گونه ظروف نقره ،جام نقرٔه زمان خسرو پرویز است که اکنون در []۱۰ بخانه ملی پاریس مضبوط است. بشقاب شکار قوچ مربوط به دوره ساسانی کتا صنایع ساختمانی شرایط آب و هوا و فراوانی مواد ساختمانی و میراث فرهنگی سبب شد که تمام شیوه‌های ساختمانی اقوامی که از زمان‌های باستانی و روزگاران کهن فالت ایران را اشغال کرده‌بودند ،دست‌به‌دست شده به فرزندان آنان منتقل گردد .استادان و معماران ایرانی روش زدن طاق‌های ضرب و گنبدگون را به دیگران آموختند و سبک‌هایی چون آپادانا ،ایوان و طاق‌نماهای تیز را بر جای گذاشتند. معماری یکی از ابتکاراتی که ایرانیان در مهندسی ساختمان کردند ،ایوان است که آن را مشابه و نظیر تاالر آپادانا سقف می‌توان دانست .ایوان به طرف حیاط باز می‌شود و سقف آن از زمان پارت‌ها تخت نیست بلکه ساسانی بود و از اسالم به بعد جزو است .ایوان یکی از ویژگی‌های ارزندٔه ساختمان روزگار ضربی خصوصیات مسجد ایرانیان گردید. سقف ضربی نیز سقفی بود که نیازی به ستون‌های چوبی نداشت .در زمان پارت‌ها و ساسانیان بنای سقف‌های گنبدگون در ساختما‌های همگانی و خصوصی به آخرین درجٔه تکامل رسید .این سقف‌ها در اصل به دو گونه بود یکی تاق ضربی بشکه‌ای برای اتاق‌های مستطیلی و یکی هم سقف گنبدی که روی اتاق‌های چهارگوش زده می‌شد .معماران و استادکاران ایرانی برای رسیدن از پایه چهارگوش به گنبد دایره‌ای ،تاق‌نما را اختراع کردند .ایرانیان این شیوه سقف‌های ضربی را در زمان اسالم هم حفظ کردند، به گونه‌ای که امروزه آن در بسیاری از مسجدها و ساختمان‌های همگانی دیده می‌شود .در خارج ایران، معماران ایرانی ،شیؤه تاالر آپادانا را در جهان اسالم پراکندند .طبری مورخ بزرگ ( ۸۳۹-۹۲۲میالدی) می‌نویسد وقتی که زیاد بن ابیه فرماندار بصره در سال ۶۷۰میالدی می‌‌خواست مسجد بزرگ کوفه را از نو بسازد ،معماران غیرمسلمان را احضار کرد و دستور داد تا بنای بی‌نظیری برپا کنند ،مردی که در عهد خسروپرویز شاه ایران معمار بود ،گفت «این کار فقط وقتی عملی است که ستون‌های سنگی آن را از کوه‌های اهواز بیاورند ».طبری می‌نویسد که سقف مسجد بدون طاق‌نما و روی ستون‌ها قرار داشت همچنین در سال ۶۸۴میالدی وقتی که عبدالله بن زبیر می‌خواست خانٔه کعبه را تجدید بنا کند ،از معماران ایرانی دعوت کرد .برج‌های تهویه یا بادگیر از ویژگی‌های خانه‌های مرکز ایران است .این بادگیرها هوای تازه و خنک بادهای شب را به داخل اتاق و زیرزمین می‌آورند. ایوان کاخ اردشیر بابکان در فیروزآباد گچ‌کاری نارک‌کاری با گچ یا گچ‌کاری بیش از ۲۵۰۰سال در ایران سابقه دارد .گچ نه تنها ارزان و طرز کار با آن آسان و هر نوع مواد و مصالح ساختمانی را استحکام کافی می‌بخشد بلکه روی آن می‌توان رنگ‌آمیزی نیم‌رخ‌های برجسته و گچکاری و شبکه‌کاری ظریفی انجام داد .پیشه‌وران ایرانی با استعداد شگرف هنری خود این مادٔه پیش پا افتاده را با نازککاری به مرحلٔه هنرهای زیبا رساندند .هیچ پیشه‌ور کشور دیگری به جز شاید هنرمندان سبک باروک اروپای غربی نتوانسته‌اند در این راه با هنرمندان ایرانی برابر شوند .