طب سنتی / اسلام و بهداشت

طب سنتی / اسلام و بهداشت

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحيمطب سنتي / اسلام و بهداشتدكتر مجتبي صداقتاستاديار دانشكده پزشكي تهران

اسلاید 2: 1- چند درصد از مردم دنيا از طب مكمل يا جايگزين استفاده مي كنند؟2- كداميك از موارد زير از علل اقبال عمومي به طب سنتي است؟احساس آرامش و نزديكي بدليل اصالت و قرابت با فرهنگ و سنن اجتماعي آموخته شده تصور دارا بودن ارتباطات فوق مادينمايش غير تجاريپاسخگو بودن 3- همه برخورد هاي زير با طب سنتي صحيح است بجز:جلوگيري از ادغام در نظام ارائه خدمات كشورآموزش درمانگرهاي سنتي و آموزش اكادميك در سطوح مختلفتعريف استانداردهاي ارائه خدمتراه اندازي مكانيسمهاي تبادل تجربه داخلي و خارجي4- كتاب ذخيره خوارزمشاهي اثر كيست؟5 - در طب سنتي آب نماد كداميك از كيفيت ها است؟6 - 4 مورد از موارد ضروريات شش گانه براي سلامتي در طب سنتي را نام ببريد:

اسلاید 3: برآورد 30 سال پيشWHO :استفاده 80 درصد از مردم از طب سنتيبرآورد فعلي : تقريبا تمام مردم50 درصد مردم كشورهاي توسعه يافته از complementary medicine استفاده مي كنند كه در تحصيل كرده ها ، درآمدهاي بالا و ضعف در سلامتي بيشتر است دركشورهاي توسعه يافته بيشتر براي مسائل مرتبط با افزايش سن و بيماريهاي مزمنكشورهاي در حال توسعه براي مسائل اوليه( حتي شكستگي!!!!)در امريكا 45 درصد مردم حداقل از يك دارو سنتي در يك سال استفاده كرده اند با هزينه 27ميليارد دلار سر جمع اقدامات طب جايگزين بالغ بر 60 ميليارد دلار در سال هزينه مي شوددر فرانسه هر 100 نفر 1 پزشك و هر 60 نفر يك جادوگر ( غير قابل استناد)احساس آرامش و نزديكي بدليل اصالت و قرابت با فرهنگ و سنن اجتماعي آموخته شده تصور دارا بودن ارتباطات فوق مادينمايش غير تجاريپاسخگو بودن بدليل تاثير واقعي ( برگرفته از تجربه تاريخي يك ملت) در خصوص اجزا غير فيزيوپاتولوژيك بشكل دارونما آيا طب مدرن پاسخگو نيست؟

اسلاید 4: رويكرد صحيح به طب سنتي چيست؟سياست دولت: پذيرش ، سامان دهي و حتي ادغام در نظام ارائه خدمات كشورآموزش : درمانگرهاي سنتي و آموزش اكادميك در سطوح مختلفتعريف استانداردهاي ارائه خدمتراه اندازي مكانيسمهاي تبادل تجربه داخلي و خارجيپژوهش هاي مبتني بر شواهد براي تمام انواع مداخلاتتعريف و حمايت از توليد كننده هاي داروهاي سنتي با وضع قوانين و ثبت اختراعنظارت قانونمند و حمايتگرانه بر توليد ، توزيع ، كيفيت و قيمت

اسلاید 5: طب سنتي در ايرانپيامبران الهينخستين پزشك ايراني :تريتا در محل زندگي اقوام ايراني( آرياويژ) در 7000 سال ق.م وندیدادپرگرد 20بند 1-2 آمده است : زرتشت ازاهورامزداپرسید: كیست در میان پرهیزگاران ، دانایان ، كامكاران ، توانگران ، رایومندان ، تهمتنان ، پیشدادیان ، نخستین كسی كه ناخوشی را بازداشت ، مرگ را بازداشت ، زخم نیزه پران را بازداشت،گرمای تب را از تن مردم بازداشت ؟ اهورامزدا در پاسخ فرمود : ای اسپیتمان زرتشت ، تریتا در میان پرهیزگاران ... پیشدادیان نخستین كسی است كه ناخوشی را بازداشت ، مرگ را بازداشت،زخم نیزه را بازداشت ، گرمای تب را ازتن مردم بازداشت .از آریایی دیگری بنام ترای تئونا (فریدون ) در كتب ایران وهند یاد شده كه در ستاره شناسی وساختن تریاق ماهر بوده است .اولین كسی كه طب را بصورت منظم ومدون ارائه كرد وآنرا از سحر وجادو جدا ساخت بقراط بود كه اورا پدر علم طب نامیده اند ( 460-355 قبل از میلاد مسیح ) . پس از بقراط ، جالینوس ( سال 199- 129 میلادی ) مدرسه جدیدی برای تشریح بنا كرد وآثارش مدت هزار سال مبنای عقاید طبیعی دانان قرار گرفت

