معانی و بیان ۲

معانی و بیان ۲

اسلاید 1: معانی و بیان 2رشته زبان و ادبیات فارسی2 واحد درسینام منبع و مؤلف: معانی و بیان 2، دكتر سیروس شمیسا، انتشارات دانشگاه پیام نور 1383تهیه كننده اسلایدها: محمد شكرائی ( استاد یار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور )

اسلاید 2: طرح درسكلیاتمجازتشبیهاستعارهاستعاره گونه هاكنایهخاتمه در علم بیان

اسلاید 3: اهداف درسآشنایی با مباحث بنیادی علم بیان از قبیل مجاز، تشبیه، استعاره، كنایه و مسائل نوین بلاغت امروزی از قبیل سمبل، تمثیل، اسطوره، آركی تایپ

اسلاید 4: جایگاه درس درس معانی و بیان از دروس پایه دوره كارشناسی زبان و ادبیات فارسی می باشد

اسلاید 5: فصل اول: كلیاتهدف كلی: آشنایی با مقدمات علم بیان

اسلاید 6: هدفهای رفتاری1- توضیح سبك ادبی 2- توضیح موضوع علم بیان3- تعریف علم بیان4- توضیح ادای معنای واحد به طرق مختلف5- ذكر فایده علم بیان6- شناخت قرینه و اقسام آن 7- توضیح متدولوژی ادبیات

اسلاید 7: 1- توضیح سبك ادبیسبك ادبی نگرشی احساسی و مخیل ( خیال انگیز) به جهان درون و بیرون است كه با زبانی احساسی (عاطفی) و مخیل ( تصویری) همراه است. در چنین زبانی معمولاً واژه ها و جملات در معنای عادی و اصلی خود به كار نمی روند مثلاً نظامی «نرگس» را به عنوان اسمی از برای ستاره به كار برده است؛ به جای خورشید نیز «گل زرد» گفته است: هزاران نرگس از چرخ جهان گرد فرو شد تا برآمد یك گل زرد

اسلاید 8: 2- توضیح موضوع علم بیان موضوع علم بیان بحث و بررسی تصویرهای شاعرانه است. در قدیم بررسی این تصویرها را در چهار مقوله مجاز و تشبیه و استعاره و كنایه محدود كرده بودند، اما امروزه تصویرهای دیگری از قبیل: سمبل، اسطوره، صورت نوعی و ... در علم بیان مطرح است.

اسلاید 9: 3- تعریف علم بیانعلم بیان ایراد معنای واحد به طرق مختلف است. مشروط بر این كه اختلاف آن طرق ( شیوه های مختلف گفتار) مبتنی بر تخییل باشد، یعنی لغات و عبارات به لحاظ خیال انگیزی نسبت به هم متفاوت باشند. مثلاً به جای « صورت او زیباست» می توانیم بگوئیم: چهرۀ او مثل ماه است.

اسلاید 10: 4- توضیح ادای معنای واحد به طرق مختلفادبیات دنیای ادای یك معنی به انحای مختلف است مشروط بر آن كه آن اداها مخیّل باشند یعنی یك معنی را می توان به شیوه های مختلف خیال برانگیز گفت. مثال: در طلوع خورشید:سحر چون خسرو خاور علم بر كوهساران زد( مراد از خسرو خاور، خورشید است )

اسلاید 11: 5- ذكر فایده علم بیان آشنایی با شیوه های مختلف ادای معنای واحد و ابزارهای مختلف نقاشی در زبان و اینكه چگونه باید مراد شاعران را از واژه ها و عباراتی كه در معنای اصلی خود به كار نرفته اند دریافت؟

اسلاید 12: 6- شناخت قرینه و اقسام آنقرینه نشانه و علامت كاربرد لفظ در معنای غیر حقیقی آنست. مثلاً ملك الشعراء بهار در شعری به جای هواپیما، عقاب گفته است اما به عنوان قرینه، لفظ «آهنین» را آورده است. »»

اسلاید 13: شناخت قرینه و اقسام آن««قرینه بر دو قسم است: لفظی و معنوی قرینه لفظی: دلالت می كند بر این كه واژه یی از كلام در معنای دیگری به كار رفته است. مانند «آهنین» در مثال پیشین. »»

اسلاید 14: شناخت قرینه و اقسام آن«« قرینه معنوی یا حالی: فحوای كلام و شرایط و اوضاع و احوال است كه به حكم عقل خواننده را به معنای ثانوی رهنمون می شود. مثلاً كسی می گوید: چه رفیق خوبی ؛در حالی كه با توجه به اوضاع و احوال مقصود او رفیق بد است.

اسلاید 15: 7- توضیح متدولوژی ادبیات از آنجا كه هر علم معیار و محك و روش و به اصطلاح متدولوژی (روش شناسی) خاصی دارد كه آن علم را بدان وسیله می سنجند، متدولوژی ادبیات و معیار سنجش ضعف و قوت ادبیات علم بیان است و می توان گفت علم بیان دستور زبان ادبیات است.

اسلاید 16: فصل دوم: كلیات هدف كلی: آشنایی با مبحث مجاز

اسلاید 17: هدفهای رفتاری1- تعریف مجاز2- توضیح علائق مجاز با ذكر مثال3- توضیح مجاز مركب

اسلاید 18: 1- تعریف مجازكاربرد واژه است در معنای غیر حقیقی آن اما اولاً باید قرینه یی به دست داد تا مقصود آن فهمیده شود و ثانیاً باید بین معنای اولی (حقیقی) و ثانوی (مجازی) لغت رابطه یی وجود داشته باشد. در علم بیان به این رابطه «علاقه» می گویند. قدما مجاز را به شرعی و عرفی و عقلی و لغوی تقسیم كرده بودند.

اسلاید 19: 2- توضیح علائق مجاز با ذكر مثال علائق مهمی كه در مجاز لغوی مطرح است بدین شرح است:1- علاقۀ كلیت و جزئیتبتوان كل را در معنی جزء یا جزء را در معنی كل به كار برد.الف- ذكر كل و ارادۀ جزء ، مثال: سرم درد می كند، كه مراد جزئی از سر مثلاً شقیقه است.ب- ذكر جزء و اراده كل ، مثال: به سورۀ فاتحه، الحمد می گویند حال آن كه الحمد جزوی از آن است.

اسلاید 20: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال2- علاقۀ حال و محل یا ظرف و مظروف استعمال جای و جایگیر به جای همالف- ذكر محل و اراده حال ؛ مثال: شهری به استقبال او رفت : یعنی مردم شهر ب- ذكر حال و اراده محل ؛ مثال: فلانی را چائی به دست دیدم: یعنی فنجان چای

اسلاید 21: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال3- علاقۀ لازمیت و ملزومیتبه كار بردن لازم و ملزومی به جای یگدیگرمثال: آتش مرا گرم كرد: یعنی حرارت آتش. راه می بینم در ظلمت، من پر از فانوسم. (سهراب سپهری) یعنی من پر از نور و روشنی هستم.

اسلاید 22: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال4- علاقۀ سببیت یا علت و معلولی به كار بردن كننده و كنش به جای یكدیگرالف: ذكر سبب (علت) و ارادۀ مسبب (معلول) مثال: او قلم خوبی دارد : یعنی نوشتۀ خوبی دارد.ب- ذكر مسبَّب (معلول، كنش) و ارادۀ مسبِّب (باعث، كننده) مثال: آب را ببند : یعنی شیر آب را ببند.