امروزه تنها چند قطعه از گچ‌بری‌های زمان هخامنشیان ،سلوکیان و پارت‌ها به دست ما رسیده‌است و فقط سایه‌ای از زیبایی چند رنگ اصلی آنها برجا مانده‌است همچنین گچ‌بری‌های خرابه‌های کاخ ساسانیان تنها تصویر ضعیفی از پیشٔه گچ‌بری به ما ارائه می‌دهد. کریستن سن ایرانشناس معروف دانمارکی می‌نویسد گچ‌بری‌های دوران اشکانیان ترکیبی از عناصر ایرانی و یونانی است و با مهارت و زیبایی خاصی ساخته شده‌است ،وی اضافه می کند که بعضی از گج‌بری‌های کوه خواجه از بهترین گچ‌بری‌های بین‌النهرین بهتر و قشنگتر هستند. سنگ‌تراشی در ایران باستان سنگ‌تراشی و حکاکی بر روی سنگ و نقش برجسته بر روی سنگ اهمیت وافری داشت.در دوره هخامنشی اشکا ‌های پارسه و نیز در سینه کوه بیستون سنگ‌تراشی‌هایی از دوره هخامنشی بدست آمده‌است.در دوره ان در ساختمان نیانهمچنان دنبال می‌شد و تا حدی آنگونه که از مجسمه هرکول در غرب ایران برمی‌آید تحت تاثیر هنر اگرچه این حرفه یونانی واقع شده‌بود ,اما به نسبت دوره هخامنشی افت محسوسی داشت.با حذف امپراتوری اشکانی و تاسیس سلسله ساسانی این صنعت در ایران جانی دوباره گرفت.اگرچه باز هم در نقوش ظریف به مرتبه هنر سنگ‌تراشی هخامنشی نمی‌رسیدند و تا حدی نقوش سنگی تراشیده‌شده ساسانی بزرگ‌تر و درشت‌تر می‌نمایند اما این حرفه به کلی در ایران گسترش یافت.در دوره ساسانی آثار کم‌نظیری در زمینه سنگ‌تراشی پدید آمد که مهم‌ترین آن‌ها نقوش برجسته طاق بستا در کرمانشاه است.از دیگر آثار مهم به‌جای مانده از دوره ساسانی می‌توان به نقوش برجسته نقش رستم وننقش رجب نیز اشاره کرد.معموال نقوش برجسته سنگی و سنگ تراشی برای بیان و یا ثبت یک واقعه مهم تاریخی مانند تاجگذاری یا شکست یک دشمن مهم تصویر می‌شد. صنایع نساجی بافتن قالی و مفروش ساختن خیمه‌ها و کاخ‌ها و تاالرهای بزرگ از دوران بسیار کهن از هنرهای ویژٔه ایران بوده و پارچه‌ها و ه و دارد ]۱۶[.خدمت صنعتگران ایرانی به پیشرفت صنعت ،در قالی‌های پشمی ،ابریشمی و زربافت ایران شهرت جهانی داشت ‌ هیچ جا بهتر از توسعٔه نساجی عیان نیست .ایران در زمینٔه نساجی و بافندگی نیز از موقعیت جغرافیایی مرکزی خود سود برده‌است .چین در خاور دور در بافندگی ابریشم‌های لطیف تجربٔه زیادی داشت ،شبانان آسیای مرکزی که از پشم گوسفند خود استفاده می‌کردند قالی و فرش را به وجود آوردند در صورتی که آشوری‌های باختری ،قرن‌ها در بافتن پشم و کتان معروف بودند و هند در جنوب کشت پنبه را توسعه داد و آن را در نساجی به کار برد .ایران توانست از تمام این منابع بهره برگیرد اما هر وقت بافندٔه ایرانی روش جدیدی اقتباس می‌کرد ،بی‌درنگ آن را با راه و روش خود تطبیق می‌داد و کوشش می‌کرد که از لحاظ فنی آن را بهبود بخشد. پارچه بافی تاریخ نساجی در ایران به آغاز عصر نوسنگی می‌رسد .در حفاری‌هایی که در غاری نزدیک دریای خزر به عمل آمد قطعات پارچٔه بافته شده از پشم گوسفند و موی بز بدست آمد و با روش آزمایش کربن ۱۴معلوم شد که مربوط به ۶۵۰۰سال (۲۰۰ سال کمتر یا بیشتر) پیشتر از میالد مسیح است .دوک سره و خامه‌هایی در خانه‌های اولیٔه فالت ایران پیدا شده که تاریخ آن به ۵۰۰۰سال پیش از مسیح می‌رسد. ه‌اند که مردی همچنین در بین آثار پیدا شده در تپٔه سیلک کاشان مربوط به ۶۰۰۰سال پیش از تاریخ ،چاقویی از استخوان یافت ‌ را می‌نمایاند ،بر پیکر استخوانی ،پارچه‌ای شبیه لنگ نقش بسته که بر کمر بسته‌است .شیئی نامبرده قدیمی‌ترین نقش انسانی است که بر بین اشیاء ماقبل تاریخی دیده شده‌است ]۱۸[.