علامه دهخدا

صفحه 1:
علامه دهخدا آزادهي سخنور و داناست دهخدا فرزانه اي بزرگ و تواناست دهخدا غواص بحر زرف و كران نايديد علم استاد شعر فاخر و گیراست دهخدا در نثر عاميانه و در طنز دلنشين بنيان كذار شيوه شيواست دهخدا آثار و كارنامه او مي دهد صلا كازاده اي سخنور و داناست دهخدا حمن احمدي 

صفحه 2:
يكي از شخصیت هاي برجسته و سرشناس علمي و فرهنگي ايران كه از مفاخر کشور ما به شمار میرود علي اکبر دهخدا معروف به ( علامه دهخدا ) مي باشد که تالیف پر ارزش او ( فرهنگ دهخدا ) يكي از مهمترین آثار فرهنگي در زبان فارسي است که خوشبختانه تمام مجلدات آن به چاپ رسیده و مورد استفاده محققین و دانشمندان و فرهنگیان و دانش پژوهان قرار دارد. علامه دهخدا تنها یک شخصیت فرهنگي نبود بلکه از شروع مشروطیت در فعليتهاي سياسي شرکت داشت» چه از طریق نوشتن مقالاتي با امضاي ( دخو ) یا با امضاي صریح خود دوشادوش مشروطه خواهان قرار داشت و با محمد علیشاه آن چنان جنگید که نزدیک بود نظیر همکارش میرزا جهانگیر خان صوراسرافیل اعدام كردد. ولي با تقي زاده در سفارت انگلیس پناهنده گردید و سپس به اروپا فرستاده شد كه به تكميل معلومات خود پرداخت و با انتشار روزنامه در خارج از کشور با روش استبدادي محمد علیشاه مبارزه کرد. پس از مراجعت به ایران در کنار تقي زاده قرار داشت و از کرمان به نمايندگي مجلس انتخاب گردید. 

صفحه 3:
سالیان دراز گرد سیاست نگشت و به کار مطالعاتي و فرهنگي اشتغال داشت تا اينکه در دولت دکتر مصدق به ياري او شتافت. در جریان 060 مرداد وقتي شاه از کشور خارج گردید و دکتر مصدق مي خواست رژیم سلطنتي ایران با تشکیل شوراي سلطنت حفظ شود» علامه دهخدا را براي ریاست شوراي سلطنتي دعوت نموده ولي چون اوضاع تغییر کرد اين كار صورت نكرفت. علامه دهخدا بعد از ©© مرداد ©© مورد تعقيب قرار كرفت. او از جواني عشق به كارهاي سياسي داشت. يدر دهخدا (خانباباخان ) نام داشت كه از مالكين قزوين بود و دهخدا در سال 1660 شمسي در قزوین تولدیافت. او ازشاگردان غلامحسین بروجردي بود كه علوم ديني و زبان عربي را نزد او فراكرفت. هنكام افتتاح مدرسه علوم سياسي در آنجا به تحصيل برداخت و يدر فروغي معلم ادبيات او بود و در آنجا به زبان فرانسه آشنا شد و دو سال هم در ارويا به فراكرفتن زبان فرانسه اشتغال يافت. 

صفحه 4:
پس از کناره گیری از سیاست به چهارمحال بختیاری رفت و شروع به تاليف لفت نامه فارسی نمود و تا آخر عصربه تدوین این گنجینه گرانبها اشتغال داشت. مدتتی هم ریاست مدرسه حقوق و علوم سیاسی به او سپرده شده بود. تاکنون ۲۰۴ جلد از لفت نامه دهخدابا ۲۱۴۰۰ صفحه چاپ شده که ۲۲ جلد در زمان حیات خودش و ۱۰۲ جلد در زمان دکتر محمد معین و ۸۰ جلد توسط جعفر شهیدی به زیر چاپ رفت و در سالهای اخیر نیز تجدید چاپ شد. از نزدیکترین یاران و دوستان و همکاران او علامه محمد قزوينى بود كه مدت ۶ سال در اروپا بسر برده و به کار تحقیق و نویسندگی پرداخت. دهخدا همیشه می گفت ( هرگز کسی را در املنت داری و حفظ حرمت ادباء و محققین و وسواس در کار تحقیق چون علامه قزوبنی ندیدم ). علامه قزوینی بیشتر کارهای تحقیقی خود را با تقسی زاده در میان میگذاشست و مشاوره با او را ضروری می دانست. 

صفحه 5:
دوستان نزديك + دوستان نزدیک این دو محقق عالي مقام ايراني : دکتر قاسم غني - ذکاءللملک فروغي - استاد پور داود - محمد علي جمال زاده - دکتر فروزانفر - حبیب يغمائي - استاد جلال همايي و اقبال آشتياني بودند و كساني نظیر احمد كسروي - سعید نفيسي - دکتر معین و مجتبي مينوي که خود از محققین و دانشمندان معاصر بودند به شاگردي این دو علامه افتخار مي کردند. 

صفحه 6:
وقتي دکتر مصدق از دادگاه لاهه بازگشت و با انتشار اوراق قرضه از مردم کمک خواست؛ علامه دهخدا براي او نوشت ( مبلغ ده هزار تومان براي مصارف ملي بلاعوض تقدیم داشتم. این آخرین چیزیست که از مال دنیادارم و از کوچکي آسن شرمسارم ). مسي توان گفت در ميان انديشمندان معاصر ایران علامه دهخدا جلوه فروزنده اي داشت و بايد او را بزركمرد فرهنك نوين ايران خواند. او سرشار از عشق به فرهنك وطن بود و نامي بلند در ميان دانشمندان ايراني داشت كه آثار ابدي و جاويدان از خود به يادكار كذاشته است. دهخدا به امور مالي بي اعتنا بود. وقتي کتاب امثال و حکم او انتشار یافت و پر فروش گردید» در آمد آن را وقف چاپ کتب مفید کرده بود که به تصویب کمسیون فرهنگ برسد. زندگي دهخدا همواره با انتشار روزنامه و کتاب توأم بوده است. روزنامه سروش را در باکو و تفلیس و استانبول و فرانسه و سویس حتي براي چند شماره منتشر مي ساخت. سازمان بونسکو یکصدمین سال تولد او را جشن گرفت و همین امر نشان مي دهد که مقامات علمي و فرهنگي جهان تا چه حد خدمات او را ارج مي نهند. 