اسلاید 23: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال5- علاقۀ عموم و خصوصذكر خاص و ارادۀ عام و یا بر عكسالف: ذكر خاص و ارادۀ عام؛ مثال: كدخدای زمانه چاكر او خواجۀ روزگار قنبر اوكه مراد از قنبر كه اسم خاص (بندۀ حضرت علی «ع») است در اینجا مطلق چاكر و بنده است.ب- ذكر عام و ارادۀ خاص؛ مثال: پیغمبر فرموده است : كه مراد پیغمبر اسلام (ص) است.

اسلاید 24: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال6- علاقۀ ماكان و مایكون ما كان یعنی آن چه بود و ما یكون یعنی آن چه خواهد بود.الف: ما كاناسم و حال و صفت سابق كسی یا چیزی را بگوئیم و حال و وضع كنونی او را اراده كنیم. مثلاً به انسان، خاك یا مشتی آب و گل بگوئیم. »»

اسلاید 25: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال««ب- ما یكوناسم و حال و صفت آتی كسی یا چیزی را بگوئیم و حال و وضع كنونی او را اراده كنیم. چنان كه گاهی به دانشجوی طب، دكتر و به ستوان، سروان خطاب می كنند.

اسلاید 26: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال7- علاقۀ جنسجنس چیزی را بگویند و خود آن چیز را اراده كنند و این از فروع مجاز به علاقۀ ما كان است. مانند اطلاق زر و سیم به دینار و درهم یا تخته به تابوت.

اسلاید 27: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال8- علاقۀ صفت و موصوف یا مضاف و مضافٌ الیهالف- صفت جانشین موصوف محذوف می شود، یعنی موصوف را حذف می كنند و صفت را به جای آن به كار می برند. مثلاً مصطفی به معنی برگزیده كه در اصل صفت پیغمبر اسلام است به عنوان اسم او به كار می رود. »»

اسلاید 28: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال««ب- مضافٌ الیه به جای تمام اضافه (مضاف و مضافٌ الیه) به كار می رود:ناصحم گفت كه جز غم چه هنر دارد عشق؟ گفتم ای خواجۀ عاقل هنری بهتر از این؟كه غم به معنی ایجاد غم است.

اسلاید 29: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال9- علاقۀ مجاورتواژه یی به سبب مجاورت به جای واژۀ دیگری به كار رود مثل اطلاق عرب به ایرانی در محاورات برخی از مردم غرب.

اسلاید 30: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال10- علاقۀ قوم و خویشی چنان كه در مقام اظهار محبت، پدر به پسر خود پدر، و دائی به خواهر زادۀ خود دائی می گوید.

اسلاید 31: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال11- علاقۀ تضادبه این معنی كه واژه یی را درست در معنی ضد آن به كار برند و مثلاً به جای افتضاح بگویند: عالی، و به جای بد اقبالی بگویند: مژدهتضاد كامل را قدما از مقولۀ شباهت محسوب كرده و به این گونه مجاز، استعارۀ تهكّمیه می گفته اند.

اسلاید 32: توضیح علائق مجاز با ذكر مثال12- علاقۀ شباهت واژه یی را به مناسبت شباهت به جای واژۀ دیگر به كار برند، مثلاً به جای چشم، نرگس و به جای خورشید، گل زرد گویند.این نوع مجاز مهم ترین نوع مجاز در ادبیات است و به آن مجاز بالاستعاره و به تخفیف استعاره گویند.

اسلاید 33: 3- توضیح مجاز مركبعلاوه بر واژه ممكن است جمله یی نیز در معنای اصلی خود به كار نرود كه به آن مجاز مرسل مركب می گویند. چنانكه در علم معانی آمده چه بسا جملات خبری و انشائی كه به جای هم به كار می روند، مثلاَ وقتی رودكی می گوید: مرا بسود و فرو ریخت هر چه دندان بود نبود دندان لابل چراغ تابان بود »»

اسلاید 34: توضیح مجاز مركب««مراد او اخبار نیست بلكه اظهار حزن و تأسف است.هرگاه در مجاز مركب، علاقه، علاقۀ شباهت باشد به آن استعارۀ مركب می گویند.فرق مجاز مركب ( و استعارۀ مركب) با كنایه در این است كه مجاز احتیاج به قرینه دارد حال آنكه در كنایه قرینه نیست یا پنهان و غیر صریح است.

اسلاید 35: فصل سوم: كلیاتهدف كلی: آشنایی با مبحث تشبیه

اسلاید 36: هدفهای رفتاری1- تعریف تشبیه2- ذكر اركان تشبیه3- توضیح تشبیه مجمل و مفصل4- توضیح تشبیه مؤكد و مرسل5- تعریف تشبیه بلیغ6- توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن ( حسی بودن و عقلی بودن) »»

اسلاید 37: هدفهای رفتاری«« 7- شرح تشبیه خیالی و وهمی 8- توضیح تشبیه مفرد و مقید و مركب 9- شرح وجه شبه تحقیقی و تخییلی 10- توضیح وجه شبه دو گانه11- شرح وجه شبه مفرد و متعدد و مركب12- شرح تشبیه تمثیل »»

اسلاید 38: هدفهای رفتاری««13- شرح زاویۀ تشبیه14- شرح اضافۀ تشبیهی 15- غرض از تشبیه16- توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل (ملفوف، مفروق،تسویه،...)

اسلاید 39: 1- تعریف تشبیهاصطلاح تشبیه در علم بیان به معنی ماننده كردن چیزی است به چیزی، مشروط بر این كه آن مانندگی مبتنی بر كذب یا حداقل دروغ نما باشد، یعنی با اغراق همراه باشد. توضیح این كه همین كه می گوئیم ماننده كردن معنایش این است كه آن دو چیز به هم شبیه نیستند و این ما هستیم كه این شباهت را ادعا و برقرار می كنیم »»

اسلاید 40: تعریف تشبیه««پس می توان در تعریف تشبیه گفت: تشبیه ادعای مانندگی بین دو چیز است: صورت او مثل ماه است.

اسلاید 41: 2- ذكر اركان تشبیهتشبیه در صورت گسترده و كامل خود جمله یی است كه چهار جزء دارد كه به آن ها اركان تشبیه می گویند: X از فلان نظر مانند Y است. به X مشبَّه، به Y مشبَّهٌ به، به «فلان نظر» وجه شبه و به مانند، ادات تشبیه می گویند.

اسلاید 42: 3- توضیح تشبیه مجمل و مفصل اگر در ساختار جملات تشبیهی دقت كنیم متوجه می شویم كه معمولاً وجه شبه را ذكر نمی كنند، زیرا كلام ادبی باید مخیّل باشد و اگر وجه شبه را ذكر كنند از مایه های تخییل و خیال ورزی كاسته می شود.در حقیقت فهمیدن تشبیه و به عبارت دیگر شعر و كلام ادبی درك همین وجه شباهت های پنهان و ادعائی است. »»

اسلاید 43: توضیح تشبیه مجمل و مفصل««به تشبیهی كه وجه شبه در آن ذكر نشده باشد تشبیه مجمل و به تشبیهی كه وجه شبه در آن ذكر شده باشد تشبیه مفصل گویند.

اسلاید 44: 4- توضیح تشبیه مؤكد و مرسلممكن است در تشبیه، ادات تشبیه ذكر نشود كه در این صورت به تشبیه، تشبیه مؤكد یا تشبیه بالكنایه یا تشبیه محذوف الادات می گویند، و اگر ادات تشبیه ذكر شود به تشبیه، تشبیه مرسل یا صریح می گویند.

