صفحه 1:

صفحه 2:
مسیحیت بعداز حضوت کیسی لع کاری مشترک از : اسدیان؛ بيات باراهنمایی استاد محترم : جناب آقای دکتر مجتبوی کارشناسی امورتربیتی بهار88

صفحه 3:
تحولات مذهبی عیسوی در نزد مسیحیان قرن اول حوادثى كه بعد از شهادت عیسی اتفاق افتاد بیش از آنچه در ایام عمر او روی داد اهمیت دارد. البته سرگذشت زندگی و تعالیم و مواعظ ‎Atha ta‏ افکار ایشان قیمت بسیار داشت, ولی مسئله قيام او از ميان اموات معنى و ارزشی عالیتر و والاتر دارد, یعنی او را خداوند صاحب حيات و مبقی ارواح و رابطه وحدت روحانی مابین ایشان با خداوند یا پدر اسمانی دانستند.

صفحه 4:
عصر رسولان قیام قدیمی ترین زوایتن که در باب ظهور عیسی بعد از قیام او به ما رسبده است آن است 5 تارف نقلآنموده. وی در حدود سال 52 ملادی به کلیسایی که در شهر کورنت), : ‏ین نوشته است‎ bot ‏كر‎ Pe «الان ای ترادران شما را از انجیلی که به شما بشارت دادم اعلام مي نمایم +.به ‎pes area‏ را که به نشبا بشارت دادم محکم نگاه دارید ... زيرا كه ../ مسلح را ‏07 وراه کناهان ما رد و ایتکه مدفون شد و در روز سیم بر جست ‎LES‏ ‏برخاست و اینکه به کیفا ظاهر شد که بیشتر از ایشان تا امروز باقی هستند اما بعضی ‏حَوَابِيْدة الذ. ا آن ابس به عقوت ظاهر شد و بعد به جميع رسولان و آخر از همه يراهن" ‏مثل طفل سقط شده ظاهر كرديد... و ‏كفت :(من در بد زمانى به جهان آمدم)». ‏قدماى عيسوى مرك را به خفتن تا روز رستاخيز تعبير كرده اند. ‏تکته جالب توجه در کلام بولس جوازی که بعدا می گوید, ‎gal‏ است كه 4 ‎fg PLS gl las]‏ ‏صعود عیسی با پیکر روحانی بوده است و نه با بدن جسمانی و مادی....» این خلاف قیده دیگر اصحاب کلیساست که صعود عیسی را با پیکر جسمانی مي دانستند وحتی‌با ‏نظر لوقا و یوحنا نیز متغایر بود. ‎

صفحه 5:
قیام (یا صعود) مسیح حواریان را معتقد ساخت که عیسی از مردگان برخاسته ۳۲ فا دیگز بنوار بر ابزهاء رجعت خواهد کرد. اکثر شاگردان که تمد آنها در آن وقت ‎a‏ يكصد و بيست تن مى رسيد جليل را ترك كرده به سوى آورشلیم رهسپار شدند و در آنجا در غرفه ای بزرگ برای نماز و مشورت اک و ‎ESI‏ سار زسولان آمده است که مریم مادز عسشف اه برادرانش نیز در آن جماعت بودند و حواریان خود پیشوایان آن گروه بودند. نزد این مسیحیان صدر اول, قیام مسیح اثبات حقانیت انجیل بود و هبوط روح ال ور ‎a) ablay‏ آنها اطمیبان قلبما بخشید که اهماز) یرو 22 ۲ دزیر ایشان! ییعوز بود در آنها نیز اطاهر تتلخم ابقله ۸ ار 1 سارك خی دز ‎bb‏ الحشاش) 10555 ‎AI LLIAELS (SUES)‏ وعظ و تبلیغ در کوی و بازار شروع کردند, همانجایی که مخالفان چند هفته پیش, عیسی را گرفته به صلیب آويختند.

صفحه 6:
دو جيز سبب شد که کلیسیای اورشلیم پایدار بماند و به کلی نابود نشود. نخست آنکه حواریان همه پیروان پیشوایی غایب و متوفا بودند و مخالفین انتظار داشتند که به مرور زمان شوق و ‎ne‏ ان کنات شود دوم آنکه ایشان ظاهرا تمام روم و آداب شریعت يهود را رعایت می کردند و همه روزه مرتبا به معبد رفته, ‎oul‏ موسى را مانند دیگر بهودیان احترام می نهادند. تنها چیزی که ایشان را از دیگر یهودیان امتیاز می داد آن بود که اعتقاد داشتند که عیسی همان مسیح موعود یی کدی کنیس لاك ‎as sll hn)‏ ظهور او را شارت داده اند و عن قريب يسر انسان بار دیگر ب به جهان خواهد آمد.

صفحه 7:
کلیسای قدیم(150-50 میلادی) بولس حواری را میتوان دومین بانی کلیسای مسیح لقب داد. چه قبل از 1115 كز بود اند كه رحمت ها كشيدند و دین مسلیع ارارتا لام ۲ افگتدرید و رم انتشار دادند. علاوه بر حواریان ناما 1 ی پزتاباس (برناباء این الوعظ) مصاحب بولس) با ر۵/ شمعون ملقب به نیجر و لوکیوس کورنه ای و مناحم برادر رضاعی هرودس واپولو (اپلس) و غیره. که همه اینها در هر سو به جد و جهد تمام سرگرم تاسپس کلیسای مسیح بودند. به طوری گروندگان به آیین نوین پیوستند و این آیین به سرعت در سواحل مدیترانه شرقی افزایش یافت. کامیابی و پیشرفت مسیحیت در صدر اول در مراکز تجاری قلمرو ‎beet eee‏ او انش برد کم رطعم آنابلا کلم بت ی 17 لااقل محله بهودان وجود داشت و هر جا که دین موسی رفته بود پیام مسیح نیز به دنبال آن میرفت.

صفحه 8:
مقاومت و جفا لال كل دوم امیلادی, مذهب عیسوی, بای حکام رومي کشوزهای فتع شده, اولین مسئله مشکل گردیده بود. مخصوصا در ممالک شام و آسیای صغیر این قضیه دشوارتر شده بود. رومیان بالطبع از امور اسرار آمیز و کارهای مخفی بیزار بودند و به همین سبب در برابر دین مسیح مقاومتی به ظهور رسید. مسیحیان اولیه بر حسب تعالیم دینی, خود را در جهان می دیدند ولی از جهان نمی دانستند. هر چند به ندرت تنی چند از ایشان داخل خدمث لشکری روم شده بود یا مناصب کشوری را تصدی می کردند لیکن اکثر ایشان از کارهای دنیوی کناره می جستند البته در امور دنیوی کاملا مطیع اوامر حکومت بودند: در آن زمان واجب بود ک هر فرد رومی به «جنیوس» امپراتور, یعنی به «روح الاهی» او قسم یاد کرده و به احترام تمثال او در محراب و معبد بخور سوخته و شراب بنوشد. چون مسیحیان از اين عمل سرباز می زدند. حکام یومی این امتناع را نشانه بی وقایی و تمود دانسته, بسیار نگیان می شدند. علاوه بر ان چون عیسویان در اواخر روز به شغل و کار خود مشغول بودند و مجامع دینی خود را برای عبادت و نما در هنكام شب پا در سحرگاهان تش می دادند

صفحه 9:
هقی ري قثل ظام مسیجیان در شهر رومیه الکبری به سال 64 میلادی میرنسد انا دب نک رن نمام حکام رومی غالبا مسیحیاتی را که از پرستش تمثال امپرائور سر باز مب زدند: به فجیعتزین صورتی ب5 قتل ‎os‏ رسانیدند بعنی با آن ها را زنده می سورانیدند 0ل که یه شیر آن و ددان می ساختند. در ‎Whaat ud Ne‏ جوامع مسیحیان تحول یافته و به صورت واحدهای مستقلی که دارای قلف کل ةنظم بود در آمد. در زمان بولس حواری. هنگامی که مسیحیان ای 0 کلیس تبودند وااز سایر جوامع بشری کناره گرفتند و خود جع اخوتی تشکیل دادند, اعمال و عبادات ایشان دو نوع بود: اولا تجیع در عبادت گاهها برای انجام مراسم دینی مطابق نمونه کنیسه های بهود که درهای آن به روی ‎afl aor‏ از مومن قدیم پا سالک و تازه وارد. باز بود و در آنجا از روی ‎١0١‏ سي ولاس فقرانی تلاوت مي کردند و تماژها و دعاها می خوائدنه وابه اوتطا ‎no‏ گفتند و از مزامیر می سرودند. ‏خواندن قسمت هایی از «انجیل» و رسالات مسیحیان به دنبال تلاوت «ئوراتِ» بغذ از قرنْ دوم میلادی در کلیسا معمول گردیده است. ‏تانپا شرکت در «صیافت محبت» که فقط خاص مومنان بود و آن عبانم بود از ورن سفره طعام در برابر تمام حضار و در اثنای صرف آن تشریفات ساده ای انجام می شد. ‎ees‏ از لش زطعاه آخرین عیسی یاد ی کردند. به زبان پونانی به میتی «شکزگر اراد + می باشد. ‎

صفحه 10:
در آغاز کار, تشکیلات کلیساها بسیار مشوش و بی نظم بوده است ولی در اواخر قرن اول جوامع مسیحی در هر چا که بودند برای تنظیم امور خود شورایی از متقدمان تشکیل دادند و یک تن رئیس در راس آنها قرار گرفت که او را «اسقف» اسم نهادند و اسقفها را هریک معاونی بود که «شماس» نامیده می شد. ولی تعلیم و موعظه همچنان خاص رسولان و معلمان بود که يا خود دائما جزء آن جامعه بودند یا آنکه سیاحان انجیلی بودند که از بلاد دیگر موقتا به آنجا سفر کرده بودند. بعضی جوامع را اسقفی واحد اداره می کرده و قدمای قوم و شماسان او ار معاونت می نموده اند و بعد از چندی عمل تعلیم و موعظه نیز جزء وظایف همین رئیس روحانی یا اسقف قرار گرفت و رفته رفته نام معلمان و انبیا یا مسافران انجیلی به تدریج از زندگانی کلیسا محو گردید.

صفحه 11:
تحولات عقاید تا اواسط قرن دوم (150 میلادی) همقدم با نمو و گستزش سازمان های صویری, میادی و اصول معنوی نیز در عالم مسیحیت رو به رشد و افزایش نهد درست هنگامی که صد سال تمام | زمیلاد مسيح می گذشت, یک سلسله نوشته ها و آداب به پیروی از دایره کنب عهد عتیق (صحف انبیای بهود) به وجود آمده بود که از بعضی جهات و میادی می توانستند آن را عهد جدید نام بگذارند. به تدریج طبقه اول مسیحیان از میان یفتند و انتظارات و عقایدی که در باب رجعت عیسی, سوار بر ابرهای آسمان وجود داشت نیز خرد خرد محو گردید. در آن زان پتحاه شال از زمانی که ایشان عیسی را پم چشم دیده بودند گذشته بود و نسل دوم مومنان مسیح ‎SV eS‏ ایشان با اورشلیم مسافت بعیدی فاصله داشتند در طلب نوشته و اثری بودند که از تاريخ سر گذشت آن پیغمبر و تعالیم او ایشان را آگاه سازد. وقتی که در سال 70 میلادی اورشلیم ویران شد و مردمش پراکنده شدند.البثه ار طلب و تقاضا اشنداد یافت: انجیل مرقس قدیمی ترین و کوناهترین انجیل هاست و به احتمال قوی 9 شهر انطاکیه در حدود سالهای 70*65 میلادی به رشته تحریر در آمده است. اير انجبل عبادت از خاطرات قدیس پطرس خواری است کم مرقس حوازی در وقتن كه شنوز ذر أورشليم مي زیسته. قبل از آنکه‌به انظاکیه یاید.آنها را تحربر و تدوین کرده است ان نجل ‎ose‏ خاصى در وقازع تولذ و خوادث ذوره شباب عيسى ذكر مى کند و از هنگام تعمید از شروع ‎ae‏ تن کرده او شرحی روشر, از بعثت و رسالت او بیان نموده است و در عین حال اشارات و بيانات زياد از احساسات بشزی عیسی را متضمن کرده است. در انجیل مرقس, عیسی موجودی ما فوق بشر نشان داده می شود و او را «فرزند انسان» معرفى مى تمايد كه خداوند أو را در هنكام تعميد به فرزندى خود بركزيد و او را مسیج حقيقى و فرزند يكانه خداست. در اين اتجيل اثرى از اصل تجسم الاهى در بيكر عيسى و از اصل ازلیت عیسی (وجود قبل از خلقت) بر طبق آن مبادی که بولس حواری بعدها وضع کرد دیده نمی شود. آما انجیل متي و انجیل لوقا از این مرحله بالاتر از انجیل مرقس هستند و زمینه را برای اعتقاد به نجسم ریوبیت در پیکر عیسی آماده مي کنند و در هر دو حكايات و روایات چند باب دوشیزگی مریم عذرا و حوادث فوق طبیعی که در هنگام طفولیت عیسی واقع شد نقل مي تمايند.

صفحه 12:
کلیسای قدیم کاتولیک (150نا 1054 میلادی) لع یکی زرا آغار به معنای مطلق ‎ale‏ «جهانی» استعمال عبش" همینکه دین مسیح در سراسر قلمرو و امپراتوری روم و نزد تمام طبقات خاص و عام انتشار یافت, تحولی جدید حاصل کرد و معنی فنی جدیدی کی بلاط آفرن دوم میلادی (154-150) کلیسای کاتولیک ان از تشک بود ولی برای اینکم همچنان واخدوامام بماند لازم بود که نه تنها در برابر دشمنان خارجی, بلکه در برابر فرقه ‎EMSA‏ ای کذا ‎Usb)‏ 401( مطیح بم وجود آمده ابودند؛ مقا ولك هالا و از اين رو در آن کلیسا دو امر به وقوع پیوست : نخست یک سیستم مبادی دینی که به زعم ایشان روشن و پاک و مطهر بود که آن را «ارتدوکس» یعنی کامل و صحیح گفتند. دوم یک سلسله سازمان کشیشی و رهبران دینی که عقاید ایشان بر قاعده رسالت جامعیت و وحدت و قدوسیت کلیسا استوار بود. ولی این هر دو امر همچنان برقرار و دایم نماند و تحولاتی جدید در آنها به وجود آمد.

صفحه 13:
دو فرقه گنوسی و مارکیونی تلع گرد شخصیت و عمل پیغمبری عیسی )1/5 ‎HW isos)‏ و تاوبلات جدید شدند, دو فرقه بودند که در قرن دوم به ظهور رسیدند و بعد از آن, همه مورد تکفیر قرار گرفتند و آن هر دو عبارتنداز : گنوسی ها 11111 ار آغا گنوی اها (اين اسم از گنوسیس اشتقاق ‎axl,‏ 4/48 )| عفان ترجمه مى توان كرد) داراى عقايد خا ضف /4/11) تایب تاو ايلك افلشفة يونان را در مذهب عبسوی میجل نهایندوجود عیسی را آخرین مظهر ترکیب فلسفه شرق و غرب معرفی کردند. مرقیون به اين دعاوی اکتفا نکرد و برای شرح و اثبات نظریات خود کتاب مقدسی نوین برای اصحاب خود تحریر نمود و بعضی از کلمات و تحریرات قدیس بولس حواری و انجیل لوقا را به هم آميخته, انجیلی جدید تاليف كرد و هرگونه عبارتی که عیسی را با خدای عهد عتیق متصل می ساخت از آن ل ]سن تيا فل ‎Adj falls LA,{ se 61!) big) bi‏ منطبق ساخت و کلیسایی نوین مخصوص پیروان خویش تاسیس کرد.

صفحه 14:
پاسخ کلیسا به دعاوی مبتدیان (نوآوران) : اعتقاد نامه رسولان و تشریع (عهد جدید) عق درست دين مسیح آن است که مستند به ‎PMS‏ ‏رسولان باشد زیدا رسولان معرفت کامل داشته اند و هر چه موافق تعالیم ایشان, یعنی نوشته اناجیل و رسالات نباشد قابل قبول نخواهد بود و به اين دلیل بر مبادی گنوستیسیسم و مرقیونیه خط بطلان کشید گفت : افراد ‎a‏ الا عا رز از یه اکلسایی یره که یکی از رسولان تاسیس کرده باشد. کار مهم دیگر که کلیسا در آن تاریخ انجام داد/و آن/ یز از ۰ تنيجه اثبات و شرح اخبار و روايات رسولان حاصل گشت, همانا عبارت بود از تحریر قانونی کتب مقدس.

صفحه 15:
غلبه قطعی و رسمیت دين عيسوى حکومت امپرانوری روم رسما مخالف آیین نویس عیسوی بود. در خلال ایام قرن دوم میلادی, که کلیسای مسیح در سر تاسر محروسه رومیان رو به رشد و نمو می رفت و در همه جا رقیبی نیرومند در برابر عقاید خرافی قدیم به شمار می آمد. عقاید خدایرستی مسیحیان و تعالیم معنوی عیسی کم و بیش در بين هزاران گروه از قبایل و عشایر بدوی که در طول سواحل رود دانوب و رود و رود رن فرود آمده و هر دقیقه آماده تهاجم به درون خاک امپراتوری بودند. نفوذ کرده بود. مارکوس آورلیوس (161- 0 میلادی) که خود مردی متفکر و حکیم و پیرو اصطلاحات عالیه ‎eu‏ د اقا خرانام لمات جود كه فعا اخ مسيحيان را در سراسر ايالات محروسه روم مورد شدت و عقاب قرار دهد.