بافندگی پارچه‌های طرح‌دار در حدود ۱۰۰۰سال پیش از میالد به شکل طرح دو پودی در غرب ایران ایجاد شد .در این روش دو پود باهم و در یک زمان برده می‌شوند که یکی از آنها برای ساده‌باف است و دیگری فقط در جاهایی که طرح الزم داشته‌باشد به روی پارچه آورده می‌شود وگرنه در همان پشت پارچه آویزان باقی می‌ماند .این شکل سادٔه پارچٔه مرکب است که آن را پود طرح مرکب می‌نامند. در آغاز عصر مسیحیت روش دیگری در بافت پارچٔه تار مرکب در چین پیدا شد .در دورٔه پارت‌ها روش چینی در خاور ایران متداول بود .وقتی که این شیوه به سوی باختر گسترش یافت بافندگان ایران چون به طرح بافت پودی عادت داشتند روش روم شر چینی‌ها را معکوس کرده و یک پارچه ترکیبی بافتند .این روش ترکیبی نو هیچ‌گاه از بین نرفت و به همان شکل هم به قیبه این (بیزانس) ،سیسیل ،ایتالیا ،و شمال اروپا رفت و در آنجا به نام پارچه‌های مرکب شناخته شد .از زمان ساسانیان []۱۹ طرف بافت جناغی مرکب بیشتر از پارچٔه مرکب متداول شد و این نوع بافت تا امروز هم ادامه دارد. فرش پازیریک قدیمی‌ترین فرش دنیا ،بیشتر پژوهشگران این قالی را از دست‌بافت‌های پارت‌ها و یا مادها می‌دانند ،این موضوع نشان از قدمت رنگرزی در ایران‌زمین دارد. پارچه‌های زربفت و سیم‌بافت جزئیات لباس داریوش سوم ( ۳۳۷-۳۳۱پیش از میالد) در دست ماست....« .و شنلی که از طال می‌درخشید و روی آن دو شاهینی که منقارهای خود را روبروی هم داشتند کشیده شده‌بود». روایات چینی لیانگ حاکی از آن است که در سال ۵۲۰میالدی یک پارچه گالبتون‌دوزی ایرانی برای امپراتور ( )wuفرستاده‌شد و اضافه می‌کند که جامٔه شاهان ایران از این جنس ساخته می‌شود .هان تسانگ مسافر چینی که از ایران در آغاز سدٔه ششم دیدن کرده ،مهارت بافندگان ایرانی را در تولید پارچه‌های زیبای پشمی ،ابریشمی و گالبتون‌دوزی ابریشمی می‌ستاید .مراکز بافت پارچه در زمان ساسانیان در شوش ،شوشتر ،جندی شاپور و بصینه بود .در این شهرها و شهرهای خاوری خراسان پارچه‌های فلزبافت ،صنعت مهمی بشمار می‌آمد .بسیاری از پارچه‌های قیمتی که در آنجا بافته می‌شد به اروپای قرون وسطی راه یافت و در اروپا از آن برای اماکن مقدسه، دربار لباس‌های کلیسا و کشیشان و لباس تاجگذاری پادشاهان استفاده می‌کردند .پارچه‌هایی که از آن روزگار باقی مانده اطالعات ما را ٔه []۲۰ مهارت پارچه‌بافان زمان ساسانیان تکمیل می‌کند. ابریشم‌بافی نمونه‌های فراوانی از کارهای ابریشم‌بافی ایران در موزه‌های جهان نگهداری می‌شود و بررسی متخصصان ،کیفیت پیشرفتٔه این هنر را آشکار می‌کند .محققان همچنین روشن کرده‌اند که ابریشم ایران از طریق بازرگانان مسیحی به اروپا راه یافته و برای پوشش بسیاری اجساد قدیسان از این نوع پارچه استفاده شده‌است. در دوران ساسانی ابریشم و صنعت آن در بیشتر شهرهای ایران و بویژه در شهرهای شوش ،شوشتر ،دزفول و جندی شاپور رواج فراوانی داشت و هر کدام از شهرهای ایران با سبک های گوناگون نوع خاصی از پارچه را تهیه می‌کردند .بازرگانان ایران در این زمان قدرت خود انحصار ابریشم از چین تا روم را در دست داشتند و گاه پیشرفت صنایع بافندگی و ابریشم کاری ایران به گونه‌ای بوده‌است که نه تنها ایرانیان و خاصه زنان ایران را از نیاز به کاالهای خارجی بی نیاز کرده‌است بلکه به تولید و تجارت ابریشم در روم نیز آسیب رسانده‌است بطوریکه کلیسای بیزانس به ناچار بر آن شده‌است که تا استعمال پارچه‌ها و و بافت‌های ابریشمی ایران را ناروا اعالم []۲۱ کند .