هزینه یابی و طبقه بندی هزینه ها

هزینه یابی و طبقه بندی هزینه ها

اسلاید 1: حسابداری مدیریت عنوان مقاله هزینه یابی و طبقه بندی هزینه ها   استاد : دکتر محمدی پور   محققین: محمد حسن غلامی کیوان جمشیدی هدایت هاشمی پور بهمن خانی

اسلاید 2: هزینه : برای درک بهترو ارائه مطلوب بحث ابتدا باید مواردی جهت یادآوری ارائه گردد: هزینه عبارت است از : اندازه پولی منابع که به خاطر رسیدن به یک مقصود معین یا یک مزیت مشخص ، در گذشته مصرف و فدا شده است یا در نظر است در آینده مصرف و فدا شود. ”و منظور منابع اقتصادی در تعریف هزینه عبارت است از سه عامل اصلی : مواد ، نیروی کار و سرمایه .

اسلاید 3: و موضوع دیگر که بیان می شود ، موضوع هزینه است .موضوع هزینه : منظور از موضوع هزینه عبارت است از هدفی که برای آن اندازه گیری جداگانه ای از هزینه ها ، مد نظر می باشد . به عبارت دیگر ، چنانچه استفاده کنندگان از اطلاعات حسابداری ، تمایل به دانستن هزینه های انجام شده برای موردی دارند ، این مورد به عنوان یک موضوع هزینه ای شناخته می شود. محرک هزینه : محرک هزینه یا موجد هزینه ، متغیر (عامل)ی است که بر جمع هزینه ها اثر می گذارد. مثال: چنانچه محاسبه ی هزینه های تولیدی یک محصول ، موضوع هزینه باشد تعداد واحد تولید شده از آن محصول ، یک محرک هزینه تلقی می شود ، زیرا با افزایش تعدادمحصول تولید شده،جمع هزینه های تولیدی بیشتری می شود و بالعکس

اسلاید 4: :هزینه یابی هزینه یابی را می توان در یک معنی عامیانه و قابل فهم اینگونه ارائه کرد که : شناسایی و یا یافتن هزینه های انجام شده در یک مجموعه را هزینه یابی می گویند. اما هزینه یابی از دیدگاه علمی و بیان استاندارد آن ،باید اینگونه ارائه گردد: انباشت هزینه ها و انتساب این هزینه ها به طبقات مربوط به خود را هزینه یابی می گویند . انتخاب سیستم هزینه یابی توسط شرکت ها متاثر از نوع فعالیت و فرایند بازاریابی و فروش محصولات می باشد.هزینه یابی بر اساس دو مبنا می تواند شکل گیرد :1. برخی سیستم های هزینه یابی بر حسب هدف ، موضوع عملیات و نیازهای مدیریت.2. طبقه بندی هزینه ها بر اساس هدف های هزینه ای

اسلاید 5: برخی سیستم های هزینه یابی بر حسب هدف ، موضوع عملیات و نیازهای مدیریت عبارتند از : 1. سیستم هزینه یابی تاریخی (تحققی یا واقعی) 2. سیستم هزینه یابی عادی (نرمال)3. سیستم هزینه یابی جذبی (سنتی یا کامل)4. سیستم هزینه یابی متغیر 5. سیستم هزینه یابی استاندارد 6. سیستم هزینه یابی ادواری 7. سیستم هزینه یابی دائمی 8. سیستم هزینه یابی مرحله ای 9.سیستم هزینه یابی سفارش کار در این مقاله به توضیح اجمالی دو سیستم خواهیم پرداخت .

اسلاید 6: سیستم هزینه یابی سفارش کار مجموعه قواعد و روش های جمع آوری ، تشخیص ، ثبت و تخصیص هزینه های تولید به تفکیک سفارش ها ، یا به دسته های متمایز و مشخص از واحد های محصول در فرآیند تولید (از شروع تا خاتمه عملیات تولیدی).انتخاب سیستم هزینه یابی توسط موسسات متاثر از نوع فعالیت و فرآیند بازار یابی و فروش محصول یا ارائه خدمات آن ها می باشد. در این سیستم ، بهای تمام شده هر سفارش جداگانه محاسبه می گردد و هر یک از سفارشات به عنوان یک مرکز هزینه تلقی می گردد و هزینه های انجام شده هر سفارش در کارت هزینه سفارش ثبت می گردد.