صفحه 16:
اختلاف آریوسی و اعتقاد نامه نیقیه اصول و کلیات کلامی دین کاتولیک همچنان رو به تکامل و توسعه بود. در ال ات ان زا زوم القدس» که مسئله اصولی ذبن مل ‎HV‏ ‏مباحثات و تدفیقات نمودند و موضوع حقانیت کلیسای مسیح و حدود بات ان رطخ کردند, ‎ou lal‏ این دانشمندان دیلی نه قنها تفع ‎ass AS) ee‏ کار به مجادلات و متاظرات تا/ارش 20۳ آریوش بر آن بود که با اينکه عیسی مسیح «کلمه» حق است, مع/ذلک ‎S LEeen ee‏ سنا لدابت ‎(Liat lle‏ )55426 ادن ابیت از «نیست» به «هست» آمده و عنصر او با عنصر الوهیت فرق دارد. ولی اسقف آن شهر قویا بر خلاف عقیده او قیام کرد و بر آن رفت که «ابن» نیز از لیت دارد و مخلوق نیست و از گوهر و ذات الاهی مایه گرفته اشت: در شهر نیقیه, در نزدیکی قسطنطیه, در ساحل بوسفور, جمع آمدند و بعد ‎eee‏ اه تاه اب ‎ISLLLIL ELS Sh S/ hss Lied‏ ‎ld slatalblapa by piles cohen‏ ا ل ‎

صفحه 17:
وا یه حدای واحد. پدر قادر مطلق, حاله 44 چیزهایی مرئی و غير مرئى و به خداوند واحد عیسای مسیح؛ ‎Ae‏ | يدر ببرون آمده, فررند بکانه و مولهم 1 که از ذات پدر است, که به وسیله او همه چیز وجود یافت, آنچه در آسمان است و انسانی گردید و رنج برد و روز سوم ۹ مان صعود کرد و خواهد آمد تا زند ان و مردگان را داوری نماید. و ما ایمان داریم به روح اقدس... ات ‎iN‏ استاد تام فوق یه شذت ‎Mn Wass) s/he‏ از زعمای مسیحیت قرار گرفت و در شورایی که بعد تشکیل شد مجددا مورد بحث قرار گرفت. پس از گفت و گوهای زیاد بالاخره مورد قبول قرار گرفت و مع ذلک چندی نسل طول كشيد تا متن فوق جنبه تقدس حاصل کرده نزد کلیساء ای 101311121۳

صفحه 18:
. اختلافات اصولی در دین مسیح و اعتقاد نامه کالسدون " کلیساهای مغرب در اين قرن اصل و فورمولی در ماهیت ذات عیسی اختیار کردند و گفتند كه در وجود آو دو حالت در آن واحد مشاهده می شود که هر دو بدون اینکه معارض یکدیگر شوند در شخص واحد متحد شده و به ظهور رسیده اند. به عبارت ذدیگر شخص عیسی مرکب از دو عنصر است : یکی عنصر الوهیت و خالقیت, دوم عنصر انسانیت و مخلوقیت.

صفحه 19:
تکوین و رشد دستگاه پاب کلیسای شهر رم هم از آغاز از بزرگترین مجامع عیسویان امپراتوری روم گردید. هر وقت ما بين مجامع عیسوی اختلافات و اشکالاتی در اصول و فروع دين پیش می آمد, فتوای کلیسای روم قاطع بود. بعد از اینکه آیین عیسی دین رسمی 21010 رازه كرإذيد؛ اندكى بر نيامد كه اصول رهبانيت ذ ران هذهف /ه/ ظهور رسيد و به سرعت رشد و نمو كرد. عيسوى را از زن و مرد شايسته است كه به تجرد و تفرد زندكى كرده دوشيزه و بى همسر بمانند, در دل داشتند, به اين روشكراييدند لكن ظهور رهبانيت به صورت يى نهضت خاص مبتنى بر قطع علاقه از اجتماع در اواخر قرن سوم ميلادى به وقوع بيوست. . اين اسلوب رهبانيت دسته جمعى از مصر به خارج سرایت کرده. در شام و ‎clay is pee lal‏ یاقب ولطل|رهبائهات انفرادی تام وقلشان اب بكرا رابت كلست يضما در غارفا و بعصا دز الام فدلا دیگر برفراز ستون های سنگی ‎pp ote shies Use pies‏ ی ديكر درون شاخه ا ‎bi! LAGS) blbL) SLUG‏ وا متا زا تدای تفواره رورا 11111 10112ضزضزذز111101'

صفحه 20:
اشتقاق کلیسا به شرقی و غربی اثر مستقیم فتوحات مسلمانان یک نتیجه عمده به بار آورد. یعنی کلیسا 90 تمريه کرد. امهراتور لتو سوم, در قسطتطنيه/ پس از ‎eee‏ ین عرنه را درا کنار بوسفور شکست فاخش داه/ برع | تفاليم اسلام به بعضی اصلاحات مذهبی ‎Adds)‏ ‏شد و از اين سیب پاپ گرگوریوس دوم را ناراضی ساخت. امپراتور ‎eaete‏ ای للا سيان واحنى بعضى إن اخود مسيحيان كليلبار را /// معرض انتقاد قرار داده اند و احترام به حد يرستش را كه نسبت به تصاوير و تماثیل مقدس در نمازخانه ها معمول می شود, نوعی از بت پرستی ‎wo‏ شمارند. از این رو در سال 726 میلادی فرمانی صادر کرد و ‎Dol eee‏ اه فرغل مود اي امین اف ای ‎Ef‏ ‏را رف سك ‎Scania) CEU) Me‏ لو وکاب عمل واكنش شدیدی, هم در مشرق و هم در مغرب به وجود آورد.

صفحه 21:
بافلدانورادر باس این عمل برای تلببه پاپ ناحیه سپسیل در جنوب ابنالیاررا از جوز هکیت بان خارج ساخته تحت امر بطرک پوبان فرار داد. در نتیجه پاپ دارای املاک الللطط ا ارك راو ‎er Ser act a tag te eagle een‏ مل زده می شد, ولی فتح و فیروزی مهمی که تصیب پاپ گردید بعد از مرگ پپن آن تفای طاعلاافندار در غرب اروپا امپراتوری وسیعی تحت فرمان خود در آورد کم خض إن امالك افرانسه: شمال شرقی اسپانیا, بلژیک, هلند, قسمت عمدهاغاي آلمان, اثرینش: مجارستان و شمال ایتالیا. اين پادشاه به کلیسا نهابت احترام را رعایت 5( تالا 800 میلادی به رم آمد ودر روز عيد میلاد مسيع, باب للق وم تاج امپراتوری را بر سر او نهاد و از آن زمان رسما امپراتوری روم به دو قسمت شرقی و غربی منقسم گردید. 7 ل ورین از زغهاي کلیسا در اسپاتبا تشکیل گردید ورعفن این ام گرا در اعتقاد نامه آناناسیوسی تحت غنوان و کلمه «فیلیوک» یعنی این گنجانيدند و اضافة کردند. متکلمان و لاهوتیان کلیسای شرق بر این عمل اعتراض کردند و گفتند الحاق 1 مريت مطل إن ذاث يارئ تغالیانلت/ اد فیک ابکارا قدزت کامل الاک می باشد. در سال 876 شورایی از روحانیان در شهر قسطنطنیم تشکیل شده/ ‎GY‏ ۱ ار فقالیت تسیاسیاه زیگز علاقه امندی اه ال فرعا کول اب كل شاخ فتوا در واقع حق جکوهت مطلق بر کلیشا را از پابه ستلب کرد اتفصال نهایی قطعی بین دو کلیسا در سال 1054 میلادی به وقوع پیوست. از آن سال دو شاخه کلیسای کاتولیک هریک راه دیگری برای خود پیش گرفتند و استقلال یافتند.

صفحه 22:
کلیسای ارتدوکس شرقی پنین از آنکه مراکز مسپحیت در ممالک مشرق زمین, یعنی در بلاد دشیم( و انطاکيه. به دست سپاه اسلام تسخیر گردید/ ار رن اهشتم در مبادی کلامی خداشناسی کلیساهای مذکور تغییر ,۶ اجضی تغبیرات در عبادات و اعمال ‎filet Gul'g‏ نت از آنا بش روزگاری دراز نصیب بظری ‎AAU‏ ‏شد. اتحاد کلیساهای ارتدوکسی در واقع هیچ وقت, منقطع نرگردید. کلیساهای مختلف جداگانه ملل مختلف اسلام با یکدیگر گاهی اختلاف پیدا می کرده اند. عاقبت همه آنها به اقتضای مصلحت که آن را «منفعت اقتصادق» می نامیدند به سوی یکدیگر متمایل می شدند و احکام کلیساهای تکفیر شده منفصل را تدریجا قبول می کردند و استدلال می نمودند که کلیساها پایستی با هم متجد باشند و از قدرت و اختپاراتشان كاسْته نگزدد

صفحه 23:
شعب کلیساهای ارتدوکس شرقی کما بیش با یکدیگر در مواد اصلی علم لاهوت متفق الکلمه بوده اند. اعتقاد نامه های دیرین را همه قبول داشتند و 0 تن زا همه ایدی و زوال پذیر می ذانستند. ایمان استوارابه تجسم خداوند, اعمال و مناسک دینی از روی خلوص نيت درکلیساها. توجه ‎solo‏ یحیای دمشقی در موقعی به ظهور رسید که سبک معماری خاص کلیساهای شرق تکامل یافت. زمانی که امپراتور لو سوم, چنانچه در فوق تیم بر آن سر شد که احترام نقوش و تصاویر عیسی و مریم و قدسیان را داخل کلیسا قدغن کند, قال و مقالی بسیار ضد تصمیم او در شرق و غرب بلند شد. عینا همان طور که خدا (پدر) در پیکر عیسی (پسر) تجسم یافت. سال 7 میلادی هفتمین شورای عمومی تشکیل شد. یونانیان و رومیان متفقاً شرکت کردند, فتوا دادند که تصاویر و نقوش و تمائیل و نیز صلیب و انجیل های چهارگانه باید همه مورد احترام و تقدیس و تکریم قرار بگيرند, هر چند عبادت آنها مربوط به اصل عبادت الاهی نیست. در این قضیه کلیسای شرق و غرب تا کنون اتفاق کلمه دارند.

صفحه 24:
در سر قضبه ماهیت الاهی تصاویر, باز بين شرق و غرب اختلافی جوهری و ایمانی پدید آمد. کلیساهای شرق تصاویر مقدس را دارای طببعت و روح الاهی دانستند. کلیساهای روم در مغرب به تصویر و تمثال مریم و دیگر قدیسین منزلت بشری می دهند. در ۴( از آن جهت احترام مي گذارند که مادری است عذرا احساشال و ۲ نت به افرزند خود. در حالی که در کلیساهای مشرق مریم/را ‎AGU‏ ‏ت یر رتش امن کنند و او را موجودی فوق بشر می دانند که درا ژجماو بشریت و الوهیت در پیکر جنین عیسی امتزاج و تجسم یافت.. . در کلیسسای شرقی مقدسات سبعه با کلیسای غرب مختلف است و آن هفت عبازننداز؛ 1) تعمید؛ ‎RS eee te‏ ل فشن وین تازه واردارا جر ام كيذ ‏3) عشای ربانی؛ ‏4 اعتراف؛ ‎G‏ فلولا مطسلء مغرس؛ 6) عروسی؛ 7) تدهین میت که در موقع مرض و بیماری شدید نیز به نیت استشفا آن را به عمل می اورند. ‎

صفحه 25:
اتفلافات کلیسا یکی دو مستله دیکرء. شایسته ذکر است. اول آنکه کلیساهای شرقی به طور قطع مخالف این اصل هستند که مردی به نام اسقف شهر رم ریاست عالی بر تمام جامعه کلیسای مسیح داشته باشد, دوم آنکه این عقیده را خطا می دانند که حواریان از عیسی متساویا نیروی روحانی کسب نکرده اند و در آن میان فقط فقط پطرس حواری رئیس ایشان گردید.

صفحه 26:
وضع کنونی 1ل هی شرفی بسیار مشکل است. بعد از جنگ جهانی دوم ۶ اک شزقی اروبا در مخاطرات عظيمي افتادند.در روننیه تما 0 تا لوسر تشکیلات کلیسا محتل و آشفته گشت. بعصی اش ۱ زا دشتمخل زو نابود نشده اند. از زمان پطر کبیرتا کتون کلام 4101 ات تسار یافته است وبه فرقه ها و شعب گوناگون منقسم تلد ‎٩‏ 1 لك تبافظه كازى ذارند و بعضىئ ذيكرا ناظز ايه اضلاكاك) ‎em‏ 1 ط اجات مذهبي قابل توجه مخضوضها ‎[Lb Lid) js‏ باشند. مهاجرین روس (روس ‎slo‏ سفید) که در ممالک غربی اروپا و امریکا و چین ملی رفته اند بیشتر متمایل به کلیساهای پروتستان شده اند. ‎ho‏ دارند که در ‎Leeds anes‏ بزی آضا بوافتت او میکارای تمابقم دز ابیز ممازی کشورهای| بالکان کلیلماهای ارخدوکس هنوز بر خلاف) جزبانات بنیاشی و کر وا نل توا افشازی و سامت فرارندم آنه اوا شا اد خود را اندک اندک احیا می کنند

صفحه 27:
کلیسای کاتولیک رومی در قرون وسطی هنگامی که قرون وسطی شروع می شد کلیسای کاتولیک رومی مانند یکی از بزرگترین تاسیسات عصر شد. عطیه قسطنطین که در فوق ذکر شد در حقیقت پاپ را سلطان واقعی کلیه ممالک مغرب زمین قرار می داد. البته سلاطین و شاهزادگان غرب در برابر اختیارات روحانی و عظمت معنوی مذهبی اسقف روم اذعان داشته, تسلیم بودند. ثروت و مالکیت کلیسا به قدری بود و همچنین موقوفات و هدایای مومنین خالص العقیده از هر صنف و طبقه به کلیسا به جایی رسیده بود که در سال 800 میلادی تقریبا یک ثلث خاک فرانسه و همچنین قسمت عمده کشور آلمان و ایتالیا تحت تملک کلیسا قرار داشت. وجود کلیسا در ایجاد وحدت اروپا و انجام مناسک دینی و عبادات به طور منظم و دایم بسیار موثر بود.

صفحه 28:
رهبانیت در قرون وسطی کی با سدس اصلببيون اصلاحات و غییراتی در اموز راهبان دیرها جندان ۸0 ل ‎11١١‏ ره امام مظاهر و سازمان هاى راهبان در ارويا در الناى جنگ های 1 2 فرقه سیسترسیان و بندیکتیان قرار داشت. عالم ‎G58 Guilin,‏ 11س !1 ]لك رض (إرياضك أن ابه دست دوميتيكيان و فرانسيسيان افتاذ//// 0011 یقت تبلرغانی دانشت مانند کاتارهاء در جنوب ‎AAW se a call‏ 110 ی اشپالبایی آموشس واباتى اين فرقه راهبان انبل که ‎Af ASN‏ ۹ الا يكار پولش حوازی يم سایر تواحی اروپا فرستاه که امردم زار تعالیم مسیحیت کاتولیک آشنا سازد. راهبان پیرو آن فرقه که آنها را فرایارها می ‎ue Neen‏ وی رخ به علم و آموزش دانش تمودم بودید,/ذرازابش هراب 8 ی یا با زشبه فراز داشت که برا پیب چهارشال او اف خود آنها انتخاب می شند ولی بدبختی این جماعت از آنجا شروغ شد که مامور تفتیش ‎one Ee‏ کارا پرزگ و ملمان ‎bplao)| GlLE‏ 25 مه ام مدای نا اول علم لاهوت بودند, در زمان اسان به ظهور رسیدند. مانند البرتوس ماگنوس و توماس اکویناس و دیگر مصلحان و عرفای معروف چون ساووتارولا در فلورانس و ات وناوار از آن ال ان

صفحه 29:
ليله کلام مدراسی (اسکولاستیک) وا یت کدراین وقابع جریان داشت, مدارس و آموزشتگاه /ها ین زب فراز خرابه دنیای قدیم دنبای جدید 40/5 ۴ یراس علمعا قدیم را از تو در معرض مطالعه واتحفيق) ‎ayn‏ تن موز کاران در طلب حقیقت بر آمدند, آنان به ها ‎NOES‏ تلعب بولگات, اعتقادنامه هاء قوانین شزریعت/ ‎GV‏ ‏ارسطو و افلاطون و فلاسفه رواقی, نوشته های حکمای نو افلاطونی, ‎ee lee‏ راکرس 4اامتال آترا مطالعه مم كرريد/ للك ك1 نیز شروع به نگارش و تحریر و تصنیف رسالات و کتب جدید نمودند که به سرعت در تمام کلیساها و دیرها انتشار یافته و موضوع بحث و جدال ‎SPEECH FETTER Sh‏ زمان شارلمانی کم کم شروع گردید و در آغاز مباحث آن کودکانه می نمود, به مرور بسط و کمال حاصل کرد و فلسفه عمیقی به وجود آورد.