اسلاید 6: در قرن چهارم میلادی مردم واطباء كم كم روش منطقی بنا نهاده شده توسط بقراط وجالینوس را رها كردند وبرای درمان بیماریهابه معالجه با جادو ، دفع اجنه وطلسم متوسل شدند . بطوریكه تاسالهای متمادی روش بقراط وجالینوس به فراموشی نهاده شده بود.تا این كه در جنگ های ایران ویونان آثار طبی بقراط ودیگر اطبای یونانی بدست ایرانیان افتاد . با تأسیس مدرسه جندی شاپور وترجمه آثار مهم نویسندگان یونانی ، بكمك دانشمندان ایرانی طب به فراموشی نهاده شده یونان دوباره مسیر كمال خود را بازیافت . پس از تصرف جندی شاپور توسط مسلمانان این شهر كماكان از گزند وآسیب در امان ماند وهمچنان در سراسر ممالك اسلام بعنوان بزرگترین مركز تعلیم پزشكی باقی بود در آغاز اسلام ، مدرسه جندي شاپور به اوج شهرت خود رسيد و تا دوره عباسيان كه پزشكاني را از آنجا به بغداد بردند ، ادامه يافت.

اسلاید 7: نخستين اثر طبي بزرگ اسلام بنام فردوس الحكمه توسط علي بن ربن طبري در سال 236 هجري( استاد محمد ابن زكرياي رازي)نوشته شد.محمد ابن زكرياي رازي را جالينوس آن زمان لقب داده بودند . وي بزرگترين پزشك باليني و مشاهده اي عالم اسلام است و آثار او و ابن سينا بيشترين تاثير را در تاريخ پزشكي شرق و غرب جهان داشته است. علم پزشكي در ميان مسلمانان درقرن سوم و چهارم يعني در زمان محمد زكرياي رازي منحني صعودي خويش را برجسته مي نمايد.تاليفات مهم طبي محمد زكرياي رازي: پنجاه و شش كتاب مهمترين كتاب الحاوي - دائره المعارف مفصل پزشكي ابوالحسن احمد ابن محمد الطبري پزشك ركن الدوله ديلمي (قرن چهارم) مي زیسته و داراي كتاب مشهور المعالجه البقراطيه از آن اوست. ابو منصور حسن ابن نوح القمري -كتاب غني و مني ” ، به عنوان مشهورترين پزشكان پس از رازي

اسلاید 8: علي بن عباس مجوسي اهوازي ، پزشك عضدالدوله بوده و داراي كتاب كامل الصناعه في الطب معروف به طب الملكي ”ابو سهل عيسی بن يحیي المسيحي الجرجاني - كتاب الماه في الصناعه الطبيه از استادان ابن سيناابو علي سينا پزشك عاليقدر پايان قرن چهارم و آغاز قرن پنجم و كسي كه پزشكي اسلامي را كمال بخشيد و به آن نظم منطقي و علمي داد و كتاب ارزشمند قانون وي اعتبار عظيمي به پزشكي بخشيد . اسمعيل بن حسن الحسيني الجرجاني خالق اثر ارزشمند ذخيره خوارزمشاهي ، خفي علائي و يادگار ” در اواخر قرن چهارم و اوايل قرن پنجم كه پزشك نامدار دربار سلطاني علاء الدين تكش خوارزمشاه بود ، اين آثار را به زبان پارسي تاليف نموده است.

اسلاید 9: اصطلاحات در طب سنتي ايرانامور طبیعیه از اركان ، امزجه، اخلاط ، اندام ،ارواح ، قوی وافعال تشكیل یافته است وقتی مرضی حاصل می شد یعنی اختلال در افعالی رخ می داد طبیب، با تجربه ای كه داشت پی به نوع اختلال در قوی واز آنجا به اختلال در ارواح واز آنجا به اختلال دراندام واز آنجا به اختلال در اخلاط و از آنجا به اختلال در امزجه و از آنجا به اختلال در ارکان بیمار پی می برد . سپس با تغییر دادن اركان بیمار توسط غذاها ، داروها یا تدابیر عملی ( مثل حجامت وفصد و... ) باعث درمان بیماری می شده است

اسلاید 10: اركان( آخشیگها )حكما معتقد بوده اند كه تمام اشیاء در عالم ازچهارعنصر تشكیل شده اند : آب، آتش ، باد وخاك البته باید دانست منظور از این آب آن آب در دسترس ما نیست همچنین در مورد آتش وبادوخاك .بلكه این ها تمثیل هستند . به این معنی كه حكما اجسام را از نظر سبكی وسنگینی به این شكل تقسیم بندی می كرده اند : سبكی مطلق ( نهایت سبكی ) – سبكی نسبی –سنگینی نسبی وسنگینی مطلق ( نهایت سنگینی ) آنوقت آتش بعنوان تمثیل ونماد سبكی مطلق ،باد بعنوان نماد سبكی نسبی ،آب بعنوان نماد سنگینی نسبی وخاك بعنوان نماد سنگینی مطلق بكارمی رفته است . كیفیت اجسام را به چهار دسته : 1- سردی 2- گرمی 3-تری 4-خشكی آنگاه چهار عنصر فوق علاوه بر نمادهای ذكر شده از نظر كیفیات چهار گانه به شكل زیر بوده اند : آب دارای خاصیت سردی وتری ، آتش دارای خاصیت گرمی وخشكی ،باد دارای خاصیت گرمی وتری وخاك دارای خاصیت سردی وخشكی .به این آب وآتش باد وخاك اصطلاحاً عناصر یا اركان چهارگانه می گفته اند .( اركان اربعه )

