مزاج ها

صفحه 1:


صفحه 2:
‎a 2‏ 7ه ‎pd‏ لسر مدع ل طوس لاسي 1 > داردو شامل هفت جزء است ‎‘Ele A eS 221 ‏كا‎ ‎ 

صفحه 3:
۰ . مزاج در لغت به معنی در هم آمیختن است و در طب سنتی مفهرم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه ی در هم 7 آميختن اركان با يكديكر و فعل و انفعال آنها به وجود مى آيد ‎٠‏ از دیدگاه طب سنتی هر جسم مرکبی از ترکیب چهار رکن تشکیل شده و آنچه این اجسام را از هم متفاوت می كند 4 اختلاف مقدار این عناصر در آنهاست , * مزاج در كل به © مزاج اصلى(ذاتى) تقسيم مى شوند که ممکن است بر حسب شرایط محیطی و خاص مثل فصل » سن » جنسيت و مكان زندكى تحت تأثیر قرار بگیرند(مزاج اکتسابی) 277 © اكر بدن انسان از مقادير متناسب خاكء آب ؛ هوا و آتش عنصرى تركيب شده باشد مزاج معتدل به وجود مى آيد و اكر 3 :2 . يك يادو ركن برترى داشته باشندء مزاج های دیگر به وجود می آيد مزاج يا مفرد است يا مركب منظور از مزاج مغرد اين است كه تنها يك كيفيت مشترك بين دو ركن غلبه بيدا كرده و در تتيجه نوع مزاج بر أساس ‎a‏ خض أن كيت مشقخص مى شود 

صفحه 4:
‎a ee Ae ۰‏ را ‎٠‏ گوهر یکدیگر اثر کنند آنرا استحالت گویند» و بدین استحالت قوت هر ۱ دو شکسته شود و صورتی و طبیعتی میانه پدید آید آنرا مزاج گویند. ۰ . ۰ و هر گاه که از این چهار صورت که با یکدیگر بازکوشند و با ‎20٠7‏ یکدیگر برآیند و از دو دیگر یکی قوی تر آید مزاج اندر آندو که برابر آینده معتدل باشد و اين دو که یکی قوی تر اید مزاج را بدین» قوی تر باز خوانند. وه مثلا اگر در سردی و گرمی معتدل آید و خشکی بر تری غلبه کند 4 كويند مزاج خشک است. ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 5:
سر ‎Soe et‏ | نس * 7 ۹ 7 * ۳7 ۳5 * * خشک * * گرم و خشک(صفراوی) گرم و تر (دموی) * سرد و تر(بلغمی) سرد و خشك (سوداوى) * 

صفحه 6:
جنين انسان حرارت و رطوّكت غريزى را كه مايه حيات هستند حين انعقاد نطفه از بدر و مادر كسب مئ 7 كند. هر جه ميزان اين حرارت و رطوبت بيشتر باشد طول عمر آن شخص بيشتر خواهد بود.دوران حيات . ‎cule 1‏ اساس به جهار مرحله اصلى تقسيم مى شود: * . - نخست مرحله رشد که از بدو تولد تا 00 سالگی است. در اين مرحله بدن بيوسته در حال رشد است و میزان حرارت و * ٍ رطوبت أن بالاست,در اين مرحله اختلال رشد به علت به هم خوردن تعادل حرارت و رطوبت است. 13 - بين 600 تا (60 سالكى مرحلهدى جوانى است كه على آن رطوبت غريزى به آرامى از دست مى رود و مزاج به سمت كرمي و خشکی می رود.. در آين مرحله فرد مستعد بی خوابی و اضطراب است. مرحله ی میانسالی یمنی از 00 تا (0© سالكى را دوران جاقتادكى مى كويند كه در آن قواى بدن به تدريج تحليل می روند. در اين دوره حرارت غريزى افت مى كند و مزاج به سمت سردى و خشكي مى رود. انسان در اين دوران مستعد بيمارى هلى . سوداوى مانند بوسیر؛ واریس و آقبزدگی می شود. -— مرحله ی پیری با ظهور ضعف شديد در وا همراه است و از 000 سالگی آغاز می شود. ما ان راد سرد رات لد" بیشتر حکما معتقدند كه در سن كهولت مزاج فرد متغير و تابع شرايط محيط و رزيم غذایی 

