معماری مسجد جامع كبود تبريز

صفحه 1:
عنوان: ‎Sion‏ سجد جامع کبود تبر یز 

صفحه 2:
د تبریز فیروژوی اسلا چنین تصور می‌شود که ساختمان مسجد کبود به مثابه یادمانی از پیروزی‌های جهانشاه بربا گردیده است. به طوری که در این خصوص می‌توان به سوره فتح که به صورت کامل و به شکل برجسته, زینت‌بخش دورتادور بالای شبستان بزرگ می‌باشد. اشارهو نمود. نام جهانشاه در کتیبه بالای درب ورودی نقش بسته که قبلا روکش طلابی داشته است. مسجد کبود دارای دو مناره باریک و بلند در منتهی الیه شرق و غرب ضلع شمللى بوده است. د ت درب ورودى به سبستان بزركىء .يك بيت شعر فارسی به خط ثلث نوشته شده بدین مضمون: کرداریار و ‎OKIE OF‏ چونن کرد* شود. كار كزيل که که کرد 

صفحه 3:
تاریخچه مسجد جهانشاه يا مسجد کبود (گوی مسجد) از آثار ابوالمظفر جهانشاه بن قرا یوسف از سلسله ترکمانان قراقوی بانشد که در ۸۷۰ هجری به همت و ‎wi‏ جان بیکم خاتون.زن جهانشاه بن قرایوسف قره قویونلو »پایان یافته است. دز اسر 0 يخىءاين بش ‎ate‏ / 1 ت مظفري ‎ets‏ اند ‎mate‏ > چه لبو المظفر یعقوب بهادر خان قرار گرفت.در لین روزکار تبریز در نهایت أبأذاني و رونق بود. ‎Tree‏ اول قرن یازدهم هجری: لتب جلبی و اولیار ‎ee‏ ‏جهانکردان ترک عنمانی و در نیمه دوم همین قر تاورنیسه و سار ‎obser‏ فرانسوی از این مسجد دیدن کرده بودند-کاتب ان نما می نویسد: کاشیهای زیبا آراسته ده ‎Ab‏ بلندی ‎bi‏ ‏هر كس داخل شود دلش ‎oe‏ بیرون ‎WL‏ 0 مسحد خودداری ‎es‏ ‏0 بلندى دارد أوطكة در ودیوار لن با کاشیهای رنفارنگ زينت يافته است» 

صفحه 4:
در زمان ابومظفر جهانشاه در قرن ‎٩‏ هسق ساخته شده و به همین دلیل نام دیگر ّن مسجد جهانشاه می‌باشد. مسجدی است تماما مسقف که به دلیل عدم رسیدگی و تجربه زلزله‌های متوللی؛ تخریب شده است. ویژگی منحصر به فرد و محرز اين بناء پیش‌آمدگی پیشخوان مسجد همچون مس‌اجد دیگر مغول و تیموری و همچنین استفاده از کاسی‌هایی به رنک لاجوردی و لبی در نماسازی است كه به این خاطر به آن مسجد کبود می‌گویند. 

صفحه 5:
معمارء مسجد نمای روبروی مس‌جد با سردرب کاشیکاری شده.شکوه و جلال بخص و دارد.مصالح بنا آجری است.سنگبای ساختمانی نادری در لن‌به کاررفته است.از بقایای مسجد معلوم ‎Faced Sead rere Merah GeV ARN TA PRL AALS AE‏ شکل,.حوضی بر شبستاا اطراف برای د همچنین پنا ‎Gay Laas alicia fa enna on ieee‏ ی زونه یله ام اصلی مسجدبه پا شده که محوطه ای محصور,پوشیده ومربع شکل است.فاصله ‎ae ae‏ ی تن ۰ متر است که بر روی چپار پاية یک محوطه مر: ‎ee‏ ‏71 5 بالای لین بنا كنبدى قرار داشت كه ال 8 ريخته است.تزیینات دل انگیز و زیبا ‎BEAT‏ داخل مسجد اختصامن دازد کف مسجد کاشیهای براق داشت . شبستا محاط به رواق های‌به هم پیوسته است واز سه سوبا طاقنماهایی به رواقهای اطراف خود ارتباط دارذ . اين ‎igen nia PNPRERNTERER CATR SS‏ و ‏> ن گلید ساخت آّن برروی چبازپلیه مربعی است که لین ‏4 4 رن و تجانس در درون مسجد می انجأمد لذا عظمت و ‎Pa ‏وخ اش‎ 8 Ses ales shea abe abe ‏اود که‎ ‏به لحاظ معماری خاص آن ذانست ‏اگرنماز گاه را که شامل محراب نیز است از بنای اصلی جدا کنیم. مربعی به طول .ل متر به وجود می آید. ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 6:


صفحه 7:
بو جا تقس و للك دنا . اعراب و کلمات بسیارببه خط از طلا و لاجورد است. از دو طرف بنا دو مناره با برج خیلی بلند؛ اما کم‌قطر ساختهاز ميان آنها لكك طليه شد اسنت كه بالا مرو و سطح اهر متا ها هم ‎tie las] Ul eR‏ براق زينت معمولى اسث كه در يزان اليل را بدان مىآرايند. درب مسجد چهار پا بیشتر عرض ندارد و در وسط یک تخته سنگ سفید شفافی تراشیده شده که بیست و چهار پا طول» ا وا سنگ است و در ميان سعطلح داخلى من تماى برق مسجد خيلى زيبا وعظيم جه نظر مىأيد از رادرو و معجد د ال كنيد مى شود که ‎ao‏ أو شبك اقلا لن است. اين كنبد طرف داخل روی دوازده مجردی بنا شده که شانزده مجردی هم از خا م تكيه كاه أن است و لين مجردىها خيلى بلند و ششى بآى مکعب حجم پایین ستون‌های سکویی از مرمر سفید ساخته 3 ۳ است برای اینکه کفش‌ها را هنگام داخل شدن به مسجد مىكتند ودر آن حفردها بكذارند. 

صفحه 8:


صفحه 9:
اين گنبد از طرف داخل با آجرهاى كوجك مربع از کاشی‌هاي الوان جملات و آیات عربی ؟ وه قدری خوی بط 0 داده‌اند که گویا یک پرده نقاشی است که تمام با درجه و پرگا اس ‎se‏ 22 2/9 ساخته شده است. از أين كنيد كأخل يك كنبد كوجكترى مي شود كه خيلى قشنكتر از أملى است: در عمق لمن از سنك مرمر سفاف سفید چیزی ساخته شده که شباهت‌به دری که باز نمی‌سود دارد. این گنبد مجردی ندارد» اما ازارهی ن به قدر هنست پا ارتفاع از سنگ مرمر سفید است و سنكها به عرض و طملی است که ملیه تعجب و حیرت است. تمام اين گنبد کنبد از مینای بنقشسه رنگن امبث که روی‌ن اقسام گل‌های صاف نقاشی ده سطح خارجی هر دو گنبد هم از همین کاشی‌ها است ولی نقاشی آنها برجسته می‌باشد. روی گنبد اولی کل‌های سفید روي زمیامی سبز و گنبد دومی ستاره‌های سفید روی زمینه سیاه نقش شده و همه این رنگ‌ها به بیننده لذت و فرح می‌دهند. 

صفحه 10:
نزدیک درب ورودی که از گنبد بزرگ داخل گنبد کوچک می‌شوند. منبری از چوب گردوبه دیوار تکیه داده‌لند که نجاری ن تعریفی ندا طرف دست راست یک منبر دیگر از همان چوب به دیوار تکیه داده‌اند. بالاق سر لن تب از همان چوب افراشته و دور محل نشیمن ن از چوب نرده ‎nit acs UN eens‏ وا جهارده ‎aly‏ دارد در سمت جنوب مسجد دو تحت سنگ خیلی بزرگ سفید شفاف که نور خورشید از آن می‌گذرده نصب شده است. وقتی آفتاب به آنها می‌تابد. سرخ رنگ می‌شوده به طوری که چند لحظه بعد از غروب آفتاب هم می‌توان به روشنایی و تلالو آنها مکتوب را قرانت کرد. ‎al) See Ge‏ دري أكرقته و بو بالاى آن كنبد دو پوشی به ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‏ی شده بود» در سمت جنوب شده وبا قطعات سنك مرمر ازارهبندى شده بود كه 1 قرلنى به خط زیبای ثلث و به صورت برجسته زینت‌بخس قسمت فوقانی سنگ‌ها است. ‎ 

