مشروطه در دوره محمدعلی شاه

صفحه 1:


صفحه 2:


صفحه 3:


صفحه 4:
haga ‏الم‎ ‎DONS Gear, 

صفحه 5:


صفحه 6:
۰ ‏زا‎ Le ‏فضل :الله تورى اصل دوم متمم فَأنَوْنَ اساسى تصويب شد‎ 5 ‏ا ا ا‎ sul »,50 aS 

صفحه 7:


صفحه 8:
خودداری محمدعلی شاه از امضای 

صفحه 9:
re ۷ 10 ‏ل‎ 

صفحه 10:


صفحه 11:
در ‎eh‏ در ‎te‏ 00000 له مرنامه رنزق دولت ‎steane pepre start‏ 1۱ ete Celene actor Py aru) Bele) ‏کشورش‎ ‏است.4‎ Lae Oo] hd ere anne ee Pear) OTe mn 1 

صفحه 12:
ae | eee SESE era ‏افغانستان:‎ eee 065: ee Oe eae a ‏جات‎ 

صفحه 13:


صفحه 14:
\ 8 1 ۱ تااقدام خود را تحت بوله جاد يك جبهع ل ‎esis ea erem ety‏ ل ا ‎TARA eg tt‏ ‎PECL, 09 ۱ 0‏ ‎GREE © oes‏ ل ‎ig‏ ا ‎eer S We 5 amet‏ و اگر جه افشاي اين د ۳۳ اعتراضات - لوم 1 ‎> Iw 9 29240 L 5 

صفحه 15:
و ۳ ‎fan‏ در هكين را ۳ وت ‎Ts ick 1‏ ات ايلا ان زر ان وا ۱9۱ دخالت‌هاي يك دولت ثالث (یعت[لمان) در امور دا < | و ون ايرانيان قاب نشؤكد و وقتي 0 = ۱ ie Pe A ‏مک‎ eg (ge OS Sree mee SC ONT SI Smut ONT Ten DoIet) Weep 5 gp Sees ee ۶ ‏اشت دوم‎ 2 : توامبر 1907 به دولتین روتیه لا نکلستان | تاه نمخاکد فهن ‎Cie eee CARRE men oereee iby be‏ ۱0 ‎ah pus ae aera 2‏ آيرا ار مخ 5 و ‎ee‏ ‎cota aie 7‏ اد 3 ۳۹۹ و وی و وی ۱ 5 

صفحه 16:
SS 071211 7 6 ۳ ‏ایران, خللي در اجراي قرارداد فوق ایجاد نشد‎ rary) ‏انگلیس به تدریج شروع به اجراي مفاد قرارداد و اشغال*9طق‎ [۱ reaper 1 Trent re tre پشتيباني از انقلاب مشروطیت وجهه و اعتباري کسب نموده بودند به سرعت آن را از دست داده و از اين تاريخ مانند روسهاي تزاري منفور و مبغوض افكار عمومي ايران كرديدند. 

صفحه 17:
ماجرای به توپ بستن مجلس شورای ملی به قرمان محمدعلی شاه قاجار 

صفحه 18:


صفحه 19:
۱ fener 1 eae Oe. pag ‏پایان‎ 

صفحه 20:
1 9 دور اس man 5 ee 5 Gran . ۳ ale bara ‏مما‎ SRP oe eS re neon ‏برابر دشمنان مشروطه مقاومت‎ ‏هدف هایشان پابرجا نگاه میداشت‎ ‏نجف از مشروطه بود.ایت الله محمد‎ alll cul wlul> ablSaar0 alll ۱ olsen Ae ho ‏2ج ابض ووس رج‎ sti | ee 

صفحه 21:


صفحه 22:


ب س م ا ل ل ه ا ل ا ر ل ح ر م ح ی ن م ت ه ی ه و ت ن ظیم: ل ی ـ ـ ـ ال ال ط ـ ا ف د ر س پ ن ج ( ـ ـ م ـ ـ ـ ش ـ ـ ر ـ و ـ ـ ـ ط ـ ـ ه ـ ـ ـ د ر م د و ر ۀ م ح م د ع ل شاه) ی  محـــــمد علــی شـــاه ‏ در تیر ۱۲۵۱ ۱در تبریز متولد شد .پدرش مظفرالدین شاه و مادرش تاج‌الملوک، دخت ر امیر کبیر و عزت‌الدوله (خواهر ناصرالدین شاه و دختر مهدعلیا) بود و پ س از تول د محمدعل ی میرزا به ام‌الخاقان ملق ب شد .پس از ترور تاجگذاری و ناصرالدین شاه مظفرالدین شاه ،والی آذربایجان شد. در همی ن زمان بود که عثمانی، میرزا آقاخان کرمانی و عده دیگر از طرفداران سید جمال‌الدین اسدآبادی را به جرم شراکت در قتل ناصرالدین شاه به ایران سپرد .محمدعلی میرزا آنان را س ربرید و پوست کاه‌اندودشان را برای پدرش به تهران فرستاد. او پی ش از رس یدن ب ه س لطنت ،ب ه دلی ل ترس از احتمال نزدیکی مشروطهخواهان به عمویش ظل الس لطان و نصب وی ب ه سلطنت از مشروطهخواهان حمایت می‌کرد .او تحت تعلیم و تربیت آموزگار روسی خود ،سرگی مارکوویچ شابشال (ملقب به ادیبالسلطان) زبان و فرهنگ روسی را آموخت .شابشال نفوذ زیادی بر محمدعلی میرزا داشت و او را عالقهمن د ب ه روسیه کرد .در انقالب مشروطهتص ویری از محمدعلی میرزا ب ا لباس قزاقی ب ه دس ت مردم افتاد که موج ب رنجش مشروطهخواهان و مردم شد. همسر اول محمدعلی میرزا ،ملیح‌السلطنه دختر میرزا یوسف‌خان بیان‌الممالک از منظرالدوله (دختر عباسقلی‌میرزا پسرفتحعلی‌شاه قاجار) بود. حسینعلی میرزا اعتضادالسلطنه پسر ارشد محمدعلی میرزا و تنها فرزندی بود که اواز منظرالدوله یافت .محمد علی میرزا بعد از ملیح‌السلطنه با ملکه جهان دخترکامران میرزا و نوه ناصرالدین شاه ازدواج کرد .احمد شاه، محمدحسن میرزا ،سلطان‌محمود میرزا و سلطان‌مجید میرزا ،آسیه و خدیجه شش فرزند آن‌ها بودند. در ۱۲۸۵خورشیدی بع د از مظفرالدی ن شاه ،ولیعه د او ،محمدعلی میرزا ،با عنوان محمدعلی شاه ،به سلطنت رسیدمحمدعلی شاه، یک ی از شاهان خودکام ۀ دورۀ قاجار بود ک ه هی چ گاه به قانون اس اسی و مجل س شورای مل ی رضای ت نمی داد او در دی ماه (1285هـ.ش) جشن تاج گذاری بر پا کرد و از اشراف و نمایندگان دولت های خارجی ،برای شرکت در این مراسم دعوت به عمل آورد اما نمایندگان مجلس شورای ملی را دعوت نکرد .این اولین بی اعتنایی محمدعلی شاه به مجلس بود. تدوین متمم قانون اساسی ،و شدت گرفتن اختالف ها قانونی که در زمان مظفرالدین شاه به نام «قانون اساسی» تنظیم شد ،دارای ضعف های زیادی بود .این قانون در پنجاه و یک اصل تنظیم شده بود و در حقیقت نظام نامه ای بود که ادارۀ امور مجلس و حدود آن را روشن می ساخت .در این قانون ،از وظیفه های مردم نسبت به دولت ،وظایف دولت در برابر مردم ،حدود قدرت فرد ،حدود قدرت دولت ،و به طور کلی روابط ملت و دولت ،سخن به میان نیامده بود. بنابراین ،الزم بود متممی بر آن نوشته و تکمیل می شد .