اسلاید 45: 5- تعریف تشبیه بلیغتشبیهی كه در آن نه وجه شبه ذكر شود و نه ادات تشبیه، تشبیه بلیغ نام دارد. اما دو ركن اساسی تشبیه، مشبّه و مشبّه به است كه هیچگاه حذف نمی شوند. تشبیه بلیغ = تشبیهی بدون وجه شبه و ادات تشبیه

اسلاید 46: 6- توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)تشبیه به اعتبار حسی و عقلی بودن مشبّه و مشبّهٌ به چهار حالت دارد. مراد از حسی اموری است كه با یكی از حواس پنجگانه قابل درك باشند.1- هر دو طرف تشبیه حسی هستند :حرفهایم مثل یك تكه چمن روشن بود (سهراب سپهری) حرفها : مشبَّه حسی چمن: مشبَّهٌ به حسی »»

اسلاید 47: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)««2- مشبه عقلی، مشبَّه به حسیهمچو گلبرگ طری هست وجود تو لطیف همچو سرو چمن خلد سراپای تو خوشوجود تو: مشبه عقلی گلبرگ طری: مشبًّه به حسی »»

اسلاید 48: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)3- مشبه حسی و مشبَّه به عقلی از نضر تئوری این نوع تشبیه نباید وجود داشته باشد، چون غرض از تشبیه این است كه به كمك معلومی وضع مجهولی را در ذهن روشن كنیم یعنی به كمك مشبهٌ بهی كه در صفتی اعرف و اجلی و اقوی از مشبه است حال و وضع مشبه را توصیف كنیم »»

اسلاید 49: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)««و بدیهی است كه عقلی همیشه نسبت به حسی اخفی است. از این رو در این گونه تشبیهات شاعر باید خود وجه شبه یی را كه در نظر دارد ذكر كند و بدین ترتیب این گونه تشبیه همواره مفصل است و اگر مجمل باشد یا فهمیده نمی شود و یا فهم آن دقیق و متفقٌ علیه نیست. »»

اسلاید 50: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)««مثال: فارغ از سودم و زیان چو عدم طرفه بی سود و بی زیان كه منممن: مشبه حسی عدم: مشبه عقلی چو: ادات تشبیهفارغ از سود و زیان بودن: وجه شبه

اسلاید 51: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)4- مشبه عقلی، مشبّهٌ به عقلیاین نوع تشبیه هم قاعدهً نباید وجود داشته باشد، زیرا از مشبه به عقلی، وجه شبه روشن و صریحی اخذ نمی شود تا حال مشبه را به كمك آن دریابیم. پس در این گونه تشبیه هم باید وجه شبه ذكر شود و اگر احیاناً وجه شبه را ذكر نكنند، مشبه به عقلی باید در صفتی بسیار معروف باشد. »»

اسلاید 52: توضیح تشبیه به اعتبار طرفین آن (حسی بودن و عقلی بودن)««مثال: مگر ذات تو جان است كش نداند فهم مگر كه وصف تو عقل است كش نیابد ظنوجه شبه را كه راه نیافتن فهم و در نیافتن ظن باشد ذكر كرده است. خرد همچو جان است زی هوشیار خرد را چنین خوار مایه مداروجه شبه را ذكر نكرده، اما جان در عزیز بودن معروف است.

اسلاید 53: 7- شرح تشبیه خیالی و وهمیاز فروع بحث تشبیهی كه مشبّه به آن عقلی است بحث تشبیه خیالی و وهمی است. تشبیه خیالی: تشبیهی است كه مشبه به آن امری غیر موجود و غیر واقعی است كه مركب از دو جزء است اما تك تك اجزاء آن حسی و موجودند، مثل تشبیه چیزی به ماهی زرین یا دریای قیر كه این هیأت ها وجود ندارند »»

اسلاید 54: شرح تشبیه خیالی و وهمی««اما چون اجزای آن ها محسوس و موجودند، روی هم رفته قابل تجسم و تصورند:هوا چو بیشه الماس گردد از شمشیر زمین چو پیكر مفلوج گردد از زلزال تشبیه وهمی: مشبّه به غیر موجود مركب از دو جزء است كه یكی از اجزاء آن وجود خارجی ندارد، مثل تشبیه چیزی به آواز غول یا دندان غول

اسلاید 55: 8- توضیح تشبیه مفرد و مقید و مركبیكی از حالات مهم تشبیه وقتی است كه مشبّه به آن مركب باشد. برای توضیح این مطلب به ناچار باید مختصری دربارۀ وجوه مقابل مركب، یعنی مفرد و مقید سخن گوئیم.مفرد: تصور و تصویر یك هیئت و یك چیز است: گل، جاممقید: تصویر و تصور مفردی است كه مقید به قیدی باشد، مثل جام بلورین، لؤلؤ منظوم »»

اسلاید 56: توضیح تشبیه مفرد و مقید و مركب««مركب: هیأت منتزع از چند چیز است. مثلاً دزد مفرد اما دزدی كه در حال بیرون آمدن از كمینگاه است و سرش خونین است مركب است:سر از البرز بر زد قرص خورشید چو خون آلودی دزدی سر ز مكمن »»

اسلاید 57: توضیح تشبیه مفرد و مقید و مركب««فرق مقید و مركب می توان گفت مقید یك چیز است كه دربارۀ آن توضیحاتی داده می شود اما مركب چند چیز است:زندگی در آن وقت، صفی از نور و عروسك بودمشبه كه زندگی در آن وقت باشد مقید است زیرا سخن از یك چیز است: زندگی. اما مشبّه به كه صفی از نور و عروسك باشد مركب است زیرا سخن از چند چیز است.

اسلاید 58: 9- شرح وجه شبه تحقیقی و تخییلی مراد از وجه شبه تحقیقی آن است كه مایه ها و زمینۀ شباهت مورد نظر تا حدودی حقیقهً در دو طرف تشبیه وجود داشته باشد مثل تشبیه لب یا گونه به گل سرخ به لحاظ سرخی كه تا حدودی در لب و گونه وجود دارد. »»

اسلاید 59: شرح وجه شبه تحقیقی و تخییلی««مراد از وجه شبه تخییلی آن است كه مورد مشابهت در طرفین یا در یكی از آن ها خیالی و ادعائی باشد. مانند تشبیه كردن لاله به سوسن به این اعتبار كه در سنن ادبی سوسن زبان دارد اما قادر به گفتن نیست.

اسلاید 60: 10- توضیح وجه شبه دو گانهوجه شبه دو گانه یا صنعت استخدامگاهی وجه شبه در ارتباط با مشبه یك معنی و در ارتباط با مشبّه به معنی دیگری دارد و یك بار حسی و بار دیگر عقلی است.مولوی می گوید: بر مثل زاهدان جمله چمن خشك بودخشك كه وجه شبه است دو معنای متفاوت حسی (در ارتباط با چمن) و عقلی (در ارتباط با زاهد) دارد.

اسلاید 61: 11- شرح وجه شبه مفرد و متعدد و مركب وجه شبه مفرد: آن است كه از یكی بیشتر نباشد، یعنی فقط یك مطلب است، مانند وجه شبه سرخی در تشبیه گل به آتشوجه شبه متعدد: آن است كه از یكی بیشتر باشد، یعنی چند مطلب جدا از هم، مانند وجه شبه لطافت و سرخی در تشبیه گونه به گل. »»

اسلاید 62: شرح وجه شبه مفرد و متعدد و مركب««وجه شبه مركب: هیأت حاصله از امور متعدد است و به اصطلاح منتزع از چند چیز است، یعنی تابلو و تصویری است كه از مجموع جزئیات گوناگون حاصل می شود.وجه شبه مركب هنری ترین نوع وجه شبه است و از مشبّه به مركب أخذ می شود.مثال: »»

اسلاید 63: شرح وجه شبه مفرد و متعدد و مركببنگر به ستاره كه بتازد سپس دیو چون زرّ گدازیده كه بر قیر چكانیشمشبه مركب: تاختن ستاره به دنبال شیطان.مشبّه به مركب: زرّ گداخته یی كه بر صفحه یی از قیر جاری است.وجه شبه مركب: حركت عمودی جسمی روشن در صفحۀ گستردۀ تاریكی.