صفحه 30:
تا قرن دوازدهم میلادی, افلاطون حکیم به وسیله آثار حکمای نو افلاطونی و نوشته های قدیس آوگوستینوس, را دی مطلق علمای الاهی عالم ‏ - ا ی آع نی آمکوستینوس تعلیم می داد کهعالم ماده تیه ام ‎MT 1‏ اشنت و بادرست ذارد. 1 نات درسي اميد بسیار داشتند.كه آراى آباف كليسا وافلاسق/ بزرگ مشترک را تلفیق نمایند. فیلسوفان مدرسی به دو گروه تقسیم شدند : ‎ae‏ داوم موجوديت وعينيت واقعى داشعند مكتث ‎ALLLN,S Gilg‏ ‎te‏ لاا ايل |اشياء تبودند مكتب فلسفه صورى را ‎LES Asis‏ كليسا وجودى واقعى و حقيقى است. بعد از هفتصد سال براى نخستين بار در ۳ یش مورا منم واکامل درادستزین علما وادانشمتدان اقا گرفت. مطالعه علوم طبیعی یک روش خداشناسی جدید یه وسیله مردی دانشمند موسوم به قدیس توماس آکویناس, که بزرگترین پیشوای فلسفه ۱ ۱۱ ۱و تبرش افکار اهل علم گذانشتم شد اسطریه او از فلفی/و یال که هر دو را بدون اینکه یکی دیگری را طرد و نقص کند به هم تلفیق کرده و این بزرگترین خدمتی است که مکتب مدرسی نموده است.

صفحه 31:
تومانس آکویناس زو یکاش هلا ایتالیاست. خون او مرکب بود از دو نزاد زومی و آلمانی؛ او نیز ‎ial‏ ‏ال فان سلمله و از بزرگترین رجال جامع عصر خود بود. در آمده, تحضیلات خوو زا تگمیل شازد. به ایتالیا بازگشت و در انجا به تالبف آثار و کتب بزرگ پرداخت. از آن ‎alae‏ ‎٩‏ لا یوم تالف کرد: يكي رساله بررداهم کافر و دیگر مختصرالاهیات, رضالهای دراعلمٌ لاهوت. این دانشمند روحانی در تحقیقات خود همواره کوشیده است که ما بین عقل و الهام یا قت ودوت وبا ارسشطو و مسیح تلقیق کند و معلوم سازد که عقل غریژی/و ایمان؛ ‎١١ 31‏ تلف اطرع سلنتوز اهستند که متمم و مکمل ایکذیگرند, انشان ‎aj‏ £49 ‎Sey sinew a belle‏ خود ی توانذ وجود واجب را اتبات کند. برای ‎fe 925 fl USI‏ بنع ظليق اشتدلال مف توإن كرد : 1ن از راو زاف از جتجرک به ‎Spo‏ ‏2) دیگر ضرورت وجود علت اولی؛ 3 دیگر پی بزدن از امکان به واجب: ایو ین طرانل در موجوداتم 5) و بالاخره استدلال علمی کلامی که از وجود و طرح نفس ناطقه و کامل در عالم خلقت.

صفحه 32:
. ._. . عرفان در قرون وسطی - . در قرون وسطی مرتاضان, یعنی راهبان و راهبات, یک جنبه عرقانی به روش و سیر و اشوک ‎a>‏ دادم بودند. وقتی که گوشه خلوت و انزوا می گرفتند, نفس را از خبافت و شروژ پاک کرده, روح خود را در عالم تجرد و روحانیت با قدیسان و ابرار و حتی تا پایه عرش الاهی الا ماب دید این روش در قرون وسطی هم چنبه سیر و سلوک فردی داشت و هم صورت طریقه ‎ple‏ ‏مذهبی ... در قرن دوازدهم. شخصی به نام برنار کلرووپی پیشوای سلسله سیسترسیان با سخنان پر شور و جذبه خود, حرارت و گرمی نوینی در حیات مذهبی مردم آن زمان به وجود آورد و از طریق محبت به آیین, محبوب نجات دهنده و محب را متصل ساخت.اوگ ‎p>‏ ‏سن ویکتور و بوناونتوره در قرن های دوازده و سیزده میلادی عرفان را به حوزه های مدرسی کشاندند. دو واعظ دومینیکن, اکهارت و جان تاولر اوایل قرن چهاردهم در آلمان دز آمر توسعه آیین عرفانی موثری در ارویای مرکزی توقیق یاقتند. در سوی دیگر جهان کاتولیک, آغاز اختلالات کلیسا در قرن چهاردهم باعث شد که بسیاری از افراد برای تحری تحقیقت و کسب رحمت به عرفان روی آورند. دو زن قدیسه نامدار در گسستن از عقلابق مادی و سی و سلوک عرفانی خود ثیروی برای اصلاح کلیسا و جهان یافتند. تقریبا دو قرن بعد ترسای آویلایی (1515- 1582 میلادی) در اسپانیا پس از تجاربی بی مشابه او نظام کرملیان را اصلاح کرد.

صفحه 33:
انحطاط دستگاه پایی آنکه فساد لاینقطع پاپها در عالم روحانيت در ميان ملل و امم آروپایی تولید احساس ملیت و قومیت کرد که باعث افتراق بين آنها شد. مخصوصا دو کشور, یعنی فرانسه و انگلستان, توانستند به طرف استقلال قدم بردارند. امپراتوری وسیع به تعدادی از سلطنت های کوچک و امارتهای پراکنده تجزیه شد و از آن پس نفوذ و سلطنت فرانسه از قدرت حکومت های ایتالیا افزونی 0/4/0 ‏ا كطارن اا ساقم بان براحم‎ ET ‏ترتيب كه به تقليد انكليسى ها او نيز يارلمان را براى رسيدكى به‎ Bigs ‏لا لخ‎ lol ‏لاملل‎ ] 11 ‏نمايندكان طبقه روحانيون و اشراف و عامه خلق تشكيل مى شد.‎ ‏از يادشاه فرانسه حمايت كردند. فرمانى صادر كرد كه در تاريخ به‎ ‏نام «اونام سانكتام» معروف است.‎

صفحه 34:
نهضت تفردجویی, آزادیخواهی و اصلاح طلبی در همین اوقات جنگهای صلیبی در شرق به وقوع پیوست. از این رو نهضت جدیدی 0 طالات ی تتقرق آثار کلاسیک باستاتی به ظهور رسید که آن را دروه رتسانمز/ تام دادم |اند, شعرا و داستانسرایان ایتالیایی مانند پترارک و بوکاتچو که از اساتید آدباق آن عضر بودند به این نهضت پیوستند. در آن زمان که اکتشافات جغرافبایی دثیا وسیعتری در افق فکر مردم به وجود آورده بود نخستین صلیبیان و سپس سیاحان و مکتشفان جغرافیایی مانند مارکوپولو و کریستف کلمب و پس از آنها ماژلان و دیگران ۲ بان ها رطل پترنامء هاي خود برای مردم کایت کردن: کلیسا در آن زمان مقررات و تاسیسات خاصی ‎sly‏ جمع مال و اخذ وجوه بر پا کرده بود. مثلا به عنوان حق فروش غفران و آزادی از کیفر حق تعالی و به عنوان حق اعتراف گناهان و حق مالیات تعمید و مالیات زواج و عزا و سایر مشاغل و تکالیف ای ات مب آخارا آزز نزسان گرفید. در آن زمان 4 ‎CLAS) SILAS SI LSI‏ ‎ole Lalla soles‏ زو بیان عامه سوق رياد ‎jl)‏ شدم بود/ البتهاتسیل/الشیه باستانی کلاسیک (یونانی و رومی) برای آنها مانند دانشمندان و فضلا میسر نبود.

صفحه 35:
اصلاح پروتستانیزم اصلاح پروتستانها عالم مسیحیت غرب ارویا را در دو گروه اتصال ناپذیر مجزا و منفصل ساخت. وقتی که مردم اروپا شهر نشینی را آغاز کردند و بلاد آباد در کنار رودخانه ها و سواحل دریاها در اثر ازدیاد 4 تسود مدا آن طبقه متوسط. همینکه از ربرابار ‎NNO‏ یت غالى|بيرون آمدند و تنها برای عکومت لسا ۸۵ هر شهر چند تن به نمایندگی, به عنوان شهردار و مشاوران انجمن شهر باقی ماندند, دارای شخصیت و استقلال شدند و مشکلات حیات و مسائل زندگی را طبق فکر و ذوق خود حل و فصل کردند. جان بال, که او را «کشیش دیوانه کنت» خوانده اند. در انگلستان در آغاز قرن چهاردهم فریاد برآورد : اوضاع انگلستان بهبود نخواهد یافت, مگر آنکه همه بچیزها اشتراکی شود مگر آنکه ازباب و نبرور لردی باقی نماید.

صفحه 36:
اصلاح مذهب لوتر این شخص رهبر در آلمان به ظهور رسید. مردی آلمانی متهور و بی پروا و بسیار 11 بو که در وجود خود ایمان واعتقاد را با عمل و کرداز در ‎PEL‏ ‏لوتر در لبتدای عمر طریقه رهبانیت پیش گرفته, جاروکشی می کرد, روزه مى ۴ گزا و دعا می خواند و دائما سر در کتابهای خوو. بم مظالهه مرول بود نا حدی که فرط ریاضت از وجود او گوشت و استخوانی بیش نماد ۳ ان تطاطر اه آشایش اضمیر خود را فقط در کتاب مقدس جستجو4) 1 اكه رم گر او مشاهده کرد که چگونه دستگاه پاپ یم دست اجتخاصی) ا قن و تذاکشیشان بر خلاف تعالیم عیسی فقر و شکستگی) را برکا ‎IIS‏ ‏و در وادی تجمل پرستی و ظاهر سازی و خودخواهی گمراه شده اند. AoA EM ‏ویتبرگ مد كم لدم ليباق‎ anol aul Land pla eee aes ‏۶یا ویر ابر پول بكيردا لوترراين عمل زا نایم فاکایت وا‎ ee 01 ‏غلنا پر ضدراین کار زشت سخن گفت.در تاریخ 31 اکتبر 1517 نامه آي/تولثشث‎ ‏اسب این تام بم فیل) بل‎ Logie Lal ‏را ال که در تاريخ‎ ee ee ‏خرید و فروش غفران و انابه را که منبع عایداتی برای کشیش ها بود تخطئه و تقبیح‎ ‏کرد, مورد توجه تمام مردم آلمان واقع شد.‎

صفحه 37:
اصلاح مذهبی در سوئیس 39 کشور سوئیس اصلاح مذهبی به صورت قطعیتر در آمد. اولریش تسوینگلی (1482- ایا ات به تعاليم اومانيستها رغبت کرد وبا مبارژه ای که ‎MUNN‏ ‎Ae‏ مزا کردند همراه شد ورجعت به ‎ALIN Sind) age) GUS as‏ ۲ از اهننيه فزار داد در سال 1522 بالاخیه به اين عقیده نهابی رسد کم ‎ib LEE 7‏ احکام کتاب مقدس عمل نمایدو لاغیر: تسوینگلی بر حسب مبادی ند شود 032 ‎Biss‏ را 0 كرد كه تمام صور و تماثيل و ها )1 از کلیساها بردارند و سرود ها را بدون ارغتون بسرایند. بر خلاقف ا لو[ شود بذن و خون عیسی در آن واحد هم در آسمان/باشند هم اد ز ارو 169 ها هوار بخیانه بر روی زمین (چنانکه لوتز معتقد بود) به زعم اور بان و بقراب | مق رمزی ‎Cuts ub‏ که در حقیقت یادگار مقدسی از صلیب آویختن عیسی و فداکازی او در زاه نجات بشری می باشد. بر وان صات ستوینگلی غالب مبادی اصلاحيه اش در تینشتر ابلاة اروبای مکی فا ‎ln‏ رن وس مولهاورن واسراسبورگ انتشار يافك! ‎plat Stl) Sela Late‏ پیروان او و کاتولیک ها کردید. جوانی ذانشمند از اهل فرانسه موشوم یه ژان کالون رز 2 كا مما | تاليف كيدة پم نام فیادی دس فشیحیاولین رکب اجه کلاسیک دروه اصلاحات. دینی شمرده شد. همین کتاب است که پایه و اساس یکی از نظام های پروتستان. موسوم به پیسبیتری را تشکیل می دهد.

صفحه 38:
اصلاحات مذهبی در فرانسه و هلند بز, دانشمند فرانسوی و پیشوای اومانیسم, و کوردیه, سر آمد مربیان و دانشمندان در هنگام اشتعال آتش اختلاف بین کاتولیک ها و پروتستان ها در فرانسه از آن کشور گریخته, به ژنو پناه بردند. نهضت اصلاح طلبی در آن قرن در فرانسه به شدت پیش می رفت. پروتستان های فرانسه, که به نام هوگنوها معروفند, طریقه و روش ۲ ان کون زا پیرویا تمود, کشیشان کاتولیک که متکی به‌درباز فرانل بودند ‎٩‏ قوت شمشیر و آتش خواستند که آن نهضت را خاموش کنند, کاترین دو ۷ لت تست با هوگنوها از دز مسالمت درآمد ولی/بعدازاضله ‎conte pile]‏ و پاذشاه ضعیف فرانسه شارل نهم را بر آن داشت که فرمان قتل؛غامٌ پروتستان ها را در سن بار تلمی صادر کند.گویند بیست هزار تن پروتستان در آن واقعه به قتل زسبیدند (lad 3 ‏توت فرمای ک در سال 1598 از طرف پادشاه فراستم صافر مب‎ af ‏اراءى ععيام راسان واابسفاداکامل از اسقوق دیق در دوشگ‎ 11 ene ‏شهر فرانسه به آنها اعطا گردید. پرتستانیم فرانسه هر چند رشد و انبساط زیادی‎ ‏حاصل نکرد ولی در امان دولت قرار گرفت. لوئی چهاردهم در سال 1685 مبلادی آن‎ ‏فرمان را فسخ نمود.‎

صفحه 39:
اصلاح مذهبی در اسکاتلند لال یت دوم با لیام خموش را بتوان نمایشی اندوهبار خواند, ازدواج ماری با پادشاه فرانسه به پیونستان های اسکاتلندی مجالی داد که به سرعت از آن بهره جویی ‎eee‏ ان نود اصلاح مذهبی اسکانلند نبود, بلكه خود مولود و تعرم ین اضلاح بود. مجلس تصویب کرد که اسقفهای رم در سراسر سرزمین اسکاتلند حق دآفری و ضلاحیت نذازند. سخترانی و استماع گفتار و جتی حضور آنان در مراسم نما ‎Yeas‏ نلاشت. رزهبري مشایخ پرونستان عنوان نهاده اند, حکومت کلیسایی حالتی سل به خود گرفت. در راس این انجمن های ناحیه ای. شورای رهبری شیوخ, که مركب از کشیشان نواحی و 1 ارالك لض |ي4 انما لركى انتكابى تواجى مذكوى بود! 81154 ‎LS) bd dsb‏ قاس شورآهای شلد محلس ایالتی اسقفان با جق فقاهت و نظارت برا لراخهل اال شوراهای شیوخ واقع شده بود. در راس سازمان های مذهبی, مجمع عمومی با حق وک بر كلبساجالى مملئ فراراداشت که از اشغف ‎Alf Lisl Iolo‏ همان تعداذ شنالمتذان تشکیل مي شد. میکز این نظام از یک مسو به اندازه لازام کوک ‎ease‏ 6 33 رک و فقالیت اشته و هايند ریدم موشه ای میریم ا ‎ul anys‏ ككل اشام كشو کشنرده و إمنكاد اروف کم اک ‎GLE‏ موجوديت آن را تهديد كند به خوبى از عهده مبارزه بر آيد

صفحه 40:
اصلاح مذهبی در انگلستان اصلاح مذهبی در کشور انگلستان در نتیجه حوادث و وقايع به ظهور رسید. رادیکال های پروتستان فقط سنت و روش عیسی را رهنمای خود قرار دادند و به هیچ تاوبل انجراف از آن را جایز ندانستند. عالم عبادات و اعمال, تحقیق و خلوص نیت اساس ایمان است نه تقلید کورکورانه. ذات حقیقی الاهی در کلمه يا عیسی تجلی کرد و اين رابطه بين او و كلمه به وسيله روج القدس انجام كرفت و نيز جون دليلى بر مسئله دوشيزكى مريم عذرا در دست نيست, بنابراين آن عقيده هم باطل است. همجنين وقوع معجزات عيسى را نيز انكار نمود.

صفحه 41:
ناموافقان (نانکونفورمیستها) مبادی اصولی کت آمیر اتسار دادند, اعتقاد نامه های مسیحیان را مطابق نصوص و ترجمه و _ تفسیر کتب مقدس شمردند. ولی تشکیلات آنها در امور اجتماعی و دینی به کلی مخالف سازمانهای متعارف کلیساهای رسمی بود.

صفحه 42:
پیرایشگران (پیوریتنها) وقتی که ملکه الیزابت از 1558 سلطان انگلستان شد, جماعتی از يروتستان هاء که دار عهد ملکه ماری به اروپا فرار کرده به کالونیستها 1 تاره غزام مراجعت به موطن خود نمودند. آنان در ایام بإب كالونيستها در سوئیس در تشکیلات واحکومیم ‎yee et‏ دا مبادي نسادکی و بساطت دین و طریقه زهد و تقوااد/ زندگانی از آنها تعلیماتی آموختند و روش خود قرار دادند. ولى در عين | لازا | دالئ) کامل با کلینسای ارسمی/ تبودندا وقتفا که لا شاه آنکلیین شلد تصمیم گرفت که جماغت پیرایشگزان ار 3 سال آنا تان نان کلای انگلیس کنداو یطوط تیاه مرانب اسقفان و کشیشان را در ماين مردم اسکاتلند برقرار سازد. ولی ی کی تام لد زرا استکانلیدی ها بتوگند ابا6 رگا که به قيمت جان خود به مخالفت برخیزند. پیرایشگری از کليساي انگلیس به ‎lS‏ طرد شد و پیروان آن متفرق گشة

صفحه 43:
کویکرها در حقیقت جنبشی بود از مسیحیان آن کشور پر ضد تشریفات ظاهری دروغی کشیشان. موسس آن فرقه ‎een‏ نام جرج فاکس (1691-1624) که مه وان او را یکی از عارفان جهان و از صاحبان ایمانی. بزرگ دانست. به يقين دانست كه دين عیسی عبارت از قبول یک )كا !!] إعنفاد الفظى ابم انجيلا/ يبلك لك عبارت از اعتقاد قلبى است و رفتن. به كليسا و كوش دادن به سخنان کشیش رسمی و تکرار ادعیه معمولی ایمان_ حقیقی را حاصل نمی کند, بلکه ایمان آن است که دل آدمی از نور باطنی روشن شود و خداوند هر که را بخواهد مورد قبول و قرار گاه کلمه خود قرار می دهد.