به همین سبب ،کمیسیونی متشکل از شش تن از نمایندگان، برای تدوین «متمم قانون اساسی» تشکیل شد. با تالش های پیگیر و مجاهدت های فراوان آیت الله شیخ فضل الله نوری اصل دوم متمم قانون اساسی تصویب شد که مورد تایید علمای ایران و مراجع بزرگ نجغ قرار گرفت.  بنا بر این اصل ،در هر دوره از مجلس ،هیئتی پنج نفره از مجتهدان و فقیهان اسالم که به اقتضای زمان آشنا بودند ،به عنوان عضو ،در مجلس شورای ملی شرکت می کردند ،تا بر قانون هایی که تدوین و تصویب می شد، نظارت کنند که خالف قواعد اسالمی و دستورهای شرع نباشد. خودداری محمدعلی شاه از امضای متمم قانون اساسی دومین بی اعتنایی محمعلی شاه نسبت به نظام مشروطه در هنگام امضای متم م قانون اس اسی مشروطه ،رخ داد. هنگامی که متمم قانون اساسی تقدیم او شد ،از امضای آن خودداری کرد. ای ن برخورد مردم را ب ه هیجان آورد بازار ه ا بس ته شد و چندی ن هزار نف ر ب ه س وی مجل س هجوم آوردند .مردم شهرهای دیگ ر همچون ت بریز اص فحان شیراز رشت و کرمان نیز بامردم تهران هم صدا شدند . مراجع تقلید از نجف اشرف طی تلگراف هایی به نصیحت شاه پرداختن د در چنی ن شرایط ی شاه در شهریور سال 1286به ناچار متمم قانون اساسی را امضا کرد اهداف انگلستان و روسیه برای مداخله در نهضت مشروطه ‏ ‏ روس و انگلیس در مواجه با نهضت مشروطه ،در منافع استعماری خود ،تضاد داشتند .روسیه به چند دلیل با این نهضت مخالفت می کرد: .1جلوگیری از نفوذ انگلی س ک ه در لباس مشروط ه خواهی ،از مشروطه طلبان حمایت می کرد. .2کمک به محمدعلی شاه که طرفدار روس بود. .3پی ش گیری از قیام ملت های منطق ۀ قفقاز برای گرفتن آزادی، تحت تأثیر پیروزی مشروطه خواهان در ایران انگلیس هم برای حمایت از مشروطه ،دالیلی داشت: .1افزایش اعتبار خود در ایران ،برای دست یابی به موقعیتی بهتر یا برابر با روسیه .2به قدرت رساندن مهره های انگلیسی در دستگاه حاکم و مجلس .3محافظت از مرزهای هندوستان و سایر مستعمرات انگلستان در منطقه  انگليس به دليل منافع خود در هند ،از هر حربه‌اي سود مي‌جست .از اين رو ايران به عنوان دروازه هندوستان همواره مد نظر بريتانيايي‌ها قرار داشت .در واقع تسلط بر ايران موجب استمرار تسلط بر هند و دور نگه داشتن روسيه از اراضي مستعمره بريتانيا بود .به همين دليل انگليس نيز خواهان ايراني ضعيف و نيمه مستقل بود .تالش براي تجزيه افغانستان از ايران ،تغييرات مكرر در خطوط مرزي ايران در شرق ،حمايت از خوانين محلي ،تسلط بي‌قيد و شرط بر خليج فارس ،كسب امتيازات انحصاري نظير كشتيراني، تأسيس بانك شاهنشاهي ،تلگراف ،كاپيتوالسيون و ...از جمله اقدامات استعمارگرايانه انگليس در ايران بود. با اين حال در جريان انقالب مشروطه ،روسيه از موقعيت بهتري در ايران برخوردار بود.  به همين سبب تداوم وضع موجود با منافع انگليس همخواني نداشت .از اين رو انگليس كوشيد با تظاهر به حمايت از مشروطه‌خواهان ،آتش انقالب را در ايران شعله‌ور سازد و از اين رهگذر بتواند روسيه را از صحنه سياسي ايران خارج كند و هواداران خود را بر صحنه سياست كشور مسلط گرداند .