بافت حریر نیز در این دوره رونق یافته و از مشرق زمین به اروپا راه یافت‌. فرش پازیریک قدیمی‌ترین فرش دنیا ،بیشتر پژوهشگران این قالی را از دست‌بافت‌های پارت‌ها و یا مادها می‌دانند ،این موضوع نشان از قدمت رنگرزی در ایران‌زمین دارد. فرش‌بافی سابقٔه فرش را در جهان می‌توان به آغاز تمدن در جوامع بشری مربوط دانست .محققان نتوانسته‌اند زمان دقیقی برای تهیه اولین بافته از این پدیدٔه زیبای انسانی تعیین کنند .بی‌شک ایرانیان نیز نمی‌توانند ادعای تولید اولین فرش‌های دستباف را داشته باشند ولی شواهد و مدارک تاریخی و بخصوص کشف فرش پازیریک نشان از سهم عظیم ایرانیان در خلق و تولید این هنر گران‌بها را دارد .گزنفون به هنگام ثبت جنگ‌های ایران اشاراتی دارد دال بر اینکه ایرانیان زیر بسترهای خود از فرش‌های نرمی استفاده می‌کرده‌اند اما در اینکه نمونٔه مورد بحث واقعًا فرش بوده یا انواعی از نمد و یا گلیم منقوش و غیره اختالف نظر وجود دارد. در کتابی که در سال ۱۹۵۰میالدی دربارٔه کشفیات پروفسور سرگی رودنکو باستان‌شناس روس انتشار یافت ،از کشف فرشی سخن رفته‌است که از گور یخزده یکی از شاهان سکایی در آلتای مغولستان نزدیکیبه نواحی جنوبی سیبری به دست آمده‌است .این فرش به نام محل کشف فرش پازیریک نامیده‌می‌شود و به مدد یخ‌های جاودانی سیبری به نحوی شگفت‌انگیز تقریبًا سالم مانده‌است و امروز در موزه آرمیتاژ سن پترزبورگ نگهداری می‌شود .این فرش از نوع پرزدار و گره‌دار است و قدمت آن به ۵سده پیش از میالد می‌رسد .آنچه که از نظر تاریخی ساخت این فرش را به ایرانیان نسبت می‌دهد طرح و نقشٔه آنست که سواران پارسی با پوشش و سالح‌های آنان نقش شده‌اند و آشکارا نقش‌های تخت جمشید را به یاد می‌آورد .محققان نظر می‌دهند []۲۲ که این فرش در مناطق ایرانی‌نشین بافته شده و این ادعا مطرح می‌شود که در ۲۵۰۰سال پیش در ایران فرش بافته شده و گره‌دار با نقش‌های دقیق تولید می‌شده‌است. روم شر تاکنون فرشی که متعلق به ایران باستان باشد از خود ایران به دست نیامده است اما در منابع تاریخی اشاره به وجود فرش در ایران شده‌است ،از جمله در حملٔه هراکلیوس امپراتور همچنین تعداد ۶۰۰فرش در لیست قی به شهر دستگرد که در سال ۶۲۸میالدی و در زمان پادشاهی خسرو پرویز انجام گرفت ،در لیست اموال تاراج‌شده از قالی‌های پرپشم سخن رفته‌است. خراج سالیانٔه طبرستان به خلیفٔه بغداد وجود دارد ]۲۳[.پلوتارک مورخ یونانی نوشته‌است «نخستین ملتی که در فرش‌ها صورت انسانی و حیوانات و مناظر بدیع طبیعی را نقاشی کرد ،ایران []۲۴ هخامنشی بود». رنگرزی رنگرزی در ایران سابقٔه دیرینه‌ای دارد .پیش از اسالم ،به خصوص شواهدی همچون اشارٔه گزنفون مورخ یونانی ،به کارگاه قالی بافی شاهان هخامنشی در شهر سارد مربوط به ۴۰۰سال قبل از میالد و نوشته‌هایی دربارٔه قالی ارغوانی رنگ ،روی قبر کوروش و کهن‌ترین اثر دارای گره ایران ،که تا به حال نخستین نمونه قالی ایران محسوب شده و توسط پروفسور رودنگر در مغولستان در ناحیه‌ای به نام پازیریک کشف شده‌است ،وجود هنر قالی بافی و به پیرو آن صنعت رنگرزی را از آغاز تاریخ ایران باستان به صورت هنری ارزنده و تکامل یافته در منطقه قطعی می‌سازد .