صفحه 44:
نهضت تورع (پینیزم) جه بايد کرد تا مردم مشمول عفو الاهی شوند و از زنجیر و سلسله گناه زا فلب انا با خدای مسیح متصل گردد؛ این ام ‎LEB‏ ‏میسر می شود که مردان و زنان راه زهد و تورع پیش گيرند. بدین وسیله قلب آنها محل ظهور عیسی از عالم دیگر خواهد شد. اين عقیده در اواخر قرن هفدهم در آلمان به ظهور رسید و پیروان آن روش اخلاقی يار سختى پیش گرفتند و به ریاضت و طهارت و تقوا و بالاخره تقدس کامل در زندگانی مشغول شدند و از راه و روش معمولی کلیسا و تشریفات آن دوری جستند. دو نفر پیشوای بزرگ رهبر نهضت تورع آلمان می باشند : یکی کشیشی واعظ به نام فلیپ شپنر (1635- 1705) ازا کلیسای لوتری. " رهبر دیگر تورع معلمی از استادان دانشگاه لایپزیگ به نام هرمان فرانکه بود که طریقت تورع را با تشکیل مجمعی به نام «دوستداران کتاب مقدس» به دوایر آکادمیک آلمان شناساند.

صفحه 45:
كينا کانولیک رومی از فرن شانزدهم اميراتور شارل ينجم كه قويا ميل داشت ما بين مسيحيان_ وحدتى ايجاد كند و در كليساى کاتولیک اصلاحات به عمل آورد الح اكت تس شدید پروتستان ها را خنثی سازد, کرش فرمود کم با بین کاتولیک ها و پروتستان ها ایجاد 010ل ]11لا ليله بداين آررو موفق نكرديذا ا | )1 رمان سلطلتك ررد يبائم ‏ ابر///4/ اسيانيا بسيار قوت كرفت و دستكاه تفتيش افكار بسيارى بر روی پایه حس ملیت تاسیس کردند که مفتشان ‎ol‏ را شخص پادشاه تعیین می کرد. نتيجه ان شد كه در همان موقع كه دولت اسيانيا روز به روز عظمت يافت و اولين نيروى سياسي ارويا به حساب آمد, كليساى اسيانيا نيز تجديد حيات حاصل كرد

صفحه 46:
اصلاحات کاتولیکی چنیشی که در محیط کلیسای کاتولیک برای آیجاد اصلاح مذهبی در سه صورت تمایان شد. 1] نخست. شورای دینی کشیشان در شهر ترانت در 1545 تشکیل گردید. کلیسای کاتولیک رومی را به صورت نوینی در آورد. به طوری که پیشوایان پروتستان را نیز متقاعد سازد و او بتواند نفوذ و اقتدار خود را بر سر روا و شاهزادگان پروتستان آلمان دوباره برقرار سازد و بلکه آنها را دیگر بار وارد جرگه کاتولیک عام دوم؛ پاولوس سوم در 1543 به تحریک و تشویق مشاوران خود محکمه تفتیش افکار را دوباره بز قرار نمود. به طوری که در هر شهر و مکان در اروپا به محض تقاضای اولیای حکومت و حمایت ارباب قدرت توانستند آن محکمه رآ فورا تشکیل دهند. سوم, تشکیل گروه های راهبان مذهبی, مخصوصا بسوعیان. اين سازمان های نوین برای تجدید حیات رفح کلیسای کاتولیک و تحریک شوق و حرارت به دين در ميان خلايق تاثير بسزا داشت. حاصل کار شورا که در مدت هجده سال (1563-1545 میلادی) ادامه داشت در ينج اصل ذیل اعلام شد : اخبار و سنن کاتولیک برابر و همو زن کتب مقدس است و منبع حقیقت و سرچشمه اختیارات روجانی می باشد. کتاب مقدس عبارت است از نسخه اصلی لاتینی (وولگات)ترجمه آن از لاتينى به السنه ديكر حق انحصاری کلیسای کاتولیک رومی است لاغیر. مقدسات سبعه همان است که کلیسا در قرون وسطی رسما پذیرفته و شناخته است؛ و اينکه پروتستان ها فقط دو اصل را مقدس می دانتد باطل است. نجات و رستگاری تنها منوط و مبتنی بر ایمان است. ولی بر خلاف عقیده پروتستان ها تنها ایمان عامل حصول آن نیست؛ اعمال صالحه مستوجب عفو و غفران الاهی می شود. این پنج اصل به ضمیمه بعضی منضمات جزئی دیگر, از قبیل قواعد مسیحی یرای امر عفو و غقران و احترام و پرستش قدیسان و آبای روحانی و تحدید ایام تعطیلات مذهبی در سال, در حد احتیاج و ضرورت اقتصادی. حاصل کار شورا بود.

صفحه 47:
یسوعیان اکتا فلت ابن فرقهايكى ار نجبا و اشراف اسبانناين بورة | گر ‎en (MPRA Sa‏ خود در دیزی از دبرهاع) یاس تشد بذ رباضت و تصفیه نقس پرداخت. 3 ی یشان آن بود که هر قرد یسوعی باید با خلوص کامل مطی اوابر وی و مدت چهار هفته هر تازه وارد یک سلسله تعلیم روحانی می آموخت) پس از آن هر کس را به حسب لیاقت و مذاق او به کار و ماموریتی می گماشتند و آو می بایستی بدون چون و چرا در محل ماموریت خود ولو در بلاد دوردست حاضر شود و ملزم بود که همواره گزارش کار خود را مرتبا برای مقامات مافوق بفرستد. کار مهم ایشان در زمینه اعزام مبلغان دینی بود و آنها مبادی کاتولیکی را در ممالک ‎aim lau!‏ چین و ژاپن انتشار داده در اثنای قرون شانزدهم و هفدهم میلادی یه 0 ا لشت ال ز دزه تسیل و مکزیی ام کالیخر نبا رسلیدیق درآفرن هجذهم, ممالک اسپانیا و فرانسه و پرتغال کاملا در قبضه نغوذ آبان در مه در وقت حاضر گرچه قدرت و نفوذ ایشان بسیار کاسته شده, ولی هنوز عوامل و کارکنان جدی پاپها به شمار می آیند و بر طبق فتوای شورای ترانت در انتشار دینْ کاتولیکی مجاهدت می نمایند.

صفحه 48:
بعضی تحولات جدید هتفرن نوزد هم بسیاری از متفکران کاتولیک مذهب, اعم از کشیش و عبرم ‎«Sia easel lig‏ تحقیقاتی جدید در زمینه تاریخ و تحقیقات کتب مقدس ‎(ps‏ ‏12 امین اتشافات علمی ‎Ly‏ مخصوصا در میدان حیوان شتانشی و 111 نی بر بظریه جدید تکامل طبیعی است, مورد مطالع» وتو قرار دهند. بعد از نهضتی دیگر به وجود آمد که بیشتر موفقیت حاصل نمود که در آن نیز کوشش امول کامولیک ربا امکار جدید تطبیق تمایندا ایا لک ‎esis Ss Aes‏ |[ ]1 اران اس ‎(PASSE ELL! Lite! Uy LLsl les‏ ‎nee‏ از اخلافلادرا ‎US LULL) (lus! lgs Lilo‏ سنین آخیر و در مواقع فراوان بیشتر از ایام گذشته در فضایای عمومی ‎ow‏ ‏المللی, به نام خداوند متعال و کلیسای مسیح. اعلامیه ها صادر می کند. ا ‎ci ei ica‏ را تا ل ا ل اد الس از رشن اضر پین العللی اممی وارر ی ذالم تاسیس کنگره ای مربوط به آیین قربانی مقدس است که ما بین تمام کلیساهای ا ار سال ار درویکل ار تقاط ممالی اتکی من شید

صفحه 49:
مذهب پروتستان در جهان جدید تمام اصلاحات و تبدیلات که در فرقه پروتستان روی داد همه مربوط به قبل از فرن هجدهم می باشد. ظهور و انتشار متدیسم که آن را نباید یک اصلاح دینی به شمار آورد, بلکه اساسا عبارت است از توجه به اوضاع و احوال کنونی که در نتبجه ترقیات علوم طبیعی و توسعه سرمایه داری عمومی در جهان صنعت پیش امده است.

صفحه 50:
خداپرستی در قرن هجدهم انتشار علوم به معنای جدید آن در ممالک غرب در نزد دانشمندان و متفکران در قرن هجدهم به وقوع پیوست و نورانیت قکری و روشنایی اندیشه ما بین طبقات مردم انتشار یافت. روشنفکران جدید در یان قرن البته به مبادی اصولی و تحقیقات کلامی مذهب قانع نشدند و در صدد برآمدند که تحقیقی جدید بنمایند و بدانند انسانهای بدوی چگونه متدین شده اند. مذهب الهامی که مبتنی بر وحی و کاشفه بود در نزد ایشان مطرود شد و در برابر دیده خردمندان, آن بنای رفیع در هم فرو افتاده, متلاشی گردید. بسیاری از کشیشان مبرز و دانشمندان آن قرن, هم در انگلستان و هم در قاره اروپا, رد اتف | رامس تددر الم آنما نا جدودی متمایل به توجید محض و رز لک پیژه اوتبتازیستم بودند و قلیت را پنهانی انکار کردند و در خلوص عقیدت آتها شست/ و فتوری روی ‎orld‏ بود. سخنان ضد عرفانی آنها منجر به آن شد که فکر متدیسم به وجود 00 شك إ ‎fold Gov alalbol dla 4 ileus‏ مخ لاکا و ليا بت قدیم بازگردد. پس عامه مردم همه به اشتیاق, اين روش جدید یعنی متدیسم را پذیرفتند.

صفحه 51:
جنبش مبلغان قرن نوزدهم را باید در حقیقت قرن بزرگ عالم پروتستان به حساب آورد. در انگلستان نهضت جدیدی به نام نهضت انجیلی به حصول پیوست و انجمن بزرگی به نام جوانان ذکور مسیحی به سال 1844 در لندن تشکیل شد. در اک ی ار عَللماف اجتاله و عالم در علوم دين يه نام شلایر ماخر در 4 و ریچل 1889 صورتی آزادتر به افکار مذهبی پروتستانهای آلمان عطا کردند. ولی بالاتر از همه اینها دو واقعه بزرگ بود که در این قرن واقع شد. یکی عبارت بود از ایجاد هیئت های مبلغان و دیگری تاسیس مدارس روز یکشنبه, كه هر دو در تاريخ دين مسیحی پروتستانی این قرن اهمیتی بسزا دارند. نخستین بار وقتی که هلندی ها در جزایر هند شرقی در قرن هفدهم پایگاه های تجاری تاسیس کردند. کشیشان پروتستان دیار خود را نیز تشویق نمودند که دنبال آنها برای تبلیغ مردم بومی به آن جزایر دور دست مسافرت کنند.

صفحه 52:
تربيت دينى لزوم تعليم و تربيت مذهبي به نوباوكان و جوانان هم از آغاز مورد توجه كليساى يروتستان قرار كرفت و در صدد بر آمدند كه اصول و تكاليف دينى مسيحى را به نو آموزان تعليم دهند. ‎alley dbo DSS‏ كانشيزم كرديد. عملى كردن اين نيت ‎dal fs Lisle‏ لكا | دست امرذي به نام رايرت.ريكر ‎CITES alam as‏ 1ك كك الطفال بى صاحب ولكرد آن شهر وسايل آموزشى و يرورشى فراهم سازد, در سال 0۲ او 54 إيكشنيه را ذرآنجا تاسيس كرد كه به كونه کودکان ونوا كتاب مقدس را بياموزند. از ان زمان فعاليت مكتب يكشنبه شروع شد و به صورت جنبشى در تمام ممالک پروتستان درآمد. به طورى كه در اخر قرن نوزدهم يكى از موسسات مهم اجتماعی گردید و به سرعت در تمام جزایر بریتانیا و ایرلند انتشار یافته/ به تمام ممالک پروتستان اقلیم اروپا سرایت کرد و بالاخره از آتلانتیک هم گذشته, 1 1ك ا قال كرد الجصهاى مکنی تفه رش ام ‎JS (SAN‏ لندن و در دیگر شهرهای بزرگ اروپا و امریکا تشکیل شد و اکنون مدت یک ا الت تفیش مایم تام ابا وادرالازا 14410807 بزرگی به نام انجمن جهانی مکتب یکشنبه (دبلیو. اس. اس. اس) به وجود آورده اند. به طوری که این تشکیلات در اين قرن از سازمان های مهم و آشاسی کلساهای بروستان دز اطزاف جهان شده است.

صفحه 53:
دين و علوم طبيعى کر 0 زر شرف اختام بود که ناظر و شاهد کشمکش بین مذاهب ارندوکشسی و تال کزان آمینتی‌ایر علم گردید و بسیاری از مسیحیان خالص اعتقاد در آنچه مین وتو وی نید ند قلبا ضعیف و مردد دو تن از مورخان معروف این عصر یکی هیوم و دیگری گیبن در قرن هجدهم درباره سیازی از مبلق مسطلم کتاب معقدس ,که مبنای معتقدات مسیحیان بود تولید شک او لب 10 اما دز فرن نوزدهم این انتقاد تاریخی نیز صورت وقوع حاصل کرد. محقفی؛ لاس ‎es‏ نام دافید شتراوس و فیلسوفی فرانسوی به نام ارنست رنان در کتابهای/ رگ خود كه پر منلشا تحول علمی عصر جدید بوذ هر دو تاريخ سرگذشت ‎Vy nut poe‏ محل بحث و تجزیه و تحلیل قرار دادند. اسفار پنجگانه به قلم نویسندگان مختلف در _ طول ودت لاأفل بنج فرن به وجود آمده است؛ بين اهل علم و اصحاب بدین به وجود مد ا 11س اا دك كروة ‎fis lus putas blots‏ در کت معدن ار هلووارة ات و وی راید گزایان لقن دادند و آنها ار آن بودند که بززشوان تخ بارأ کی ای قرو در تبط فرن توردهم کتابی شا اگروید یم پم اون اجناس تالیف داژوین انگلیسی, که آتش این نزاع و جدال ‎pte‏ ذال ‎ably‏ از پیش مشتعل ساخت و فریادهای خشم و غضب از هر سو بلند گردید.