صفحه 7:
‎٠‏ فصول مختلف هم روى بدن تأثير مى كذارند و تغییراتی ایجاد می کنند. - فصل بهار گرم و تر است. در اين فصل افرادی که مزاج گرم و تر دارند(دموی) خصوصاً اگر در سن رشد هم باشند » مشکلات بیشتری خواهند داشت. — فصل تابستان گرم و خشک است؛ بنابراین علایم گرمی و خشکی (صفراوی) که در سن جوانی هم هستند تشدید می شود. 4 - فصل پاییز سرد و خشک است. این فصل اوج بروز بیماری های پوستی مانند اگزما و ترک لبهاست و بيمارى هاى فكرى شيوع بیشتری پیدا می کند. - فصل زمستان سرد و تر و زمینه ساز تشدید یا بروز بیماری های بلغمی است. ‎ ‎ ‎ 

صفحه 8:
۰ مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشك تر است. خانم ها بيشتر از آقايان دچار بیماری 7 های بلغمی مانند ورم و درد مفاصل مى شوند. کلم كود «عؤنث سرووتر يمور 

صفحه 9:
7 .۰ مکان های مختلف تأثيرات متفاوتى در مزاج افراد دارد و مزاج افراد هر منطقه نيز به 21 ” جغرافياى آنجا وابسته است. ۱ - مزاج مناطق كوهستائى سرد و خشك است و جوانان بامزاج گرم در فصل تابستان بهتر است به ۰۰ ۸ . ‎١‏ بلاق بروند. 3 — مزاج مناطق بیابانی گرم و خشک است. ‎٠‏ - مزاج مناطق كنار دريا سرد و تر است. ‎ 

صفحه 10:
قلب گرم ترین و خشک ترین عضو است زیرا قلب تنها عضو همواره در حال رکت ولازمه ی حرکت زياد حرارت و خشکی زید است. مر رونت وی با مر 2 دچار تجمع چربی و پدیده ی چاقی می شوند. مغز هم سرد و تر آفريده شده است تا به علت ورود أطلاعات فراوآن نجار غلبه ى خشكى و كرمى لشود. بوست به ويزه بوست دست و انكشتان معتدل ‎AS‏ 

صفحه 11:
)© نشانه‌های کلی مزاج ‎1١‏ ملمس ۲ گوشت و چربی (هیکل یا سحنه) ۴ مو ۱ ۴ رنگ بدن ۵ ۶ ۷ ۸ 4 ‎٠‏ خواب و بيدارى . جكونكى افعال صادر شده از بدن ‎٠‏ كيفيت مواد دفعى بدن .. حالات نفسانى بزركى و كوجكى اعضاء . جكونكى تأثيريذيرى از كيفيات جهاركانه ‎ ‎ 

صفحه 12:
اين نشانه یکی از مهمترین ابزار تشخیص میزان گرمی و سردی و همچنین رطوبت و خشکی بدن است. ملمس می‌تواند مربوط به محل ضایعه یا عضو بیمار و *, یامربوط به وضعیت کلی بدن باشد. احساس نرمی هنگام لمس دلیل بر رطوبت, احساس سفتی دلیل بر خشکی مزاج؛ احساس حرارت هنگام لمس نشانه گرمی و احساس سرما دلیل سردی مزاج است. برای تشخیص صحیح از طریق ملمس» پزشک و بیمار باید شرایط خاص داشته باشند. 

صفحه 13:
7 ۲ هيكل: اتدازة ‎iby gs YSIS SOc a us‏ 1 الف: هیکل‌های مینیاتوری یا لاغر که شامل مزاج‌های گرم‌وخشک و سردوخشک " می‌باشند زیرا خشکی مانع رشد می‌شود. ب: هیکل‌های درشت و حجم‌دار که بعضی با غلبة چربی بر بدن همراه هستند كه ‎٠7‏ اينها معمولاً داراى مزاج سرد و تر هستند و برخى عضلانى ' مىباشند كه اين افراد ‎٠.‏ معمولاً داراى مزاج كرم و تر هستند زيرا از شرايط لازم برای رشد. رطوبت و حرارت است و فردى كه مزاج كرم و تر دارد درشت هيكل مىشود. به‌عبارت دیگره می‌توان گفت که زیادی گوشت و چربی دلالت بر رطوبت و کمی آنها دلالت بر یبوست و خشکی می‌کند, 