در حاشیٔه فرش پازیریک ،نقش تعداد زیادی اسب به چشم می‌خورد و در بافت آن از رنگ‌های سبز ،آبی ،قرمز و زرد []۲۵ استفاده شده‌است .با بررسی نقوش و همچنین طریقٔه بافت آن معلوم می‌شود که دست کم سنت هزار ساله‌ای الزم است تا چنین فنون پیچیده‌ای شکل گیرد. در دوره ساسانی رنگرزان از احترام خاصی برخوردار بوده‌اند .کشف نمونه‌هایی از پارچه‌های دوره ساسانی که شاهکارهایی از ذوق و ظرافت و هنر طراحی و رنگرزی به حساب می‌آید ناشی از وجود صنایع پیشرفته رنگرزی و نساجی و بی تردید بافت فرش است که اعتبار آن را به اوج می‌رساند .از نمونه‌های فرش ساسانی فرش بهارستان یا بها و بی‌نظیر ،استفاده از رنگ‌های زیبایی که تمام فصول سال را به نحو شگفت‌انگیزی در مقابل هارخسرو می‌باشد که عالوه بر استفاده از سنگ‌ها و جواهرات و تزئینات گران []۲۶ نگاه بیننده قرار داده‌است. شیؤه ساسانیان در به‌کارگیری رنگ‌ها با شیؤه بیزانسی تفاوت داشته و تنها رنگ‌های به کار رفته یکی‌است ولی رنگ‌های ساسانی دارای درخشش کمتر و معتدل‌تر است و هنرمندانه‌تر تقسیم شده و با در نظر گرفتن نقش انتخاب شده‌اند. پژوهش‌های باستان شناسی مؤید آن است که ایرانیان در رنگرزی مانند سایر اقوام و ملل قدیم بسیار با تجربه بوده و مواد رنگزایی که در منسوجات خود به کار می‌برده‌اند، بسیار با ثبات و چشمگیر بوده‌است .برای سال‌های متمادی مواد رنگزای طبیعی یکی از اقالم صادراتی ایران بوده‌است. سرامیک‌سازی سفالینه‌سازی باستان‌شناسان در طی سدٔه اخیر تعداد زیادی ظروف سفالی و اشیاء دیگر در منطقه‌ای از مشرق ایران تا و از قفقاز تا دره سند را از زیر خاک بیرون آوردند .سفال‌های پیش از تاریخی که در این مناطق یافت ق شده‌است سبک ساخت تقریبًا یکسانی دارند و در سطح فنی بسیار پیشرفته هستند .کهن‌ترین ظرفی که در ایران یافت شده است ظرف سیاه دودآلودیست که همانند قدیمی‌ترین ظروف سفالی است که در جاهای دیگر پیدا شده‌است و به هزارٔه چهارم پیش از میالد تعلق دارد .از شوش در ایالم سفال‌هایی به دست آمده‌است که به نام شوش اول معروف است و متعلق به دوره‌ای مابین ۳۵۰۰تا ۲۵۰۰پیش از میالد مسیح است. سفالینه‌های بسیار کمی از زمان هخامنشیان به دست آمده‌است و حال آنکه از صنایع دستی دیگر به ویژه فلزکاری و مجسمه‌سازی از سنگ ،اشیای فراوانی پیدا شده‌است .تنزل پیشه سفال‌سازی را در این دوره ،به باال رفتن سطح زندگی مردم نسبت داده شده‌است .بدین ترتیب گمان می‌رود که در خانٔه شاه زر و سیم و مرم متداول ر سفید برای ساختن ظروف استفاده می‌شده و در خانه‌های مردم متوسط ظرف‌های مسی و برنجی بوده و تنها افراد تهیدست از فراورده‌های سفالی استفاده می‌کردند. این وضع پیشٔه سفالگری که فقط ظرف سفالی برای رفع حوائج روزانه ساخته می‌شد در دورٔه سلوکیان و شاهنشاهی پارت ادامه یافت اما باید متذکر شد که پارت‌ها لعاب سرب را با رنگ‌های گوناگون متداول کردند در این دوران بسیاری از ظرف‌های مورد استفادٔه روزانه رو چرخ و صفحٔه کوزه‌گری ساخته می‌شد و اغلب پیش از لعاب دادن روی آن کنده‌کاری می‌کردند ،یا پاره‌ای از آنها را در قالب‌های فشردهای کنده‌کاری کرده پخته و درست می‌کردند .