صفحه 54:
نهضت اتحاد کلیساها جریان اختلافاتی که در بین کلیساهای پروتستان تا پنجاه سال قبل وجود داشت فعلا یت ‎Jn ijl‏ طیف میل به اتحاد و یگانگی و نزدیکی و وداد اعسامن/44) شود. این نهضت جدید یک قسمت مدیون فکر روشن لیبوالهای مسیحی در فرقه ها و تيره های مختلف است که همه یک سطح متحد و پایه یگانه برای مبدا دین و ایمان مورد قبول عموم قرار ۲ ۲ راثا طبلعل|تحولات اوضاع اقتصادی و اجتماعی ابهاز) ابلله/ تب تال آشیانیی برداحته و ار دایم دبا و تاه بای 0 إن بان زا درا خهان پم میدیگر تیدیکتر بشارد) ‎ACIS Bil‏ قتی و تبادل مطیوعات و انتشارات بین تبره ها و فرقه های مخلتف, مانند بمرود ها مباحث دروس و اعمال صالح شک مالنا عبرم بش لمان وا ای ارگ از ملل مختلف, تاسیس شوراها و کمیته ها و کنفرانس ها و اردوهاى ملى و بين المللى ‎ASU laa ela as oye‏ ابل فکر را دز افهاق منور) والبلم كزردوا لبايك كد لكل پرونشتانیسیم انشقاق و انقسام حاصل کند. تتیجه قطعی آن هر آبته ضعف/ واتحضاط .است

صفحه 55:
منابع خداشناسی از ابراهیم تا کنون دین بهود, مسیحیت و اسلام, نویسنده کرن آرمسترانگ, ترجمه محسن سپهر انتشارات نشر مرکز, تهران آشنایی با مکتب وحی (مسیجیه) تالیف حجت الاسلام حاج شیخ علی آل اج خوئینی, انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی قم ‎aul‏ جامع ادیان, نویسنده جان بایرناس, ترجمه علی اصغر حکمت, شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