صفحه 14:
رس نف ۳.مو: سرعت رشد مو نشانة خشکی است" و اگر این سرعت خیلی زیاد باشد نشانه توأم بودن حرارت و خشکی است. زیادی مو بر حرارت دلالت می‌کند و رطوبت باعث کاهش سرعت رشد مو و تنکی و نازکی آن می‌شود. به طور کلی زیادی, ضخامت مجعد بودن و سیاهی مو بر گرمی و خشکی مزاج دلالت دارد و بر عکس آنها کمی؛ نازکی صافی و سفیدی مو بر برودت و رطوبت مزاج دلالت می‌کند. 

صفحه 15:
دقت کافی در تشخیص رنگ‌ها مبذول شود. رنگ سفید (شبیه به رنگ مهتاب) نشانه غلبك بلغم است. رنگ سرخ دليل غلبه دم يا كرمى مزاج است. 00,1 رنك زرد (رنك آفتابى) نشانه غلبةُ صفرا يا كرمى مزاج و يا كم خونى مىباشد. رنك تيره يا كمودت جهره نشانه غلية سودا و یا کم خونی می‌باشد. 1 رنك سرخ و سفيد در فرد معتدل ديده مىشود. 3 بايد توجه داشت كه رنگ بدن حالت مطلق ندارد و تحت تأثیر عوامل محیطی" و مواردی مثل بیماری اعضای مختلف بدن تغییر می‌کند. 

صفحه 16:
“Bae. 5 ‏یکلا‎ ۵ خواب و بیداری: اعتدال در خواب و بیداری نشانه اعتدال مزاج خصوصاً اعتدال در مغز است. رطوبت و برودت باعث پر خوابی می‌شود. به همین علت افراد با مزاج تره : به خواب بیشتری نیاز دارند. خشکی و حرارت موجب بیداری (کم‌خوابی) است. نکته: در حالت مزاج عارضی و سوءمزاج» صفراوی‌ها بیشترین مشکلات خواب را 7 دارند؛ هم دیر خوابشان می‌برد و هم زود از خواب می‌پرند. سوداوی‌ها نیز در درجه بعد دچار مشکل خواب هستند. این‌گونه افراد. در خواب رفتن مشکل دارند و معمولا خوابشان سبک می‌باشد. در اشخاص کم خواب مثل افراد صفراوی و سوداوی, بسته به شرایط می‌توان از مرطبات مانند کاهوء دوغ بی‌چربی» آب اناره آب لیمو شیرین. ماءالشعیر و خاکشی استفاده كرد. 

صفحه 17:
۶ چگونگی افعال صادر شده از بدن: صحیح و کامل بودن افعال دلیل بر کمال صحت بدن است:و ايجاد مرضء مستلزم غير طبيعى بودن أفعال أست. افزايش سرعت افعال نشانة حرارت مزاج است. به‌عنوان مثال سرعت رشد بدن و سرعت رویش مو و دندان دلیل حرارت هستند و همچنین توأم بودن افعال با اضطراب و تشویش هم بر حرارت مزاج دلالت می‌کنند ولی بر عکس هرگاه ضعف و سستی و کندی در افعال دیده شود نشانه سردی مزاج است. 

صفحه 18:
۷ کیفیت مواد دفعی از بدن: اجابت مزاج طبیعی آن است که به ازای هر بار مصرف " غذاء یک بار دفع انجام شود. حرارت و خشکی موجب کاهش اجابت مزاج می‌شوند بنابراین معمولاً در افراد صفراوی یبوست دیده می‌شود. گرمی مزاج و غلبة صفرا يا خون باعث مىشود مواد دفعى شامل ادراره مدفوع. 7 منى و عرقء داراى بوى تند و ير رنك باشند و عكس اين نشانهها بر سردى مزاج 

