معماری کبوترخانه

معماری کبوترخانه

اسلاید 1: معرفی کبوترخانهکبوتر خان یا کبوتر خانه محلی است که کبوتر در آن آشیانه می سازد. برج کبوتر چنین تعریف شده است: در ایران رسم است که عمارت بلند چشمه چشمه در صحرا می سازند و آن خاصه برای کبوتران است. موسوم به برج کبوتر

اسلاید 2: معماري داخلي كبوترخانه ها معماري داخلي كبوترخانه ها استثنايي است؛ عظمت اين بناها هم به سبب گستردگي و شكوه و هم به سبب تنوع در فرم اعجاب برانگيز است و اين بناها مانند ساير آثار معماري ايراني هم از عملكرد وافر و هم از فرم زيبايي پيروي كرده اند.

اسلاید 3: مصالح و متد ساختمصالح و متد ساخت نیز متاثر از شرایط محیطی. چون بافت معماری که گل رس  و کاه  و نمک بنیادش را بانی بودند  و مقاوم در برابر سرما و گرما  و عایقی حرارتی و در عین حال صوتی تا آرامش کبوتران اندرون کبوتر خانه را تامین نماید . غالب کبوتر خانه ها به واسطه بهره گیری از حد اکثر فضا به شکلی استوانه مانند ساخته می شدندتا لانه های بیشتری را در خود جای دهند . طراحی ورودی  به اندازه ای  بود تا  کبوتران را به داخل پذیرا باشد و میهمانان نا خوانده را به اندرونی راهی نباشد و در عین حال بدنه کاهگلی مانع از  زاد و ولد حشرات موذی چون ساس و کنه می گردید به جهت استحکام هر چه بیشتر  درون را با تیرچه های متقاطع مسلح می نمودند  و سطح بیرونی را ساروج اندود تا مانع از فرسایش محیطی گردد . در بخش میان تهی بالای کبوتر خانه نیز دریچه هایی به جهت تبادل حرارتی و آمد و شد جریان هوا  به داخل کبوتر خانه که قرابتی بسیار با بادگیرها استانهای کویری ایران دارد و در میان کبوتر خانه نیز حفر چاهی به جهت تامین آب شرب کبوتران در صورت نزدیک نبودن آبگیر و  جوی و رودخانه حفر می کردند.

اسلاید 4: اهداف احداث این بناهاجمع آوری فضولات کبوتران به عنوان کود ، دور کردن کبوتران از مزارع جهت جلوگیری کردن از آسیب رساندن به مزارع و شکار کردن کبوتران و استفاده کردن از گوشت آنها از اهداف احداث این بناهاست. قسمت عمده ی این فضولات د ر حاصلخیزی زمینهای زراعتی و مقدار کمی هم در د باغی به مصرف می رسیده است. این فضولات در زندگی اقتصادی زارعان محلی نقش مؤثری داشته . به همین علت مهم کبوتران نزد آنها کم و بیش مقدس بوده اند.

اسلاید 5: امنیت کبوترخانه هاهر کبوتر خانه مانند يک دژ نظامی بايد در برابر همه ی دشمنان کبوتر که تعداد آنها کم هم نيستند مقاوم ونفوذ ناپذير باشد . .اين نفوذ ناپذيری نه تنها بايد قوش ، قرقی ، جغد ، کلاغ ، گربه و روباه و تا حدی آدميزاد را در بر می گيرد ، بلکه مار و موش را نيز شامل گردد لانه های ورودی کبوتر ( کبوتر رو )