بنابراين هدف اصلي انگلستان از نفوذ در نهضت مشروطه ،كنترل نهضت و هدايت آن به سمت مقاصد لندن بود .بدين ترتيب رفتار مزورانه انگليسي‌ها سبب شد كه در اوائل تابستان 1285عده‌اي كه تعداد آنها در عرض 10روز تا 20هزار نفر افزايش يافت ،در داخل محوطه سفارت انگليس متحصن شوند و مورد استقبال سفارت انگليس قرار گيرند .سردنيس رايت سفير سابق انگليس در ايران در خاطرات خود در موارد متعددي به برنامه‌ريزي دولت متبوع خود براي تبديل كردن سفارتخانه و كنسولگريهاي ه‌خواهان كشورش در ايران به «مأمن» و «پناهگاه» مشروط ‌ جهت پياده كردن مقاصد اصلي خود اشاره كرده است4.  به هر روي پس از مدتي كه انگليسي‌ها به عمق اميال آزادي‌‌خواهانه و ملي‌گرايانه مشروطه‌خواهان پي بردند و دريافتند كه با پيروزي انقالب در صحنه سياست داخلي ايران هيچ نقشي براي آنان باقي نمي‌ماند ،به مخالفت با آزادي‌خواهان پرداختند بدين ترتيب بريتانيا با همكاري سرمايه‌داران وابسته ،زمينداران ،سياستمداران و خوانين وابسته با كمك لژهاي فراماسونري ،مشروطيت را به مسيري ديگر هدايت نمود5 . همچنين دولت انگليس در 31اوت 1907به عقد قراردادي با روسيه پرداخت و ايران را به سه قسمت تقسيم نمود .طبق اين توافق قسمت شمالي ايران شامل شهرهاي پرجمعيت و مراكز عمده تجاري از خط فرضي بين قصرشيرين و اصفهان و يزد و خواف و مرز افغانستان، منطقه نفوذ روسيه شناخته شد و قسمت جنوبي كه داراي ارزش سوق‌الجيشي براي دفاع از هند بود از خط فرضي بين بندرعباس، كرمان ،بيرجند ،زابل و مرز افغانستان منطقه نفوذ انگلستان و قسمت سوم كه شامل كوير و بيابانهاي بي‌آب و علف و فاقد اهميت بود، منطقه‌ي بي‌طرف متعلق به دولت ايران شناخته شد .آن هم بدين منظور كه دو دولت تا حدودي با هم فاصله بگيرند و از برخوردهاي احتمالي و اختالفاتشان در اين منطقه جلوگيري شود.  قرارداد 1907در شرايطي به امضاي لندن و مسكور سيد كه در ايران اركان حكومت مشروطه به خاطر مبارزات مردمي شكل گرفته بود و فرمان برقراري حكومت مشروطه در مرداد 1285صادر شده بود .اولين مجلس شورا در تاريخ ايران در مهر همان سال تشكيل شده بود و اولين قانون اساسي ايران در دي ماه همان سال تنظيم و تدوين شده بود. بنابراين انعقاد قرارداد 1907در شرايطي كه انقالب مشروطيت در ايران به پيروزي رسيده و ظاهرا ً انگليس از انقالب حمايت مي‌نمود ،اين واقعيت را آشكار ساخت كه براي بريتانيا منافع استعماري از اهميت به‌سزايي برخوردار است و دفاع از مردم‌ساالري و دموكراسي تنها در حد حرف است .به نحوي كه پس از انعقاد قرارداد 1907مطبوعات ايران، انگلستان ،روسيه و ساير كشورهاي اروپائي و همچنين مقامات اين كشورها به صراحت به پيروزي انگليس در اين قرارداد اشاره كردند.  به هر روي روسيه و انگليس پس از امضاي قرارداد ،تالش كردند تا اقدام خود را تحت پوشش ايجاد يك جبهه واحد عليه آلمان توجيه كنند .