صفحه 7:
‎٠‏ هنگامي که دهخدا در جواني به اروپاتبعید گردید وضع زندگي او چنان سخت شده بود که قصد انتحار داشت و این نامه از او انتشار يافته است : سه ماه است از تهران و ایران اخراجم کرده اند و به این گوشه دنیاپناه برده ام الان بستگان من در تهران در دست حوادث .... روزگارشان در خوف» جا و نان هم ندارند و خبري هم ازشان ندارم و نمي خواهم كه خبري داشته باشم ... قصد خودكشي در اين يك ماه اخير مرا واداشت که کم کم ‎ad‏ چیز و همه کس را از خاطر دور كنم براي اينكه حاضر تر به مرك باشم ... در هر حال يك هفته أي است كه به اين فكر افتاده ام كه با آخرين كوششهاي خود بلكه بتوانم قدري مدت زندكي خود را طول داده و باز بار كران مادر و خواهرم را تخفيف بدهم. بعد از اينكه همه دينا را با ياي خيال به هم زده ام خيالم بر اين قوت گرفته که استانبول بروم و در آنجا به روزنامه نگاري یا به شاگردي یک تجارتخانه یا حمالي و یا عملگي؛ دنباله حیات خود را امتداد بدهم و ننگ خودكشي و گریختن از زیر بار تکلیف و مسئولیت طبيعي را قبول نكنم. علت اينكه به استانبول مي روم براي این است که آنجا تجار ايراني خيلي است و گذشته از اين» کار همه قسم زياد و زندكي ارزان» و خاصه که من براي هر قسم زندكي مهيا و مستعد شده ام. اما اجراي اين خیال هم بسته به تحصیل یک مقدار وجوهي است که قرض خود را در اینجا بپردازم و به قدر مسافرت تا آنجا هم داشته باشم. امروز در تمام دنیبا یک تفر را که بتوانم به او اظهار فقر خود را بکنم ندارم و اگر هم اظهار کنم مطمتن نیستم که همراهي کند**, 

صفحه 8:
معاون الدوله غفاري» دهخدا را با خود به اروپا برد و بیش از دو سال در اروپا و بیشتر در وین پایتخت اتریش اقامت داشت. در این مدت زبان فرانسه و معلومات جدید را تکمیل کرد. دهخدا در پاریس با علامه قزويني معاشر بود. سپس به سویس رفت و در " ایوردن " سویس نيز سه شماره از صوراسرافیل را منتشر ساخت و از آنجا به استانبول رفت و با مساعدت تني چند از ایرنیان که در ترکیه بودند روزنامه اي به نام " سروش " به زبان فارسي انتشار داد که حدود 66 شماره منتشر شد. پس از آنکه مجاهدان تهران را فتح کردند و محمد علیشاه خلع گردید» دهخدا از تهران وکرمان به نميندگي مجلس شورايملي انتخاب شد و با استدعاي احرار و سران مشروطیت از عثماني به ایران باز آمد و به مجلس شورايملي رفت. در دوران جنگ بين الملل اول دهخدا در يكي از قراء " چهار محال بختياري " منزوي شد و پس از جنك به تهران بازكشت و از كارهاي سياسي كناره كرفت و به خدمات علمي و فرهنكي مشغول شد. روز ر06 بهمن سال ©0606 كه نخستين سنك بناي دانشكاه تهران نصب شد و فعاليت دانشكاهي توسعه يافت اولين روساي دانشكاه جنين انتخاب شدند : علامه دهخدا رئيس دانشكده حقوق و دكتر عبدالحميد زنكنه معاون؛ دكتر محمد حسين لقمان ادهم )لقمان الدوله ) رئيس دانشكده يزشكي و دكثتر محمد حسين اديب معاون» حاج سيد نصرالله تقوي رئيس دانشكده معقول و منقول و دكتر بديع الزمان فروزانفر معاون؛ دكتر محمود حسابي رئيس دانشكده فني و دكتر عيسي صديق رئيس دانشكده ادبيات و علوم و دانشسرايعالي یه 

صفحه 9:
دکتر محمد جعفر محجوب چنین مي نویسد : علامه استاد طي اكبر دهخدا در سال 166 شمسي چشم به جهان گشود» پدرش پیش از ولادت دهخدا به تهران آمده و در این شهر اقامت گزیده بود. دهخدا از تربیت و سرپرستي پدر بهره مندي نداشت. ده ساله بود که پدر را از دست داد و تحت نظارت مادر به تحصیل ادامه داد. نخستین مربي و معلم او يكي از فضلاي عصر به نام شیخ غلامحسین بروجردي برد که در مدرسه حاج شیخ. هادي حجره داشت و مقدمات عريي و دانش هاي ديني را تدریس مي کرد. دهخدا بارها گفته بود که هر چه دارد اثر تربیت و تعلیم آن بزرگ مرد است. در هنگام نوجواني وي به مدرسه سياسي كه به مديريت حسن بيرنيا ( مشير الدوله ) اداره مي شد رفت و مدتي كوتاه در سال آخر مدرسه تحصيل كرد. معلم ادبيات فارسي مدرسه محمد حسين فروغي (ذكاءالملك)بود و جون دهخدا را درزبان و ادب فارسي داراي دسستي قوي يافست كاه تدریس آن را بر عهده وي مي نهاد. با آن که دهخدا در آن عصر هنوز بسیار جوان بود به واسطه همسايگي با حاج شيخ هادي نجم آبادي» روحاني روشن بین و بسیار دانشمند عصر بدیدار وي مي رفت و مانند طلاب سابقه دار از محضر از محضر او بهره مند مي شد. 