اسلاید 11: امزجه جمع مزاج به معنی به هم آمیختن است ودر اصطلاح به كیفیت حاصله ازتركیب وبه هم آمیختن اركان اربعه گویند .9 نوع مزاج داریم : 1-مزاج معتدل 2- مزاج سرد 3- مزاج گرم 4- مزاج تر 5- مزاج خشك 6- مزاج گرم وتر 7-مزاج گرم وخشك 8- مزاج سرد وتر 9- مزاج سرد وخشك اخلاط اخلاط جمع خلط است وخلط جسم سیال وتری است كه غذا پس از هضم به آن تبدیل می شود .توضیح آنكه حكما معتقد بوده اند وقتی غذا خورده می شود اول توسط معده به كیموس معدی ( منظور مایعی خمیری شكل حاصل از هضم غذا در معده است ) تبدیل می شود كه به این عمل طبخ معدی یا طبخ اول گویند سپس از طریق مجاری ناپیدای روده توسط عروق ماساریقا به کبد رفته در آنجا پخته ( در اصطلاح امروزی متابولیزه ) می شود كه به آن طبخ دوم گویند آنگاه رگی كه از كبد خارج می شود حاوی مایعی است كه اگر در لوله ای شیشه ای ریخته شود ومدتی بماند این مایع به چند طبقه تقسیم می شود که به آنها اخلاط گویند . در ته لوله مقداری ماده سیاه وسنگین كه مقدارش خیلی كم است خواهیم داشت كه خلط سوداوی نامیده می شود . روی سودا سه خلط دیگر بلغم ،دم ( خون ) وصفرا قرارمی گیرد .سودا دارای كیفیت سرد وخشك است .بلغم ، سرد وتر ودم گرم وتر وصفرا گرم وخشك . به این خون ،بلغم ،صفرا وسودا اخلاط چهارگانه گویند .

اسلاید 12: اندام منظور همان اعضاء مختلف بدن مانند قلب ، كلیه ، ریه ، استخوان و... است .ارواح طبق تعریف حكما ارواح جمع روح است ولی منظور از این روح آن روح غیرمادی مشهور نیست بلکه طبق تعریف این روح ماده است وجسم لطیفی است كه از لطافت بخارهای اخلاط حاصل میشود وسر منشاء نیرو در بدن است .قوی  ارواح ایجاد نیروهایی در بدن می كنند كه به آنها قوی گویند .

اسلاید 13: ضروریات شش گانه ( سته ضروریه ) حكما معتقد بوده اند كه برای این كه انسان بتواند به زندگی خود بطور طبیعی ادامه دهد نیاز به 6 چیز ضروری دارد : 1- هوا : از نظر لطافت ، غلظت ، حرارت ، سرما ، اختلاط با اجزاء زمین ، اختلاط با دودها یا عاری از آنها بودن، تأثیرات متفاوت در بدن دارد . بعنوان مثال هوای مخلوط با مواد عفونی ( هوای گندابها ) موجب بیماری در بدن می شود .برعكس هوای عاری از مواد عفونی موجب صحت می شود .2- مأكولات ومشروبات : هیچ انسانی بدون خوردن وآشامیدن نمی تواند زنده بماند . خود این كه انسان چه بخورد وبیاشامد بسیار مهم است ونیاز به دانش تغذیه دارد .3- احتباس واستفراغ : احتباس یعنی نگه داشتن بعضی ازاجزاء ضروری دربدن مثلاً نگه داشتن آب به اندازه لازم در بدن واستفراغ یعنی فارغ شدن از اجزاء غیر ضروری واضافی بعنوان مثال استفراغ مواد سمی خون توسط کلیه ها که ادرار نام دارد.اگر شخصی نتواند مواد ضروری مورد نیاز خود را دربدن نگه دارد ویا مواد سمی وزیادی بدنش را دفع كند دچا بیماری می شود .( معنی استفراغ دراینجا با آن استفراغ استفاده شده در جامعه متفاوت است .)

اسلاید 14: 4- ریاضت واستراحت : ریاضت منظور تحرك است واستراحت همان استراحت یا سكون است .بسياری از اعمال بدنی دراستراحت رخ می دهد .انسانی كه نتواند به اندازه استراحت كند دچار بیماری می شود وانسانی هم كه تحرك لازم را نداشته باشد همین طور .5- اعراض نفسانی : منظورهمین حالات شادی ، غم ، عصبانیت و ... است كه درانسانها رخ میدهد ودر یك فرد طبیعی اینها لازم است وبه اندازه اگر باشد موجب صحت وسلامتی می شود .6- نوم ویقظه : منظور خواب وبیداری است . خواب باعث می شود قوام عضلانی تقویت شود وحیات برای انسان قابل تحمل شود . همچنین خواب اثرات بسیار دیگری در بدن دارد . این خواب وبیداری نیز باید به اندازه باشد .