اسلاید 7: سیستم هزینه یابی سفارش کار این کارت به منزله حساب معین از زیر مجموعه حساب کنترل کالای در جریان سفارشات به کار می رود . هدف اصلی از روش هزینه یابی سفارش کار ، تفکیک و تعیین هزینه های هر یک از سفارشات است . این سیستم معمولا در صنایع کشتی سازی ، چاپ خانه، بیمارستان ها ، پیمانکاری و ... کاربرد دارد .

اسلاید 8: ویژگی های سیستم هزینه یابی سفارش کار :1. تولید محصول یا ارائه خدمات مستقیما طبق نظر و سفارش مشتری انجام می گیرد (از نظر ویژگی های فنی ، ابعاد و...)2. تعداد کمی محصول به جریان تولید گذاشته می شود یعنی در این سیستم تولید انبوه وجود ندارد .3. هر سفارش جداگانه هزینه یابی می گردد. 4. برای کلیه سفارشات از حساب واحدی در دفتر کل استفاده می گردد که معمولا به حساب کنترل کالای در جریان ساخت موسوم است . 5. هر سفارش مشخصات فنی تولیدی خاصی دارد .

اسلاید 9: ویژگی های سیستم هزینه یابی سفارش کار :6. قبل از محصول ، مشتری به صورت بالفعل وجود دارد ، به عبارتی بعد از جذب مشتری ، محصول مورد نظر وی ساخته می شود.7. روش جریان هزینه ها در این سیستم براساس شناسایی ویژه است .8. هزینه انبار داری و بازار یابی در این گونه موسسات ناچیز است . 9. ریسک تولید در این گونه موسسات بالاست ، ولی ریسک فروش پایین است ، زیرا تولیدات بر اساس قرارداد انجام می شود.

اسلاید 10: کارت هزینه سفارش: در سیستم هزینه یابی سفارش کار ، هر یک از سفارشات به عنوان یک مرکز هزینه تلقی گردیده و برای هر سفارش یک کارت هزینه سفارش با شماره معین در نظر گرفته می شود و عوامل تولید جهت تکمیل هر سفارش در این کارت ثبت می گردد . شکل و محتوای کارت هزینه سفارش با توجه به نوع فعالیت در شرکت های مختلف اعم از تولیدی و خدماتی ، متفاوت می باشد .

اسلاید 11: :سیستم هزینه یابی مرحله ای سیستم هزینه یابی مرحله ای زمانی به کار رفته گرفته می شود که محصولات همگن و غیر قابل تفکیک بوده و از مواد و نیروی کار و ماشین آلات یکسانی استفاده می شود .این سیستم در کارخانجاتی قابل اجراست که محصولات آن ها به شکل مداوم و مستمر در یک رشته فرآیند پیوسته ساخته می شود .

اسلاید 12: ویژگی های شرکت هایی که از سیستم هزینه یابی مرحله ای برای تعیین بهای تمام شده استفاده می کنند به شرح زیر است :1. تولید محصولات به صورت انبوه ، پیوسته و متجانس بوده و به صورت مداوم و یکنواخت ساخته می شوند. 2. چون تولیدات تکرای هستند ریسک تولید در این گونه شرکت ها پایین است و لی ریسک فروش محصولات به طور نسبی بالاتر است و چون ریسک فروش بالاتر است ، به تبع آن هزینه بازاریابی نیز بیشتر است. 3. هزینه انبار داری در این گونه شرکت ها در مقایسه با سایر شرکت ها نسبتا قابل توجه است . 4. قیمت فروش محصولات ، تابع عرضه و تقاضا است .

اسلاید 13: ویژگی های شرکت هایی که از سیستم هزینه یابی مرحله ای برای تعیین بهای تمام شده استفاده می کنند به شرح زیر است :5. فرض جریان هزینه در این گونه شرکت ها نمی تواند شناسایی ویژه باشد زیرا محصولات از همدیگر غیر قابل تفکیک هستند .6. چون محصولات همگن و متجانس بوده ، بهای هر واحد یکسان است لذا می توان بهای هر واحد را از حاصل تقسیم بهای کل بر تعداد تولید به دست آورد .7. ابتدا کالا تولید می شود سپس مشتری تعیین می گردد به عبارت دیگر محصول منتظر مشتری است ، نه مشتری منتظر محصول .8. از تکنیک معادل سازی واحد ها برای محاسبه قیمت تمام شده استفاده می شود.