صفحه 10:
خ هادي نجم آبادي مردي بسیار مستعد بود. زباني سخنگو و حافظه اي قوي داشت تا به آن حد که معروف بود در رشته هاي مختلف علوم ديني هیچکس توانايي مياحثه با او را نداشت و در برابر وي تاب نمي آورد. كويند كه وي سراسر شرایع الاسلام محقق حلي را كه ( قرآن الفقه ) خوانده مي شد از بر داشت و لن را تقرير و تدريس مي كرد. در همين هنكام به تحصيل زبان فرانسه برداخت و هنكامي كه معاون الدوله غفاري به سفارت ايران در كشورهاي بالكان منصوب شدء دهخدا را با خود به اروبا برد. استاد در آنجا زبان فرانسه و معلومات جدید خویش را تکمیل کرد. دوران شگفتگي دهخدا و فعاليتهاي روزنامه نگاري» ادبي و سياسي بي نظیر وي پس از بازگشت از اين سفر بود. در آن هنگام میرزا قاسم خان تبريزي. كه بعد به صوراسرافيل معروف شد با همكاري ميرزا جهانكير خان شيرازي آهنك انتشار روزنامه اي داشتند. دهخدا با اين روزنامه همكاري خود را آغاز نهاد و در حقيقت مغز متفكر و مركز اصلي و نويسنده مهم اين روزنامه به شمار آمد. فعاليت هاي سياسي دهخدا او را در رديف دوتن ديكر قرار داد كه محمد عیشاه آن سه تن را از هر كس ديكر در ايران دشمن تر مي داشت و دو تن ایشان ۰ ( ميرزا جهانكير خان و ملک المتکلمین ) كشته شدند و دهخدا از اين معركه جان سالم بدر برد و به اروپا تبعید گردید و در آنجا نيز با كمك معاضد السلطنه بيرنيا دو سه شماره ديكر از صوراسرافيل را در قصبة " ايوردون " سویس انتشار داد. 

صفحه 11:
مدتي کوتاه پس از برچیده شدن بساط استبداد صغیر و بازگشت دهخدا از تبعید. وي از فعالیت سياسي کناره گرفت و باقي زندگي پر برکت خود را صرف خدمتهاي فرهنگي کرد. حاصل اين فعالیت شبانه روزي وي که تا آرمیدن وي در بستر مرگ ادامه یافت لغت نامه و امثال و حکم است که هر دو از آثار جاودان زبان فارسي است. درباردٌ لغت نامه که فقط کار تنظیم و چاپ آن بیش از سي و ينج سال متوالي و بي وقفه بطول انجامید كافي است گفته شود که آن را در عظمت و ارزش فرهنگي با شاهنامه استاد طوس برابر نهاده اند. شهادت علامه محمد قزويني دربارة لغت نامه در این باره گواهي راستین و حجتي قاطع است. قزويني در اين باب در مقدمه تاریخ عصر حافظ اثر دکتر غني نوشته است : دوست دانشمند ما دهخدا که قريب سي سال است بدون فتور مشغول جمع آوري مواد فرهنگ جامعي هستند براي زبان فارسي با شواهد کثیره بسیار مفصل و متنوع مبسوطي براي هر یک از معاني حقيقي يا مجازي هر كلمه؛ و تا کنون متجاوز از یک میلیون ورقة یادداشت در این خصوص جمع کرده اند و اگر انشاءالله اسباب مساعدت تمايد و اين مسودات خارج از حد احصاء مرتب شده به پاک نویس مبدل گردد؛ بزرگترین و جامع ترین و نفیس ترین فرهنگي از آن عمل خواهد آمد که بعد از اسلام تا کنون براي زبان فارسي فراهم آورده شده است و گویا متجاوز از صد هزار بیت شعر ... از اغلب دواوین شعراي مشهور و غبر مشهور براي این ترهنگ عجیب جمع کرده اند. اما کار دهخدا در جمع آوري مواد این فرهنگ تا روز درگذشت او در هفتم اسفند ماه 1906 ادامه یافت و از آن پس به دست همکاران وي» نخست دکتر محمد معین و پس از درگذشت غم انگیز وي به دکتر سید محمد جعفر شهيدي سپرده شد و واپسین صفحات لغت نامه از چاپ بیرون ‎ad‏ 

صفحه 12:
روزنامه کیهان چاپ لندن درباره دهخدا چنین نوشت: دهخدا پس از سالها کار پیگیر, یکی از غنی ترین لغت نامه ها را به وجود آورد. ضرب المثل های پراکنده فارسی را با دقت و ممارست تمام گرد آورد و در چهار جلد زیر عنوان " امثال و حکم " انتشار داد. فرهنگ فرانسه‌به فارسی را نوشت. دیوان شاعران برجسته ای چون ناصر خسرو. مسعود سعد. منوچهری, سوزنی و این یمین را تصحیح و تنقیح کرد. در انديشه های ابوریحان بیرونی.به پژوهش پرداخت و حاصلش را در کتلبی منتشر ساخت. و نیز آثاری از نویسندگان اندیشمند اروپلیی‌به فارسی بر گردانید و از لین دست کارهای بسیار دیگر... وی مهمتر از همه آن چه گفتیم. دهخدا با همه مشغولیتهای خالس فرهنگی لحظه ای از مبارزه با استبداد و همزادش واپسگرایی باز نایستاد. مقالات کوبنده و آتشین دهخدا در هفته نامه " صوراسرافیل " لرزه بر اندام خود کامگان و یاران آنان عی انداخت و وابسگرایان از سوی دیگر به فریاد و فغان و تهدید و تکفیر وامیداشت. روزنامه برای او از جان عزیزتر بود. روزنامه بود که فریاد او را از نابسامانی ها مخشک اندیشی ها و يکه تازی هاء باز می تابانید. هنگامی که پس از بمباران مجلس,به پاریس و بعدبه سویس رفت. لحظه ای از اند.يشة " قلم و روزنامه * رهلیی نیافت و در تنهلبی و فقر و غربت انتشار صوراسرافیل را از سر گرفت.به قول "ایرج افشار " " در کشورهای بیگلنه از گرسنگی نهراسید و از ناملایمات نشکوهید و از تلاش و کوشش تن نزد ... وبا یاری علامه محصد قزوینی و کسک های مادی و معنوی معاضدالسلطنه پیرنیا( آن را ) با همان قطع و سبک و روش ... به چاپ رسانید ... * 