صفحه 19:
~ ۵ NG ‏هه‎ ۸ حالات نفسانی: قدرت و بلندی صداء سرعت و پیوستگی کلام. زود عصبانی شدن و سرعت حرکت. نشانة حرارت مزاج هستند. افراد گرم و خشک که حرارت زیادی . hail دارند. معمولاً تندخو بوده و زود عصبانی می‌شوند. این افراد بی‌قراره تند و تیز پُرکار و فعال هستند و نیز حافظة خوبی داشته و از قدرت تجزیه و تحلیل بالایی ‎٠‏ برخوردارند. صاحبان مزاج سرد و خشک در اوج ثبات بوده و کارها را به آرامی و . بدون عجله انجام می‌دهند. اين افراد معمولا درون‌گرا بوده و کمتر با دیگران می‌جوشند و مستعد افسردگی هستند. اشخاص سرد و تر حافظه خوبی ندارند. خوابآلود. صبور و خونسرد هستند. افراد گرم و تر شجاع. جسور و خونگرم هستند و به خوبی با دیگران ارتباط برقرار می‌کنند. 

صفحه 20:
:7 بزرگی و کوچکی اعضاء: بزرگ و وسیع بودن قفسه سینه. مشخص بودن عروق؛ عظیم بودن نبضء بزركى دست و يا و مشخص بودن كامل مفاصل دلالت بر , . خرارت مىكنند و علائم معكوس نشانة برودت مزاج است. ١٠.جكونكى‏ تأثيريذيرى از كيفيات جهاركانه: سرعت تأثیرپذیری از هركدام از کیفیت‌های چهارگانه یعنی حرارت. برودت. رطوبت و یبوست دلیل بر غلبة همان ‎a‏ کیفیت است. به عنوان مثال. اگر بدن نسبت به گرما سریعاً دچار انفعال شود نشانة 3 & گرمی مزاج می‌باشد. 

صفحه 21:
گرمی om نشانههاى بالينى تغییر مزاج دماغ سرخی رو و چشم رشد سریع موهای سر در دوره نوزادی طاسی سر در پیری سردرد در ثر آتاب و غذا و نوشیدنی‌های گرم خواب سیک رک ولی متفیر در رأی از رأی‌ها و صافی موهای سر و بدون شکستگی رنگ رو مایل به زردی و سفیدی مشکل پیدا کردن با هوای سرد و غذا و نوشیدنی سردی‌بخش شیوع بیشتر زکام و نزله ترشحات دماغی زیاد زود بگرده) باریک بودن رگهای چشم (سرخی در چشم دیده نمی‌شود) | خواب ‎Js‏ و ‎ok‏ 

صفحه 22:
عدم وجود ترشحات از دماغ تیز و قوی بودن حواس پنجگانه خواب کم مجعد بودن موهای سر و طاسی سریع مطالب علمی را به کندی یاد گرفته اما در صورت یاد گرفتن خوب نگه می‌دارد کندی حواس پنجگانه ترشحات بسیار زیاد دماغی خواب سنگین و زیاد مطالب علمی را به کندی یاد گرفته و زود هم فراموش می‌کند تغییر سریع رأی موها دیر رشد می‌کند و دیرتر نیز طاس می‌شود. بده آم و زجی طیب منتی و تا 

صفحه 23:
كيقيت غالب تشانه‌هایبلینی ‎in ett‏ قلب تنفس و نبض عظيمء سريع و متواتر شجات عرض" .| نعط فرخز وعدم كنات اب زدگی و زود خشمی در صورت تشدید گرمی سينه بهن" و حاوى موهلى زياد تنفس و نبض صغير و متفاوت بددلی كسالت در انجام كارها "som اسينه بدون مو يض صلب شخص آرام بوده ولى اكر خشمكين شود به آسانى آرام نمى كيرد لجبازی انب ترم از هركارى سريعاً متغير شده. زود خشمگین و زود نیز برطرف مىشود. 

صفحه 24:
کیفیت غالب ot سردی نشانه‌های بالینی تغییر مزاج جگر (کید) گشادی وریدها تولید صفرای زياد. گرمی خون و اندم‌ها! تولید ید سود در مياتسالى موهای زیاد بر روی شکم (مخصوصاً سمت راست) تنكى و باريكى وريدها کمی رطوبت داخل وریدها سردی خون و اندام‌ها عدم وجود مو در شكم غلظت و کمی خون صلات وریدها خشكى بدن وریدهای نرم ترى زياد خون اترمى لندامها؟. 