اسلاید 14: جریان گردش محصول هزینه یابی مرحله ای از لحاظ جریان گردش محصول به سه نوع تقسیم می شود:1. گردش محصول به صورت متوالی کالای ساخته شده 2. گردش محصول به صورت موازی کالای ساخته شده 3. گردش انتخابی محصول کالای ساخته شده دایره 1دایره 2دایره 3دایره 4دایره 1دایره 2دایره 3دایره 4دایره 5دایره 1دایره 4دایره 2دایره 3دایره 5

اسلاید 15: طبقه بندی هزینه ها چگونه است ؟هزینه ها به شکل کلی به سه طبقه تقسیم می شوند و هر طبقه ، خود به گروه های دیگری قابل تقسیم هستند :1. طبقه بندی طبیعی هزینه ها 2. طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط آنها با تولید محصول 3. طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط با حجم و تعداد تولید

اسلاید 16: منظور از طبقه بندی طبیعی هزینه ها چیست ؟1. هزینه های ساخت 2. هزینه های تجاری

اسلاید 17: منظور از طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط آنها با تولید محصول :1. مستقیم 2. غیر مستقیم

اسلاید 18: منظور از طبقه بندی هزینه ها بر اساس ارتباط با حجم و تعداد تولید :1. هزینه های ثابت 2. هزینه های متغیر 3. هزینه های نیمه متغیر

اسلاید 19: سیستم های معمول در تخصیص هزینه ها شامل دو مرحله عمده هستند : ابتدا هزینه ها را بر اساس طبقه بندی های خاص ، گردآوری می شوند .سپس در مرحله بعد این هزینه بر اساس اهداف مورد نظر از هزینه ها ، تفکیک می شود .

اسلاید 20: طبقه بندی هزینه ها، بر اساس طبقه بندی های خاص :هزینه دستمزد هزینه مواد هزینه سربارهزینه ثابت هزینه متغیر

اسلاید 21: طبقه بندی هزینه ها بر اساس هدف های هزینه ای : برای سادگی و راحتی موضوع ، فرض می کنیم که هدف های هزینه ای به سه گروه عمده تقسیم می شوند :1. ارزیابی موجودی ها 2. تصمیم گیری 3. کنترل هزینه ها مثال : هزینه های عملیاتی ماشین آلات موجود در یک کارخانه ، می تواند یک هدف هزینه ای ، جهت مقایسه مقادیر این هزینه ها با هزینه های یک ماشین آلات جایگزین باشد . بنابراین ،این اطلاعات در قالب هزینه های مربوط به تصمیم گیری جای می گیرد .

اسلاید 22: برای سهولت بهتر طبقه بندی ممکن از اهداف و هزینه ها و اشراف بهتر به موضوع جدول زیر ارائه می گردد.

اسلاید 23: 1. طبقه بندی هزینه ها جهت ارزیابی موجودی ها و اندازه گیری سود: به منظور ارزیابی موجودی ها و اندازه گیری سود ابتدا باید مخارج منقضی نشده (دارایی ها) را از مخارج منقضی شده (هزینه ها) تفکیک کرد. مخارج منقضی نشده ، منابع کسب شده ای هستند که از آن انتظار منافع آتی رفته و در ترازنامه به عنوان دارایی ثبت می شود.اگر مخارج انجام شده جهت ایجاد درآمد در زمان حال بوده و ظرفیت بالقوه ای درآمد زایی نداشته باشد ، جزء مخارج منقضی شده بوده و در حساب سود و زیان به عنوان هزینه ثابت ثبت می شود .

اسلاید 24: مثال : مخارج انجام شده طی دوره جهت تولید کالا برای فروش ، در صورتی که کالا به فروش نرفته و به صورت موجودی ساخته شده باقی بماند در ترازنامه به عنوان مخارج منقضی نشده (دارایی) ثبت می شود ، اما به محض فروش این کالا ها ، مخارج به نوع منقضی شده (هزینه) تبدیل شده و در صورت سود و زیان به عنوان بهای تمام شده فروش ذکر می گردد.