همچنین مهره‌های تزئینی روی آنان زده می‌شد که تا اندازه‌ای مانند فن نشان‌دار کردن ( )Terra Sigillataرومیان بود .پاره‌ای فراورده‌های زیباتر دارای تزئینانی است که بعدها به نام باربوتین ( ) Barbotineشناخته شد و آن فنی بود که خمیر نازکی از گل رس از سوراخ کیسه‌ای با فشار به شکل خطوط و مارپیج روی ظرف نهاده می‌شد و همانند کاری است که امروزه شیرینی‌سازان برای ساختن گل‌های روی کیک به کار می‌برند. کوزه‌گری در زمان ساسانیان گسترش نیافت و کوزه‌گران همان روش و سبک پارت‌ها را ادامه دادند ولی کار []۲۸ آنها قابل قیاس با کیفیت کار استادان فلزکار زمان ساسانی نیست. عرا سفال کشف شده در تپه سیلک مختصری از تاریخ بدنه‌های رسی ،رنگیزه‌کاری و لعاب‌های اولیه معروفترین پیشرفت‌های فنی در رشتٔه سفالینه‌سازی در ایران باستان از این قرار است: بدنه‌ای از خاک رس ظریف که بدون تردید آبدیده شده‌است .این ظرف در کوره پخته می‌شد و رنگ آن لیمویی ،کرم ،زرد ،صورتی یا گاهی اوقات سرخ تیره بود. تیغه‌های کرم یا لیمویی رنگی که پیدا شده‌است ،نشان می‌دهد که پخت آن در اتمسفر احیاکننده‌ای انجام شده‌است. گردی کامل و بعضی عالماتی که در موقع چرخ دادن آن بدست آمده نشان می‌دهد که الاقل در آنروز چرخ کوزه‌گری با سرعت کم که پیش درآمد چرخ‌های فعلی است، به کار برده می‌شده‌است .تمام ظروف دارای ضخامت یکنواختی هستند. تمام ظروف پیدا شده در دوغ آب خاک رس بسیار نرمی فرو برده شده‌بودند که سطح آنها را اینقدر صاف کرده‌است. یک مادٔه رنگی که از گرد اکسید آهن آبدار و اکسید منگنز ساخته شده‌بود در آمیختٔه فوق به کار برده می شد .در پخت دوم این رنگ‌ها سیاه یا قهوه‌ای سیر می‌شد. پیش از پایان هزارٔه چهارم قبل از میالد چرخ کندرو کوزه‌گری به صورت چرخ تند امروزی در آمد .الاقل این موضوع در مورد سفال‌هایی که در سیلک در مرکز ایران و په حصار در شمال شرقی ایران پیدا شده‌است ،صدق می‌کند. تقریبًا در همان زمان نوعی از کوره در ایران بوجود آمد که آتشخانٔه آن در زیر محل سفال‌ها بود و یک در آجری آنها را از هم جدا می‌کرد .کوره‌ها باید از این نوع باشد تا نظارت و بررسی اتمسفر الزم برای تولید رنگ‌های کرم و نخودی عملی باشد. سفال‌های قالبی در تپه حصار و تل باکون در جنوب ایران پیدا شده‌است .در قسمت‌های مختلف کشور قالب‌های گلی پخته‌شده برای تولید زیاد مجمسه‌های متعلق به سال های ۲۵۰۰تا ۱۷۵۰قبل از مسیح به دست آمده‌است. سفالینه‌های خاکستری رنگ با لعاب سیاه درخشان ابتدا در حدود ۲۰۰۰پیش از مسیح در تپه حصار و در سیلک بوجود آمد .این سفال‌ها که در کورٔه احیاکننده پخته شده‌اند ،اولین نوع سفالسازی لعابی است که از آن اطالع داریم. تمامی این پیشرفت‌های فنی در مدت کوتاهی سفالسازی را یکی از حرفه‌های سامان یافته کرد و از آن تاریخ تاکنون به همین نحو باقی مانده‌است. شیشه‌سازی [ویرایش] در روزگار باستان بین النهرین در توسعٔه لعاب سفال‌سازی سرآمد دیگر کشورها بوده‌است .با در نظر گرفتن اینکه ترکیبات لعاب و شیشه یکی است ،عجیب نیست که صنعت شیشه‌سازی در بابل ،سومر و آشور پیشرفت کرده‌است .گفته می‌شود که فنیقی‌ها این صنعت از بابلی‌ها آموختند این فرضیه با افسانه تلمودی که می‌گوید یهودیان در زمان اسارت دوم خود شیشه‌سازی را آموختند ،تطبیق می‌کند .شیشٔه فنیقی‌ها و یهودیان پیش از آغاز امپراتوری روم بسیار با ارزش بود .