صفحه 25:
سردی نشانه‌های بالینی تغیبر مزاج معده هضم خوب غذا فساد غذای سریع الهضم و ایچاد سردرد ترش شدن غذا در معده و ایجاد آروغ ترش تمایل به غذاهای سرد و بدتر شدن با آن تشنگی بسیار! تمایل به غذاهای خشک و بدتر شدن با مصرف زیاد آنها تشنگی کم تمایل به چیزهای تر 

صفحه 26:
كيفيت غالب گرمی سردی نشانه‌های بالینی تغییر مزاج چشم حرکت سریع چشم مشخص بودن رگهای چشم سرخی چشم عکس علائم گرمی چشم کوچکی چشم خشکی چشم و عدم اشک و ترشحات کمتر بودن درد چشم نازکی رگ‌های چشم بزرگی چشم ترشحات زياد اشک معتدل 

صفحه 27:
حکم آن یاری کند وقت علاج يا حكيم آرد جدا يا در كنار با بسودن مى توان دركش كنى رستنی» جنبیدنی یا در مکان از مزاج مفرد آن را آیتی سردی از خاک است و طبع آب راست از تری پرسی در ابر است و در آب در جهان باشد مر او را انتلاف جمع آيد تا نباشد در تضاد وصف آن با ركن غالب شد به دست جمع جار لست از براى امتحان هست قانون يا تراز و امتحان كر يكى خارج شود از اختيار بل تساوى نيست ديكر برقرار ياكه خاك و آب آيد در ميان هر جه ما كفتيم باشد اصطلاح من نياوردم در اينجا تازه واج و بعد از اين كويم تورا علم مزاج از مزاج ار پرسیم باشد چهار خشکی و گرمی و سردی و تری یافت می گردد در ارکان و زمان اسطقس را هست حد و غایتی قوه ی گرمی در آتش یا هواست قوه ى خشكى در آتش يا تراب ‎١‏ ‏اين عناصر را که باشد اختلاف 14 فرق دارد تا نباشد اتحاد غير عنصر دان مركب هر جه هست معتدل كان هست قانون و نشان در هم آميزد به يك ميزان در آن اين تعادل مى نماند برقرار نی که تن خالی بگردد زين جهار طبع غالب را تو یا زآتش بدان يا بكيرد طبع نسبت از رياح چون رساندم قول خود تا نه مزاج ‎iG‏ ب ا ‎ 

صفحه 28:
نیست راهی چون از آن یابم خروج از زمان گویم من از قدر و بروج در بهاران نوبت جوش دم است در زمستان چیرگی با بلغم است موسم پاییز تن سودایی است. فصل تابستان بدن صفرایی است چون که با مصداق آن گردد قیاس درک می گردد مزاجش با حواس خشکی و گرمی از آن یابد ظهور هر چه باشد تلخ وشیرین » تند و شور هست اگر گس یا که دبش و قابض است خشک و سرد است آنچه ترش و حامض است ; طبع آن را معتدل ده اختصاص آیکی شد یا نبودش طعم خاص ۶ ; سرد و تر در خوش كوار بى مَرّست هر جه جربى دارد آن كرم و ترست 14 : مزاج سنين هر وعودى كيس عا راعقق مختلف در مزاجش اختلاف آيد به سال در حرارت هر دو را يكسان بدان كرمى كودك بود همجون جوان طبع کودک را تری گر سیره است ليك خشكى در جوانى جيره است ‎J‏ وقت پیری مثل آن یا بدتر است در میانسالی چو سردی برتر است طبع پیران خام وبس متغیر است بر مزاج هر دو خشکی مهتر است مزاج جنسيت ال ل طبع خشك و كرم باشد در ذكور ار 5 : : گرقیه جوز شق طب منتى هنا 