اسلاید 64: 12- شرح تشبیه تمثیلتشبیهی را كه وجه شبه آن مركب باشد در برخی از كتب بیانی تشبیه تمثیل گفته اند اما بین آن ها فرق است: در تشبیه تمثیل، مشبّه به مركب باید جنبۀ مثل یا حكایت داشته باشد. در این نوع تشبیه، مشبه امری معقول و مركب است كه برای تقریر و اثبات آن مشبّه بهی مركب و محسوس ذكر می شود:آگاه نیست آدمی از گشت روزگار شادان همی نشیند و غافل همی رود »»

اسلاید 65: شرح تشبیه تمثیل««ماند بر آن كه باشد بر كشتی یی روان پندارد اوست ساكن و ساحل همی رودمشبه: آگاه نبودن آدمی از گذشت زمان و غفلت و شادمانی او.مشبه به :نشستن آدمی در كشتی و تصور او بر این كه او ساكن است و ساحل حركت می كند.وجه شبه: غفلت حاصل از توهم و ظاهر بینی.

اسلاید 66: 13- شرح زاویۀ تشبیه هر قدر زاویۀ تشبیه بازتر باشد، یعنی ربط بین مشبه و مشبّه به دورتر باشد، تشبیه هنری تر است و در اصطلاح به آن تشبیه غریب می گویند مثل تشبیه شقایق به اجاق به صورت اضافۀ تشبیهی: اجاق شقایق مرا گرم كرداما هر قدر زاویۀ تشبیه تنگ تر باشد، یعنی ربط و شباهت بین مشبه و مشبّه به واضح تر و نزدیك تر باشد، تشبیه غیر هنری است و به آن تشبیه مبتذل گویند مثال: قد سرو

اسلاید 67: 14- شرح اضافۀ تشبیهیاضافۀ تشبیهی، تشبیهی است كه در آن مشبه و مشبه به، به هم اضافه شده باشند و در این صورت ادات تشبیه و وجه شبه محذوف است. به این گونه تشبیه، تشبیه بلیغ می گویند زیرا این تشبیه هم مجمل است و هم مؤكد.مثل قد سرو (اضافۀ مشبه، به مشبّه به) یا لعل لب (اضافۀ مشبّه به، به مشبه) »»

اسلاید 68: شرح اضافۀ تشبیهی««اضافۀ تشبیهی از جهت ساخت دو نوع است:1- اضافۀ مشبه، به مشبه به: لب لعل، قد سرو2- اضافۀ مشبه به، به مشبه: لعل لب، كانون سینه اضافۀ تشبیهی را می توان به لحاظ وجه شبه به انواعی تقسیم كرد: »»

اسلاید 69: شرح اضافۀ تشبیهی««1- اضافۀ تلمیحی: نوعی اضافۀ تشبیهی است كه فهم وجه شبه آن موقوف به آشنایی با داستانی باشد، مثل «مصر عزت» كه در آن عزت با توجه به داستان یوسف به مصر تشبیه شده است2- اضافۀ سمبلیك: و آن وقتی است كه مشبه (مضاف) سمبل یا نشانۀ مشبّه به (مضافٌ الیه) باشد، مثل «عقاب جور» كه عقاب خود سمبل جور است.

اسلاید 70: 15- غرض از تشبیه غرض از تشبیه روشن و تصویری كردن وضعیت و موقعیت مشبه است. تشبیه بیان مخیل حال مشبه است و این بیان حال همواره با اغراق همراه است. همین كه می گوئیم «قد او مانند سرو است» قد او را اولاً به صورت درخت سرو در ذهن نقاشی و مجسم می كنیم و ثانیاً مرتكب اغراق می شویم زیرا قد هیچكس به بلندی سرو نیست.

اسلاید 71: 16- توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل 1- تشبیه ملفوف:چند مشبه (حداقل دو تا) جداگانه ذكر شود و سپس مشبّه به های هر كدام به ترتیب گفته شود. این گونه تشبیه مبتنی بر صنعت لف و نشر است:ز روی دوست دل دشمنان چه دریابد چراغ مرده كجا شمع آفتاب كجا مشبه ها روی دوست و دل دشمنان و مشبه به ها چراغ مرده و شمع آفتاب است (لف و نشر مشوش)

اسلاید 72: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل2- تشبیه مفروق:در تشبیه مفروق هم چند مشبه و مشبّه به داریم، اما هر مشبه با مشبه به خود همراه است. منوچهری در وصف اسب گوید:ساق چون پولاد، پی همچون كمان، رك همچو زه سم چو الماس و دلش چون آهن و تن همچو سنگ

اسلاید 73: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل3- تشبیه تسویه:برای چند مشبه یك مشبّه به بیاورند، یعنی آن چند مشبه را به لحاظ حكمی (وجه شبه) یكسان و مساوی در نظر بگیرند:نقش خورنق است همه باغ و بوستان فرش ستبرق است همه دشت و كوهسار عمعق

اسلاید 74: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل4- تشبیه جمع:عكس تشبیه تسویه است یعنی برای یك مشبه، چند مشبّه به می آورند: من اگر خارم اگر گل چمن آرائی هست كه به هر شیوه كه می پروردم می رویم حافظ

اسلاید 75: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل 5- تشبیه معكوس یا مقلوب: نخست مشبهی را به مشبّه بهی تشبیه كنند و سپس جای مشبّه به و مشبه را عوض كنند،یعنی مشبّه به را در حكم مشبه و مشبه را در حكم مشبّه به گیرند. در این گونه تشبیه باید حتماً وجوه شبه ذكر گردد ز سم ستوران و گرد سپاه زمین ماه روی و زمین روی ماه عنصری

اسلاید 76: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل6- تشبیه مضمر:تشبیه مضمر به معنی تشبیه پنهان است. در این نوع تشبیه ظاهراً با ساختار تشبیهی مواجه نیستیم ولی مقصود گوینده تشبیه است. مانند این بیت حافظ:چو لاله در قدحم ریز ساقیا می و مشك كه نقش خال نگارم نمی رود ز ضمیركه به طور پوشیده خال نگار به سیاهی درون لاله تشبیه شده است.

اسلاید 77: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل7- تشبیه مشروط:شباهت بین مشبه و مشبّه به در گرو شرطی است. ادات شرط «اگر» است.روی او ماه است اگر بر ماه مشك افشان شود قد او سرو است اگر بر سرو لالستان بود

اسلاید 78: توضیح انواع تشبیه به لحاظ شكل8- تشبیه تفضیل:نخست مشبه را به چیزی تشبیه كنند و سپس از گفتۀ خود عدول كرده، مشبه را بر مشبّه به ترجیح نهندیكی دختری داشت خاقان چو ماه كجا ماه دارد دو زلف سیاهاز نظر معنی بین تشبیه مشروط و تشبیه تفضیل فرقی نیست و گاهی این دو را با هم می آورند.