مسیحیت بعداز حضرت عیسی (ع) کاری مشترک از : اسدیان ،بیات باراهنمایی استاد محترم : جناب آقای دکتر مجتبوی کارشناسی امورتربیتی بهار88 تحوالت مذهبی عیسوی ‏ در نزد مسیحیان قرن اول حوادثی که بعد از شهادت عیسی اتفاق افتاد بیش از آنچه در ایام عمر او روی داد اهمیت دارد .البته سرگذشت زندگی و تعالیم و مواعظ عیسی در زندگانی و افکار ایشان قیمت بسیار داشت ،ولی مسئله قیام او از میان اموات معنی و ارزشی عالیتر و واالتر دارد ،یعنی او را خداوند صاحب حیات و مبقی ارواح و رابطه وحدت روحانی مابین ایشان با خداوند یا پدر آسمانی دانستند. عصر رسوالن قیام قدیمی ترین روایتی که در باب ظهور عیسی بعد از قیام او به ما رسیده است آن است که بولس حواری نقل نموده .وی در حدود سال 52میالدی به کلیسایی که در شهر کورنت تاسیس کرده بود چنین نوشته است : «االن ای برادران شما را از انجیلی که به شما بشارت دادم اعالم می نمایم ...به شرطی که کالمی را که به شما بشارت دادم محکم نگاه دارید ...زیرا که ...مسیح بر حسب کتب در راه گناهان ما مرد و اینکه مدفون شد و در روز سیم بر حسب کتب برخاست و اینکه به کیفا ظاهر شد که بیشتر از ایشان تا امروز باقی هستند اما بعضی خوابیده اند .از آن پس به یعقوب ظاهر شد و بعد به جمیع رسوالن و آخر از همه بر من مثل طفل سقط شده ظاهر گردید ...و گفت (:من در بد زمانی به جهان آمدم)». قدمای عیسوی مرگ را به خفتن تا روز رستاخیز تعبیر کرده اند. نکته جالب توجه در کالم بولس حواری که بعدا می گوید ،این است که به اعتقاد او قیام و صعود عیسی با پیکر روحانی بوده است و نه با بدن جسمانی و مادی »....این خالف عقیده دیگر اصحاب کلیساست که صعود عیسی را با پیکر جسمانی می دانستند و حتی با نظر لوقا و یوحنا نیز متغایر بود. عید پنجاهه ‏ ‏ قیام (یا صعود) مسیح حواریان را معتقد ساخت که عیسی از مردگان برخاسته و عن قریب بار دیگر سوار بر ابرها ،رجعت خواهد کرد .اکثر شاگردان که تعداد آنها در آن وقت به یکصد و بیست تن می رسید جلیل را ترک کرده به سوی اورشلیم رهسپار شدند و در آنجا در غرفه ای بزرگ برای نماز و مشورت اجتماع کردند .در کتاب مادر رسوالن آمده است که مریم مادر عیسی و برادرانش نیز در آن جماعت بودند و حواریان خود پیشوایان آن گروه بودند. نزد این مسیحیان صدر اول ،قیام مسیح اثبات حقانیت انجیل بود و هبوط روح القدس در روز عید پنجاهه به آنها اطمینان قلبی بخشید که همان نیروی غیبی که در عیسی مسیح سرور ایشان ،مستور بود در آنها نیز ظاهر شده است .از این رو جرات و جسارت جدیدی در خود احساس کرده ،با کgمال شجاعgت ،به وعظ و تبلیغ در کوی و بازار شروع کردند ،همانجایی که مخالفان چند هفته پیش ،عیسی را گرفته به صلیب آویختند. کلیسای اورشلیم ‏ دو چیز سبب شد که gکلیسیای اورشلیم پایدار بماند و به کلی نابوgد نشgود .نخست آنکه حواریان همه پیروان پیشgوایی غایب و متوgفا بودند و مخالفین انتظار داشتند که gبه مرور زمان شوgق و حرارت ایشان کاسته شوgد ،دوم آنکه ایشان ظاهرا تمام رسوم و آداب شریعت یهوgد را رعایت می کردند و همه روزه مرتبا به معبد رفته ،آیین موسی را مانند دیگر یهودیان احترام مgی نهادند .تنها چیزی gکه ایشان را از دیگر یهودیان امتیاز می داد آن بود که اعتقاد داشتند که عیسی همان مسیح موعود است که در کتب انبیای بنی اسرائیل به ظهور او را بشارت داده اند و عن قریب پسر انسان بار دیگر به جهان خواهد آمد. کلیسای قدیم( 150-50میالدی) ‏ بولس حواری را میتوان دومین بانی کلیسای مسیح لقب داد .چه قبل از او پیشوایان دیگر بوده اند که زحمت ها کشیدند و دین مسیح را تا بالد انطاکیه و اسکندریه و رم انتشار دادند .عالوه بر حواریان نام مردان دیگری مانند برناباس (برنابا ،ابن الوعظ) مصاحب بولس حواری، شمعون ملقب به نیجر و لوکیوس کورنه ای و مناحم برادر رضاعی هرودس واپولو (اپلس) و غیره ،که همه اینها در هر سو به جد و جهد تمام سرگرم تاسیس کلیسای مسیح بودند .به طوری گروندگان به آیین نوین پیوستند و این آیین به سرعت در سواحل مدیترانه شرقی افزایش یافت. ‏ کامیابی و پیشرفت مسیحیت در صدر اول در مراکز تجاری قلمرو رومیان بیشتر از آن سبب بود که در همه آن بالد کنیسه های یهودی یا الاقل محله یهودان وجود داشت و هر جا که دین موسی رفته بود پیام مسیح نیز به دنبال آن میرفت. مقاومت و جفا ‏ ‏ در اوgاسط قرن دوم میالدی ،مذهب عیسوی ،برgای حکgام رومی کشورهای فتح gشده، اولین مسئله مشکgل گردیده بود ،مخصوصا در ممالک شام و آسیای صغیر این قضیه دشوارتر شده بود .رومیان بالطبع از امور اسرار آمیز و gکارهای مخفی بیزار بودند و به همین سبب در برابر دین مسیح مقاومتی به ظهور رسید .مسیحیان اولیه بر حسب تعgالیم دینی ،خgود را در جهان می دیدند ولی از جgهان نمی دانستند .هر چند به ندرت تنی چند از ایشان داخل خدمت لشکری روم شده بود یا مناصب کشوری را تصدی می کردند لیکن اکثر gایشان از کارgهای دنیوی کناره می جستند البته در امور دنیوی کامال مطیع اوامر حgکومت بودند. در آن زمان واجب بود ک هر فرgد رومی به «جgنیوس» امپراتور ،یعنی به «روح االهی» او قسم یاد کرده و به احترام تمثال gاو در محراب و معبد بخور سوخته و شراب بنوشد. چون مسیحیان از این عمل سرباز می زدند ،حکام رgومی این امتناع را نشانه بی وفایی و تمرgد دانسته ،بسیار نگرgان می شدند .عالوه بر آن چون عیسویان در اواخر روز به شغل و کار خود مشغول بودند و مجامع دینی خgود را برای عبادت و نماز gدر هنگام شب یا در سحرگاهان تشکیل می دادند  ‏ ‏ ‏ ‏ تاریخ قدیمی ترین قتل عام مسیحیان در شهر رومیه الکبری به سال 64میالدی میرسد .تا مدت یک قرن تمام حکام رومی غالبا مسیحیانی را که از پرستش تمثال امپراتور سر باز می زدند ،به فجیعترین صورتی به قتل می رسانیدند ،یعنی یا آن ها را زنده می سوزانیدند یا آنکه طعمه شیران و ددان می ساختند. در خالل این احوال ،جوامع مسیحیان تحول یافته و به صورت واحدهای مستقلی که دارای صورت متشکل و منظمی بود در آمد .در زمان بولس حواری ،هنگامی که مسیحیان احساس استقالل در کلیسا نمودند و از سایر جوامع بشری کناره گرفتند و خود جمعیت اخوتی تشکیل دادند ،اعمال و عبادات ایشان دو نوع بود: اوال تجمع در عبادت گاهها برای انجام مراسم دینی مطابق نمونه کنیسه های یهود که درهای آن به روی همه ،اعم از مومن قدیم یا سالک و تازه وارد ،باز بود و در آنجا از روی کتب انبیا و صحف تورات فقراتی تالوت می کردند و نمازها و دعاها می خواندند و به وعظ سخن می گفتند و از مزامیر می سرودند. خواندن قسمت هایی از «انجیل» و رساالت مسیحیان به دنبال تالوت «تورات» بعد از قرن دوم میالدی در کلیسا معمول گردیده است. ثانیا شرکت در «ضیافت محبت» که فقط خاص مومنان بود و آن عبارت بود از گشودن سفره طعام در برابر تمام حضار و در اثنای صرف آن تشریفات ساده ای انجام می شد. یعنی از سفره طعام آخرین عیسی یاد می کردند .به زبان یونانی به معنی «شکرگزاری» می باشد.  در آغاز کار ،تشgکیالت کلیساها بسیار مشوش و بی نظم بوده است ولی در اواخر قرن اول جوامع مسیحی در هر جا که بودند برای تنظیم امور خود شوgرایی از متقدمان تشکیل دادند و یک تن رئیس در راس آنها قرار گرفت که او را «اسقف» اسم نهادند و اسقفها را هریک معاونی بوgد که «شماس» نامیده می شد .ولی تعلیم و موعظه همچنان خاص رسوالن و معلمان بود که یا خود دائما جزء آن جامعه بودند یا آنکه سیاحان انجیلی بوgدند که از بالد دیگر موقتا به آنجا سفر کرده بودند .بعضی جوامع را اسقفی واحد اداره می کرده و قدمایg قوgم و شماسان او ار معاونت می نموده اند و بعد از چندی عمل تعلیم و موعظه نیز جزء وظایف gهمین رئیس gروحانی یا اسقف قرار گرفت و رفته رفته نام معلمان و انبیgا یا مسافران انجیلی به تدریج از زندگانی کلیسا محو گردید. تحوالت عقاید تا اواسط قرن دوم ( 150میالدی) همقدم با نمو و گسترش سازمان های صgورgی ،مgبادی و gاصgول معنوی نیز در عالم gمgسیحیت رو gبه gرشد و افزایش gنهاد. درست هgنگامی کgه صgد سال تمام ا زمیالد مسgیح می gگذشت ،یک سلسله نوشته gها و آداب به پیروgی از gدایره کتب عهد عتیgق (صgحف انبیای یهود) به وجود آمده بود کهg از gبعضی gجهات و مgبادی مgی توانسgتند آن را عهد جدید نام بگذارgند .به gتدرgیج طgبقه gاوgل مسgیحیان از میان رgفتند و انتظارات و عقایدی که در باب رجعت عیسgی ،سوار بر ابرهgای آسمان وجود داشت نیز خرد خرد محو گردید .در آن زمgان پنجاه سال از زمانی که gایشgان عیسgی را به gچشgم دیده بودند گذشته بود و نسل دوم مومgنان مسgیح که اکثر ایشان با اورشلیم مسgافت بعیدی فاصله داشتند در طلب نوشته و اثری بودند که gاز تاریخ سر گgذشت آن پیغمبر و تعالیم او ایشgان را آگاه سازد .وقتی که در سال 70مgیالدی اوgرشلیم ویران شد و مردمش gپراکنده شدند ،البته اینg طلب و تقاضا اشتداد یافت. ‏ انجیل مgرقس gقدیمی gترین و کوتاهترین gانجیل هاست و gبه gاحتمال قوی در gشهر انطاکیه در حدود سالهای 70-65 میالدی به gرشته gتحریر در آمده است .این gانجیل عبادت از خاطرات قدیس پطرس حواری است که gمرقس حواری در وقتی که هنوز در gاوgرشلیgم مgی زgیسgته ،gقبل از آنکه gبه gانطاکیه بیاید ،آنها را تحریر و تدوین کرده است این gانجیل صgورgت خاصی gدر وقایع تولد و حوادث دوره شباب عیسی ذکر مgی کند و از gهنگام تعمید از شروع به gسخن gکرده وg شرحی روشن gاز بعثت و رسالت او بیان نموده است و در gعین gحال اشارات و بیانات زیاد از احساسات بشری عیسgی را متضمن کرده است .در انجیل مرقس ،عیسgی مgوجودی ما فوق بشgر نشgان داده مgی شود و او رgا «فرزند انسان» معرفی می نماید که خداوgند او رgا در هنگام تعمید به gفرزندی خود برگزید و او را مgسیح حقیقی و gفرزgند یگانه gخداست. در این انجیل اثری از اصgل تجسم gاالهی در پیکر عیسgی و از اصgل ازgلیت عیسgی (gوجود قبل از خلقت) بر طبق gآن مبادی که بولس حواری بعدها وضع کرد دیده نمی شود .اما انجیل مgتی و انجیل لوقا از این gمgرحله باالتر از انجیل مرقس هسgتنgد و زمینه gرا برای اعتقاد به تجسم gربوبیت در پیکر عیسی آمgاده مgی کنند و در gهر دو gحکایات و gروایات چند باب دوشیزگی مریم gعذرا و حوادث فوق طبیعی gکه در هنگام طgفولیت عیسی واقع شد نقل می نمایند. کلیسای قدیم کاتولیک (150تا 1054میالدی) ‏ لقب کاتولیک در آغاز به معنای مطلق عام «جهانی» استعمال می شد. همینکه دین مسیح در سراسر قلمرو و امپراتوری روم و نزد تمام طبقات خاص و عام انتشار یافت ،تحولی جدید حاصل کرد و معنی فنی جدیدی پیدا کرد .تا اواسط قرن دوم میالدی ( )154-150کلیسای کاتولیک موسسه ای یگانه و متشکل بود ولی برای اینکه همچنان واحد و عام بماند الزم بود که gنه تنها در برابر دشمنان خارجی ،بلکه در برابر فرقه های بدعتگزار که در داخل دین مسیح به وجود آمده بودند ،مقاومت نماید و از این رو در آن کلیسا دو امر به وقوع پیوست :نخست یک سیستم مبادی دینی که به زعم ایشان روشن و پاک و مطهر بود که آن را «ارتدوکس» یعنی کامل و صحیح گفتند .دوم یک سلسله سازمان کشیشی و رهبران دینی که عقاید ایشان بر قاعده رسالت جامعیت و وحدت و قدوسیت کلیسا استوار بود .ولی این هر دو امر همچنان برقرار و دایم نماند و تحوالتی جدید در آنها به وجود آمد. دو فرقه گنوسی و مارکیونی ‏ در میان کساgنی که گرد شخgصیت و عمل پیغمبری عیسی قgابل gبه تفسیراتg و تاویالت gجدید شدند ،دو فgرقه بودند که در قرن دوم به ظهور رسیدند و بعد از آن ،همه مورد تکفیر قرار گرفتند و آن هر دو عبارتنداز :گنوسی ها و مرقیونیه ها .اما گنوسی ها (این اسم از گنوسیس اشتقgاق یافته که به معرفت gحقیقی یا عرفان ترجمه می توان کرد) دارای عقاید خاصی بودند. ایشان به جgای اینکه فلسفه یونان را در مذهب عیسوی منحل نمایند ،وجود عیسی را آخgرین مظهر ترکیب فgلسgفه شرق و غرب معرفی کردند. مرقیون به این دعاوی اکتفا نکرد و برای شرح gو اثبات gنظریات خود کتاب مقدسی نوین برای اصحاب gخgود تحgریر نمود gو بعضی از کلمات gو تحریراتg قدیس بولس حواری و انجیل لوقا را به هم آمیخته ،انجیلی جدید تاgلیف کرد و هرگونه عبارتی که عیسی را با خدای عهد عتیق متصل می ساخت از آن حذف کرد و عالوه بر این قgدمی فراتر نهاد و رابطه خود را با کلیسای روم منطبق ساخت و کلیسایی نوین مخصوص پیروان خویش تاسیس کرد. پاسخ کلیسا به دعاوی مبتدیان (نوآوران) :اعتقاد نامه رسوالن و تشریع (عهد جدید) ‏ عقیده درست دین مسیح آن gاست که مستند به کالم رسgوالن gباشد زیرgا رسgوالن معرفت gکامل داشgته اند و هر چه موافق تعالیم ایشان ،gیعنی نوشgته اناجیل و رساالت نباشد قابل قبول نخواهد بود و به این دلیل بر مبادی گنوستیسیسم و مرقیونیه خط بطالن gکشید گفت :افراد مومن باید تعالیم عیسی gرا از طریق کلیسایی بیاموزند که یکی از رسوالن gتاسgیس gکرده باشgد. کار مهم دیگر که کلیسا دgر آن gتاریخ انجgام داد و آن نیز از تنیجgه اثبات و شgرح اخبار و روایات رسgوالن حاصل گشت ،gهمانا عبارت بود از تحریر قانونی کتب مقدس. غلبه قطعی و رسمیت دین عیسوی ‏ حکومت امپراتوری روم رسما مخالف آیین نویس عیسوی بود .در خالل ایام قرن دوم میالدی ،که کلیسای مسیح در سر تاسر محروسه رومیان رو به رشد و نمو می رفت و در همه جا رقیبی نیرومند در برابر عقاید خرافی قدیم به شمار می آمد .عقاید خداپرستی مسیحیان و تعالیم معنوی عیسی کم و بیش در بین هزاران گروه از قبایل و عشایر بدوی که در طول سواحل رود دانوب و رود و رود رن فرود آمده و هر دقیقه آماده تهاجم به درون خاک امپراتوری بودند g،نفوذ کرده بود .مارکوس آورلیوس (-161 180میالدی) که خود مردی متفکر و حکیم و پیرو اصطالحات عالیه فالسفه رواقی بود ،در اواخر ایام سلطنت خود به فکر افتاد که مسیحیان را در سراسر ایاالت محروسه روم مورد شدت و عقاب قرار دهد. اختالف آریوسی و اعتقاد نامه نیقیه ‏ اصول و کلیات کالمی دین کاتولیک همچنان رو به تکامل و توسعه بود .در رابط «ابن واب و روح القدس» که مسئله اصولی دین مسیح است، مباحثات و تدفیقات نمودند و موضوع حقانیت کلیسای مسیح و حدود اختیارات آن را طرح کردند .اما بین این دانشمندان دینی نه تنها توافق حاصل نگردید ،بلکه کار به مجادالت و مناظرات تلخ انجامید. ‏ آریوس بر آن بود که با اینکه عیسی مسیح «کلمه» حق است ،مع ذلک مخلوق است و مانند سایر موجودات عالم خلقت ،وجودی حادث است و از «نیست» به «هست» آمده و عنصر او با عنصر الوهیت فرق دارد .ولی اسقف آن شهر قویا بر خالف عقیده او قیام کرد و بر آن رفت که «ابن» نیز از لیت دارد و مخلوق نیست و از گوهر و ذات االهی مایه گرفته است. در شهر نیقیه ،در نزدیکی قسطنطیه ،در ساحل بوسفور ،جمع آمدند و بعد از مباحثات بسیار اعتقاد نامه ای تصویب کردند که در عالم مسیحیت شهرت بسیار دارد و به «اعتقاد نامه نیgقیه» موسوم است.  ‏ «ما ایمان داریم به خدای واحد .پدر قادر مطلق ،خالق همه چیزهایی مرئی و غیر مرئی و به خداوند واحد عیسای مسیح، پسر خدا ،که از پدر بیرون آمده ،فرزند یگانه و مولود از او که از ذات پدر است ،که به وسیله او همه چیز وجود یافت، آنچه در آسمان است و انسانی گردید و رنج برد و روز سوم برخاست و به آسمان صعود کرد و خواهد آمد تا زندگان و مردگان را داوری نماید .و ما ایمان داریم به روح اقدس»... بعضی عبارات اعتقاد نامه فوق به شدت مورد انتقاد بسیاری از زعمای مسیحیت قرار گرفت و در شورایی که بعد تشکیل شد مجددا مورد بحث قرار گرفت .پس از گفت و گوهای زیاد باالخره مورد قبول قرار گرفت و مع ذلک چندی نسل طول کشید تا متن فوق جنبه تقدس حاصل کرده نزد کلیسا، اصلی زوال ناپذیر شناخته شود. اختالفات اصولی در دین مسیح و اعتقاد نامه کالسدون کلیساهای مغرب در این قرن اصل و فورمولی در ماهیت ذات عیسی اختیار کردند و گفتند که در وجود او دو حالت در آن واحد مشاهده می شود که هر دو بدون اینکه معارض یکدیگر شوند در شخص واحد متحد شده و به ظهور رسیده اند .به عبارت دیگر شخص عیسی مرکب از دو عنصر است :یکی عنصر الوهیت و خالقیت ،دوم عنصر انسانیت و مخلوقیت. تکوین و رشد دستگاه پاپ ‏ کلیسای شهر رم هم از آغاز از بزرگترین مجامع عیسویان امپراتوری روم گردید. هر وقت ما بین مجامع عیسوی اختالفات و اشکاالتی در اصول و فروع دین پیش می آمد ،فتوای کلیسای روم قاطع بود .بعد از اینکه آیین عیسی دین رسمی مملکت امپراتوری روم گردید ،اندکی بر نیامد که اصول رهبانیت در آن مذهب به ظهور رسید و به سرعت رشد و نمو کرد .عیسوی را از زن و مرد شایسته است که به تجرد و تفرد زندگی کرده دوشیزه و بی همسر بمانند ،در دل داشتند ،به این روشگراییدند لکن ظهور رهبانیت به صورت یک نهضت خاص مبتنی بر قطع عالقه از اجتماع در اواخر قرن سوم میالدی به وقوع پیوست. ‏ این اسلوب رهبانیت دسته جمعی از مصر به خارج سرایت کرده ،در شام و آسیای صغیر نیز رواج یافت .ولی رهبانهای انفرادی تمام وقتشان به تفکرات نفسانی و مراقبت میگذشت .بعضی در غارها و بعضی در بیابان ها و بعضی دیگر برفراز ستون های سنگی معابد ویرانه باستانی و بعضی دیگر درون شاخه های اشجار و بعضی دیگر مانند راهبان بودایی چین و تبت در تنگنای حجرات روز به سر می بردند و دیگران لقمه غذایی به زحمت به آنها می رسانیدند. اشتقاق کلیسا به شرقی و غربی ‏ اثر مستقیم فتوحات مسلمانان یک نتیجه عمده به بار آورد ،یعنی کلیسا را به دو قسمت تجزیه کرد .امپراتور لئو سوم ،در قسطنطنیه ،پس از آنکه لشکر مجاهدین عرب را در کنار بوسفور شکست فاحش داد ،برای جلوگیری از خطر نفوذ تعالیم اسالم به بعضی اصالحات مذهبی مصمم شد و از این سبب پاپ گرگوریوس دوم را ناراضی ساخت .امپراتور مالحgظه نمود که اسالمیان و حتی بعضی از خود مسیحیان کلیسا را در معرض انتقاد قرار داده اند و احترام به حد پرستش را که نسبت به تصاویر و تماثیل مقدس در نمازخانه ها معمول می شود ،نوعی از بت پرستی می شمارند .از این رو در سال 726میالدی فرمانی صادر کرد و نصب تصاویر را در کلیساها قدغن نمود .این اولین قدمی است که در طریقه صورت شکنی در عالم مسیحیت به ظهور پیوست ،ولی این عمل واکنش شدیدی ،هم در مشرق و هم در مغرب به وجgود آورد.  ‏ امپراتور در برابر این عمل برای تنبیه پاپ ناحیه سیسیل در جنوب ایتالیا را از حوزه حکومت پاپ خارج ساخته تحت امر بطرک یونان قرار داد .