صفحه 29:
در بیان رنگ ها - رنگ پوست طبع سرد و تر مر او را همرهی است گر بدن را تازگی وفربهی است لاجرم طبعش به خشکی رو نمود استخوانی ظاهر و لاغر چو بود يس بدان »گرمی به او انباز شد گر عروق او درشت و باز شد طبع سردى كيردش اندر ميان ور به ظاهر شد عروقش ضد آن معتدل باشد طبیعت بی مقال جون كه ظاهر شد ميان اين دو حال مزاج مكان ها بهر تأثيرى كه دارد هر مكان رنك را مبناى سنجش تو ندان يس سيه كردد جلود مردمان كرم باشد جون ديار زنكيان روشن و باريك باشد همزمان سرد اسلاو است و جلد مردمان مى شوى از هر مزاجى باخبر هفت اقلیم ار كه آرى در نظر رنك را بر طبع » تو پیرو شمار معتدل باشد جو اقليم جهار تیره و مات است اگر » سودایی است زرد كندمكون بُوَده صفرايى است گر سفید عاجی است از بلغم است آدمی را سرخی از فرط دم است اعتدال شخص گردد برقرار چون سفید و سرخ آمد در کنار رنگ موی سر در سیه مو طبع گرم آید پدید سرد باشد طبع فرد مو سپید سرد ناقص را تو در بوری بجو نسبتاً گرم است طبع سرخ مو بوری و سرخی کند چون همدمی معتدل باشد مزاج آدمی 