در آن زمان هراس از قدرت روزافزون امپراتوري آلمان كه به تدريج به صورت يك خطر جدي براي دول استعمارگر درآمده بود و نفوذ زيادي در بالكان و عثماني پيدا كرده بود ،باعث شد كه رقباي آن دولت يعني انگلستان ،روسيه و فرانسه اختالفات ديرينه‌‌ي خود را برطرف و زمينه‌ي اتفاق مثلث و ايجاد جبهه‌ي مشترك عليه آلمان را فراهم كنند. اگر چه افشاي اين قرارداد در ايران موجب هيجان عمومي و اعتراضات شديدي گرديد و مجلس شوراي ملي به اتفاق آراء آن را مردود و بي‌اعتبار شناخت ،با اين حال روس‌ها و انگليسي‌ها عمال ً اين پيمان را به اجرا گذارده و پس از آغاز جنگ جهاني اول دخالت‌هاي وسيعي در شهرهاي ايران به عمل آوردند .بدين ترتيب اعتراضات مردم و نمايندگان مجلس و تظاهرات آنها عليه سياست دو دولت متجاوز در تهران و شهرستانها و همچنين چاپ مقاالت تند در روزنامه‌هاي كشور نيز موجب فسخ قرارداد نگرديد  . در همين زمان مارلينگ وزير مختار انگليس به دولت ايران اطمينان داد كه استقالل و تماميت ارضي ايران محفوظ خواهد ماند و قرارداد بين دو دولت فقط به منظور جلوگيري از دخالت‌هاي يك دولت ثالث (يعني‌آلمان) در امور داخلي ايران مي‌باشد ،ولي ايرانيان قانع نشدند و وقتي مشيرالدوله پيرنيا وزير امورخارجه اين اظهارنظر را در 24سپتامبر به اطالع مجلس شوراي ملي رسانيد ،نمايندگان ملت به اتفاق آراء قرارداد منعقده بين دو دولت خارجي در مورد ايران را مردود و بي‌اعتبار دانستند .در اين مورد محمد‌علي شاه نيز از نظر مجلس پشتيباني كرد و در نتيجه دولت ايران طي يادداشت دوم نوامبر 1907به دولتين روسيه و انگلستان اعالم نمودكه چون قرارداد مزبور مابين آن دو دولت انعقاد يافته ،لذا مواد آن فقط مربوط به خود دولتين مذكور مي‌باشد و دولت ايران نظر به استقالل تامه‌اي كه دارد ‌،تمام حقوق و آزادي عمل خود را محفوظ مي‌دارد و خود را از هر نفوذي و اثري كه قرارداد مي‌تواند درباه‌ي ايران داشته باشد مطلقا ً مصون و آزاد مي‌داند.  مع‌الوصف عليرغم اعتراض‌هاي صورت گرفته ،به علت ضعف دولت ايران ،خللي در اجراي قرارداد فوق ايجاد نشد و روسيه و انگليس به تدريج شروع به اجراي مفاد قرارداد و اشغال مناطق نفود خود نمودند. نتيجه‌ي مستقيم اين قرارداد اين بود كه انگليسي‌ها كه با پشتيباني از انقالب مشروطيت وجهه و اعتباري كسب نموده بودند به سرعت آن را از دست داده و از اين تاريخ مانند روسهاي تزاري منفور و مبغوض افكار عمومي ايران گرديدند. ماجرای به توپ بستن مجلس شورای ملی به فرمان محمدعلی شاه قاجار ‏ ‏ محمدعلی شاه قاجار ،از همان آغاز کار ،مصمم به برانداختن مشروطیت بود ،ام ا بهانهای در دست نداشت. اما در جریان سوء قصدی که به وی ش د ،بهان ه الزم را ب ه دست آورد و آن را به گردن آزادیخواهان انداخت، ت ا اینک ه س رانجام پ س از ماهها کشمک ش میان مجلس و دربار و عدم دسترسی به نتیجه مطلوب ،در روز سهشنبه دوم تیرماه 1287ش اول 1326ق، برابر ب ا 23جمادی ِ هنوز آفتاب طلوع نکرده بود که قشون محمدعل ی شاه ب ه سوی مجلس روان شدند و راههایی را که به مجلس منتهی میشد ،بستند.  مجاهدان که در میدان بهارستان بودند در سنگرهای خود به حال آمادهباش درآمدند .