اسلاید 25: 1- الف – هزینه های تولیدی و هزینه های دوره : اندازه گیری مخارج منقضی شده و منقضی نشده در تعیین میزان سود و ارزیابی دارایی ها مهم است .استانداردهای حسابداری در خصوص موجودی های ساخته شده و در جریان ساخت ملزم می کند که تنها ، هزینه های تولیدی در محاسبه بهای تمام شده تولیدات مورد استفاده قرار گیرد.حسابداران ، هزینه ها را به دو گروه هزینه های تولیدی و هزینه های دوره تقسیم می کنند.

اسلاید 26: 1- الف – هزینه های تولیدی و هزینه های دوره : در موسسات تولیدی ، هزینه های تولیدی ، اقلامی هستند که حسابداران به حساب محصولات منظور کرده و در جهت ارزیابی موجودی های ساخته شده و در جریان ساخت (نیمه تکمیل) مورد لحاظ قرار می دهند . پس از فروش این موجودی ها ، مواد ارزیابی شده به عنوان هزینه در مقابل درآمد فروش ثبت شده و از آنجا سود حاصل از فروش تعیین می گردد.هزینه دوره ، اقلامی هستند که در ارزیابی موجودی ها مورد لحاظ قرار نگرفته و به عنوان هزینه های دوره ای که طی آن به وقوع پیوسته اند ، ثبت می شوند. لذا هیچگاه هزینه های دوره در اهداف ارزیابی موجودی ها لحاظ نمی گردد.

اسلاید 27: 1- الف – هزینه های تولیدی و هزینه های دوره : در یک سازمان تولیدی ، تمام هزینه های تولیدی به عنوان بهای تمام شده محصولات و تمام هزینه های غیر تولیدی به عنوان هزینه های دوره لحاظ می شوند.در موسسات خرده یا عمده فروشی ، محصولات صرفا جهت فروش تهیه شده و در شکل آن ها تغییری داده نمی شود. در این صورت ، هزینه های خرید محصول به عنوان بهای تمام شده موجودی کالا و سایر هزینه ها ، مانند هزینه های اداری ، فروش و توزیع به عنوان هزینه های دوره ثبت می شوند.تفاوت عمده این دو گروه هزینه های تولیدی و هزینه های غیر تولیدی از نگاه نقطه نظر زمانی در طبقه بندی آن ها است .

اسلاید 28: 1-ب- اجزای هزینه های تولیدی : در موسسات تولیدی ، هزینه های تولیدی شامل سه جزء مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم و سربار تولید می باشد که مجموع آن ها تشکیل دهنده ی بهای تمام شده محصول است .مواد مستقیم :به مواد اولیه اطلاق می شود که بخش عمده ای از بها محصول را تشکیل می دهد و به سهولت می توان آن را با یک واحد محصول یا یک سفارش معین رهگیری کرد ، به عبارتی موادی هستند که بخش جدایی ناپذیری از کالای ساخته شده را تشکیل می دهند و در نگاه اول جاب توجه می کند مانند چرم در تولید کفش ، پارچه در تولید لباس و ....

اسلاید 29: ویژگی های مواد مستقیم :جزء اصلی و لاینفک محصول هستند .در مقایسه با سایر مواد به کار رفته در محصول از ارزش اقتصادی بالاتری برخوردارند.معمولا در محصول نهایی قابل رویت و قابل لمس هستند.

اسلاید 30: دستمزد مستقیم : وجوهی که به کارکنان شاغل در فعالیت ها و کوشش ها مرتبط با ساخت پرداخت می شود که مستقیما درگیر در تولید و تکمیل محصولات ، سفارش ها و خدمات می باشند و بتوان آن را به سهولت با یک واحد محصول ، یک سفارش یا خدمات ردیابی کرد جزء دستمزد مستقیم می باشد به عبارت دیگر ، دستمزد مستقیم ، دستمزد نیروی انسانی است که مستقیما در تغییر شکل دادن مواد خام به محصولات نهایی دخالت دارند.