در نتیجه پاپ دارای امالک وسیع و ثروت گزافی گشت ،چنانچه عایدات سالیانه او معادل یک میلیون دالر تخمین زده می شد ،ولی فتح و فیروزی مهمی که نصیب پاپ گردید بعد از مرگ پپن آن سلطان صاحب اقتدار در غرب اروپا امپراتوری وسیعی تحت فرمان خود در آورد که مشتمل بود بر ممالک فرانسه ،شمال شرقی اسپانیا ،بلژیک ،هلند ،قسمت عمده خاک آلمان ،اتریش ،مجارستان و شمال ایتالیا .این پادشاه به کلیسا نهایت احترام را رعایت می کرد .اول سال 800میالدی به رم آمد و در روز عید میالد مسیح ،پاپ لئو سوم تاج امپراتوری را بر سر او نهاد و از آن زمان رسما امپراتوری روم به دو قسمت شرقی و غربی منقسم گردید. در 589میالدی شورایی از زعمای کلیسا در اسپانیا تشکیل گردید و متن این اصل را در اعتقاد نامه آتاناسیوسی تحت عنوان و کلمه «فیلیوک» یعنی ابن گنجانیدند و اضافه کردند .متکلمان و الهوتیان کلیسای شرق بر این عمل اعتراض کردند و گفتند الحاق این کلمه به معنی نفی مصدریت مطلق از ذات باری تعالی است .در حقیقت انکار قدرت کامل االهی می باشد .در سال 876شورایی از روحانیان در شهر قسطنطنیه تشکیل شده ،پاپ را به دو دلیل یکی از فعالیت سیاسی و دیگر عالقه مندی به اصل فیلیوک ،محکوم به خطا ساخت .فتوا در واقع حق حکومت مطلق بر کلیسا را از پاپ سلب کرد .انفصال نهایی قطعی بین دو کلیسا در سال 1054میالدی به وقوع پیوست .از آن سال دو شاخه کلیسای کاتولیک هریک راه دیگری برای خود پیش گرفتند و استقالل یافتند. کلیسای ارتدوکس شرقی ‏ ‏ پس از آنکه مراکز مسیحیت در ممالک مشرق زمین ،یعنی در بالد اسکندریه و اورشلیم و انطاکیه ،به دست سپاه اسالم تسخیر گردید. بعداز قرن هشتم در مبادی کالمی خداشناسی کلیساهای مذکور تغییر مهمی روی نداد فقط بعضی تغییرات در عبادات و اعمال و آیین نماز پیش آمد و ریاست از آن پس ،روزگاری دراز نصیب بطرک قسطنطنیه شد. اتحاد کلیساهای ارتدوکسی در واقع هیچ وقت ،منقطع نرگردید .کلیساهای مختلف جداگانه ملل مختلف اسالم با یکدیگر گاهی اختالف پیدا می کرده اند .عاقبت همه آنها به اقتضای مصلحت که آن را «منفعت اقتصادی» می نامیدند به سوی یکدیگر متمایل می شدند و احکام کلیساهای تکفیر شده منفصل را تدریجا قبول می کردند و استدالل می نمودند که کلیساها بایستی با هم متحد باشند و از قدرت و اختیاراتشان کاسته نگردد. مبادی اصلی عمومی کلیسای شرقی ‏ شعب کلیساهای ارتدوکس شرقی کما بیش با یکدیگر در مواد اصلی علم الهوت متفق الکلمه بوده اند .اعتقاد نامه های دیرین را همه قبول داشتند و تعالیم رسوالن قدیم را همه ابدی و زوال پذیر می دانستند .ایمان استوار به تجسم خداوند ،اعمال و مناسک دینی از روی خلوص نیت درکلیساها .توجه مبادی یحیای دمشقی در موقعی به ظهور رسید که سبک معماری خاص کلیساهای شرق تکامل یافت .زمانی که امپراتور لئو سوم ،چنانچه در فوق گفتیم بر آن سر شد که احترام نقوش و تصاویر عیسی و مریم و قدسیان را داخل کلیسا قدغن کند ،قال و مقالی بسیار ضد تصمیم او در شرق و غرب بلند شد .عینا همان طور که خدا (پدر) در پیکر عیسی (پسر) تجسم یافت .سال 787میالدی هفتمین شورای عمومی تشکیل شد .یونانیان و رومیان متفقا شرکت کردند ،فتوا دادند که تصاویر و نقوش و تماثیل gو نیز صلیب و انجیلg های چهارگانه باید همه مورد احترام و تقدیس و تکریم قرار بگیرند ،هر چند عبادت آنها مربوط به اصل عبادت االهی نیست .در این قضیه کلیسای شرق و غرب تا کنون اتفاق کلمه دارند. اختالفات بین شرق و غرب ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ در سر قضیه ماهیت االهی تصاویر ،باز بین شرق و غرب اختالفی جوهری و ایمانی پدید آمد .کلیساهای شرق تصاویر مقدس را دارای طبیعت و روح االهی دانستند .کلیساهای روم در مغرب به تصویر و تمثال مریم و دیگر قدیسین منزلت بشری می دهند .در کلیسای غرب مریم را از آن جهت احترام می گذارند که مادری است عذرا احساسات و عواطف مادری نسgبت به فرزند خود .در حالی که در کلیساهای مشgرق مریم را مانند مادر خدای تعالی پرستش می کنند و او را موجودی فوق بشر می دانند که در رحم او بشریت و الوهیت در پیکر جنین عیسی امتزاج و تجسم یافت. در کلیسای شرقی مقدسات سبعه با کلیسای غرب مختلف است و آن هفت عبارتنداز : )1تعمید؛ ) 2تدهین که اسقف با روغن مقدس مومن تازه وارد را چرب می کند؛ )3عشای ربانی؛ 4اعتراف؛ )5قبول سلسله مقدسg؛ )6عروسی؛ ) 7تدهین میت که در موقع مرض و بیماری شدید نیز به نیت استشفا آن را به عمل می آورند. اختالفات کلیسا یکی دو مسئله دیگر ،شایسته ذکر است. اول آنکه کلیساهای شرقی به طور قطع مخالف این اصل هستند که مردی به نام اسقف شهر رم ریاست عالی بر تمام جامعه کلیسای مسیح داشته باشد، دوم آنکه این عقیده را خطا می دانند که حواریان از عیسی متساویا نیروی روحانی کسب نکرده اند و در آن میان فقط فقط پطرس حواری رئیس ایشان گردید. وضع کنونی ‏ ‏ تعیین وضع کلیساهای شرقی بسیار مشکل است .بعد از جنگ جهانی دوم تمام کلیساهای ممالک شرقی اروپا در مخاطرات عظیمی افتادند.در روسیه تمام دیرها بسته شد و سراسر تشکیالت کلیسا مختل و آشفته گشت .بعضی شعب آن کلیسا به کلی مضمحل و نابود نشده اند .از زمان پطر کبیر تا کنون کلیسای روسیه تحوالت بسیار یافته است و به فرقه ها و شعب گوناگون منقسم شده که بعضی از آنها جنبه محافظه کاری دارند و بعضی دیگر ناظر به اصالحات اجتماعی و معتقد به اصالحات مذهبی قابل توجه مخصوصی در معابد می باشند. مهاجرین روس (روس های سفید) که در ممالک غربی اروپا و امریکا و چین ملی رفته اند بیشتر متمایل به کلیساهای پروتستان شده اند .میل دارند که در مبادی و در اعمال دینی نیز با آنها موافقت و همکاری نمایند .در سایر ممالک کشورهای بالکان ،کلیساهای ارتدوکس هنوز بر خالف جریانات سیاسی و فشارهایی که وارد می شود ،پافشاری و استقامت ورزیده اند و وضعیت قدیم خود را اندک اندک احیا می کنند. کلیسای کاتولیک رومی در قرون وسطی ‏ هنگامی که قرون وسطی شروع می شد کلیسای کاتولیک رومی مانند یکی از بزرگترین تاسیسات عصر شد .عطیه قسطنطین که در فوق ذکر شد در حقیقت پاپ را سلطان واقعی کلیه ممالک مغرب زمین قرار می داد .البته سالطین و شاهزادگان غرب در برابر اختیارات روحانی و عظمت معنوی مذهبی اسقف روم اذعان داشته ،تسلیم بودند .ثروت و مالکیت کلیسا به قدری بود و همچنین موقوفات و هدایای مومنین خالص العقیده از هر صنف و طبقه به کلیسا به جایی رسیده بود که در سال 800میالدی تقریبا یک ثلث خاک فرانسه و همچنین قسمت عمده کشور آلمان و ایتالیا تحت تملک کلیسا قرار داشت .وجود کلیسا در ایجاد وحدت اروپا و انجام مناسک دینی و عبادات به طور منظم و دایم بسیار موثر بود. رهبانیت در قرون وسطی ‏ قبل از جنگ های مقدس صلیبیون اصالحات و تغییراتی در امور راهبان دیرها چندان به ظهور نرسیده بود و تمام مظاهر و سازمان های راهبان در اروپا در اثنای جنگ های صلیبی تحت انقیاد فرقه سیسترسیان و بندیکتیان قرار داشت .عالم رهبانیت قرون وسطی و تعالیم زهد و ریاضت آن به دست دومینیکیان و فرانسیسیان افتاد. دومینیکیان یک نهضت تبلیغاتی داشت مانند کاتارها ،در جنوب فرانسه به وجود آمده بود و قدیس دومینیک اسپانیایی موسس و بانی این فرقه راهبان است که وعاظ و دعات خود را به تقلید از بولس حواری به سایر نواحی اروپا فرستاد که مردم را به تعالیم مسیحیت کاتولیک آشنا سازد .راهبان پیرو آن فرقه که آنها را فرایارها می گفتند ،وقت خود را وقف خدمت به علم و آموزش دانش نموده بودند .در راس هر دیر راهبان یا راهبات ،یک رئیس یا رئیسه قرار داشت که برای مدت چهار سال از طرف خود آنها انتخاب می شد ولی بدبختی این جماعت از آنجا شروع شد که مامور تفتیش عقاید مردم شدند .نویسندگان بزرگ و معلمان عالی مقام ،که همه از علمای درجه اول علم الهوت بودند ،در زمان ایشان به ظهور رسیدند .مانند البرتوس ماگنوس و توماس آکویناس و دیگر مصلحان و عرفای معروف چون ساووناروال در فلورانس و اکهارت و تاولر از آن جمله اند. شیوه کالم مدرسی (اسکوالستیک) ‏ در قرون وسطی که این وقایع gجgریان داشت ،مدارس و آموزشگاه ها نیز به کار مشغول بودند بر فراز خرابه دنیای قدیم دنیای جدیدی رو به رشد و نمو بود ،میراث علمی قدیم را از نو در معرض مطالعه و تحقیق قرار دهند .معلمان و آموزگاران در طلب حقیقت بر آمدند .آنان نه تنها کتاب های قدیم یعنی وولگات ،اعتقادنامه ها ،قوانین شریعت ،آثار ارسطو و افالطون و فالسفه رواقی ،نوشته های حgکمای نو افالطونی، مولفات قدیس آوگوستینوس و امثال آنرا مطالعه می کردند ،بلکه خود نیز شروع به نگارش و تحریر و تصنیف رساالت و کتب جدید نمودند که به سرعت در تمام کلیساها و دیرها انتشار یافته و موضوع بحث و جدال و مباحgثات و منازعات می شد .منطق دین بعد از آنکه این رشته در زمان شارلمانی کم کم شروع گردید و در آغاز مباحgث آن کودکانه می نمود ،به مرور بسط و کمال حاصل کرد و فلسفه عمیقی به وجgود آورد.  ‏ ‏ ‏ تا قرن دوازدهم میالدی ،افالطون حکیم به وسیله آثار حکمای نو افالطونی و نوشته های قدیس آوگوستینوس ،راهنما و هادی مطلق علمای االهی عgالم مسیحیت بود .قدیس آوگوستینوس تعلیم می داد که عالم ماده نسبت به عالم روح مقامی پست و نادرست دارد. نخستین فیلسوفان مدرسی امید بسیار داشتند که آرای آبای کلیسا و فالسفه بزرگ مشترک را تلفیق نمایند .فیلسوفان مدرسی به دو گروه تقسیم شدند : )1آنان کgه اعتقاد به موجودیت و عینیت واقعی داشتند مکتب واقع گرایی و )2آنان که قایل به عgینیت اشیاء نبودند مکتب فلسفه صوری را انتخاب کردند، کلیسا وجودی واقعgی و حقیقی است .بعد از هفتصد سال برای نخستین بار در اروپا ،حکمت طبیعی به طور منظم و کامل در دسترس علما و دانشمندان قرار گرفت .مطالعه علوم طبیعی یک روش خداشناسی جدید به وسیله مردی دانشمند موسوم به قدیس توماس آکgویناس ،که بزرگترین پیشوای فلسفه مدرسی بود در معرض افکار اهل علم گذاشته شد .نظریه او از فلسفه و ایمان که هر دو را بدون اینکه یکی دیگری را طرد و نقص کند به هم تلفیق کرده و این بزرگترین خدمتی است که مکتب مدرسی نموده است. تومانس آکویناس ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ توماس آکویناس اهل ایتالیاست .خون او مرکب بود از دو نژاد رومی و آلمانی .او نیز راهبی دانشمند از همان سلسله و از بزرگترین رجال جامع عصر خود بود ،در آمده ،تحصیالت خود را تکمیل سازد .به ایتالیا بازگشت و در آنجا به تالیف آثار و کتب بزرگ پرداخت .از آن جمله دو کتاب مهم تالیف کرد :یکی رساله بررداهم کافر و دیگر مختصراالهیات ،رساله ای در علم الهوت. این دانشمند روحانی در تحقیقات خود همواره کوشیده است که ما بین عقل و الهام یا فلسفه و الهوت و یا ارسطو و مسیح تلفیق کند و معلوم سازد که عقل غریزی و ایمان، مراحل و مراتب مختلف امری مستور هستند که متمم و مکمل یکدیگرند .انسان به قوه عاقله ،به سعی و سلوک خود می تواند وجود واجب را اثبات کند .برای اثبات این قضیه به پنج طریق استدالل می توان کرد : ) 1یکی اعتقاد از راه یافتن از متحرک به محرک، )2دیگر ضرورت وجود علت اولی، )3دیگر پی بردن از امکان به واجب، )4دیگر تعیین مراتب در موجودات، ) 5و باالخره استدالل علمی کالمی که از وجود و طرح نفس ناطقه و کامل در عالم خلقت. عرفان در قرون وسطی ‏ ‏ در قرون وسطی مرتاضان ،یعنی راهبان و راهبات ،یک جنبه عرفانی به روش و سیر و سلوک خود داده بودند ،وقتی که گوشه خلوت و انزوا می گرفتند ،نفس را از خباثت و شرور پاک کرده ،روح خود را در عالم تجرد و روحانیت با قدیسان و ابرار و حتی تا پایه عرش االهی باال می بردند. این روش در قرون وسطی هم جنبه سیر و سلوک فردی داشت و هم صورت طریقه عام مذهبی ...در قرن دوازدهم ،شخصی به نام برنار کلروویی پیشوای سلسله سیسترسیان با سخنان پر شور و جذبه خود ،حرارت و گرمی نوینی در حیات مذهبی مردم آن زمان به وجود آورد و از طریق محبت به آیین ،محبوب نجات دهنده و محب را متصل ساخت.اوگ دو سن ویکتور و بوناونتوره در قرن های دوازده و سیزده میالدی عرفان را به حوزه های مدرسی کشاندند .دو واعظ gدومینیکن ،اکهارت و جان تاولر اوایل قرن چهاردهم در آلمان در امر توسعه آیین عرفانی موثری در اروپای مرکزی توفیق یافتند .در سوی دیگر جهان کاتولیک ،آغاز اختالالت کلیسا در قرن چهاردهم باعث شد که بسیاری از افراد برای تحری تحقیقت و کسب رحمت به عرفان روی آورند .دو زن قدیسه نامدار در گسستن از عقالیق مادی و سی و سلوک عرفانی خود نیروی برای اصالح کلیسا و جهان یافتند .تقریبا دو قرن بعد ترسای آویالیی ( 1582 -1515میالدی) در اسپانیا پس از تجاربی بی مشابه او نظام کرملیان را اصالح کرد. انحطاط دستگاه پاپی ‏ آنکه فساد الینقطع پاپها در عالم روحانیت در میان ملل و امم اروپایی تولید احساس ملیت و قومیت کرد که باعث افتراق بین آنها شد .مخصوصا دو کشور ،یعنی فرانسه و انگلستان ،توانستند به طرف استقالل قدم بردارند .امپراتوری وسیع به تعدادی از سلطنت های کوچک و امارتهای پراکنده تجزیه شد و از آن پس نفوذ و سلطنت فرانسه از قدرت حکومت های ایتالیا افزونی گرفت و ما بین منافع آن کشور با منافع پاپ تزاحم روی داد .بدین ترتیب که به تقلید انگلیسی ها او نیز پارلمان را برای رسیدگی به این امر دعوت کرد .این مجلس اولین شورای دولتی بود که از نمایندگان طبقه روحانیون و اشراف و عامه خلق تشکیل می شد. از پادشاه فرانسه حمایت کردند ،فرمانی صادر کرد که در تاریخ به نام «اونام سانکتام» معروف است. نهضت تفردجویی ،آزادیخواهی و اصالح طلبی ‏ ‏ در همین اوقات جنگهای صلیبی در شرق به وقوع پیوست ،از این رو نهضت جدیدی برای مطالعه و تحقیق آثار کالسیک باستانی به ظهور رسید که آن را دروه رنسانس نام داده اند ،شعرا و داستانسرایان ایتالیایی مانند پترارک و بوکاتچو که از اساتید ادبای آن عصر بودند به این نهضت پیوستند .در آن زمان که اکتشافات جغرافیایی دنیا وسیعتری در افق فکر مردم به وجود آورده بود نخستین صلیبیان و سپس سیاحان و مکتشفان جغرافیایی مانند مارکوپولو و کریستف کلمب و پس از آنها ماژالن و دیگران سرگذشت ها و داستان ها طی سفرنامه های خود برای مردم حکایت کردند. کلیسا در آن زمان مقررات و تاسیسات خاصی برای جمع مال و اخذ وجوه بر پا کرده بود ،مثال به عنوان حق فروش غفران و آزادی از کیفر حق تعالی و به عنوان حق اعتراف گناهان و حق مالیات تعمید و مالیات زواج و عزا و سایر مشاغل و تکالیف کلیسایی ،مالیات هایی اجبارا از مومنان گرفتند .در آن زمان و اندک اندک برای کسب سواد و طلب علم در میان عامه شوقی زیاد پدیدار شده بود .البته تحصیل السنه باستانی کالسیک (یونانی و رومی) برای آنها مانند دانشمندان و فضال میسر نبود. اصالح پروتستانیزم ‏ ‏ اصالح پروتستانها عgالم مسیحیت غرب اروپا را در دو گروه اتصال ناپذیر مجزا و منفصل ساخت .وقتی که مردم اروپا شهر نشینی را آغاز کردند و بالد آباد دgر کنار رودخانه ها و سواحل دریاها در اثر ازدیاد تجارت و پیشه به وجود gآمد .آن طبقه متوسط ،همینکه از زیر بار اربابی و آقایی طبقه عالی بیرون آمدند و تنها برای حکومت ایشان در هر شهر چند تن به نمایندگی ،به عنوان شهردgار و مشاوران انجمن شهر باقی ماندند ،دارای شخصیت و استقالل شدند و مشکالت حیات و مسائل زندگی را طبق فکر و ذوق خود حل و فصل کردند. جان بال ،که او را «کشیش دیوانه کنت» خوانده اند ،در انگلستان در آغاز قرن چهاردهم فریاد برآورد :اوضاع انگلستان بهبود نخواهد یافت ،مگر آنکه همه چیزها اشتراکی شود مگر آنکه ارباب و سرور لردی باقی نماید. اصالح مذهب لوتر ‏ این شخص رهبر در آلمان به ظهور رسید .مردی آلمانgی متهور و بی پروا و بسیار متقی و پاکدامن بود که در وجود خود ایمان و اعتقاد را با عمل و کردار در آمیخت. لوتر در ابgتدای عمر طریقه رهبانgیت پیش گرفته ،جاروکشی می کرد ،روزه می گرفت ،گریه می کرد و دعا می خواند و دائما سر در کتابهای خود ،به مطالعه مشغول بود تا حدی که فرط ریاضت از وجود او گوشت و استخوانی بیش نمانده بود .لوتgر اطمینان خاطر و آسایش ضمیر خود را فقط در کتاب مقدس جستجو می کرد .سفری به رم کرد و مشاهده کرد که چگونه دستگاه پاپ بgه دست اشخاصی ناباب افتاده و طبقه کشیشان بر خالف تعالیم عیسی فقر و شکستگی را ترک کرده و در وادی تجمل پرستی و ظاهر سازی و خودخواهی گمراه شده اند. ‏ کارگزاری از طرف پاپ به نام تتسل بgه ناحیه ویتنبرگ آمد که به مسیحیان آن ناحیه توبه و مغفرت عطا فرماید و در برابgر پول بگیرد .لوتر این عمل را ناپسند دانست و علنا بر ضد این کار زشت سخن گفت.در تاریgخ 31اکتبر 1517نامه ای نوشت مشتمل بر نود و پنج اصل که در تاریخ کلیسا مشهور است .این نامه به تgفصیل عمل خرید و فروش غفران و انابه را که منبع عایداتی برای کشیش ها بود تخطئه و تقبیح کرد ،مورد توجه تمام مردم آلمان واقع شد. اصالح مذهبی در سوئیس ‏ در gکشور سوئیس gاصالح مذهبی به صgورت قطعیتر در آمد .اولرgیش gتسوینگلی (-1482 )1531از زgمان جوانی gبه تعالیم اومانیستها رغبت کرد و با مبارزه ای که آن جماعت برg ضد خgرافات gو اوهام می کردند همراه شد و رجgعت به نص کتاب عهد جدید را پایه و اساس ایمان دین مسیح قرار داد .در سال 1522 gباالخرgه به این عقیده نهایی رسید که مسیحیان باید فقط بر طبق احکgام کتاب مقدس عمل نمایدو الغیر. ‏ تسوینگلی بر gحسب مبادی تند خgود مردم زوریخ را دعوت کرد که تمام صور و تماثیل و صgلیب ها را از کلیساها برgدارند و سروgد ها را بدون ارغنون بسرایند .بر خالف عقل است که تصور شود بدن و خون عیسی در آن واحد هم در آسمان باشgد هم در روی ده ها هزgار محرgاب gبر روی زمین (چنانکه لوتر معتقد بود) به زعم او ،نان و شراب ا امرgی رمزی باید دانست که در حقیقت یادگار مقدسی از صلیب آویختن عیسی و فداکاری او در راه نجات بشرgی می باشد. در زمان حیات تسوینگلی غالب مبادی اصالحیه اش در بیشتر بالد اروپای مرgکزgی مانند بال ،gبرن ،گالروس ،مولهاوزن و استراسبورگ انتشار یافت .منجر به جنگ داخلی مابین پیروان او و کاتولیک ها گردید .جوانی دانشمند از اهل فرانسه موسوم به ژان کالون در سن 26سالگی کتاب مهمی تالیف کرgده به نام مبادی دین مسیحی ،اولین کتب مهم کالسیک دروه اصالحات gدینی شمرده شد .