اسلاید 79: فصل چهارم: كلیاتهدف كلی: آشنایی با مبحث استعاره

اسلاید 80: هدفهای رفتاری1- تعریف استعاره2- توضیح قرینۀ صارفه3- ذكر اصطلاحات خاص استعاره4- تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام سه گانه آن5- شرح استعارۀ مكنیۀ تخییلیه با ذكر مثال6- توضیح پرسونیفیكاسیون7- توضیح آنیمیسم »»

اسلاید 81: هدفهای رفتاری8- شرح استعارۀ تبعیه9- دربارۀ تناسی در تشبیه و حقیقت ادعائی10- توضیح استعارۀ قریب و بعید11- توضیح استعارۀ وفاقیه و عنادیه و تهكّمیه12- شرح استعارۀ مركب13- شرح هدف از استعاره

اسلاید 82: 1- تعریف استعاره استعاره در لغت مصدر باب استفعال است یعنی عاریه خواستن لغتی را به جای لغت دیگری.استعاره را می توان از تشبیه بیرون آورد بدین ترتیب كه از جملۀ تشبیهی، مشبه و وجه شبه و ادات تشبیه را حذف كنیم به نحوی كه فقط مشبّه به باقی بماند، به این مشبّه به استعاره می گویند.

اسلاید 83: 2- توضیح قرینۀ صارفه استعاره محتاج به قرینه است، از این رو استعاره در جمله به كار می رود تا معلوم شود كه مراد معنای اصلی كلمه نیست. اگر كسی بگوید شیری را دیدم و مراد او فرد شجاع باشد، شنونده مقصود را در نخواهد یافت »»

اسلاید 84: توضیح قرینۀ صارفه ««زیرا در جمله قرینۀ صارفه یعنی قرینه یی كه خواننده را از معنی اصلی واژه منصرف كند نیست. اما اگر بگوید شیری را در جبهه دیدم، جبهه قرینه است تا دریابیم كه شیر در معنای اصلی خود به كار نرفته است.

اسلاید 85: 3- ذكر اصطلاحات خاص استعاره در بحث استعاره به مشبه،مستعارٌ له و به مشبّه به، مستعارٌ منه و به لفظ استعاره،مستعار و به وجه شبه، جامع می گویند. مستعار و مستعارٌ منه عملاً یكی هستند »»

اسلاید 86: ذكر اصطلاحات خاص استعاره ««اما مراد از مستعار لفظی است كه به عنوان استعاره به كار می رود یعنی حروف فاقد معنی؛ و مراد از مستعارٌ منه مصداق یا مفهوم آن لفظ است. مثلاً لفظ سرو [ س ر و] مستعار و خود سرو یا صورت ذهنی آن، مستعارٌ منه است.

اسلاید 87: 4- تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن گفته شد كه استعاره تشبیهی است كه از آن فقط مشبّه به باقی مانده است. مانند لعل كه استعاره از لب است. به این نوع استعاره، استعاره مصرحه یا تصریحیه یا محققه یا تحقیقیه می گویند. این نوع از استعاره بر سه قسم است: »»

اسلاید 88: تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن««1- استعارۀ مصرحۀ مجردهفرمول آن: مشبه به + یكی از ملائمات (صفات) مشبهمثال: سرو چمان در این مثال چمان قرینه است كه متوجه شویم سرو در معنای اصلی خود به كار نرفته است. چمیدن یكی از ملائمات مشبه (معشوق) است. »»

اسلاید 89: تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن««2- استعارۀ مصرحۀ مرشحهفرمول: مشبه به + یكی از ملائمات مشبه به یعنی مشبه به را همراه با یكی از ملائمات خود آن مشبه به ذكر كنیم. مثال:طاووس بین كه زاغ خورد و آن گه از گلو گاورس ریزه های منقا برافكند »»

اسلاید 90: تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن««طاووس استعاره از ذغال برافروخته و زاغ استعاره از ذغال سیاه و گاورس ریزه (دانه های ارزن) استعاره از جرقه های آتش است. قرینه «خوردن» است. خوردن و گلو و گاورس ریزه از ملائمات مشبه به یعنی طاووس و زاغ هستند. »»

اسلاید 91: تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن3- استعارۀ مصرحۀ مطلقهفرمول آن: مشبه به + ملائمات مشبه به و مشبهیعنی مشبه به را ذكر كنیم وبا آن هم از ملائمات مشبه به و هم از ملائمات مشبه چیزی بیاوریم. مثال:چو پر بگسترد عقاب آهنین شكار اوست شهر و روستای او »»

اسلاید 92: تعریف استعارۀ مصرحه و اقسام آن««عقاب به قرینۀ آهنین مستعارٌ منه (مشبه به) است و مستعار له ( مشبه) هواپیماست. آهنین از ملائمات مشبه است و پر گستردن از ملائمات مشبه به.

اسلاید 93: 5- شرح استعارۀ مكنیۀ تخییلیه با ذكر مثال فرمول: مشبه + یكی از ملائمات مشبه به در این نوع استعاره مشبه را ذكر می كنند نه مشبه به را و آن را در دل و ضمیر خود به جانداری تشبیه می سازند و سپس برای آن كه این تخییل به خواننده منتقل شود یكی از صفات یا ملائمات آن جاندار را در كلام ذكر می كنند، مثل «دست روزگار» كه در آن مشبه یعنی روزگار همراه با یكی از ملائمات مشبه به (انسان) كه دست باشد آمده است. »»

اسلاید 94: شرح استعارۀ مكنیۀ تخییلیه با ذكر مثال«« به آن قسمت كه گوینده در ضمیر خود روزگار را به انسان تشبیه كرده است استعارۀ مكنیه و به آن قسمت كه برای روزگار دستی خیال یا فرض كرده است استعاره تخییلیه می گویند؛ پس بهتر است به این نوع استعاره، استعارۀ مكنیه تخییلیه بگوئیم. »»

اسلاید 95: شرح استعارۀ مكنیۀ تخییلیه با ذكر مثالاین استعاره از نظر شكل بر دو نوع است:1- به صورت اضافه كه به آن در دستور زبان اضافۀ استعاری می گویند: رخسار صبح، روی گل. اضافۀ استعاری گاهی به صورت صفت و موصوف است: عزم تیز گام، مرگ تیز دندان »»

اسلاید 96: شرح استعارۀ مكنیۀ تخییلیه با ذكر مثال««2- به صورت غیر اضافی كه در آن بین مكنیه و تخییلیه فاصله است.هزار نقش بر آرد زمانه و نبود یكی چنان كه در آیینۀ تصور ماست زمانه را در ضمیر خود مكنیاً به نقاشی یا بازیگری تشبیه كرده و سپس برای آن نقش برآوردن را تخییل كرده است.

اسلاید 97: 6- توضیح پرسونیفیكاسیون چنان كه قبلاً اشاره شد در استعارۀ مكنیۀ تخییلیه، مشبّه به كه ذكر نمی شود در غالب موارد انسان است: دست روزگار. غربیان به این نوع personification می گویند كه در فارسی به تشخیص ترجمه شده است »»

اسلاید 98: توضیح پرسونیفیكاسیون ««و می توان به آن انسانوارگی یا استعارۀ انسان مدارانه یا انسانواره یا جاندار پنداری و نظایر آن نیز گفت. در این نوع استعاره گاهی مشبه به محذوف حیوان است مثل چنگال مرگ. اما گاهی ممكن است مشبه به اصلاً غیر ذی روح باشد كه در این صورت اصطلاح پرسونیفیكاسیون بر آن صحیح نیست.