صفحه 13:
با انتشار شماره سوم در غربت دشواري هاي مالي؛ دهخدا را از پاي در آورد و صوراسرافیل خاموش شد. ولي مگر عشق او به قلم و روزنامه پایان مي گرفت؟ به استانبول که رفت روزنامه ديگري را به تام سروش بر ‎aS‏ که آن نیز بیش از 10 شماره نپایید. پس از فروپاشي استبداد صغیر» دهخداء به ایران بازگشت و از سوي مردم شید خالص ترین مجلس مردمي به نمايندگي رفت. دهخدا در تمامي مقالات جدي و طنز آمیز خود گرفتاري ها و دردها و نابساماني هاي سياسي و اجتماعي و فرهنگي جامعه را پیش مي کشد و آنها را زیر ذره بین مي برد. جهل و ناداني اعتیادات؛ خرافه هاء زور و ستم خان ها و مالکان» خیانت هاي بزرگان. .ولي لب تیز حملة او هميشه به سوي دو سر چشمه اصلي همه بدبختي هاي جامعه بر میگردد : خودكامگي و واپسگرايي؛ که هر یک پشتیبان آن ديگري نیز هست. چرا که اگر آن یک نباشد» اين يك نيز از ميان بر مي خيزد. دهخدا و يارانش البته بيش از باي نهادن در اين راه بر خطرء تکلیف خود و دشمنان را روشن ساخته بودند. علامه دهخدا در بيوكرافي خود چنین مي نويسد : يدر من خانباباخان يسر فقا خان كه او ف 107 مهر علي خان است» که سپاهي بوده و سمت سر رشته داري داشته و از او شمشيرها و جند عدد نيزه و خنجر با دسته هاي عاج و پيراهني که دو بار تمام آيات قرآني در بشت و روي آن نوشته شده بر جاي مانده است. يدر .من از زن اول فرزندي نداشت. در سن كهولت مادر مرا به زني كرفت كه من و برادرانم يحيي خان و ابراهیم خان و خواهرم از اين ازدواج مي باشیم. پدرم دو ده خود را در قزوين فروخت و به تهران آمد و در سنگلج اقامت گزید و در 0 سالگي من پدرم درگذشت و مادرم مرا در کنف تربیت خود گرفت. در حجره هاي مختلف علوم قدیم را فرا گرفتم. معلمین من شیخ غلامحسین بروجردي و شیخ هادي نجم آبادي بودند. 

صفحه 14:
وصیت نامه علامه دهخدا ۰ به ورثه خود وصیت مي کنم که تمام فیش هاي چاپ نشده لغت نامه را که ظاهراً بیش از یک میلیون است و از الف تا یاء نوشته شده و یقیناً یک کلمه دیگر بر آن نمي توان افزود به عزیزترین دوست من آقاي دکتر محمد معین بدهند که مثل سابق به چاپ برسد و این زحمتي است جانکاه که اقلا معادل نصف تالیف است. جآبان 0606 - علي اکبر دهخدا 

صفحه 15:
=. fe ‏تاريخجه‎ ‏اين اثر تأليف مرحوم علي اکبر دهخدا 460 - 666 است.‎ ‏فرهنگ لغت به شمار نمي آید » بلکه علاوه بر کلیه لغات فرهنگهاي خطي و چاپي در بر دارنده‎ ‏هزاران لغت-ترکیب‌سو کنایه و مثل مأخوذ از متون نظم و نثر و دیگر آثار علمي و ادبي است. اکثر‎ ‏لغات داراي شواهد مختلف از متون نظم و نشر است. خصوصیت دیگر لغت نامه آوردن اعلام و‎ ‏اماکن است. دهخدا توجه واقري به بزرگان مبتول داشته و شرح احوال آنان را به گونه اي مبسوط در‎ ‏فرهنگ خود آورده است.‎ ‏در دي ©©06 مجلس شوراي ملي با تصويب قانون خاصي هزینه چاپ نخستین جلد لغت نامه‎ ‏دهخدا را در بودجه قرار داد و وزارت فرهنگ سابق و وزارت آموزش و پرورش را به همكاري با‎ ‏سازمان لغت نامه دهخدا مکلف کرد.‎ ‏نخستین مجلد آن در سال 0060 شمسي منتشر شد و کار انتشار آن گاه بي وقفه و گاه با وققه ادامه‎ ‏یافت. 0060جلدي لغت نامه دهخدا در سال 1000 انتشار یافت. علاوه بر دهخدا جمع كثيري از‎ ‏دانشمندان و فضلاي زمان در این کار بزرگ شرکت داشتند. پس از درگنشت مولف» تدوین آن تا‎ ‏بر عهده دکتر معين بود و از آن به یعد تا پایان کار دکتر جعفر شهيدي نظارت آنرا بر عهده‎ 960 ‏داشتند.‎ آخرین ویرایش موجود از آن در 06 جلد منتشر شده است. 

صفحه 16:
لختنام‌ای فارسی به تدوین مرحوم علی‌اکبر دهخدا که در سال ۱۲۹۵ هجری خورشیدی پی‌گذاری شد و در سال ‎٩‏ ۱۳۵ به پایان رسید. دهخدا برای نوشتن این لغتنامه حدود دو میلیون یادداشت از متون فارسی فراهم آورد. شروع این پروژه به دوران کودکی او باز می‌گرند. این لغتنامه که به عنوان یک دایرةالمعارف هم شناخته می‌شود دارای ۲ مدخل در ۱۳ مجلد است و توسط انتشارات دانشگاه تهران 

صفحه 17:
دامنه ۰ دامنه موضوعي لغت نامه دهخدا»گسترده بوده و تمامي موضوعات را دربر مي گيرد. 

صفحه 18:
نظم ‎٠‏ نظم لغت نامه دهخداء الفبايي مي باشد. 

صفحه 19:
سايتهاي تاريخ و باستان شناسي علوم انساني 

صفحه 20:
Sissi inp koe) ‏ساتها وكاب ها‎ oe ‎i‏ وان به شمر ‎a‏ مس یی ‎ ‎ ‎ ‎ters ‎eee ee ‎ ‎I ape ns ‏كنس فون هادي كارك كس االو‎ el ‏تريخ‎ yap leon Sagal ‏رهگ رگ و‎ a ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 21:
es ee eer ‎ality Bll‏ در وس را میلست رز ‎was wii acre‏ امن وه که وسخایه ها رن ‎hee‏ تاه مسا ‎ ‏ود وه بو ‎ 