صفحه 11:


صفحه 12:
در قسمت جلوی صحن و روبه قبله‌بناي اصلی مسجد به پا شده که 2 پوسیده ومرسع.د, ت.فاصله پایه های سقف ضربی ن ۰ ۱۲ متر است که بر روی چهار بایه یک محوطه مربع شکل قرار دارد.بالای این بنا گنبدی قرار داشت که از آجر شه يود كدر يخته است. ات دل انگیز و زیبای متنوع جه داخل مسجد اختصاص دارد.كف مسجد كاشيهاى براق داشت . تسبستا ن بزرگ محاط به رواق های به هم پیوسته است و از سه سو با طافنماهایی بسه روآشهاي آطراف خود ارتباط دارد 0 شبستان با سقفی ضربی پوشیده شده آست که قطر دهلنه ُن ۱۷ متر است . تنها خصوصیت جالب این گنبد ساخت لن برروی چهارپایه مربعی است که این مربع خود به خود به تقارن و در درون مسجد می انجامد لذا عظمت و زیبلیی مسجد را که طی قرون مختلف به نامهای مختلف خوانده شده است باید به لحاظ معماری خاص آن دانست . اگرنمازگاه را كه شامل محراب نیز است از بنای اصلی جدا کنیم؛ مربعى به طول ۲۰ متر به وجود می آید. 

صفحه 13:


صفحه 14:
‎pin? pew E 4‏ ‎“Syed crit ys alg cele UREA‏ و افقی لن را مرتفع تر و بلندتر نشان می دهد سر درج ویژگیهای خاص خود به سه قسمت تقسیم شده است ؛ دو پایه بزرگ که طاق ضربی ‎ee‏ ده و در وسط دو پایه محل استقرار درب ورودی است.حاشسیه طاق سردر را ستون ماربیچی ممتد می دهد.همه هنرها در کار تزیین این سردر به کار گرفته شده است. این مسجد گلدسته ندارد. احتمالا محل دو گلدسته مسجد در انتهای دو ذيوار جلوبی بوده زیرا گذشته از این که هیچ گونه محل ریزنش؛ پایه و پله اي برای صعود به گلدسته در محل ذ نزدیک سردر مشاهده شود تمرکز سردر عظیم بادو کلدسته مرتفع ظرافتٌ و عظمت خاصی به بنا می داد که با هنر سازندگانش مغایرت داشت و حتی کمترین اعتباری نمی توانست در معیارهای معماری داشته باشد . 

صفحه 15:
کف شبستان‌ها به احتمال قوی مرمرین بوده است. نقش و نگار نقاشی معرف مسجد شامل گره‌بندی‌های هندسی, گل و بوته اسلیمی و کتیبه‌های مختلسف که مجموعاً حکایست از زیبایسی خارق‌العاده‌ای داشته است. آرامگاه جهانشاه و نزدیکان وی در انتهای شبستان کوچک در داخل سرداب بوده است. زلزله مهیب سال ۱۱۹۳ هق باعث ویرانی شهر تبریز و کشته شدن عده زیادی از مردمن ‎oI‏ گشته و از مسجد کبود بجز سردرب و چندین جزرپایه برجای نمیگذاردن و در فاصله بین سال‌های پس از زلزله تا شروع مرمت» درب ورودی اصلی و قطعات مرمرین و .... به تاراج می‌رود. 