اسلاید 15: انواع بیماری در طب سنتی بیماریها در طب سنتی به دودسته اصل بیماریهای ساده وبیماریهای مركب تقسیم بندی می شده اند .وبیماریهای ساده به سه دسته : 1- سوء مزاج 2- سوء تركیب 3- تفرق واتصال دسته بندی شده اند . سوء تركیبدر سوء تركیب ساختار عضوی از بدن غیر طبیعی است كه خود به سه دسته تقسیم می شود .الف ) شكل ظاهر ایراد دارد ( مثلاً شخصی كه یك با پای خمیده متولد می شود كه اصطلاحاً پاچنبری گفته می شود .) ب ) اندازه عضو ایراد دارد ( مثلاً شخصی كه یك پایش از پای دیگر بطور مادرزادی بلندتر است ) ج ) تعداد عضو غیر طبیعی است ( مثلاً كسی كه بطور مادرزادی در هر دست 6 انگشت دارد ویا كسی كه با یك دست متولد می شود .)  

اسلاید 16: تفرق واتصالدر تفرق واتصال پیوستگی بافتی دراعضاء مثلاً بعلت جراحت از بین رفته ( زخمها وجراحت ها ) ویا پیوستگی بافتی دراعضاء بطور ناموزن ایجاد شده است ( مثلاً استخوانی كه پس از شكستن بدجوش خورده باشد .)  سوء مزاج  سوء مزاج یعنی این كه مزاج طبیعی شخص از حالت اعتدال خود خارج شود واین عدم اعتدال مزاجی موجب بیماری شخص گردد. بنابراین باید ابتدا مزاج طبیعی شخص را تشخیص دهیم . بطور كلی در هر سنی یك مزاج غالب تر است : در سن رشد ( یعنی تا 30 سالگی) بیشتر حرارت ورطوبت غالب است یعنی مزاج دموی ( خونی) در سن 30 تا 60 سالگی حرارت روبه كاهش می گذارد وسردی وخشكی یعنی مزاج سوداوی غالب می شود .دربالای 60 سالگی فرد متغیر المزاج می شود ونوع مزاج او تابع خوراكش می شود .

اسلاید 17: درمان پس از آنكه نوع بیماری تعیین شد كه آیا سوء تركیب ، تفرق واتصال ویا سوء مزاج است درمورد سوء تركیب وتفرق واتصال روشهای درمانی پیشرفته وگاه جراحی لازم مي شود درمورد سوء مزاج ، به روشهای گفته شده وهمچنین با توجه به رژیم غذایی مریض نوع سوء مزاج بیمار را تعیین می كنیم وبا بكارگیری غذاهاودر صورت نیاز داروها واعمال بال‍یَد ( یعنی اعمال با دست مثل حجامت كه درمان اصلی سوء مزاج دموی ( غلبه خون ) است ) مزاج بیمار را روبه اعتدال می آوریم .مثلاً اگر بیمار مزاجش روبه سردی رفته ( یعنی سوء مزاج سرد(بارد) پیدا كرده یا به اصطلاح عمومی بیمار سردی اش كرده است غذاها ودر صورت نیاز داروهای گرم مزاج به بیماری می دهیم علت بسیاری از بیماریها وجود مشكل در ضروریات شش گانه است لذا باید به اصلاح اشكالات موجود در آنها ( مثلاً تغییر كیفیت هوای تنفسی اصلاح رفتارهای فردی ، اصلاح میزان تحرك فرد) همزمان با سایر تدابير درمانی(اصلاح مزاج و...) پرداخت.

اسلاید 18: بهداشت در اسلام ويژگي هاي نظام بهداشت در اسلاماهميت بهداشت بدنبهداشت دهان و دندانرعايت مسائل تغذيه و آداب سفرهبهداشت لباسپرهيز از مضراتازدواج و بهداشت ظاهري و باطنيمراقبت كردن از پاكى دل ( سلامت رواني)

اسلاید 19: 1. ايجاد انگيزه قوي براي رعايت بهداشت: اسلام بر موضوع بهداشت و نظافت تأکيد فراوان کرده و رساترين تعبير ممکن را در اين زمينه، به کار برده و نظافت را جزئي از ايمان و لازمه ايمان معرفي نموده است در واقع يکي از ويژگي هاي دين اسلام، تشويق انسان به رعايت پاکي در ابعادگوناگون زندگي است؛ زيرا خواسته و فطرت هر انسان، دوري از آلودگي هاي جسمي و روحي است. اسلام با قراردادن نظافت در برنامه عبادي فرد مسلمان،انگيزه لازم را دراوايجاد نموده است تا بهداشت و پاکيزگي را رعايت نمايد. پيامبر اسلام (صلی الله علیه واله) مي فرمايند: «تنظفوا بکل ما استطعتم فان الله تعالي بني الاسلام علي النظافه و لن يدخل الجنه الا کل نظيف؛» به هر مقدار که مي توانيد نظافت را رعايت کنيد؛ زيرا خداوند متعال، اسلام را برپايه نظافت بنا نهاد و هرگز کسي وارد بهشت نمي گردد؛ مگر آنکه پاکيزه باشد. بنابراين، نظافت و بهداشت در اسلام، ضابطه مند و تحت نظام خاصي است. به طوري که فرد مسلمان،خود را ملزم مي داند بهداشت را امري شرعي و ديني بداند و آن را در هرحال و به طور مستمر رعايت نمايد. بهداشت در اسلامويژگي هاي نظام بهداشتي در اسلام