اسلاید 6: كبوترخانه ها و سياحان خارجي شاردن فرانسوي) با دقت فراواني به موضوع كبوترخانه هاي ايراني مي پردازد. او يك جلد از ده جلد سياحتنامه خود را به اصفهان پايتخت آن روز ايران اختصاص داده است و همان طور كه خود گفته اصفهان را بهتر از پاريس مي شناخته است. اودرباره كبوتر خانه هاي ايران مي نويسد « من عقيده دارم كه ايران مملكتي است كه بهترين كبوترخانه هاي جهان در آنجا ساخته مي شود. همه اينها براي به دست آوردن كود ساخته شده است و نه براي پرورش و تغذيه كبوتران.»او مي نويسد: «ايرانيان، فضله اين پرنده را «چلغور» مي نامند كه به معني محرك و مقوي است كه ميوه هاي پررنگ و بو و خوشمزه ايران و اصفهان مديون اين كبوترخانه هاست

اسلاید 7: كبوترخانه ها و اقتصاد اهميت كبوترخانه در اقتصاد ايران چنان بوده است كه غازان خان مغول در كنار ساير اقداماتي كه براي احياي كشاورزي ايران انجام داد، فرمانهايي براي حفظ و بازسازي و نگهداري كبوتران و كبوترخانه ها صادر كرد اين بناهاي شگفت آور، كارخانه ساخت مرغوبترين كود شناخته شده جهان هستند.

اسلاید 8: آمار و وضع فعلی کبوتر خانه ها مجموعه ی کبوتر خانه های اطراف اصفهان ، که شاردن تعداد آنها را 3000 بر شمرده است هم اکنون در حال نابودی است . طبق آمارهایی که در سال 1365 از کبوتر خانه های موجود تهیه شده است تعداد انها فقط 606 عدد، اعم از فعال و مخروبه بوده است. وضعیت کبوتر خانه های مناطق دیگر ایران ، قمشه ، نجف آباد ، خوانسار ،خمین و گلپایگان و بازمانده های آن در استان آذربایجان و یزد از این هم بدتر است.

اسلاید 9: بررسي برج هاي كبوتربرج هاي كبوتر در پهنه ي دشتهاي سر سبز يا گوشه ي باغهاي اصفهان خود نمايي مي كنند. در ساختمان اين برج ها غالباً از خشت خام ( خاك رس ) كه در منطقه به وفور يافت مي شود ‎‏‍، چنان با مهارت استفاده شده كه شگفتي بيننده را برمي انگيزد( البته نقش آب و هوا را در انتخاب اين نوع مصالح نبايد فراموش كرد.‌ ) در داخل اين برج ها مقياس ها به طور اصولي درك ميشود

اسلاید 10: الف: موقعيت موقعيت برج بايد طوري باشد كه از هر نظر امنيت كبوتران را تأمين نموده و دسترسي به آب و دانه به سهولت امكان پذير باشد.

اسلاید 11: ب:سبك در طرح هر برج به سه مسئله توجه شده: به كار بردن حداقل مصالح ساختماني ايجاد حداكثر لانه هاي كبوتر ايجاد حداكثر فضاهاي ارتباطي. اگر توجه كنيم مصالح ساختماني مصرفي در برجها غالباً از خشت خام مي باشد و خشتها فقط فشار را تحمل مي كنند و تحمل آنها در برابر نيروهاي كششي و پيچشي حداقل است .

اسلاید 12: ج: تهويه مسئله ي تهويه در داخل برج حائز اهميت مي باشد. داخل برج در طول سال بايد از حرارت مطبوعي برخوردار باشد تا كبوتران بتوانند در شرايط مساعدي تخمگذاري كنند.

اسلاید 13: د: روشنايي با توجه به اينكه كبوتران در تاريكي ديد كافي ندارند از اين جهت بايد روشنايي داخل برج به نحوي تأمين باشد كه كبوتران به آساني بتوانند لانه هاي خود را پيدا كنندو ورود و خروجشان به سهولت امكان پذير باشد.

اسلاید 14: ه: ورود و خروج كبوتران پنجره ها و برجك هاي مشبك در برج بايد به نحوي تعبيه شده باشد، كه كبوتران براي ورود و خروج ، دچار مشكل نشوند ومجبور نشوند براي يافتن لانه هايشان داخل برج را دور بزنند.