اسلاید 99: 7- توضیح آنیمیسمآنیمیسم یا جاندار انگاریدر تفكر بشر قدیم كه هنوز در ادبیات زنده و رایج است همه چیز جاندار بوده است: باد می آمد و شب می رفت. این موارد با امكانات علم بیان سنتی به استعارۀ مكنیۀ تخییلیه تعبیر و تفسیر می شوند حال آن كه در برخی از موارد چنین راه حلی مقنع به نظر نمی رسد. »»

اسلاید 100: توضیح آنیمیسم««مثلاً وقتی فروغ می گوید: «سلام ای شب معصوم» آیا می توان گفت كه شب را به انسانی تشبیه كرده و سپس یكی از صفات او را كه معصوم بودن باشد با مشبه ذكر كرده است؟ »»

اسلاید 101: توضیح آنیمیسم««در این گونه موارد بهتر و پذیرفتنی تر آن است كه بگوئیم خود شب جانداری مستقل انگاشته شده است كه می تواند فی المثل معصوم یا دژ آیین باشد.توضیح این موارد با استعارۀ مكنیۀ تخییلیه نادلپذیر و احیاناً مضحك است اما توضیح و تفسیر آن ها بر مبنای مجاز عقلی یا اسناد مجازی اشكالی ندارد.

اسلاید 102: 8- شرح استعارۀ تبعیهاستعاره اساساً در اسم است و به آن استعارۀ اصلیه می گویند. اما اگر استعاره در فعل باشد به آن استعارۀ تبعیه گفته می شود.هزار نقش بر آرد زمانه و نبود یكی چنان كه در آیینۀ تصور ماست »»

اسلاید 103: شرح استعارۀ تبعیه««كه نقش بر آوردن استعاره از بازیگری و رنگ ها و حالت های گوناگون داشتن است. چون فعل را به مصدر تأویل می كنیم تا جنبۀ اسمی داشته باشد یعنی فعل را به تبع اسم استعاره می خوانیم، به آن استعارۀ تبعیه می گویند.

اسلاید 104: 9- دربارۀ تناسی تشبیه و حقیقت ادعائی در استعاره گوئی شاعر به یكباره فراموش كرده است كه تشبیهی در كار بوده و او چشم را به نرگس تشبیه كرده است، این است كه یكباره می گوید نرگس (تناسی تشبیه) : نرگسش عربده جوی و لبش افسوس كنان »»

اسلاید 105: دربارۀ تناسی تشبیه و حقیقت ادعائی««گوئی شاعر مدعی است كه اصلاً یكی از معانی نرگس چشم است و یا نرگس نام دیگری برای چشم است لذا به ادعای او نرگس در معنای حقیقی خود به كار رفته است (حقیقت ادعائی)

اسلاید 106: 10- توضیح استعارۀ قریب و بعید استعاره از حیث جامع (وجه شبه) یا قریب است یا بعیداستعارۀ قریب: یعنی استعارۀ مبتذل و تكراری و آسان فهم، استعاره یی كه در آن ربط بین مستعارٌ منه و مستعارٌ له آشكار باشد. مثل بت كه در اصل استعاره از معشوق است اما به معنی معشوق فهمیده می شود. اسم دیگر استعارۀ قریب استعارۀ عامیۀ مبتذله است. »»

اسلاید 107: توضیح استعارۀ قریب و بعید««استعارۀ بعید: بر عكس استعارۀ قریب جنبۀ هنری دارد و حاصل فعالیت ذهن خلاق هنرمند است نه تقلید او. در متون بلاغی به آن استعارۀ خاصیۀ غریبه نیز گفته اند:طاووس بین كه زاغ خورد و آن گه از گلو گاورس ریزه های منقا برافكندطاووس و زاغ و گاورس ریزه به ترتیب استعاره از آتش سرخ و ذغال سیاه و جرقه های آتش هستند.

اسلاید 108: 11- توضیح استعارۀ وفاقیه و عنادیه و تهكّمیه استعاره وقتی وفاقیه است كه جمع شدن مفهوم دو سوی تشبیه در یك تن بلا اشكال باشد مانند استعارۀ حیات از علم (علم همچون حیات است) كه جمع شدن علم و حیات در یك تن متعارف و طبیعی است. اما استعارۀ عنادیه وقتی است كه جمع شدن مفهوم طرفین تشبیه در یك جا ممكن نباشد مانند استعارۀ زنده از مرده یی كه از او آثار خیر به جا مانده باشد. »»

اسلاید 109: توضیح استعارۀ وفاقیه و عنادیه و تهكّمیه««از فروع استعارۀ عنادیه، استعارۀ تهكمیه است كه در طنز به كار می رود. در این استعاره ربط بین مستعار له و مستعار منه كمال تضاد است نه شباهت و از این رو بهتر است آن را مجاز به علاقۀ تضاد بخوانیم0 مثال: فَبَشِّرْهُم بِعذابٍ الیم خداوند به پیغمبر می فرماید كه كافران را به عذاب سخت مژده ده حال آن كه كسی را به عذاب مژده نمی دهند.

اسلاید 110: 12- شرح استعارۀ مركب علاوه بر مجاز بالاستعارۀ مفرد مجاز بالاستعارۀ مركب هم داریم و آن استعاره در جمله است یعنی با مشبه بهی سر و كار داریم كه جمله است، جمله یی كه در معنای حقیقی خود به كار نرفته و به علاقۀ شباهت معنای دیگری را افاده می كند.تیر باران سحر دارم سپر چون نفكند این كهن گرگ خشن بارانی از غوغای منكه تیر باران سحر كردن استعاره از آه كشیدن است. »»

اسلاید 111: شرح استعارۀ مركب ««از آنجا كه استعارۀ مركب معمولاً جنبۀ ارسال المثل یا ضرب المثل دارد به آن استعارۀ تمثیلیه هم می گویند، مانند: آب در هاون كوبیدن

اسلاید 112: 13- شرح هدف از استعارههدف از استعاره مانند تشبیه بیان مخیل مشبه است، یعنی مصور و مجسم كردن آن در ذهن كه همیشه با اغراق یعنی افراط و تفریط همراه است. منتهی به سبب تناسی تشبیه و حقیقت ادعائی اغراق در استعاره نسبت به تشبیه بسی فراتر است.

اسلاید 113: فصل پنجم: كلیاتهدف كلی: آشنایی با مفهوم سمبل، تمثیل، اسطوره و آركی تایپ

اسلاید 114: هدفهای رفتاری1- تعریف سمبل و فرق آن با استعاره2- توضیح سمبل های عمومی و خصوصی3- ذكر چند نمونه از سمبلیسم عرفانی4- شرح اضافۀ سمبلیك5- تعریف تمثیل6- تعریف فابل7- شرح پارابل و اگزمپلوم »»

اسلاید 115: هدفهای رفتاری8- تعریف اسطوره9- شرح اضافۀ اساطیری با مثال10- شرح تشبیه تلمیحی11- توضیح اضافۀ تلمیحی با مثال12- تعریف آركی تایپ

اسلاید 116: 1- تعریف سمبل و فرق آن با استعاره سمبل symbol را در فارسی رمز و مظهر و نماد می گویند. سمبل نیز مانند استعاره ذكر مشبه به و اردۀ مشبه است منتهی با دو فرق: 1- مشبه به در سمبل صریحاً به یك مشبه خاص مشخص دلالت ندارد، بلكه دلالت آن بر چند مشبه نزدیك به هم و به اصطلاح هاله ای از معانی و مفاهیم مربوط و نزدیك به هم است. مثلاً زندان در شعر عرفانی سمبل تن و دنیا و تعلقات دنیوی و امیال نفسانی است. »»

اسلاید 117: تعریف سمبل و فرق آن با استعاره 2- در استعاره ناچاریم كه مشبه به را به سبب وجود قرینۀ صارفه حتماً در معنای ثانوی دریابیم اما سمبل در معنای خود نیز فهمیده می شود:تمام روز در آیینه گریه می كردم آیینه رمز خاطرات و دل و ذهن و فكر است و علاوه بر این معنای خود آیینه را هم دارد

اسلاید 118: 2- توضیح سمبل های عمومی و خصوصی سمبل بر دو نوع است:1- سمبل های قراردادی یا عمومی كه سمبل های به اصطلاح مبتذل هستند، یعنی به سبب تكرار دلالت آنها بر یكی دو مشبه صریح و روشن است و غالباً مانند استعاره بر یك مشبه دلالت دارند. مثال:میخانه = محل روحانیبهار= جوانی و تجدید حیات »»

اسلاید 119: توضیح سمبل های عمومی و خصوصی««2- سمبل های خصوصی یا شخصیسمبل های خصوصی حاصل وضع و ابتكار شاعران و نویسندگان بزرگ است و معمولاً در ادبیات قبل از آنان مسبوق به سابقه نیست و از این رو برای خوانندگان تازگی دارد و فهم آن ها دشوار است. مولانا خورشید را سمبل شمس تبریزی و خدا و هم چنین شیر را سمبل خدا و ولی الله قرار داده است.