چون خبر به گوش حضرات آیات بهبهانی و طباطبایی ،از رهبران روحانی مشروطه ،رسید ،با بیپروایی و دلیری از خانه بیرون آمدند و خود را به مجلس رسانیدند تا شاید از وقوع حادثه جلوگیری نمایند .ناگهان مجلس شورای ملی که هنوز مدت زیادی از بدو تشکیل آن نمیگذشت به دستور محمد علی شاه مستبد و توسط کلنل در پی این حمله ،نعش خونین آزادیخواهان ،صحن بهارستان را لیاخوف ،افسر روسی به توپ بسته شد. پُر کرد و صدای ناله و فریاد از هرسو به گوش میرسید. مجاهدان نیز مردانه ،تفنگ در دست گرفته و از خود و مجلس دفاع میکردند .جنگ درحدود چهار ساعت به طول انجامید و سرانجام به نفع شاه پایان یافت .در این ماجرا ،محمدعلی شاه که مورد حمایت دولت روس بود به اعدام و تبعید و زندانی کردن نمایندگان مجلس پرداخت.  شاه دستور داد که آقا سیدعبداللَّه بهبهانی را به کرمانشاه تبعید کرده ،آیت اللَّه سیدمحمد طباطبایی را در شمیران خانهنشین نمایند .عدهای از آزادیخواهان را ،زنجیر به گردن انداخته و کِشان کشان به باغشاه بردند .از میان این جمع، تنها ملک المتکلمین و میرزا جهانگیرخان صوراسرافیل از مشروطهطلبان مشهور و مخالف استبداد قاجاری را به حضور شاه آوردند. وی پس از اینکه مدتی به آن دو دشنام داد ،دستور قتل هر دوی آنها را صادر کرد .در این واقعه بیش از سیصد تن از مجاهدان ،آزادیخواهان و مشروطهطلبان کشته و پانصد تن دیگر زخمی و تعداد زیادی بازداشت شدند .همچنین انجمنها تعطیل ،روزنامهها توقیف و مشروطیت دو ساله ایران به پایان رسید .بدین ترتیب مجلس ،منحل شد و دوره استبداد صغیر آغاز گشت. مقاومت مردم ‏ پس از به توپ بستن مجلس جمعی از غرب گرایان که داعیه ی مشروطه خواهی و وطن دوستی داشتند از هر طریق ممکن خود را به اروپا رساندند و در شهر های پاریس لندن استانبول و کشور سوئیس محفل هایی سیاسی به راه انداختند اما مردم وعلما در داخل کشور به مقاومت پرداختند مقاومت اصلی از تبریز آغاز شد و دو تن از مجاهدان نام آور آن خطیه به نام های ستارخان و باقرخان بیش از نه ماه در برابر دشمنان مشروطه مقاومت کردند .آن چه آنان را در هدف هایشان پابرجا نگاه میداشت حمایت مراجع تقلید مقیم نجف از مشروطه بود.آیت الله محمدکاظم خراسانی آیت الله محمدکاظم خراسانی ایت الله سید عبدالله مازندرانی و آیت الله حاج میرزا حسین از مشروطه خواهان در برابر حکومت استبدادی محمد علی شاه حمایت میکردند  با مقاومت مردم تبریز و ایستادگی رهبران دینی و ملی مردم فارس اصفحان قزوین گیالن کرمانشاه همدان و برخی دیگر از شهرها وارد صحنه ی مبارزه شدند وحکومت استبدادی را سخت در تنگنا گذاشتند .محمد علی شاه که در برابر مقاومت مردم تبریز در مانده بود با فراگیر شدن خیزش ناتوان تر شد .سر انجام نیروهای مردمی هوادار مشروطه از اصفحان و بختیاری گیالن راهی تهران شدند .سیاست روس و انگلیس در این زمان مبتنی بر حفظ محمد علی شاه بود.سرانجام در تیر ماه سال1288هواداران مشروطه به تهران رسیدند و با پناهنده شدن محمد علی شاه به سفارت روسیه حکومت استبدادی او به پایان رسید. با تشکر فراوان از همراهی شما