همین کتاب است که پایه و اساس یکgی از نظام های پروgتستان ،موسوم به پرgسبیتری را تشکیل می دهد. ‏ اصالحات مذهبی در فرانسه و هلند ‏ ‏ بز ،دانشمند فرانسوی و پیشوای اومانیسم ،و کوردیه ،سر آمد مربیان و دانشمندان در هنگام اشتعال آتش اختالف بین کاتولیک ها و پروتستان ها در فرانسه از آن کشور گریخته ،به ژنو پناه بردند .نهضت اصالح طلبی در آن قرن در فرانسه به شدت پیش می رفت .پروتستان های فرانسه ،که به نام هوگنوها معروفند ،طریقه و روش اجتماعی جان کالون را پیروی نموده ،کشیشان کاتولیک که متکی به دربار فرانسه بودند به قوت شمشیر و آتش خواستند که آن نهضت را خاموش کنند .کاترین دو مدیسی به نیابت سلطنت نشست .با هوگنوها از در مسالمت درآمد ولی بعد از ضد آنها برخاست و پادشاه ضعیف فرانسه شارل نهم را بر آن داشت که فرمان قتل عام پروتستان ها را در سن بار تلمی صادر کند.گویند بیست هزار تن پروتستان در آن واقعه به قتل رسیدند. به موجب فرمانی ک در سال 1598از طرف پادشاه فرانسه صادر شد و به فرمان نانت معروف است ،آزادی عقیده و ایمان و استفاد کامل از حقوق مدنی در دویست شهر فرانسه به آنها اعطا گردید .پرتستانیم فرانسه هر چند رشد و انبساط زیادی حاصل نکرد ولی در امان دولت قرار گرفت .لوئی چهاردهم در سال 1685میالدی آن فرمان را فسخ نمود. اصالح مذهبی در اسکاتلند ‏ رقابت فلیپ دوم با ویلیام خموش را بتوان نمایشی اندوهبار خgواند ،ازgدواج ماری با پادشاه فرgانسه به پرgوتستان های اسکاتلندی مجالی داد که به سرعت از آن بهره جویی کردند .جان ناکس gموجد اصالح مذهبی اسکgاتلند نبود ،بلکه خود مولود و ثمره این اصgالح بود .مجلس gتصویب کرد که اسقفهای رم در سراسر سرزمین اسکاتلند حق داوgری و صgالحیت ندارند .سخنرانی و استماع گفتار و حgتی حgضور آنان در مراسم نماز قدغن ساخت .رهبری مشایخ پرgوتستان عنوان نهاده اند ،حgکومت کلیسایی حالتی ملی به خود گرفت. در راس این انجمن های ناحیه ای ،شورای رهبری شیوخ ،که مرکب از کشیشان نواحی و به همان تعgداد سالمندانی به نمایندگی انتخابی نواحی مذکور gبود ،قرار گرgفته بود .در رgاس شوراهای شیوخ ،مجلس gایالتی اسقفان با حق فقاهت و نظارت بر برgخی از شوراهای شیوخ واقع شده بود .در راس سازمان های مذهبی ،مجمع عمومی با حق داوری و نظارgت کلی بر کلیساهای ملی قرار داشت که از اسgقف های منتخب و به همان تعداد سالمندان تشکیل می شد .مرgکز این نظام از یک سو به اندازه الزم کوچک و محدود بود که قدرت تحرک و gفعالیت داشته و نماینده زنده موسسه ای محلی باشد و از سوی دیگgر به اندازه کافی در سطح کشور گسترده و متعدد بود که اگر gخطری موجودیت آن را تهدید کند به خgوبی از عهده مبارزه بر آید اصالح مذهبی در انگلستان اصالح مذهبی در کشور انگلستان در نتیجه حوادث و وقایع به ظهوgر رسید. رادیکال های gپروتستان فقط سنت و روش عیسgی را رهنمای خوgد قرار دادند و به هیچ تاویل انحراف از آن را جایز ندانستند .عالم عبادات و اعمال، تحقیق و خلوص نیت اساس ایمان است نه تقلید کورکورانه. ذات حقیقی االهی در کلمه یا عیgسی تجلی کرد و این رابطه بین او و کلمه به وسیله روح القدس انجام گرفت و نیز چون دلیلی بر مسئله دوشیزگی مریم عذرا در دست نیست ،بنابراین آن عقیده هم باطل است .همچنین وقوع معجزات عیسgی را نیز انکار نموgد. ناموافقان (نانکونفورمیستها) ‏ مبادی اصولی کفر آمیز انتشار دادند ،اعتقاد نامه های مسیحیان را مطابق نصوص و ترجمه و تفسیر کتب مقدس شمردند .ولی تشکیالت آنها در امور اجتماعی و دینی به کلی مخالف سازمانهای متعارف کلیساهای رسمی بود. پیرایشگران (پیوریتنها) ‏ وقتی که ملکه الیزابت از 1558سلطان انگلستان شد ،جماعتی از پروتستان ها ،که دار عهد ملکه ماری به اروپا فرار کرده به کالونیستها پیوسته بودند ،دوباره عزم مراجعت به موطن خود نمودند .آنان در ایام مصابحت و مجاورت با کالونیستها در سوئیس در تشکیالت و حکومت کلیسا و همچنین در مبادی سادگی و بساطت دین و طریقه زهد و تقوا در زندگانی از آنها تعلیماتی آموختند و روش خود قرار دادند .ولی در عین حال قائل به انفصال و جدایی کامل با کلیسای رسمgی نبودند .وقتی که چارلز اول پادشاه انگلیس شد تصمیم گرفت که جماعت پیرایشگران را کامال در اعمال و عقاید تابع کلیسای انگلیس کنgد و مخصوصا سلسله مراتب اسقفان و کشیشان را در ماین مردم اسکاتلند برقرار سازد .ولی این تصمgیم برای او گران تمgام شد .زیرا اسکاتلندی ها سوگنgد یاد کردند که به قیمت جان خود به مخالفت برخیgزند .پیgرایشگری از کلیسای انگلیس به کلی طرد شد و پیروان آن متفرق گشتgند کویکرها ‏ در حقیقت جنبشی gبود از مسیحیان آن gکشور بر ضد تشریفات ظاهری دروغی gکشیشان .موسس آن فرقgه شخصی gبود به نام جرج فاکس ( )1691-1624که می gتوان او را یکی از عارفgان جهان و از صgاحبان ایمgانی gبزرگ دانست .به یقین gدانست که دین عgیسی عبارت از قبول یک سلسله اصgول کالمی gو اعتقاد لفظی به انجیل نیست ،بلکه عبارت از اعتقاد قلبی gاست و رفتن gبه کلیسا و گوش دادن به سخنان کشیش رسمی gو تکرار ادعیه معمgولی ایمان حقیقی gرا حاصgل نمgی کند ،بلکه ایمان آن gاست که دل آدمیg از نور باطنی gروشن شود و خداوند هر که را بخواهد مورد قبول و قرار گاه کلمه خود قرار می دهد. نهضت تورع (پیتیزم) ‏ ‏ چه باید کرد تا مردم مشمول عفو االهی شوند و از زنجیر و سلسله گناه آزادی حاصل کنند و قلب انها با خدای مسیح متصل گردد .این امر وقتی میسر می شود که مردان و زنان راه زهد و تورع پیش گیرند .بدین وسیله قلب آنها محل ظهور عیسی از عالم دیگر خواهد شد .این عقیده در اواخر قرن هفدهم در آلمان به ظهور رسید و پیروان آن روش اخالقی بسیار سختی پیش گرفتند و به ریاضت و طهارت و تقوا و باالخره تقدس کامل در زندگانی مشغول شدند و از راه و روش معمولی کلیسا و تشریفات آن دوری جستند .دو نفر پیشوای بزرگ رهبر نهضت تورع آلمان می باشند :یکی کشیشی واعظ به نام فلیپ شپنر ( )1705 -1635از کلیسای لوتری. رهبر دیگر تورع معلمی از استادان دانشگاه الیپزیگ به نام هرمان فرانکه بود که طریقت تورع را با تشکیل مجمعی به نام «دوستداران کتاب مقدس» به دوایر آکادمیک آلمان شناساند. کلیسای کاتولیک رومی از قرن شانزدهم امپراتور شارل پنجم که قویا میل داشت ما بین مسیحیان وحدتی ایجاد کند و در کلیسای کاتولیک اصالحات به عمل آورد تا آنکه بتواند تبلیغات شدید پروتستان ها را خنثی سازد، کوشش فرمود که ما بین کاتولیک ها و پروتستان ها ایجاد سازشی نماید ولی البته به این آرزو موفق نگردید. اتحاد بین دولت و کلیسا در زمان سلطنت فردیناند و ایزابال در  اسپانیا بسیار قوت گرفت و دستگاه تفتیش افکار بسیاری بر روی پایه حس ملیت تاسیس کردند که مفتشان آن را شخص پادشاه تعیین می کرد .نتیجه آن شد که در همان موقع که دولت اسپانیا روز به روز عظمت یافت و اولین نیروی سیاسی اروپا به حساب آمد ،کلیسای اسپانیا نیز تجدید حیات حاصل کرد اصالحات کاتولیکی ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ جنبشی که در محیط کلیسای کاتولیک برای ایجاد اصالح مذهبی در سه صورت نمایان شد )1 .نخست، شورای دینی کشیشان در شهر ترانت در 1545تشکیل گردید .کلیسای کاتولیک رومی را به صورت نوینی در آورد .به طوری که پیشوایان پروتستان را نیز متقاعد سازد و او بتواند نفوذ و اقتدار خود را بر سر روسا و شاهزادگان پروتستان آلمان دوباره برقرار سازد و بلکه آنها را دیگر بار وارد جرگه کاتولیک عام نماید. دوم ،پاولوس سوم در 1543به تحریک و تشویق مشاوران خود محکمه تفتیش افکار را دوباره بر قرار نمود .به طوری که در هر شهر و مکان در اروپا به محض تقاضای اولیای حکومت و حمایت ارباب قدرت توانستند آن محکمه را فورا تشکیل دهند. سوم ،تشکیل گروه های راهبان مذهبی ،مخصوصا یسوعیان .این سازمان های نوین برای تجدید حیات روح کلیسای کاتولیک و تحریک شوق و حرارت به دین در میان خالیق تاثیر بسزا داشت. حاصل کار شورا که در مدت هجده سال ( 1563-1545میالدی) ادامه داشت در پنج اصل ذیل اعالم شد : اخبار و سنن کاتوgلیک برابر و همو زن کتب مقدس است و منبع حقیقت و سرچشمه اختیارات روحانی می باشد. کتاب مقدس عبارت است از نسخه اصلی التینی (وولگات)ترجمه آن از التینی به السنه دیگر حق انحصاری کلیسای کاتولیک رومی است الغیر. مقدسات سبعه همان است که کلیسا در قرون وسطی رسما پذیرفته و شناخته است؛ و اینکه پروتستان ها فقط دو اصل را مقدس می دانند باطل است. نجات و رستگاری تنها منوط و مبتنی بر ایمان است ،ولی بر خالف عقیده پروتستان ها تنها ایمان عامل حصول آن نیست؛ اعمال صالحه مستوجب عفو و غفران االهی می شود. این پنج اصل به ضمیمه بعضی منضمات جزئی دیگر ،از قبیل قواعد مسیحی برای امر عفو و غفران و احترام و پرستش قدیسان و آبای روحانی و تحدید ایام تعطیالت مذهبی در سال ،در حد احتیاج و ضرورت اقتصادی ،حاصل کار شورا بود. یسوعیان ‏ ‏ ‏ ‏ ایگناتیوس لویوالیی موسس این فرقه یکی از نجبا و اشراف اسپانیایgی بوده است. سالح حرب خود را در محراب حضرت مریم آویخته ،خود در دیری از دیرهای دومینیکیان داخل شده به ریاضت و تصفیه نفس پرداخت. قاعده عمده نزد ایشان آن بود که هر فرد یسوعی باید با خلوص کامل مطیع اوامر مافوق باشد و مدت چهار هفته هر تازه وارد یgک سلسله تعلیم روحانی می آموخت. پس از آن هر کس را به حسب لیاقت و مذاق او به کار و ماموریتی می گماشتند و او می بgایستی بدون چون و چرا در محل ماموریت خود ولو در بالد دوردست حاضر شود و ملزم بود که همواره گزارش کار خود را مرتبا برای مقامات مافوق بفرستد. کار مهم ایشان در زمینه اعزام مبلغان دینی بود و آنها مبادی کاتولیکی را در ممالک آسیای هند ،چین و ژاپن انتشار داده در اثنای قرون شانزدهم و هفدهم میالدی به امریکای جنوبی ،سنت الرنس و دره سیپی و مکزیک و کالیفرنیا رسیدنgد. در قرن هجدهم ،ممالک اسپانیا و فرانسه و پرتغال کامال در قبضه نفوذ آنان در آمد. در وقت حاضر گرچه قدرت و نفوذ ایشان بسیار کاسته شده ،ولی هنوز عوامل و کارکنان جدی پاپها به شمار می آیند و بر طبق فتوای شورای ترانت در انتشار دین کاتولیکی مجاهدت می نمایند. بعضی تحوالت جدید ‏ ‏ ‏ ‏ ‏ در اواخر قرن نوزدهم بسیاری از متفکران کاتولیک مذgهب ،اعم از کشیش و غیره، بر آن اندیشه شدند که تحقیقاتی جدید در زمینه تاریخ و تحقیقات کتب مقدgس دینی به عمل آورند .همچنین اکتشافات علمی را ،مخصوصا در میدان حیوان شgناسی و زمین شgناسgی که منطبق بر نظریه جدgید تکامل طبیعی است ،مورد مطالعه و توجه قرار دهند. بعد از نهضتی دیگر به وجود آمد gکه بیشتر موفقیت حاصل نمود که در آن نیز کوشgش می شد مبادی و اصول کاتولیک را با افکار جدgید تطبیق نمایند .این نهضت به نام تومیسم جدید موسوم است. از هر دو نهضت مهم تر و باالتر آن اسgت که شخص پاپ اعظم مسئولgیت خود را در امر نظارت مسائل دینی و اخالقی در سgراسر جهان احساس کرده است gو در سنین اخیر و در مواقع فراوان بیشتر از ایام گذشgته در فضایای عمومی بین المللی ،به نام خداوند gمتعال و کلیسای مسیح ،اعالمیه ها صادر می کند. روی هم رفته کلیساgی کاتولیک به خوبی پی برده اسgت که در عصر حاضر تا gچه اندازه عمل و مجاهدgه اش در زمینه امر بین المللی اهمیت وارزش دارد. تاسgیس کنگره ای مربوط gبه آیین قربانی مقدس اسgت که ما بین تمام کلیساهای کاتولیک ،هر دو ساgل یک بار ،در یکی از نقاط ممالک تشکیل می شgود. مذهب پروتستان در جهان جدید ‏ تمام اصالحات و تبدیالت که در فرقه پروتستان روی داد همه مربوط به قبل از قرن هجدهم می باشد .ظهور و انتشار متدیسم که آن را نباید یک اصالح دینی به شمار آورد ،بلکه اساسا عبارت است از توجه به اوضاع و احوال کنونی که در نتیجه ترقیات علوم طبیعی و توسعه سرمایه داری عمومی در جهان صنعت پیش آمده است. خداپرستی در قرن هجدهم ‏ انتشار علوم به معنای جدید آن در ممالک غرب در نزد دانشمندان و متفکران در قرن هجدهم به وقوع پیوست و نورانیت فکری و روشنایی اندیشه ما بین طبقات مردم انتشار یافت .روشنفکران جدید در یان قرن البته به مبادی اصولی و تحقیقات کالمی مذهب قانع نشgدند و در صدد برآمدند که تحقیقی جدید بنمایند و بدانند انسانهای بدوی چگونه متدین شده اند. ‏ مذهب الهامی که مبتنی بر وحی و کاشفه بود در نزد ایشان مطرود شد و در برابر دیده خردمندان ،آن بنای رفیع در هم فرو افتاده ،متالشی گردید. ‏ بسgیاری از کشیشان مبرز و دانشمندان آن قرن ،هم در انگلستان و هم در قاره اروپا، پیرو مبادی خداپرستی شدند ،البته آنها تا حدودی متمایل به توحید محض و در حقیقت پیرو اونیتاریسم بودند و تثلیت را پنهانی انکار کردند و در خلوص عقیدت آنها سسgتی و فتوری روی داده بود .سخنان ضد عرفانی آنها منجر به آن شد که فکر متدیسgم به وجود بیاید تا به وسیله آن دوباره روح و قلب انسان به سوی مبادی مسیحیت پاک و بی آالیش قدیم بازگردد .پس عامه مردم همه به اشتیاق ،این روش جدید یعنی متدیسgم را پذیرفتند. جنبش مبلغان ‏ ‏ ‏ قرن نوزدهم را باید در حقیقت قرن بزرگ عالم پروتستان به حساب آورد. در انگلستان نهضت جدیدی به نام نهضت انجیلی به حصول پیوست و انجمن بزرگی به نام جوانان ذکور مسیحی به سال 1844در لندن تشکیل شد .در آلمان دو تن از علمای متاله و عالم در علوم دین به نام شالیر ماخر در 1834و ریچل 1889صورتی آزادتر به افکار مذهبی پروتستانهای آلمان عطا کردند. ولی باالتر از همه اینها دو واقعه بزرگ بود که در این قرن واقع شد .یکی عبارت بود از ایجاد هیئت های مبلغان و دیگری تاسیس مدارس روز یکشنبه، که هر دو در تاریخ دین مسیحی پروتستانی این قرن اهمیتی بسزا دارند. نخستین بار وقتی که هلندی ها در جزایر هند شرقی در قرن هفدهم پایگاه های تجاری تاسیس کردند ،کشیشان پروتستان دیار خود را نیز تشویق نمودند که دنبال آنها برای تبلیغ مردم بومی به آن جزایر دور دست مسافرت کنند. تربیت دینی ‏ ‏ ‏ لزوم تعgلیم و تربیت مذهبی به نوباوگان و جوانان هم از آغاز مورد توجه کلیسای پروتستان قرار گgرفت و در صدد بر آمدند که اصول و تکالیف دینی مسیحی را به نو آموزان تعgلیم دهند. این اندیشه مقدمه تعلیم کاتشیزم گردید .عملی کردن این نیت عاقبت در شهر گالستر در انگلستان به دست مردی به نام رابرت ریکز به حصول پیوست .وی برای اینکه جهت اطفال بی صاحب ولگرد آن شهر وسایل آموزشی و پرورشی فراهم سازد ،در سال 1780اولین مکتب یکشنبه را در آنجا تاسیس کرد که به گونه کودکان خواندن کتاب مقدس را بیاموزند. از آن زمان فعالیت مکتب یکشنبه شروع شد و به صورت جنبشی در تمام ممالک پروتستان درآمد .به طوری که در اخر قرن نوزدهم یکی از موسسات مهم اجتماعی گردید و به سرعت در تمام جزایر بریتانیا و ایرلند انتشار یافته ،به تمام ممالک پروتستان اقلیم اروپا سرایت کرد و باالخره از آتالنتیک هم گذشته، در قاره آمریکا نیز معمول گردید .انجمنهای مکتب یکشنبه (اس.اس.اس) در لندن و در دیگر شهرهای بزرگ اروپا و امریکا تشکیل شد و اکنون مدت یک قرن است که مصدر خدمات و ترقیات عظیم شده اند و در سال 1907انجمن بزرگی به نام انجمن جهانی مکتب یکشنبه (دبلیو .اس .اس .اس) به وجود آورده اند .به طوری که این تشکیالت در این قرن از سازمان های مهم و اساسی کلیساهای پروتستان در اطراف جهان شده است. دین و علوم طبیعی ‏ ‏ قرن نوزدهم در شرف اختتام بود که ناظر و شاهد کشمکش بین مذاهب ارتدوکسgی و طبیعت گرایی مبتنی بر علم گردید و بسیاری از مسیحیان خالص اعتقاد در آنچه می دیدند و می شنیدند قلبا ضعیف و مردد گشتند. دو تن از مورخان معروف این عصر یکی هیوم و دیگری گیبن در قرن هجدهم درباره بسgیاری از مبادی مسgلم کتاب مقدس ،که مبنای معتقدات مسیحیان بود تولید شک و شبه کردند .اما در قرن نوزدهم این انتقاد تاریخی نیز صورت وقوع حاصل کرد .محققی آلمانی به نام داوید شتراوس gو فیلسوفی فرانسوی به نام ارنست رنان در کتابهای بزرگ خود ،که بر منشا تحول علمی عصر جدید بود هر دو تاریخ سرگذشت عمر عیسی را محل بحث و تجزیه و تحلیل قرار دادند .اسفار پنجگانه به قلم نویسندگان مختلف در طول مدت الاقل پنج قرن به وجود آمده است .بین اهل علم و اصحاب بدین به وجود آمد و عالم پروتستانیسم را به دو گروه متمایز منقسم ساخت در کتب مقدس را ممنوع و حرام دانستند و دومی را تجدد گرایان لقب دادند و آنها بر آن بودند که بررسی و بحث در کتب مقدس دینی مانعی ندارد .در نیمه قرن نوزدهم کتابی منتشgر گردید به نام اصل اجناس تالیف داروین انگلیسی ،که آتش این نزاع و جدال خصمانه و دامنه دار را بیش از پیش مشتعل ساخت و فریادهای خشم و غضب از هر سو بلند گردید. نهضت اتحاد کلیساها ‏ جریان اختالفاتی که در بین کلیساهای پروتستان تا پنجاه سال gقبل وجود داشت فعال متوقف مانده است و از هر طرgف میل به اتحاد و یگgانگی و نزدیکgی و وداد احساس می شود .این نهضت جدید یک قسمت مدیون فکر روشن لیبرgالهای مسیحی در فرقه ها و تیره های مختلف است که همه یک سطح متحد و پایه یگانه برgای مبدا دین و ایمان مورد قبول عموم قرار می دهند .یک قسمت نیز اثر طبیعی تحوالت اوضgاع اقتصادی و اجgتماعی جهان است. تمایل عمومی که همه به مسائل سیاسی پرgداخته و از gدایرgه مذهب دو مانده اند باعث شده که همه پیروان دین و ایمان را در جهان به همدیگgر نزgدیکتر gسازد .ایجgاد رgوابط فنی و تبادل gمطبوعات و انتشارات بین تیره ها و فرقه های مخلتف ،مانند سرود ها و مباحث دروس و gاعمال صالح ،تشکیل مجالس gعمومی بین کشیشان و دانشمندان دیگر از ملل مخgتلف ،تاسیس gشوراها و کمیته ها و کنفرانس gها و اردوهای ملی و بین المللی بین فرقه های مسیحی ،باالخره این فکر را در اذهان منور راسخ کرده است که اگر پرgوتستانیسم انشقاق و انقسام حاصل کند ،نتیجه قطعی آن هر آینه ضgعف وانحطاط .است منابع ‏ خداشناسی از ابراهیم تا کنون ‏ دین یهود ،مسیحیت و اسالم ،نویسنده کرن آرمسترانگ ،ترجمه محسن سپهر انتشارات نشر مرکز ،تهران ‏ آشنایی با مکتب وحی (مسیحیه) تالیف حجت االسالم حاج شیخ علی آل اسحق خوئینی ،انتشارات دفتر تبلیغات اسالمی قم ‏ تاریخ جامع ادیان ،نویسنده جان بایرناس ،ترجمه علی اصغر حکمت ،شرکت انتشارات علمی و فرهنگی

62,000 تومان