مبانی طب سنتی ایران مزاج ها تهیه کننده :دکتر مجید نیمروزی برگرفته از کتاب پزشکی در فرهنگ و تمدن اسالمی امور طبیعیه • امور طبیعیه اموری هستند که به وجود آمدن و تعادل انسان به آنها بستگی دارد و شامل هفت جزء است ارکان امزاج اخالط اعضا ارواح قوا افعال مزاج ها (امزجه) • مزاج در لغت به معنی در هم آمیختن است و در طب سنتی مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه ی در هم آمیختن ارکان با یکدیکر و فعل و انفعال آنها به وجود می آید • از دیدگاه طب سنتی هر جسم مرکبی از ترکیب چهار رکن تشکیل شده و آنچه این اجسام را از هم متفاوت می کند اختالف مقدار این عناصر در آنهاست • مزاج در کل به 9مزاج اصلی(ذاتی) تقسیم می شوند که ممکن است بر حسب شرایط محیطی و خاص مثل فصل ،سن ،جنسیت و مکان زندگی تحت تأثیر قرار بگیرند(مزاج اکتسابی) • اگر بدن انسان از مقادیر متناسب خاک ،آب ،هوا و آتش عنصری ترکیب شده باشد مزاج معتدل به وجود می آید و اگر یک یا دو رکن برتری داشته باشند ،مزاج های دیگر به وجود می آید • مزاج یا مفرد است یا مرکب • منظور از مزاج مفرد این است که تنها یک کیفیت مشترک بین دو رکن غلبه پیدا کرده و در نتیجه نوع مزاج بر اساس خواص آن کیفیت مشخص می شود • هر گاه که صورت دو رکن با یکدیگر باز کوشند و هر یک اندر گوهر یکدیگر اثر کنند آنرا استحالت گویند ،و بدین استحالت قوت هر دو شکسته شود و صورتی و طبیعتی میانه پدید آید آنرا مزاج گویند. • و هر گاه که از این چهار صورت که با یکدیگر بازکوشند و با یکدیگر برآیند و از دو دیگر یکی قوی تر آید مزاج اندر آندو که برابر آیند ،معتدل باشد و این دو که یکی قوی تر اید مزاج را بدین قوی تر باز خوانند. • مثالً اگر در سردی و گرمی معتدل آید و خشکی بر تری غلبه کند گویند مزاج خشک است. جدول : 2انواع مزاج غیر معتدل ،ستاره نشان دهنده ی افزایش عنصری خاص است. مزاج سن • جنین انسان حرارت و رطوبت غریزی را که مایه حیات هستند حین انعقاد نطفه از پدر و مادر کسب می کند .هر چه میزان این حرارت و رطوبت بیشتر باشد طول عمر آن شخص بیشتر خواهد بود.دوران حیات بر این اساس به چهار مرحله اصلی تقسیم می شود: – – – – نخست مرحله رشد که از بدو تولد تا 30سالگی است .در این مرحله بدن پیوسته در حال رشد است و میزان حرارت و رطوبت آن باالست.در این مرحله اختالل رشد به علت به هم خوردن تعادل حرارت و رطوبت است. بین 30تا 40سالگی مرحله ی جوانی است که طی آن رطوبت غریزی به آرامی از دست می رود و مزاج به سمت گرمی و خشکی می رود ..در این مرحله فرد مستعد بی خوابی و اضطراب است. مرحله ی میانسالی یعنی از 40تا 60سالگی را دوران جاافتادگی می گویند که در آن قوای بدن به تدریج تحلیل می روند. در این دوره حرارت غریزی افت می کند و مزاج به سمت سردی و خشکی می رود .انسان در این دوران مستعد بیماری های سوداوی مانند بواسیر ،واریس و افسردگی می شود. مرحله ی پیری با ظهور ضعف شدید در قوا همراه است و از 60سالگی آغاز می شود .مزاج این افراد سرد و تر است.البته بیشتر حکما معتقدند که در سن کهولت مزاج فرد متغیر و تابع شرایط محیط و رژیم غذایی است. پیری 60سالگی به بعد سرد و تر جاافتادگی 40تا 60 سالگی جوانی 30تا 40 سالگی خشک گرم و سرد و خشک جدول -3مزاج افراد در سنین مختلف رشد تولد تا 30سالگی سن گرم و تر مزاج مزاج فصل ها • فصول مختلف هم روی بدن Tتأثیر می گذارند و تغییراتی ایجاد می کنند. – فصل بهار گرم و تر است .در این فصل افرادی که مزاج گرم و تر دارند(دموی) خصوصا ً اگر در سن رشد هم باشند ،مشکالت بیشتری خواهند داشت. – فصل تابستان گرم و خشک است؛ بنابراین عالیم گرمی و خشکی (صفراوی )Tکه در سن جوانی هم هستند تشدید می شود. – فصل پاییز سرد و خشک است .این فصل اوج بروز بیماری های پوستی مانند اگزما و ترک لبهاست و بیماری های فکری شیوع بیشتری پیدا می کند. – فصل زمستان سرد و تر و زمینه ساز تشدید یا بروز بیماری Tهای بلغمی است. زمستان پاییز تابستان بهار فصل سرد و تر سرد و خشک گرم و خشک گرم و تر مزاج جدول :4کیفیت فصل های مختلف مزاج جنس • مزاج مردان نسبت به زنان گرم تر و خشک تر است .