اسلاید 20: 2. جامعيت: نظام بهداشتي اسلام، برنامه اي فراگير مي باشد که از بهداشت فردي در بعد جسمي (شامل بهداشت اعضاي بدن و ابزار و لوازم فردي) و رواني آغاز مي گردد و آن گاه به ارتباط فرد با ساير افراد مي پردازد که با عنوان بهداشت خانوادگي، بهداشت اجتماعي، بهداشت حرفه اي، بهداشت محيط،بهداشت مسکن، بهداشت تغذيه، بهداشت اقتصادي و ... مي توان آموزه هاي فراواني در دين اسلام يافت. 4. سازگاري با فطرت: قوانين بهداشتي در اسلام با ظرافتي خاص طراحي و بيان گرديده است تا با طبيعت و فطرت انساني سازگار باشد. شايد قراردادن بهداشت و پاکيزگي در بطن دين به اين جهت باشد که خداوند در فطرت آدمي، طلب پاکي و بيزاري از ناپاکي (اعم از جسمي، رواني، روحي و...) يا ميل و گرايش به پاکيزگي و تنفر از ناپاکي ها را به وديعت نهاده است. توصيه هاي مطرح در آموزه هاي ديني نيز بيانگر اين امر فطري و يادآوري آن به انسان ميباشد3. داراي ضمانت اجرايي: در نگاهي گذرا به آموزه هاي ديني مي توان دريافت که بسياري ازدستورات نظام آموزشي اسلام در قالب احکام شرعي (وجوب، استحباب، حرمت و کراهت) بيان گرديده است. اين گونه بيان، مي تواند براي فرد مسلمان به عنوان يک تکليف مطرح باشد که خود را ملزم به رعايت آن بداند. به عبارتي ديگر، قرار دادن مسائل بهداشتي در برنامه عبادي فرد مسلمان، انگيزه لازم را در وي براي اجراي اين امور ايجاد مي نمايد و در حقيقت نوعي ضمانت اجرا است.

اسلاید 21: فصل (1)- اهميت بهداشت در اسلام«قل لا يستوى الخبيث و لا الطّيب»، (هرگز پاك و ناپاك برابر نيست)، و با بكارگيرى كلمه طيب بيش از 35 بار در قالب مشتقات خود در ستايش پاكان و كلمه خبيث بمراتب كمتر در مزمت ناپاكان، همه اينها بيانگر اهتمام فوق العاده قرآن كريم است به طهارت و پاكيزگى«النظافة من الايمان» و نيز فرموده‌اند: «به تمام توان، پاكيزه باشيد زيرا خداوند، اسلام را بر پاكيزگي استوار ساخته و جز مردم پاكيزه كسي به بهشت نمي‌رود.» «اكثر من الطّهور يزد اللّه فى عمرك»يعنى، خود را زياد شستشو كن تا خداوند عمرت را زياد كند «اِنَّ الله يحّب التوابين و يحّب المتطهّرين: هر آينه خداوندتوبه كنندگان وپاكيزگان را دوست مي‌دارد.» هر مسلماني موظف است در شبانه روز پنج نوبت نماز بخواند و يكي از مقدمات نماز طهارت است كه مؤمن بايد ضمن دور ساختن آلودگي از بدن و لباس، براي نماز وضو بگيرد و يا در صورت لزوم غسل كند

اسلاید 22: فصل(2): بهداشت بدن از آنجا كه تا جسم توانا و سالم نباشد روح وعقل نمي‌تواند به درستي عمل كند و از طرفي هم، پيشرفت و ترقّي انسان به‌وسيله عقل و فكر او انجام مي‌شود،‌ لذا سلامت بدن سهم بسزايي در پيشرفت‌هاي علمي، صنعتي، ‌پزشكي، اقتصادي و .. دارد به‌علاوه سلامت فرد نيز در گرو رعايت بهداشت بدن است. پوست انسان در شرايطي مي‌تواند محل مناسبي جهت رشد و تكثير برخي ارگانيسم‌هاي بيماري‌زا باشد. بسياري از قارچ‌ها و انگل‌ها در شرايطي كه بهداشت بدن رعايت نشده باشد به راحتي تكثير كرده و موجب بيماري‌هاي خاص مي‌شوند. بيماري‌هاي شپش، گال و قارچ بدن از اين دسته‌اند. بخش(1) استحمام استفاده از خزانه و حمام‌هاي عمومييك روز در ميان، حمام بگيريدكسي كه آفريدگار و رستاخيز را باور دارد، نبايد زدودن موي بدن را بيش از چهل روز رها كند. اگر پولي در اختيار ندارد، قرض كند و زدودن مو را به تأخير نيفكند. » مي‌فرمودند:‌ «كسي از شما موي زير بغلش را بلندكند، همانا شيطان در آنجا پنهان مي‌شود. »