اسلاید 120: 3- ذكر چند نمونه از سمبلیسم عرفانی منطق الطیر عطار اثری است سمبلیك و اینك چند نمونه:دیو را در بند و زندان بازدار تا سلیمان را تو باشی رازداردیو را وقتی كه در زندان كنی با سلیمان قصد شادروان كنیدیو= نفس و تن سلیمان= خدا و روحشادروان= بساط الهی و شاهی، معنویت و روحانیت

اسلاید 121: 4- شرح اضافۀ سمبلیك اضافۀ سمبلیك، اضافۀ سمبل به معنای آن سمبل است (اضافۀ مشبّه به، به مشبه). یعنی مضاف، سمبل مضاف الیه است مثل عقاب جور در این مصراع حافظ:عقاب جور گشوده است بال در همه شهرعقاب سمبل جور و تیز پروازی است.

اسلاید 122: 5- تعریف تمثیل تمثیل (allegory) هم حاصل یك ارتباط دوگانه بین مشبه و مشبه به است. در تمثیل هم اصل بر این است كه فقط مشبه به ذكر شود و از آن متوجه مشبه شویم. اما گاهی ممكن است مشبه هم ذكر شود: مثل كسانی كه فقط به دنیا چسبیده اند مثل كسانی است كه در رهگذر سیل خانه می سازند. در این صورت هم از مشبه و هم از مشبه به امر كلی تری را استنباط می كنیم: »»

اسلاید 123: تعریف تمثیل««كسانی كه به امور حقیر و ناپایدار مشغولند و عاقبت را نمی بینند از كار خود بهره یی نمی برند.پس تمثیل بیان حكایت و روایتی است كه هر چند معنای ظاهری دارد اما مراد گوینده معنای كلی دیگری است.

اسلاید 124: 6- تعریف فابل معروف ترین قسم تمثیل، تمثیل حیوانی است كه فرنگیان به آن فابل (fable) می گویند و آن را یكی از انواع ادبی می دانند. در فابل قهرمانان حكایت جانورانند كه هر كدام ممثّل تیپ یا طبقه یی هستند. مثلاً در كلیله و دمنه شیر ممثل (مظهر) شاهان و حاكمان است.

اسلاید 125: 7- شرح پارابل و اگزمپلومدر كتب غربیان از دو نوع تمثیل (جز فابل) سخن رفته است كه از انواع تمثیل غیر حیوانی هستند:1- پارابل parable یا مثل گوئیپارابل روایت كوتاهی است كه در آن شباهت های جزء به جزء بسیاری با یك اصل اخلاقی یا مذهبی یا عرفانی وجود دارد و از این رو معمولاً از زبان پیامبران و عارفان و مردان بزرگ شنیده شده است. »»

اسلاید 126: شرح پارابل و اگزمپلوم««2- نوع دیگر تمثیل اگزمپلوم exemplum یا داستان – مثال (مثال داستانی) است. اگزمپلوم داستان تمثیلی كوتاهی است كه شهرت بسیار داشته باشد و شنونده به محض شنیدن تمام آن و حتی قسمتی از آن فوراً متوجه مشبه یا منظور باطنی گوینده و یك نتیجۀ اخلاقی شود.

اسلاید 127: 8- تعریف اسطوره اسطوره (myth) داستانی است كه در اعصار قدیم برای بشر باستانی معنائی حقیقی داشته است ولی امروزه در معنای لفظی و اولیۀ خود حقیقت محسوب نمی شود و بشر امروزی به آن باور ندارد. از دیدگاه علم بیان اسطوره مشبه بهی است كه باید مشبه محذوف آن را با تخیل یا قرائن تاریخی و مردمشناسی و جامعه شناسی دریافت.

اسلاید 128: 9- شرح اضافۀ اساطیری با مثال بسیاری از تعبیرات و اضافاتی را كه ما امروزه در علم بیان تشبیهی یا استعاری می دانیم در عصر اساطیر جنبۀ تساوی و همانی داشته است. مثلاً ما «مرغ روح» را اضافۀ تشبیهی درمی یابیم اما به احتمال قوی بشر كهن روح را واقعاً پرنده یی یا در حكم پرنده یی می دانسته است.

اسلاید 129: 10- شرح تشبیه تلمیحی تشبیه تلمیحی تشبیهی است كه درك وجه شبه آن در گرو آشنایی با اسطوره و داستانی باشد:شبی چون چاه بیژن تنگ و تاریك چو بیژن در میان چاه او منمشبه به چاه بیژن است كه در داستان یا اسطورۀ بیژن و منیژه به تنگی و تاریكی توصیف شده است.

اسلاید 130: 11- توضیح اضافۀ تلمیحی با مثال اضافۀ تلمیحی اضافه یی است كه درك وجه شبه آن و در نتیجه درك آن موقوف به آشنایی با داستان یا اسطوره ئی باشد مثل اضافۀ «یوسف جان» در بیت زیر:كدام دلو فرورفت و پر برون نامد ز چاه، یوسف جان را چرا فغان باشد كه درك آن موقوف به آشنایی با داستان یوسف می باشد.

اسلاید 131: 12- تعریف آركی تایپآركی تایپ archetype كه در فارسی به كهن الگو، صورت نوعی، سنخ های باستانی، نمونه های ازلی، صور ازلی و صور اساطیری ترجمه شده است در روانشناسی آن قسمت از محتویات موروثی ناخود آگاه جمعی است كه همیشه و در همه جا به شكل ثابتی بروز می كند و نشانگر آرمان و اندیشۀ بخصوصی است. »»

اسلاید 132: تعریف آركی تایپ««مثلاً عبور از آب كهن الگوی مرگ، تولد دوباره، رسیدن به قدرت و به طور كلی انتقال از یك مرحله به مرحلۀ دیگر است.

اسلاید 133: فصل ششم: كلیاتهدف كلی: آشنایی با مبحث كنایه

اسلاید 134: هدفهای رفتاری1- تعریف كنایه و ذكر اصطلاحات كنایه 2- شرح انواع كنایه به لحاظ مكنیّ عنه3- توضیح كنایه قریب و بعید4- شرح تلویح و ایما و رمز5- توضیح تعریض6- توضیح فرق كنایه و استعارۀ مركب

اسلاید 135: 1- تعریف كنایه و ذكر اصطلاحات كنایهكنایه ذكر مطلبی و دریافت مطلب دیگر است. به عبارت دیگر كنایه ذكر جمله یا عبارتی است كه به جای معنی ظاهری مراد یكی از لوازم معنی آن است. به الفاظ و معنای ظاهری، مَكنیّ به و به معنای مقصود، مَكنیّ عنه می گویند. مثلاً در جملۀ «در خانه اش همیشه باز است» »»

اسلاید 136: تعریف كنایه و ذكر اصطلاحات كنایه««مراد این است كه او مهمان نواز و بخشنده است، زیرا یكی از لوازم مهمان نواز بودن این است كه در خانۀ شخص بر روی مردم باز باشد. باز بودن در خانه مَكنیّ به و مهمان نواز بودن مَكنیّ عنه است.