باکشف اشیاء زیاد شیشه‌ای زمان پارت‌ها و ساسانیان می‌توان چنین پنداشت که صنعت شیشه‌سازی تقریبًا در همان زمان در ایران شایع بوده‌است .مهارت شیشه‌سازان ساسانی بسیار قابل توجه است .اینان به ویژه در هنر تزیین کتابخانٔه ملی شیشه با چرخ شیشه‌بری کامًال استاد بودند .یکی از زیباترین نمونه‌هایی که به دست ما رسیده جام خسرو یکم است که امروزه در []۳۰ ریس نگاهداری می‌شود. کشاورزی در اوستا کتاب مقدس ایرانیان کهن از کارهای نیک در نظر اهورامزدا کشاورزی و آبیاری بوده‌است و ه‌است که زمین‌های بایر و بیابان‌ها جایگاه اهریمنان و دیوان است .شاهنشاهان هخامنشی کسانی را که آمد ‌ با آبیاری زمین‌های بایر را آباد می‌کردند تا پنج نسل از مالیات معاف می‌کردند. آبیاری با در نظر گرفتن مقدار باران سالیانه در برخی از نواحی ایران این سوال پیش خواهد آمد که با این میزان کم بارندگی چگونه می‌توان کشاورزی کرد .مناطقی که از نظر آب‌و‌هوایی مشابه این نواحی ایران هستند چون مرکز خشک استرالیا ،دریاچه ایره و جنوب استرالیا اصًال کشاورزی ندارند. این نکته را باید در نظر داشت که آب و هوای اینگونه نواحی ایران نخست مناسب کشاورزی بوده‌است و به بو‌هوایی و کم شدن درختان جنگلی و فرسایش خاک بارخیز ،خشک گردیده ،این تدریج در اثر تغییرات آ ‌ خشک شدن تدریجی ساکنین محلی را وادار کرد که روش‌های هوشمندانه‌ای برای نگاهداری آب مورد لزوم کشاورزی خود ابداع کنند .از نوشته‌های مشروح و مفصل تاریخ‌نویسان و جغرافی‌نویسان سدٔه نهم تا یازدهم میالدی معلوم می‌شود که تا قبل از تاخت‌و‌تاز مغوالن و ترکان ایران کشاورزی آبی بسیار خوبی داشته‌است. بند بیشتر رودهای ایران در تمام سال آب ندارد .از این رو در طول تاریخ بندآب یا شادروان‌هایی ساخته شد که آب اضافی بهاره در پشت آن جمع شود و سطح آن را باال آورد تا بتوان مستقیمًا یا جوی آب را به کشتزارها رسانید .یکی از بند آب ها شادروان است که به دستور شاپور یکم پادشاه ساسانی ساخته شد .این پادشاه پس از پیروزی بر والرین ،امپراتور روم در سال ۲۶۰میالدی اسیران جنگی را به کار گرفت و شادروان را بنا نهاد .مهندسان و معماران این بند را با تخته‌سنگ‌های خارا و ساروج بنا کرده و مانند بند امیر قیدهای آهنی که در سرب فرو کرده‌بودند ،برای تقویت پی‌ها به کار بردند .ساختمان آن سه سال طول کشید و آب کارون را با دو مجرای انحرافی ،از مسیر اصلی برگرداندند و سطح آب تا سطح شهر شوشتر که روی تپه‌ای قرار []۳۳ دارد ،باال آمد. بقایای بند شادروان در شهر شوشتر قنات روش آبیاری با قنات از ویژگی‌های ایران است .قنات عبارت از مجاری زیرزمینی است که در زیر آبرفت‌ها کنده شده و نا دامنٔه کوه ها می رسد و در فواصل مختلف هواخوری دارد .مادر چاه یا چند چاه به عمق ۱۵تا ۱۰۰متر کنده می‌شود و با شیب کم یعنی کمتر از شیب سطح زمین سرانجام آب بر روی زمین آورده‌می‌شود. در زمان رومیان ساخت قنات از خاورمیانه به شمال افریقا ،اسپانیا و سیسیل رفت .در تونس و الجزیره هنوز تعدادی از واحه‌ها با این قنات‌ها آبیاری می‌شود .در ناحیٔه تات صحرای افریقا ۱۹۰۰ ،کیلومتر از این قنات‌ها وجود دارد که از آنها بهره‌برداری می‌شود .