اسلاید 23: بخش(2) : شانه زدناز حضرت علي(ع) روايت شده كه فرمودند: «رسول خدا موي خود را شانه مي‌زد و اغلب با آب، صاف مي‌كرد و مي‌فرمود: آب براي خوشبو كردن مؤمن كافي است. » مي‌فرمودند: «كسي كه موي دارد، آن را كوتاه كند يا آن را به‌خوبي سامان دهد. » حضرت به مردي فرمودند: «[موي سر و سيماي] خويش را اصلاح كن، اين كار به زيبايي‌ تو مي‌افزايد. » بخش(3) : شارب و ناخن حضرت مي‌فرمايند: «كسي از شما شارب خود را بلند نكند زيرا شيطان آن را پناهگاه خود قرار مي‌دهد.»در جاي ديگر سفارش كردند: «شارب و موي بيني خود را بچينيد وخود را بر اين كار ملزم كنيد. اين كار بر زيبايي شما مي‌افزايد. »

اسلاید 24: بخش (4): عطر زدن در «كافي» از امام صادق(ع) روايت شده: «براي رسول خدا(ص) مشك‌داني بود كه پس از هر وضو بلافاصله آن را به‌دست گرفته خود را معطر مي‌ساختند. در نتيجه چون از خانه بيرون مي‌آمدند، بوي عطر در معبر آن حضرت منتشر مي‌شد.» در «مكارم الاخلاق» ذكر شده:‌ اگر عطري برآن حضرت تعارف مي‌شد خود را به آن معطر مي‌ساخت و مي‌فرمود:‌ «بويش پاكيزه و حمل كردن آن آسان است و چنانچه از معطر ساختن خود با آن عذر داشت، تنها به نهادن سر انگشت خويش بر آن اكتفا مي‌نمود. » مي‌فرمودند: «بهترين بندگان خدا آنهايي هستند كه خوش‌بويند. » فصل (3) بهداشت دهان و دندان بخش(1): اهميت مسواك زدن «دهان‌هاي شما محل عبور قرآن است پس آن را با مسواك پاكيزه كنيد.»

اسلاید 25: «دهان‌هاي شما راهي از راههاي پروردگارتان است. پس دوست داشتني‌ترين راه به‌سوي خدا آن است كه خوشبوترين آنها باشد. پس دهان‌هايتان را به‌قدر توانتان پاكيزه وخوشبو كنيد. » و نيز فرموده‌اند: «آنقدر جبرئيل مرا به مسواك كردن سفارش نمود كه گمان بردم خداوند آن را واجب مي‌كند نيز فرمود:‌ اگر بر امتم كار را مشكل نمي‌كردم آنها را امر مي‌كردم كه با هر نمازي مسواك كنند.» درباره پيامبر(ص) نوشته‌اند كه هر وقت از خواب بيدار مي‌شد مسواك مي‌كرد و هر وقت مي‌خواست بخوابد مسواك مي‌كرد و وقتي مسافرت مي‌كرد هم شانه به همراه داشتند و هم مسواك. رسول اكرم فرمودند:‌ «در مسواك كردن دوازده فايده است: ‌پاكيزگي دهان، خشنودي آفريدگار، سپيدي داندان‌ها، نابودي كرم، ‌كاستي بلغم، اشتهاآوري، افزون شدن نيكي‌ها، سنت پذيري، حضور فرشتگان، استحكام لثه‌ها، زياد شدن نور چشم و تقويت حافظه» دو ركعت نماز با مسواك بهتر است از هفتاد ركعت بدون مسواك باز فرمود: «هر وقت جبرئيل نزد من آمد مرا به مسواك زدن فرمان داد»

اسلاید 26: بخش (2): ‌نحوه‌ مسواك زدن پيامبر(ص) طريقه مسواك كردن را هم به پيروان خود آموخته و فرموده‌اند:‌ «و استاكو اعرصأ، يعني از عرض دندان‌ها مسوك بزنيد.» بخش (3): خلال كردن از پيامبر(ص) روايت شده كه فرمودند: «جبرئيل بر من نازل شد و سفارش به خلال نمودن كرد. » فرمودند:‌«خلال كردن تو را در نزد ملائكه محبوب مي‌كند و همانا ملائكه از بوي بد دهان كسي كه بعد از غذا خوردن خلال نمي‌كند اذيت مي‌شوند. » «خلال كنيد چرا كه دهان را تميز مي‌كند و مايه سلامت لثه است. »خلال از چوب درخت زيتونبخش(4): مضمضه كردن

اسلاید 27: دست‌ها يكي از مناسب‌ترين محيط‌ها براي رشد و نمو انواع ميكروب‌ها (باكتري ـ قارچ ـ انگل) مي‌باشد و امروزه ثابت شده است كه مهم‌ترين راه انتقال بيماري‌ها مي‌باشند.پرسنل بيمارستان‌ها و مراكز درماني «شستن [دستها] پيش و بعد از غذا، شفايي براي بدن و ماية بركت در روزي است. » «شستن [دستها] پيش از غذا، فقر را دور مي‌كند و شستن [دستها] پس از غذا اندوه را مي‌راند و چشم را سلامت مي‌دهد.» «شستن دستها پيش از غذا و بعد از آن سنت است. »‌پيامبر(ص) پيش از غذا خوردن دستشان را مي‌شستند يا وضو مي گرفتند و مي‌فرمودند: «خجستگي و بركت غذا در وضوي پيش و پس از خوردن غذاست. » احاديثفصل (4)رعايت مسائل تغذيه وآداب سفره