اسلاید 15: بررسی چند نمونه از برجهای موجود برج های صحرای دستگرد برج صحرای دستگرد (1) : این برج از نوع استوانه ای است و دارای 4 جرز است که نگهدارنده ی سقف هستند . پلان آن يک طبقه است و راهروهای بسيار باريکی دارد برج صحرای دستگرد (2) : اين برج در صحرای دستگرد واقع در جاده ی فرودگاه شهيد بهشتی اصفهان قرار دارد .

اسلاید 16: برج امام خمینی اين برج در ابتدای خيابان امام خمينی اصفهان قرار دارد . نمای خارجی آن از گچ و کاهگل و نمای داخلی آن از آجر و کاهگل ساخته شده است . ارتفاع اين برج 25/11 متر است و قطر استوانه ی بزرگ آن 70/6 متر می باشد.

اسلاید 17: برج گورت اين برج در روستای گورت قرار دارد ، گورت روستايی از دهستان قهاب، بخش مرکزی شهرستان اصفهان است. در گورت ومزارع آن بيشترين تراکم برجهای کبوتر به چشم می خورد . اين برج دارای دو استوانه ی داخلی وخارجی است که استوانه ی خارجی آن جهت پايداری بيشتر کمی متمايل تر ساخته شده است و با 9 عدد جرز به استوانه ی داخلی متصل گرديده و پله های آن داخل جرز ها تعبيه شده و از پايين شروع و تا پشت بام ادامه دارد و در پشت بام 9 عدد برجک به صورت آجر کاری مشبک قرار دارد که عبور کبوتران ، تهويه و نورگيری را ميسر می کنند . ارتفاع اين برج متر وقطر استوانه ی بزرگ آن 60/6 متر است .

اسلاید 18: برج ردان اين برج در 3 کيلومتری جنوب شرقی اصفهان در کنار کانال آب در قريه ی ردان قرار دارد واز نوع استوانه ای است. پلان طبقه ی همکف و اول آن مشابه بوده و در بام آن 10نور گير وجود دارد که يک در ميان مربع ودايره هستند ابعاد آجرهای آن 4×24×24 سانتی متر است. قطر برج 30/13 متر و ارتفاع استوانه ی بزرگ 20/10 متر می باشد

اسلاید 19: برج های هزار جریب از اين برجها دو برج باقی مانده است .يکی واقع در دانشگاه اصفهان و ديگری در امتداد جنوبی خيابان شيخ صدوق اين دو برج از لحاظ ساخت پيشرفته ترين برجها هستند و دارای لانه کبوترهای بيشتری هستند

اسلاید 20: علل خرابی و انهدام برجها اختلاف بین شرکاساخت و سازهای جدید اطراف برجهابالا رفتن بی رویه ارزش زمینوجود شکار چیانعدم دانه ریزی در زمستانجایگزین شدن کود شیمیایی به جایکود کبوترانيكي ديگر از علل خرابي برجها عدم رسيدگي به تعميرات برجها، نفوذ آب از صحراهاي اطراف به پي برجها و برف و باران و نداشتن شيب مناسب و ناودانهاي مربوط به بام برج مي باشد.

اسلاید 21: منابع:سفرنامه ابن بطوطه، ترجمه محمدعلي موحد، جلد اول، تهران ۱۳۵۹، بنگاه ترجمه و نشر كتاب • لطف الله هنرفر، اصفهان در دوره جانشينان تيمور، تهران ۱۳۵۵، انتشارات مجله هنر و مردم • عباس بهشتيان، بخشي از گنجينه آثار ملي، اصفهان ۱۳۴۲، بي ناشر. • مرتضي فرهادي، ايران زمين، شماره چهار و پنج، تابستان ۷۲- معاونت سياحتي و زيارتي وزارت فرهنگ و  ارشاد اسلامي www.memaran.ir

اسلاید 22: با تشکر پایان