در حاشیٔه جنوبی صحرای افریقا قوم طوارق قنات را کار ایرانی می‌نامند. این نکته که رومیان در توسعٔه قنات به باختر عامل مؤثری بوده‌اند ،پاره‌ای از محققان را بر آن داشته که تصور کنند که رومیان مخترع قنات می‌باشند اما این عقیده با در درست بودن مدارک کتبی بی‌شمار قابل دفاع نیست .سارگون دوم پادشاه آشور ( ۷۰۵-۷۲۲پیش از میالد) می‌گوید که وی مهار کردن آب‌های زیرزمینی را در ضمن مبارزه با کشور (در شمال باختری ایران ،نزدیک دریاچه ارومیه) که مردم آن به استخراج معادن استخراج داشته‌اند ،آموخته‌است. ترجمٔه الواحی که در مصر پیدا شده وضع برخی از طرح‌های آبیاری را که توسط دریاساالر ایرانی به نام سیلکس در پس از اینکه داریوش یکم آن کشور را گشود ،انجام گرفته ،نشان می‌دهد .در این لوحه نوشته شده‌است که سیلکس روش ایرانی آبیاری را به کار برد ،یعنی آب را از جوی‌های زیرزمینی به دشت کرقه رساند .بقایای این قنات‌ها که اکنون پابرجاست و کار می‌کند مورد بررسی قرار گرفته و معلوم می‌شود که ایرانیان چشمٔه آب زیرزمینی نیل را برگرداندند و آن را از زیرزمین به ۱۶۰کیلومتری نیل بردند و به دشت کرقه رساندند. ۲۰۵-۲۱۲( .پیش از مسیح) قنات را قدری مفصل‌تر شرح می‌دهداشک دوم و پادشاه پارتی ایران آنتیوخوس بزرگدر نگارش وقایع جنگی میان آب در سطح زمین دیده نمی‌شود گرچه مجراهای زیرزمینی فراوان هست و در محل‌های مختلفی در بیابان چاه‌هایی زده‌اند کهماددر آن قسمت به آب می‌رسد و شخصی که در محل نباشد و یا آنجا را نشناسد نمی‌داند که قنات‌ها کجا هستند .تعداد زیادی از این قنات‌ها در میان ملل به این دلیل باقی مانده‌است که ایرانیان در زمان فرمانروایی خود ،حق بهره‌برداری از زمین‌های بایر را برای پنج نسل به افراد واگذار می‌کردند، مشروط به اینکه آب تازه به آن اراضی بیاورند ،و چون تعداد زیادی رودخانه‌های عظیم از سرازیر می‌شود ،مردم با زحمات زیاد و مخارج []۳۴ هنگفت این مجراهای زیرزمینی را ساختند. داخل یک قنات آسیاب بادی بیشتر نویسندگان جدید تاریخ تکنولوژی در مورد پیدایش آسیاب بادی در ایران انقاق نظر دارند .از اوائل دورٔه اسالمی به بعد ،در نوشته‌های موجود ،به صراحت دربارٔه آسیاب بادی یعنی منبع نیرویی که از آن برای آرد کردن غله و باال آوردن آب استفاده می‌شود ،بحث شده‌است .مسعودی تاریخ‌نویس حدود ۹۵۶میالدی از قول طبری می‌نگارد که عمر خلیفٔه دوم ،از یک بردٔه ایرانی به نام ابولولو پرسید« :شنیده‌ام که تو به خود بالیده و گفته‌ای که می‌توانی آسیابی بسازی که با باد حرکت کند ».ابولولو جواب می‌دهد «به خداوند سوگند آسیابی بسازم که همٔه دنیا دربارٔه آن سخن گویند». نخستین باری که از آسیاب بادی در شمال اروپا سخنی به میان می‌آید در فرمان فرانسه در سال ۱۱۰۵میالدی است ،به موجب این فرمان ایالت ارل در فرانسه ۵درصد مالیات به محصول آسیای بادی وضع کرد .ظاهرًا آسیاب بادی و []۳۵ بادبان‌های آن در سدٔه سیزدهم که مغول‌ها در ایران و چین فرمانروایی داشتند ،به چین رفته‌است. طرح یک آسیاب بادی منابع ای.وولف ،هانس .صنایع دستی کهن ایران .ترجمٔه ابراهیم‌زاده ،سیروس .چاپ اول .تهران :انتشارات و آموزش انقالب اسالمی.۱۳۷۲ ، صوراسرافیل ،شیرین .فرش ایران ،سیری در مراحل تکمیل فرش ،طراحی ،رنگرزی ،رفو .چاپ سوم .تهران :چاپخانه فردین. نفیسی ،سعید .تاریخ تمدن ایران ساسانی .چاپ اول .تهران :پارسه.ISBN 978-600-5026-62-7 .۱۳۸۸ ،