اسلاید 28: امام مجتبى(ع) در برخى از آداب سفره فرموده است «بايد لقمه‏ها را كوچك برداشته و غذا را خوب جويده و در هنگام خوردن به صورت مردم نظر نكند»و حضرت صادق(ع) فرموده است «هر كس قبل و بعد از غذا دستهايش را بشويد در اول و آخر آن غذا، به آن بركت داده شود وتا زنده است در رفاه بسر برد و از بيمارى جسمى در امان ماند»«ظرفهاى خود را بدون در پوش نگذاريد، زيرا هر گاه روى ظرفها پوشيده نباشد شيطان در آنها آب دهان مى‏اندازد و هر چه بخواهد از آنها بر مى‏دارد» از امام كاظم(ع) از آدم فرومايه سؤال شد، فرمود «كسى كه در كوچه و بازار مى‏خورد»و باز چنين روايت شده است كه «نشستن بر سر سفره را طولانى كنيد كه اين اوقات از عمر شما به حساب نمى‏آيد» و از على(ع) روايت رسيده است كه «غذاى داغ را سرد كنيد زيرا وقتى غذاى داغ در برابر پيامبر(ص) نهاده شد فرمود: «بگذاريد تا سرد شود. خداوند به ما آتش نمى‏خوراند و بركت در غذاى سرد است.»

اسلاید 29: اجتناب از پرخورى اين مورد نه تنها در طهارت جسم بلكه در سلامت جان نيز بسيار اهميت دارد. در كلام بزرگان چنين آمده است كه «ابغض الاشياء بطنٌ مملو» يعنى مبغوض‏ترين چيزها شكم پر است، در سخن ديگرى آمده است «لا تميتوا القلب بكثرة الطعام فانّ القلوب تموت كالزّرع اذا كثر الماء» يعنى «با زياد خوردن قلب را نميرانيد چرا كه قلب مانند زراعت است.همانطور كه اگر به زراعت آب زياد داده شود از بين مى‏رود قلب انسان نيز از پرخورى صدمه مى‏بيند» پيامبر اعظم(ص) «كافر هفت شكم دارد و مؤمن يك شكم و يا مؤمن به اندازه شكمش مى‏آشامد و اسراف نمى‏كند ولى كافر حريص است و هرچه مى‏آشامد سير نمى‏شود»على(ع) به فرزندش امام حسن(ع) مى‏فرمايد: «فرزندم آيا چهار نكته به تو نياموزم كه با رعايت آنها از طبّ بى نياز شوى؟» عرض كرد: «چرا، اى اميرمؤمنان» حضرت فرمود: «تا گرسنه نشدى غذا نخور و هنوز اشتها دارى از غذا دست بكش و غذا را خوب بجو و قبل از خوابيدن قضاى حاجت كن «صوموا تصحّوا» يعنى روزه بگيريد تا سالم بمانيد.

اسلاید 30: پيامبر اعظم(ص) «از پرخورى بپرهيزيد كه دل را سخت مى‏كند و اعضاى بدن را در طاعت خدا تنبل مى‏سازد و همتها را از شنيدن پند و اندرز كر مى‏نمايد»على(ع) «هر كس خوراكش زياد باشد سلامتى‏اش كم مى‏شود و بار زندگى بردوش او سنگين گردد» و در جاى ديگر فرموده است: «سيرى، پارسائى را نابود مى‏كند، سيرى چه ياور خوبى براى گناهان است، تيزهوشى و پرخورى با هم جمع نمى‏شوند، هرگاه شكم از طعام مباح انباشته شود دل از ديدن خير و صلاح كور شود» و باز فرموده است: «گرسنگى كشيدن چه ياور خوبى است در به بند كشيدن نفس و در هم شكستن عادتهاى آن» و حضرت رضا(ع) فرموده است «هر كه مى‏خواهد تندرست و داراى بدنى لاغر و چابك باشد از شام شبش كم كند»

اسلاید 31: پيامبر اعظم(ص) «روز قيامت سخت‏ترين حسابرسى را كسى دارد كه كارهايش را ديگران انجام دهند و خودش بيكار بگردد. گو اينكه كار كردن موجب رنج و زحمت است اما بيكارى موجب فساد و تباهى» و در بيان ديگرش فرموده است «خداوند از شخص تندرست و بيكار كه نه در كار دنياست و نه در كار آخرت نفرت دارد» «از پرخورى بپرهيزيد كه صاحب خود را در قيامت تهيدست مى‏گذارد» اميرالمؤمنين(ع) مى‏فرمايد: «چه بسيار خوابهاى شبانه كه تصميمات روز را بر هم زده است» امام باقر(ع) مى‏فرمايد «كه موسى(ع) به خداوند عرض كرد: كدام بنده‏ات نزد تو منفورتر است؟ فرمود: مردار شب و بيكاره روز» و در بيان حضرت صادق(ع) است كه «پرخوابى باعث از دست رفتن دين و دنياست»و بالأخره اينكه امام هفتم(ع) در چند بيان جداگانه فرمودند: «چشمانت را به پرخوابى عادت نده زيرا كه چشمها، ناسپاس‏ترين عضو بدن هستند و يا خداوند از بنده پرخواب بيكار نفرت دارد»