عالمه دهخدا فرزانه اي بزرگ و تواناست دهخدا آزادهي سخنور و داناست دهخدا غواص بحر ژرف و کران ناپديد علم استاد شعر فاخر و گيراست دهخدا در نثر عاميانه و در طنز دلنشين بنيان گذار شيوه شيواست دهخدا کازاده اي سخنور و داناست دهخدا آثار و کارنامه او مي دهد صال حسن احمدي • يکي از شخصيت هاي برجسته و سرشناس علمي و فرهنگي ايران که از مفاخر کشور ما به شمار ميرود علي اکبر دهخدا معروف به ( عالمه دهخدا ) مي باشد که تاليف پر ارزش او ( فرهنگ دهخدا ) يکي از مهمترين آثار فرهنگي در زبان فارسي است که خوشبختانه تمام مجلدات آن به چاپ رسيده و مورد استفاده محققين و دانشمندان و فرهنگيان و دانش پژوهان قرار دارد. عالمه دهخدا تنها يک شخصيت فرهنگي نبود بلکه از شروع مشروطيت در فعاليتهاي سياسي شرکت داشت ،چه از طريق نوشتن مقاالتي با امضاي ( دخو ) يا با امضاي صريح خود دوشادوش مشروطه خواهان قرار داشت و با محمد عليشاه آن چنان جنگيد که نزديک بود نظير همکارش ميرزا جهانگير خان صوراسرافيل اعدام گردد .ولي با تقي زاده در سفارت انگليس پناهنده گرديد و سپس به اروپا فرستاده شد که به تکميل معلومات خود پرداخت و با انتشار روزنامه در خارج از کشور با روش استبدادي محمد عليشاه مبارزه کرد .پس از مراجعت به ايران در کنار تقي زاده قرار داشت و از کرمان به نمايندگي مجلس انتخاب گرديد. • س اليان دراز گرد س ياست نگش ت و ب ه کار مطالعات ي و فرهنگ ي اشتغال داش ت ت ا اينک ه در دول ت دکت ر مص دق ب ه ياري او شتافت .در جريان 25مرداد وقت ي شاه از کشور خارج گرديد و دکتر مصدق مي خواست رژيم سلطنتي ايران با تشکيل شوراي سلطنت حفظ شود، عالم ه دهخدا را براي رياس ت شوراي س لطنتي دعوت نمود ،ول ي چون اوضاع تغيي ر کرد اين کار صورت نگرفت. • عالم ه دهخدا بع د از 28مرداد 32مورد تعقي ب قرار گرفت .او از جوان ي عش ق ب ه کارهاي س ياسي داشت .پدر دهخدا (خانباباخان ) نام داش ت ک ه از مالکي ن قزوي ن بود و دهخدا در س ال 1258شمس ي در قزوي ن تولديافت .او ازشاگردان غالمحس ين بروجردي بود ک ه علوم دين ي و زبان عرب ي را نزد او فراگرفت .هنگام افتتاح مدرس ه علوم س ياسي در آنج ا ب ه تحص يل پرداخ ت و پدر فروغ ي معل م ادبيات او بود و در آنج ا ب ه زبان فرانس ه آشن ا شد و دو سال هم در اروپا به فراگرفتن زبان فرانسه اشتغال يافت. • پ س از کناره گيري از س ياست ب ه چهارمحال بختياري رف ت و شروع ب ه تاليف لغ ت نام ه فارس ي نمود و ت ا آخ ر عم ر ب ه تدوي ن اي ن گنجين ه گرانبها اشتغال داشت .مدت ي ه م رياس ت مدرس ه حقوق و علوم س ياسي ب ه او سپرده شده بود. تاکنون 204جل د از لغ ت نام ه دهخدا ب ا 21400ص فحه چاپ شده ک ه 22جل د در زمان حيات خودش و 102جل د در زمان دکت ر محم د معي ن و 80جل د توس ط جعف ر شهيدي ب ه زي ر چاپ رف ت و در س الهاي اخي ر ني ز تجدي د چاپ شد. از نزديکتري ن ياران و دوس تان و همکاران او عالم ه محم د قزوين ي بود ک ه مدت 36س ال در اروپ ا بس ر برده و ب ه کار تحقي ق و نويس ندگي پرداخت .دهخدا هميشه مي گفت ( هرگز کسي را در امانت داري و حفظ حرمت ادباء و محققين و وس واس در کار تحقي ق چون عالم ه قزوين ي نديدم ) .عالم ه قزوين ي بيشت ر کارهاي تحقيق ي خود را ب ا تق ي زاده در ميان ميگذاش ت و مشاوره ب ا او را ضروري مي دانست. دوستان نزديك • دوس تان نزدي ک اي ن دو محق ق عال ي مقام ايران ي :دکت ر قاس م غني ذکاءالمل ک فروغ ي -اس تاد پور داود -محم د عل ي جمال زاده -دکت رفروزانف ر -ح بيب يغمائ ي -اس تاد جالل هماي ي و اقبال آشتيان ي بودن د و کساني نظير احمد کسروي -سعيد نفيسي -دکتر معين و مجتبي مينوي که خود از محققين و دانشمندان معاصر بودند به شاگردي اين دو عالمه افتخار مي کردند. • وقت ي دکت ر مص دق از دادگاه اله ه بازگش ت و ب ا انتشار اوراق قرض ه از مردم کم ک خواس ت، عالمه دهخدا براي او نوشت ( مبلغ ده هزار تومان براي مصارف ملي بالعوض تقديم داشتم .اين آخري ن چيزيس ت ک ه از مال دنيادارم و از کوچک ي آ ن شرمس ارم ) .م ي توان گف ت در ميان انديشمندان معاص ر ايران عالم ه دهخدا جلوه فروزنده اي داش ت و باي د او را بزرگمرد فرهن گ نوي ن ايران خواند .او س رشار از عش ق ب ه فرهن گ وط ن بود و نام ي بلن د در ميان دانشمندان ايراني داشت که آثار ابدي و جاويدان از خود به يادگار گذاشته است. • دهخدا به امور مالي بي اعتنا بود .وقتي کتاب امثال و حکم او انتشار يافت و پر فروش گرديد ،در آم د آ ن را وق ف چاپ کت ب مفي د کرده بود ک ه ب ه تص ويب کمس يون فرهن گ برس د .زندگ ي دهخدا همواره ب ا انتشار روزنام ه و کتاب تواًم بوده اس ت .