صفحه 16:
بنای مسجد شامل سردرب. شبستان و مقبره است كه سردر كن رو به شمال واقع شده در کنار لن ستون‌هایی متصل به بتابه شکل مارپیج بالا رفته و در قسمت فوقلنی هاهلی بیضی شکل وجود دارد. يس از سردرب و دهلیز واقع در پشت آن؛ شسبستان بزرگ مسجد به ابعاد ۵/۱۲ متر قرار دارد که در سه طرف شمالی. غربی و شرقی ن شبستان رواقی به عرض ۶/6 متر با طاق‌های ضربی و گنبدهای کم‌خیز وجود دارد. قسمت جنوبی بنا به شبستان کوچکی موسوم به مقبره راه دارد. کاشیکاری ن لبی رنگ فیروزه‌ای است که به نام «فیروزه اسلام» شهرت يافته است. در بالای حاشیه‌های عریض طاقچه‌هاء كتيبه اصلی بنا قرار گرفته که بالای لین کتیبه نیز نوشته‌های کوتاهی با خطوط ثلث و کوفی در بین طرح‌های مختلف گل و بوته اسلیمی و اشکال مختلف هندسی جای داده شده است. 

صفحه 17:
و پ ‎Pipes a onanpe agar‏ سرحر زا ‎PE TISCE ICRA odode‏ دهد.همه در ‎Spe oleate‏ کار گرفته مده امت این مسجد گلدسته ندارد. احتمالا محل دو ‎Sa ere‏ ار جلوی ‎Bt] 8 ine‏ ‎ae‏ اك براق ضعو 2300 0 سته 

صفحه 18:


صفحه 19:
مبببجد کبود تبریز از دید گاه مجققین در زمان جهانشاه قراقویونلو در تبریز مجموعه‌ای از ساختمان‌های بسیار زیبا ساخته شده است. این مجموعه. عبارت بود از: مسجد. خانقاه و کتابخانه‌ای که از آنهاء فقط ویرانه‌های یک مسجد به نام مسجد کبود بازمانده است. برخی بنای ّن را به صالحه خاتون دختر جهانشاه و بیگم خاتون همسر او نسبت داده‌اند. اما کتیبه سردرب مسجد لن را از ن ابوالمظفر جهانشاه می‌شناساند. به همین خاطر به این بناها مظفریه نیز می‌گفتند. لين مسجد زیبا و ظریف با کاشی‌های معرق به رنگ آسبی فیروزه‌ای و کبود پوشیده شده و به این مناسبت فیروزه اسللام خوانده شده است. 

صفحه 20:
تاورنیه هست سال پس از اولیاء چلبی از مسجد کبود دیدن کرد و عظمت و شکوه بنای آن را ستود. مادام ديو لافوا که در زمان ناصرالدین شاه به این ایران آمده بود» مسجد کبود را این چنین ستود: «شهر تبريز ساختمان‌های کین فراوان ندارده اما آنچه بازمانده» شایان توجه است و بهترین 7 است که در سده بازنزدهصم میلادی در زمان جهانشاه از خاندان قراقوینلو ساخته شده است. 

صفحه 21:


صفحه 22:
آداب و رسوم تدفین در مسجد شواهد باستان‌شناسی در گورهای عصر آهن ۲ در مسجد کبود نشان مي‌دهد که مردمان این عصر اصرار زیادی در رعایت آداب تدفین خود داشتند تا جایی که حتی برای جمباتمه کردن متوفی استخوان‌های وی را از ناحیه زانو م ملكي عصر آهن (۱2۰۰ تا ۵۵۰ سال پیش از میلاد) یکی از پر رمز و رازترین دوره‌های تاربخی ایران است که در آبن ن یکباره مذهب؛ فرهنگ و قومیت ایرانیان دچار تغییرات گسترده‌ای می‌شود. 

صفحه 23:


صفحه 24:
مرمت و تعمیر بنا دس وهای تارییخی.همواره هدف اصلی و اساسی مرمت است, روش کار در مرمت مسجد کبود به این صورت می باشد که قسمتهای تخریب ده بعد از اينکه زیر سازی و سفید کاری گردید طرحها و کتیبه ها و امثال اینها بازیاببی شده و سپس بر روی دیوار منتقل می سود و بعد از شیارزنیدور خطوط رنگ آمیزی شده و در انتها با لايه پارالویید تثبیت می شود. از سال ۲ مرمت نقش و نگار و از آبان ماه ۱۳۷۷ مرمت کتیبه ها آغاز و تابه حال نیز ادامه داشته است.در شبستان اصلی چهار پایه کتیبه های هفت پایه تکمیل و دوباره نویسی شده است. 

صفحه 25:


صفحه 26:
BRE - i DEAT =