اسلاید 32: فصل(5): بهداشت لباس بخش(1): پاكيزگي لباس رسول اكرم (ص) : « از عوامل ارجمندي مؤمن نزد آفريدگار والا پاكيزگي لباس اوست. »از امام صادق(ع)روايت شده كه رسول اكرم(ص) فرمودند: «كسي كه لباس مي‌پوشد بايد پاكيزه باشد. »رسول اكرم (ص): «اسلام نظيف است، نظيف باشيد كه جز شخص نظيف وارد بهشت نمي‌شود.» و در جايي ديگر نيز مي‌فرمايند: «لباس‌ها را بشوئيد و موها را بگيريد و مسواك و زينت و نظافت داشته باشيد.» در قرآن نيز آمده است:‌ «وثيابك فطّهر: و جامه‌ات را پاكيزه كن. » «لباس خود را تمييز كنيد و موهاى خود را كم نمائيد و آراسته و پاكيزه باشيد زيرا يهودان چنين نكردند و زنانشان زنا كار شدند» و در نقل ديگر آمده است كه مى‏فرمايد: «البس جديداً و عش حميداً» يعنى «لباس نو بپوش و بانام نيك زندگى كن»بخش(2):‌ رنگ لباسرنگ لباس از نظر جذب حرارت و نور و هم‌چنين از لحاظ رواني و بهداشت داراي اهميت است. پيامبر(ص) مي‌فرمايند: «لباس سفيد را بر زندگانتان بپوشانيد و مردگانتان را هم با پارچه سفيد كفن كنيد.»‌ امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «پيامبر(ص) از پوشيدن چيزى كه سياه بود كراهت داشت»

اسلاید 33: فصل(6)پرهیز از مضرات نهی از خوردن خون و مردار و گوشت بعضی از حیوانات و غذاهای سمی و نهی از نوشیدن مسکرات آب و هوای ناپاک، پرخوری،، گوشت خوک بی بند و باری جنسیمصرف الكل

اسلاید 34: فصل (7)ازدواج و بهداشت ظاهرى و باطنى‏قرآن كريم در مقام تشويق به آن مى‏فرمايد: «آنهائى كه بى همسرند و غلامان و كنيزان درستكارتان را همسر دهيد. اگر تنگدست باشند خدا آنان را از فضل خويش توانگر كند و خدا گشايشگر و داناست»، در آيه ديگر فرموده است «و از نشانه‏هاى او اين است كه براى شما از خودتان همسرانى آفريد، تا بدان‏ها آرام گيريد و ميانتان دوستى و رحمت نهاد. آرى در اين (نعمت) براى مردمى كه مى‏انديشند بى گمان نشانه هايى است».«در اسلام هيچ بنايى ساخته نشد كه نزد خداوند محبوبتر و ارجمندتر از ازدواج باشد» پيامبر اعظم(ص) «همسردار خفته نزد خدا فضيلت دارد بر بى همسر روزه گير شب زنده دار»، اهل و عيال اختيار كنيد، زيرا كه اين كار روزى شما را بيشتر مى‏كند ويا بى همسران خود را همسر دهيد زيرا با اين كار خداوند اخلاق آنان را نيكو مى‏گرداند و روزيهايشان را زياد مى‏كند و بر جوانمرديهاى آنان مى‏افزايد» از سوى ديگر افرادى كه در انتخاب همسر كوتاهى مى‏كنند مورد مذمّت قرار گرفته‏اند. امام صادق(ع) مى‏فرمايد: «بدترين مردگان شما بى همسرانند »

اسلاید 35: فصل (8) مراقبت كردن از پاكى دل ( سلامت رواني) پيامبر اعظم(ص) «خداوند تبارك و تعالى به چهره‏ها و دارايى‏هاى شما نمى‏نگرد بلكه به دل‏ها و كرده‏هاى شما مى‏نگرد» «اگر شيطان‏ها بر گرد دلهاى آدميان نمى‏گشتند، هر آينه انسانها ملكوت را مى‏ديدند»و از حضرت مسيح(ع) نقل شده است كه، «اگر شهوت‏ها دلها را از هم ندرند و طمع، آلوده‏شان نسازد و نعمت برخوردارى آنها را سخت نگرداند، بزودى ظرفهاى حكمت خواهند شد» امام مجتبى(ع) «سالمترين دلها دلى است كه از شبهات پاك باشد» امام باقر(ع) «هيچ دانشى چون سلامت جويى نيست و هيچ سلامتى چون سلامت دل نيست». على(ع) «هيچ دردى براى دلها، دردناك‏تر از گناهان نيست»على(ع «همانا پرواى از خدا، داروى درد قلوب شماست و بينا كننده دلهايتان و شفا بخش بيمارى جسمهايتان و اصلاح كننده تباهى سينه هايتان و پاك كننده آلودگى جانهايتان و زداينده ى نابينايى ديدگانتان»«هيچ دردى براى دلها دردناكتر از گناهان نيست».