روزنام ه س روش را در باک و و تفلي س و استانبول و فرانسه و سويس حتي براي چند شماره منتشر مي ساخت .سازمان يونسکو يکصدمين سال تولد او را جشن گرفت و همين امر نشان مي دهد که مقامات علمي و فرهنگي جهان تا چه حد خدمات او را ارج مي نهند. • هنگامي که دهخدا در جواني به اروپا تبعيد گرديد وضع زندگي او چنان سخت شده بود که قصد انتحار داشت و اين نامه از او انتشار يافته است :سه ماه است از تهران و ايران اخراجم کرده اند و به اين گوشه دنياپناه برده ام ،االن بس تگان م ن در تهران در دس ت حوادث ....روزگارشان در خوف ،ج ا و نان ه م ندارن د و خ بري ه م ازشان ندارم و نمي خواهم که خبري داشته باشم ...قصد خودکشي در اين يک ماه اخير مرا واداشت که کم کم ُح ب همه چيز و همه کس را از خاطر دور کنم براي اينکه حاضر تر به مرگ باشم ...در هر حال يک هفته اي است که به اين فکر افتاده ام که با آخرين کوششهاي خود بلکه بتوانم قدري مدت زندگي خود را طول داده و باز بار گران مادر و خواهرم را تخفيف بدهم .بعد از اينکه همه دينا را با پاي خيال به هم زده ام خيالم بر اين قوت گرفت ه ک ه اس تانبول بروم و در آنج ا ب ه روزنام ه نگاري ي ا ب ه شاگردي ي ک تجارتخان ه ي ا حمال ي و يا عملگي ،دنباله حيات خود را امتداد بدهم و ننگ خودکشي و گريختن از زير بار تکليف و مسئوليت طبيعي را قبول نکنم .علت اينک ه به استانبول مي روم براي اين است که آنجا تجار ايران ي خيلي است و گذشته از اين، کار همه قسم زياد و زندگي ارزان ،و خاصه که من براي هر قسم زندگي مهيا و مستعد شده ام .اما اجراي اين خيال هم بسته به تحصيل يک مقدار وجوهي است که قرض خود را در اينجا بپردازم و به قدر مسافرت تا آنجا ه م داشت ه باشم .امروز در تمام دني ا ي ک نف ر را ک ه بتوان م ب ه او اظهار فق ر خود را بکن م ندارم و اگ ر ه م اظهار کنم مطمئن نيستم که همراهي کند**. • معاون الدول ه غفاري ،دهخدا را ب ا خود ب ه اروپ ا برد و بي ش از دو س ال در اروپ ا و بيشت ر در وي ن پايتخ ت اتري ش اقام ت داشت .در اي ن مدت زبان فرانس ه و معلومات جدي د را تکمي ل کرد. دهخدا در پاري س ب ا عالم ه قزوين ي معاش ر بود .س پس ب ه س ويس رف ت و در " ايوردن " س ويس نيز سه شماره از صوراسرافيل را منتشر ساخت و از آنجا به استانبول رفت و با مساعدت تني چن د از ايرانيان ک ه در ترکي ه بودن د روزنام ه اي ب ه نام " س روش " ب ه زبان فارس ي انتشار داد که حدود ر 15شماره منتشر شد .پس از آنکه مجاهدان تهران را فتح کردند و محمد عليشاه خلع گرديد ،دهخدا از تهران وکرمان به نمايندگي مجلس شورايملي انتخاب شد و با استدعاي احرار و س ران مشروطي ت از عثمان ي ب ه ايران باز آم د و ب ه مجل س شورايمل ي رفت .در دوران جن گ بي ن المل ل اول دهخدا در يک ي از قراء " چهار محال بختياري " منزوي ش د و پ س از جن گ ب ه تهران بازگش ت و از کارهاي س ياسي کناره گرف ت و ب ه خدمات علم ي و فرهنگي مشغول شد. روز ر 15بهم ن س ال 1313ک ه نخس تين س نگ بناي دانشگاه تهران نص ب ش د و فعاليت دانشگاه ي توس عه ياف ت اولي ن روس اي دانشگاه چني ن انتخاب شدن د :عالم ه دهخدا رئيس دانشکده حقوق و دکت ر عبدالحمي د زنگن ه معاون ،دکت ر محم د حس ين لقمان اده م )لقمان الدول ه ) رئي س دانشکده پزشک ي و دکت ر محم د حس ين ادي ب معاون ،حاج س يد نصرهللا تقوي رئيس دانشکده معقول و منقول و دکتر بديع الزمان فروزانفر معاون ،دکتر محمود حسابي رئيس دانشکده فني و دکتر عيسي صديق رئيس دانشکده ادبيات و علوم و دانشسرايعالي *** دکتر محمد جعفر محجوب چنين مي نويسد :عالمه استاد علي اکبر دهخدا در سال 1258 شمس ي چش م ب ه جهان گشود ،پدرش پي ش از والدت دهخدا ب ه تهران آمده و در اي ن شه ر اقام ت گزيده بود .دهخدا از تربي ت و س رپرستي پدر بهره مندي نداشت .ده س اله بود ک ه پدر را از دس ت داد و تح ت نظارت مادر ب ه تحص يل ادام ه داد .نخس تين مرب ي و معل م او يک ي از فضالي عص ر ب ه نام شي خ غالمحس ين بروجردي بود ک ه در مدرس ه حاج شي خ هادي حجره داش ت و مقدمات عرب ي و دان ش هاي دين ي را تدري س م ي کرد .دهخدا باره ا گفته بود که هر چه دارد اثر تربيت و تعليم آن بزرگ مرد است .در هنگام نوجواني وي به مدرسه سياسي که به مديريت حسن پيرنيا ( مشير الدوله ) اداره مي شد رفت و مدتي کوتاه در سال آخر مدرسه تحصيل کرد .معلم ادبيات فارسي مدرسه محمد حسين فروغي (ذکاءالمل ک)بود و چون دهخدا را درزبان و ادب فارس ي داراي دس تي قوي ياف ت گاه تدريس آ ن را بر عهده وي مي نهاد .با آن ک ه دهخدا در آن عص ر هنوز بسيار جوان بود ب ه واس طه همس ايگي ب ا حاج شي خ هادي نج م آبادي ،روحان ي روش ن بي ن و بس يار دانشمن د عصر بديدار وي مي رفت و مانند طالب سابقه دار از محضر از محضر او بهره مند مي شد. حاج شي خ هادي نج م آبادي مردي بس يار مس تعد بود .