اسلاید 137: 2- شرح انواع كنایه به لحاظ مكنیّ عنه كنایه از حیث دلالت مكنی به ، به مكنی عنه بر سه قسم است:1- كنایه از موصوف (اسم) مكنی به، به لحاظ دستور زبان، صفت یا مجموعۀ چند صفت یا جمله و یا تركیبی وصفی (صفت و موصوف) و یا تركیب اضافی (مضاف و مضاف الیه) یا بدلی (مضاف و مضاف الیه) است كه باید از آن متوجه موصوفی (مكنی عنه) شد یعنی وصف اسمی را بگوئیم و از آن خود اسم را اراده كنیم: »»

اسلاید 138: شرح انواع كنایه به لحاظ مكنیّ عنه««مثلاً از بیت الرب (خانۀ خدا) متوجه دل و از آزادۀ تهیدست متوجه درخت سرو شویم.2- كنایه از صفتمكنی به صفتی (به لحاظ دستور زبان) است كه باید از آن متوجه صفت دیگری (مكنی عنه) شد. مثلاً از بی نمك، بی مزه و از سرافكنده، خجل را می فهمیم. »»

اسلاید 139: شرح انواع كنایه به لحاظ مكنیّ عنه««3- كنایه از فعل یا مصدر فعل (گروه فعلی) یا مصدری (مصدر مركب) (مكنی به) در معنای فعل یا مصدر دیگری ( مكنی عنه) به كار رفته باشدو این رایج ترین نوع كنایه است.دست كفچه كردن = گدائی كردندست شستن از كاری = ترك آن كار كردن

اسلاید 140: 3- توضیح كنایه قریب و بعیدكنایه به لحاظ انتقال معنای مقصود یا قریب است یا بعیدكنایه قریب آن است كه ربط بین لازم و ملزوم به آسانی فهمیده شود و در نتیجه انتقال از مكنی به به مكنی عنه به آسانی صورت گیرد مثل چشم بر چیزی داشتن كه كنایه از امید داشتن و منتظر بودن است »»

اسلاید 141: توضیح كنایه قریب و بعید««كنایه بعید آن است كه به آسانی ربط بین مكنی به و مكنی عنه معلوم نباشد و این معمولا وقتی است كه بین آن دو چندین واسطه باشد مثلا نظامی می گوید :بزرگی بایدت دل در سخا بند سر كیسه به برگ گندنا بندكه در آن واسطه ها عبارتند از: »»

اسلاید 142: توضیح كنایه قریب و بعید««سر كیسه را نمی توان با برگ گندنا محكم بست * برگ گندنا محكم نیست و زود پاره می شود * پس سر كیسه باز است.باز بودن سر كیسه كنایه از بخشنده بودن است.

اسلاید 143: 4- شرح تلویح و ایما و رمز 1- تلویحوسائط میان لازم و ملزوم متعدد باشد و این امر معمولاً فهم مكنی عنه را دشوار می كند. در كتب سنتی معمولاً كثیر الرماد و مهزول الفصیل و جبان الكلب را مثال می زنند :كثیر الرماد = زیادی خاكستر = زیادی پخت و پز = زیادی غذا = كثرت مهمان = بخشندگی. »»

اسلاید 144: شرح تلویح و ایما و رمز ««2- ایماءوسائط اندك و ربط بین معنی اول و دوم آشكار است.از این رو ایماء عكس تلویح است. ایماء رایج ترین نوع كنایه است:رخت بربستن = سفر كردن و رفتنسپر افكندن = تسلیم شدن »»

اسلاید 145: شرح تلویح و ایما و رمز ««3- رمزوسائط در آن خفی است به طوری كه می توان گفت اصلاً نمی توانیم وسائط را دریابیم و در نتیجه انتقال از معنی ظاهر به باطن دشوار و گاهی غیر ممكن است. مانند عریض القفا به معنی كودن، و ناخن خشك به معنی خسیس.

اسلاید 146: 5- توضیح تعریضتعریض جمله یا عبارتی است اخباری كه مكنی عنه آن هشدار به كسی یا نكوهش و یا سخره كردن باشد، و از این رو مخاطب را آزرده می كند و در عرف می گویند فلانی به فلانی گوشه زد. مانند تعریض شخصی به خاقانی كه عنصری شاعر بسیار توانایی بود.

اسلاید 147: 6- توضیح فرق كنایه و استعارۀ مركب فرق كنایه و استعارۀ مركب در این است كه استعارۀ مركب مجاز است و لذا جمله قرینۀ صارفه یی دارد كه به خواننده می گوید كلام در معنای اصلی خود به كار نرفته است مانند آب در هاون كوبیدن یا تكیه بر آب زدن كه به حكم عقل در معنای اولیه فهمیده نمی شود »»

اسلاید 148: توضیح فرق كنایه و استعارۀ مركب««اما در كنایه قرینه یی كه دال بر معنای ثانوی باشد وجود ندارد مثلا وقتی می گوییم فلانی دَرِ خانه اش باز است ممكن است واقعا مراد این باشد كه كسی دَر خانه خود را باز گذاشته باشد.

اسلاید 149: فصل هفتم: كلیاتهدف كلی: دریافت محدودۀ علم بیان

اسلاید 150: هدفهای رفتاری1- درك محدودۀ علم بیان2- توضیح اسناد مجازی

اسلاید 151: 1- درك محدودۀ علم بیان محدودۀ علم بیان تا آنجاست كه بین دو معنی (دو طرف) كه یكی حاضر است و دیگری غایب، انتقال ذهنی صورت گیرد و بتوان از معنی حاضر كه در الفاظ بیان شده است به معنای پنهان رسید. »»

اسلاید 152: درك محدودۀ علم بیان ««این انتقال از حاضر به غایب در تمام مباحث علم بیان وجود دارد. تنها مورد استثنا به ظاهر تشبیه است اگر وجه شبه ذكر شود. به همین دلیل بهترین تشبیه از نظر تئوری علم بیان تشبیهی است كه وجه شبه در آن ذكر نشود تا ربط بین حاضر و غایب با تخیل دریافت شود.

اسلاید 153: 2- توضیح اسناد مجازیاسناد مجازی اسناد فعل به فاعل غیر حقیقی یا اسناد صفت غیر متعارف به موصوف و به طور كلی اسناد غیر طبیعی و غیر متعارف مسند به مسندٌ الیه است.مثال: ما جگر گوشۀ ابریم و پسر خواندۀ كوه سلام ای شب معصوم »»

اسلاید 154: توضیح اسناد مجازی««گفتگو با طبیعت نیز در حوزۀ اسناد مجازی است:ای ابر گه بگریی و گه خندی كس داندت چگونه ای و چندی؟در تشبیهاتی كه ادات تشبیه و وجه شبه ذكر نشده است (تشبیه بلیغ) كلام به لحاظ بحث اسناد مجازی نیز قابل توضیح است: »»

اسلاید 155: توضیح اسناد مجازی««فلك بر سرم اژدهائی نگون زمین زیر من شرزه شیر ژیانفلك مثل اژدهائی نگون است (تشبیه) یا فلك اژدهائی نگون است (اسناد مجازی)