خانم ها بیشتر از آقایان دچار بیماری های بلغمی مانند ورم و درد مفاصل می شوند. طبع خشک و رگم باشد رد ذکور رد مؤنث رسد و رت یابد ظهور مزاج مکان ها • مکان های مختلف تأثیرات متفاوتی در مزاج افراد دارد و مزاج افراد هر منطقه نیز به جغرافیای آنجا وابسته است. – مزاج مناطق کوهستانی سرد و خشک است و جوانان بامزاج گرم در فصل تابستان بهتر است به ییالق بروند. – مزاج مناطق بیابانی گرم و خشک است. – مزاج مناطق کنار دریا سرد و تر است. سرد تر خشک مزاج اعضا گرم + قلب + شریان + ورید + + خون + + کبد + + گوشت + + کلیه + + طحال + + مو = + استخوان + + غضروف = + زردپی و وتر + + عصب + + چربی + + نخاع و مغز • اعضای مختلف بدن انسان از نظر ترکیب نسبی ارکان با هم متفاوتند.علت این تفاوت در وظیفه و عملکردی است که بر عهده ی آنهاست. – – – – – – قلب گرم ترین و خشک ترین عضو است زیرا قلب تنها عضو همواره در حال حرکت والزمه ی حرکت زیاد حرارت و خشکی زیاد است. کبد گرم ترین و ترترین عضو است زیرا مهم ترین عامل رشد و تغذیه ی بدن است. استخوان سردترین عضو است و غلبه ی خاک عنصری باعث سخت بودن و ثبات می شود. چربی سرد و تر است و افرادی که کم فعالیت می کنند دچار تجمع چربی و پدیده ی چاقی می شوند. مغز هم سرد و تر آفریده شده است تا به علت ورود اطالعات فراوان دچار غلبه ی خشکی و گرمی نشود. پوست به ویژه پوست دست و انگشتان معتدل ترین عضو است. جدول :5تفاوTت مزاج های مختلف بدن انسان رنگ بدن خواب و بیداری کیفیت مواد دفعی از بدن حاالت نفسانی علم مزاج حکم آن یاری کند وقت عالج یا حکیم آرد جدا یا در کنار با بسودن می توان درکش کنی رستنی ،جنبیدنی یا در مکان بعد از این گویم تو را علم مزاج از مزاج ار پرسیم باشد چهار خشکی و گرمی و سردی و تری یافت می گردد در ارکان و زمان از مزاج مفرد آن را آیتی سردی از خاک Tاست و طبع آب راست از تری پرسی در ابر است و در آب در جهان باشد مر او را ائتالف اسطقس را هست حد و غایتی قوه ی گرمی در آتش یا هواست قوه ی خشکی در آتش یا تراب این عناصر را که باشد اختالف جمع آید تا نباشد در تضاد وصف آن با رکن غالب شد به دست جمع چار اTست از برای امتحان هست قانون یا تراز و امتحان گر یکی خارج شود از اختیار بل تساوی نیست دیگر برقرار یا که خاک و آب آید در میان هر چه ما گفتیم باشد اصطالح من نیاوردم در اینجا تازه واج فرق دارد تا نباشد اتحاد غیر عنصر دان مرکب هر چه هست معتدل کان هست قانون و نشان در هم آمیزد به یک میزان در آن این تعادل می نماند برقرار نی که تن خالی بگردد زین چهار طبع غالب را تو یا زآتش بدان یا بگیرد طبع نسبت از ریاح چون رساندم قول خود تا نه مزاج مزاج زمان ها نیست راهی چون از آن یابم خروج در بهاران نوبت جوش دم است موسم پاییز تن سودایی است از زمان گویم من از قدر و بروج در زمستان چیرگی با بلغم است فصل تابستان بدن صفرایی است چون که با مصداق آن گردد قیاس خشکی و گرمی از آن یابد ظهور هست اگر گس یا که دبش و قابض است طبع آن را معتدل ده اختصاص سرد و تر در خوش گوار بی َم َزست درک می گردد مزاجش با حواس هر چه باشد تلخ وشیرین ،تند و شور خشک و سرد است آنچه ترش و حامض است آبکی شد یا نبودش طعم خاص هر چه چربی دارد آن گرم و ترست مزاج سنین مختلف در مزاجش اختالف آید به سال گرمی کودک بود همچون جوان لیک خشکی در جوانی چیره است در میانسالی چو سردی برتر است بر مزاج هر دو خشکی مهتر است هر وجودی ،کآدمی ما را مثال در حرارت هر دو را یکسان بدان طبع کودک را تری گر سیره است وقت پیری مثل آن یا بدتر است طبع پیران خام وبس متغیر است مزاج جنسیت در مؤنث سرد و تر یابد ظهور طبع خشک و گرم باشد در ذکور بیان ظاهر در بیان رنگ ها -رنگ پوست گر بدن را تازگی وفربهی است استخوانی ظاهر و الغر چو بود گر عروق او درشت و باز شد ور به ظاهر شد عروقش ضد آن چون که ظاهر شد میان این دو حال طبع سرد و تر مر او را همرهی است الجرم طبعش به خشکی رو نمود پس بدان ،گرمی به او انباز شد طبع سردی گیردش اندر میان معتدل باشد طبیعت بی مقال مزاج مکان ها رنگ را مبنای سنجش تو ندان گرم باشد چون دیار زنگیان سرد اسالو است و جلد مردمان هفت اقلیم ار که آری در نظر معتدل باشد چو اقلیم چهار زرد گندمگون ب َُود ،صفرایی است آدمی را Tسرخی از فرط دم است چون سفید و سرخ آمد در کنار بهر تأثیری که دارد هر مکان پس سیه گردد جلود مردمان روشن و باریک باشد همزمان می شوی از هر مزاجی باخبر رنگ را بر طبع ،تو پیرو شمار تیره و مات است اگر ،سودایی است گر سفید عاجی است از بلغم است اعتدال شخص گردد برقرار رنگ موی سر در سیه مو طبع گرم آید پدید سرد ناقص را تو در بوری بجو بوری و سرخی کند چون همدمی سرد باشد طبع فرد مو سپید نسبتا ً گرم است طبع سرخ مو معتدل باشد مزاج آدمی