زبان ي س خنگو و حافظ ه اي قوي داش ت ت ا ب ه آ ن ح د ک ه معروف بود در رشت ه هاي مختل ف علوم ديني هيچک س تواناي ي مباحث ه ب ا او را نداش ت و در برابر وي تاب نمي آورد .گويند که وي سراسر شرايع االسالم محقق حلي را که ( قرآن الفقه ) خوانده مي شد از بر داشت و آ ن را تقري ر و تدري س م ي کرد .در همي ن هنگام ب ه تحص يل زبان فرانس ه پرداخ ت و هنگام ي ک ه معاون الدوله غفاري به سفارت ايران در کشورهاي بالکان منصوب شد ،دهخدا را با خود به اروپا برد .استاد در آنج ا زبان فرانس ه و معلومات جدي د خوي ش را تکمي ل کرد .دوران شگفتگ ي دهخدا و فعاليتهاي روزنامه نگاري ،ادبي و سياسي بي نظير وي پس از بازگشت از اين سفر بود .در آن هنگام ميرزا قاسم خان تبريزي ک ه بع د ب ه ص وراسرافيل معروف ش د ب ا همکاري ميرزا جهانگي ر خان شيرازي آهن گ انتشار روزنام ه اي داشتند .دهخدا با اين روزنامه همکاري خود را آغاز نهاد و در حقيقت مغز متفکر و مرکز اصلي و نويسنده مه م اي ن روزنام ه ب ه شمار آمد .فعالي ت هاي س ياسي دهخدا او را در ردي ف دوت ن ديگ ر قرار داد ك ه محم د ( ميرزا جهانگير عليشاه آن سه تن را از هر کس ديگر در ايران دشمن تر مي داشت و دو تن ايشان خان و ملک المتکلمين ) کشته شدند و دهخدا از اين معرکه جان سالم بدر برد و به اروپا تبعيد گرديد و در آنج ا ني ز ب ا کم ک معاض د الس لطنه پيرني ا دو س ه شماره ديگ ر از ص وراسرافيل را در قص ب ًه " ايوردون " سويس انتشار داد. مدت ي کوتاه پ س از برچيده شدن بس اط اس تبداد ص غير و بازگش ت دهخدا از تبعي د ،وي از فعالي ت س ياسي کناره گرفت و باقي زندگي پر برکت خود را صرف خدمتهاي فرهنگي کرد .حاصل اين فعاليت شبانه روزي وي که تا آرميدن وي در بستر مرگ ادامه يافت لغت نامه و امثال و حکم است که هر دو از آثار جاودان زبان فارس ي اس ت .درباره ً لغ ت نام ه ک ه فق ط کار تنظي م و چاپ آ ن بي ش از س ي و پن ج س ال متوال ي و ب ي وقفه بطول انجامي د کاف ي اس ت گفت ه شود ک ه آ ن را در عظم ت و ارزش فرهنگ ي ب ا شاهنام ه اس تاد طوس برابر نهاده اند .شهادت عالمه محمد قزويني دربار ًه لغت نامه در اين باره گواهي راستين و حجتي قاطع است. قزويني در اين باب در مقدمه تاريخ عصر حافظ اثر دکتر غني نوشته است :دوست دانشمند ما دهخدا که قري ب س ي س ال اس ت بدون فتور مشغول جم ع آوري مواد فرهن گ جامع ي هس تند براي زبان فارس ي ب ا شواهد کثيره بسيار مفصل و متنوع مبسوطي براي هر يک از معاني حقيقي يا مجازي هر کلمه ،و تا کنون متجاوز از يک ميليون ورق ًه يادداشت در اين خصوص جمع کرده اند و اگر انشاءهللا اسباب مساعدت نمايد و اين مسودات خارج از حد احصاء مرتب شده به پاک نويس مبدل گردد ،بزرگترين و جامع ترين و نفيس ترين فرهنگي از آن عمل خواهد آمد که بعد از اسالم تا کنون براي زبان فارسي فراهم آورده شده است و گويا متجاوز از صد هزار بيت شعر ...از اغلب دواوين شعراي مشهور و غير مشهور براي اين فرهنگ عجي ب جم ع کرده اند .ام ا کار دهخدا در جم ع آوري مواد اي ن فرهن گ ت ا روز درگذش ت او در هفت م اس فند ماه 1334ادامه يافت و از آن پس به دست همکاران وي ،نخست دکتر محمد معين و پس از درگذشت غ م انگي ز وي ب ه دکت ر س يد محم د جعف ر شهيدي س پرده ش د و واپس ين ص فحات لغ ت نام ه از چاپ بيرون آمد. روزنام ه کيهان چاپ لندن درباره دهخدا چني ن نوش ت :دهخدا پ س از س الها کار پيگي ر ،يک ي از غن ي ترين لغت نامه ها را به وجود آورد .ضرب المثل هاي پراکنده فارسي را با دقت و ممارست تمام گرد آورد و در چهار جلد زير عنوان " امثال و حکم " انتشار داد .فرهنگ فرانسه به فارسي را نوشت، ديوان شاعران برجس ته اي چون ناص ر خس رو ،مس عود س عد ،منوچهري ،س وزني و اب ن يمي ن را تصحيح و تنقيح کرد .در انديشه هاي ابوريحان بيروني به پژوهش پرداخت و حاصلش را در کتابي منتشر ساخت .و نيز آثاري از نويسندگان انديشمند اروپايي به فارسي بر گردانيد و از اين دست کارهاي بس يار ديگ ر ...ول ي مهمت ر از هم ه آ ن چ ه گفتي م ،دهخدا ب ا هم ه مشغوليتهاي خالص فرهنگ ي لحظ ه اي از مبارزه ب ا اس تبداد و همزادش واپس گرايي باز نايس تاد .مقاالت کوبنده و آتشين دهخدا در هفته نامه " صوراسرافيل " لرزه بر اندام خود کامگان و ياران آنان مي انداخت و واپس گرايان از س وي ديگ ر ب ه فرياد و فغان و تهدي د و تکفي ر واميداشت .روزنام ه براي او از جان عزيزت ر بود .روزنام ه بود ک ه فرياد او را از نابس اماني ه ا ،خش ک انديش ي ها و يک ه تازي ه ا ،باز م ي انديشه " تابانيد .هنگامي که پس از بمباران مجلس ،به پاريس و بعد به سويس رفت ،لحظه اي از ً قل م و روزنام ه " رهاي ي نياف ت و در تنهاي ي و فق ر و غرب ت انتشار ص وراسرافيل را از س ر گرفت .ب ه قول "ايرج افشار" " در کشورهاي بيگانه از گرسنگي نهراسيد و از ناماليمات نشکوهيد و از تالش و کوش ش ت ن نزد ...و ب ا ياري عالم ه محم د قزوين ي و کم ک هاي مادي و معنوي معاضدالس لطنه پيرنيا ( آن را ) با همان قطع و سبک و روش ...به چاپ رسانيد " ... ب ا انتشار شماره س وم در غرب ت دشواري هاي مال ي ،دهخدا را از پاي در آورد و ص وراسرافيل خاموش شد .ول ي مگر عشق او به قلم و روزنامه پايان مي گرفت؟ به استانبول که رفت ،روزنامه ديگري را به نام سروش بر پا کرد ،که آن نيز بيش از 15شماره نپاييد .پس از فروپاشي استبداد صغير ،دهخدا ،به ايران بازگشت و از س وي مردم شاي د خال ص تري ن مجل س مردم ي ب ه نمايندگ ي رفت .دهخدا در تمام ي مقاالت جدي و طن ز آمي ز خود گرفتاري ه ا و دردها و نابساماني هاي س ياسي و اجتماعي و فرهنگي جامعه را پيش مي کش د و آنها را زير ذره بين مي برد .جهل و ناداني اعتيادات ،خرافه ها ،زور و ستم خان ها و مالکان ،خيانت هاي بزرگان. ً ولي ً حمله او هميشه به سوي دو سر چشمه اصلي همه بدبختي هاي جامعه بر ميگردد :خودکامگي و لبه تيز واپسگرايي ،که هر يک پشتيبان آن ديگري نيز هست .چرا که اگر آن يک نباشد ،اين يک نيز از ميان بر مي خيزد .دهخدا و يارانش البته پيش از پاي نهادن در اين راه پر خطر ،تکليف خود و دشمنان را روشن ساخته بودند .عالمه دهخدا در بيوگرافي خود چنين مي نويسد :پدر من خانباباخان پسر آقا خان که او هم پسر مهر علي خان است ،که سپاهي بوده و سمت سر رشته داري داشته و از او شمشيرها و چند عدد نيزه و خنجر با دسته هاي عاج و پيراهني که دو بار تمام آيات قرآني در پشت و روي آن نوشته شده بر جاي مانده است .پدر م ن از زن اول فرزندي نداشت .در س ن کهول ت مادر مرا ب ه زن ي گرف ت ک ه م ن و برادران م يحي ي خان و ابراهيم خان و خواهرم از اين ازدواج م ي باشيم .پدرم دو ده خود را در قزوين فروخت و ب ه تهران آمد و در س نگلج اقام ت گزي د و در 9س الگي م ن پدرم درگذش ت و مادرم مرا در کن ف تربي ت خود گرفت .در حجره هاي مختلف علوم قديم را فرا گرفتم .معلمين من شيخ غالمحسين بروجردي و شيخ هادي نجم آبادي بودند. وصيت نامه عالمه دهخدا • به ورثه خود وصيت مي کنم که تمام فيش هاي چاپ نشده لغت نامه را که ظاهراً بيش از ي ک ميليون است و از الف ت ا ياء نوشت ه شده و يقينا ً يک کلمه ديگر بر آن نمي توان افزود به عزيزترين دوست من آقاي دکتر محمد معين بدهند که مثل سابق به چاپ برسد و اين زحمتي است جانکاه که اقال معادل نصف تاليف است. 4آبان - 1334علي اکبر دهخدا تاريخچه • اين اثر تأليف مرحوم علي اكبر دهخدا 1334 – 1258است. • فرهن گ لغ ت ب ه شمار نم ي آي د ،بلك ه عالوه بر كلي ه لغات فرهنگهاي خط ي و چاپ ي در بر دارنده هزاران لغت-تركيب-و كنايه و مثل مأخوذ از متون نظم و نثر و ديگر آثار علمي و ادبي است .اكثر لغات داراي شواه د مختل ف از متون نظ م و نث ر اس ت .خص وصيت ديگ ر لغ ت نام ه آوردن اعالم و اماكن است .دهخدا توجه وافري به بزرگان مبذول داشته و شرح احوال آنان را به گونه اي مبسوط در فرهنگ خود آورده است. • در دي 1324مجل س شوراي مل ي ب ا تص ويب قانون خاص ي هزين ه چاپ نخس تين جل د لغ ت نام ه دهخدا را در بودج ه قرار داد و وزارت فرهن گ س ابق و وزارت آموزش و پرورش را ب ه همكاري ب ا سازمان لغت نامه دهخدا مكلف كرد. • نخستين مجلد آن در سال 1325شمسي منتشر شد و كار انتشار آن گاه بي وقفه و گاه با وقفه ادامه يافت222.جلدي لغ ت نام ه دهخدا در س ال 1360انتشار يافت .عالوه بر دهخدا جم ع كثيري از دانشمندان و فضالي زمان در اي ن كار بزرگ شرك ت داشتند .پ س از درگذش ت مؤل ف ،تدوي ن آ ن ت ا 1345بر عهده دكتر معين بود و از آن به بعد تا پايان كار دكتر جعفر شهيدي نظارت آنرا بر عهده داشتند. • آخرين ويرايش موجود از آن در 14جلد منتشر شده است. • لغتنامه‌ای فارسی به تدوین مرحوم علی‌اکبر دهخدا که در سال ۱۲۹۵ هجری خورشیدی پی‌گذاری ش د و در س ال ۱۳۵ ۹ب ه پایان رس ید. دهخدا برای نوشت ن این لغتنام ه حدود دو میلیون یادداش ت از متون فارس ی فراه م آورد .شروع این پروژ ه ب ه دوران کودک ی او باز می‌گردد. • این لغتنامه که به عنوان یک دایرةالمعارف هم شناخته می‌‌شود دارای ۳۴۲۲۶۲مدخل در ۱۴مجلد است و توسط انتشارات دانشگاه تهران منتشر شده است. دامنه • دامن ه موضوع ي لغ ت نام ه دهخدا،گس ترده بوده و تمامي موضوعات را دربر مي گيرد. نظم • نظم لغت نامه دهخدا ،الفبايي مي باشد. سايتهاي تاريخ و باستان شناسي علوم انساني