اسلاید 31: سربار تولید : شامل تمام هزینه های تولیدی به جزء هزینه های مستقیم می باشد ، پس شامل تمام هزینه های غیر مستقیم است . نمونه های هزینه های غیر مستقیم در کارخانه های چند محصولی ، هزینه اجاره کارخانه و استهلاک ماشین آلات است .برای تعیین کل هزینه های تولید باید اقلام هزینه های مستقیم به نحو مناسب ثبت شوند ، مثلا تعداد واحد هایی از مواد که در ساخت محصول استفاده شده است بر اساس برگ درخواست کالا از انبار قابل تعیین است یا ساعت های کارگران بر روی کارت های سفارش ثبت می شود.

اسلاید 32: سربار تولید : با در اختیار داشتن تعداد واحدهای مواد و دستمزد به کار رفته در تولید ، باید هزینه آن را تعیین نمود. جمع این دو هزینه ، کل هزینه های مستقیم تولید (بهای اولیه) را به دست می دهد . در مقابل امکان تخصیص دقیق هزینه های سربار در بین محصولات وجود ندارد . چرا که سربار تولید ، مبلغی برآوردی است که باید بین واحدهای تولید شده تخصیص یابد. حسابداران این مشکل را با تخصیص هزینه سربار انجام شده طی دوره به نسبت واحد های تولید شده ، حل کرده اند و البته این تخصیص بر اساس مبانی عقلانی و منطقی صورت می پذیرد.

اسلاید 33: 1-ج- هزینه های سفارش کار و هزینه های مرحله ای : در ارزیابی موجودی ها باید هزینه های تولید برای هر واحد خروجی تعیین گردد.در سازمان هایی که محصولات یا سفارش های گسترده ای تولید می کنند یا جایی که سفارش های منحصر به فرد تولید می شود و نیاز به مقادیر متفاوتی مواد، دستمزد یا سربار می باشد ، باید برای هر سفارش ، هزینه های جداگانه ای محاسبه شود .چنین سیستم جمع آوری هزینه ها، به سیستم هزینه یابی سفارش کار موسوم است.سیستم شناخته شده دیگر ، نوع مرحله ای می باشد. این نوع سیستم در مراکزی که تعداد زیادی از یک محصول مشابه را طی یک دوره تولید می کنند استفاده می شود و در آن تخصیص هزینه ها بر یک سفارش خاص ، ضرورتی ندارد. در عوض ، بهای تمام شده هر واحد صرفا از تقسیم کل هزینه ها بر تعداد واحد های تولید شده طی دوره به دست می آید

اسلاید 34: 2-طبقه بندی هزینه ها جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی : هدف حسابداری صنعتی محاسبه ی بهای واقعی محصولات جهت ارزیابی موجودی ها و اندازه گیری سود است در حالی که هدف حسابداری مدیریت ، تهیه اطلاعات جهت اخذ تصمیمات بهتر است . سیستم های قراردادی جمع آوری داده ها در حسابداری صنعتی ، هزینه محصولات را جهت پاسخگویی به نیاز های حسابداری مالی در تخصیص هزینه های تولید ، بین موجودی کالای فروخته شده و سایر موجودی ها جمع آوری می کند.چنین سیستم هایی داده ها را جهت مقاصد تصمیم گیری جمع آوری نمی کند ، لذا هزینه های جمع آوری شده این سیستم نباید برای مقاصد تصمیم گیری استفاده شود .

اسلاید 35: 2-طبقه بندی هزینه ها جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی : طبقه بندی های دیگری از هزینه جهت ارزش گذاری به منظور تصمیم گیری و برنامه ریزی به شرح زیر می باشد:الف- رفتار هزینه ها در ارتباط با سطح فعالیت ب- هزینه های مربوط و نامربوط ج- هزینه های اجتناب پذیر و اجتناب ناپذیر د- هزینه های ریخته یا از دست رفته ه - هزینه فرصت و- هزینه های نهایی و اضافی

اسلاید 36: 2 – الف - رفتار هزینه ها :منظور از گرایش اقلام هزینه مطالعه واکنش این اقلام در مقابل تغییر سطح فعالیت (مثلا تولید) است .بعضی از این اقلام هزینه در مقابل تغییر سطح فعالیت ثابت می ماند . بعضی از اقلام متناسب با تغییر سطح فعالیت واکنش می دهد و برخی دیگر با الگوهای متفاوت ، تغییر می کند.اگر چه گرایش های اقلام هزینه الگوهای گوناگونی دارد ، اما برای اغلب مقاصد ، اقلام مزبور را می توان از این لحاظ به طبقات مشروح زیر تقسیم نمود:

اسلاید 37: 2 – الف - رفتار هزینه ها :هزینه ثابت هزینه متغیر هزینه مختلطهزینه نیمه متغیر هزینه نیمه ثابت

اسلاید 38: هزینه ثابت (Fixed cost): هزینه ای است که مبلغ آن در یک دامنه مربوط در اثر تغییر محرک هزینه تغییر نمی کند ، یعنی در تمام سطوح فعالیت ، ثابت می ماند ، ولی نرخ آن برای هر واحد از عامل هزینه ، متغیر است .هزینه متغیر (Variable cost):هزینه متغیر هزینه ای است که در اثر محرک هزینه ، در یک دامنه ی مربوط ، مبلغ کلی آن به صورت خطی تغییر می کند . تغییر خطی کل هزینه به معنی اینست که نرخ هزینه ی متغیر ، ثابت است . به عبارت دیگر هزینه ی متغیر هم جهت با نوسان های ظرفیت کارخانه تغییر می کند ، بنابراین هزینه متغیر هر واحد ثابت است . ضمنا همواره نسبت تقریبا ثابتی بین تغییر اقلام متغیر هزینه ها و تغییر سطح فعالیت وجود دارد .

اسلاید 39: هزینه متغیر (Variable cost):حسابداران انواع مختلفی از اقلام هزینه را تحت عنوان اقلام متغیر طبقه بندی کرده اند که می توان به مواد مستقیم ، دستمزد مستقیم ، مواد مستقیم ، کمیسون فروش و ... اشاره نمود . برای اقلام متغیر می توان ویژگی های زیر را در نظر گرفت :الف ) هزینه کل آن ، با تغییر محرک هزینه (سطح فعالیت) تغییر می کند.ب ) هزینه هر واحد ، با تغییر محرک هزینه (سطح فعالیت) ثابت است و تغییر نمی کند.ج ) قابلیت کنترل را دارد.د ) می توان آن ها را به سهولت به دوایر و محصولات تخصیص داد.

اسلاید 40: نمودار هزینه های ثابت :نمودار هزینه ثابت هر واحد : هزینه ثابت کل : محرک هزینه (حجم تولید) محرک هزینه (حجم تولید)

اسلاید 41: نمودار هزینه های متغیر : هزینه متغیر هر واحد : محرک هزینه (سطح فعالیت)هزینه متغیر کل : محرک هزینه (سطح فعالیت)

اسلاید 42: هزینه مختلط (Mixed cost): اقلام مختلط هزینه به اقلامی گفته می شود که گرایش های آن را نتوان با الگویی یگانه تشریح کرد . به عبارت دیگر اقلامی هستند که بخشی از آن ثابت و بخش دیگر آن متغیر است ، نمونه بارز این نوع اقلام ، هزینه آب و برق و تلفن است که بخش ثابت آن هزینه آبونمان بوده و بخش متغیر آن تابع میزان مصرف است .

اسلاید 43: هزینه مختلط (Mixed cost): اقلام مختلط دارای ویژگی هایی به شرح زیر می باشند :الف ) کل هزینه های مختلط با تغییر محرک هزینه (سطح فعالیت) تغییر می کند.ب ) بین تغییر محرک هزینه و تغییر کل اقلام مختلط نمی توان نسبت ثابتی را پیدا کرد.ج ) منحنی مربوط به هزینه ی مختلط ، ترکیبی از نمودار اقلام ثابت و اقلام متغیر است.د ) هزینه های کل ، نمونه ای از اقلام مختلط هستند.به منظور تجزیه و تحلیل تصمیمات ، معمولا مدیران ترجیح می دهند که هزینه های مختلط را به اجزای ثابت و متغیر تفکیک نمایند.

اسلاید 44: نمودار هزینه مختلط :هزینه مختلط هر واحد : محرک هزینه (تعداد واحد)هزینه مختلط کل : محرک هزینه (تعداد واحد)

اسلاید 45: هزینه نیمه متغیر (semi – variable cost): هزینه های نیمه متغیر ، اقلامی هستند که در اثر تغییر محرک هزینه ، به نسبت ثابتی تغییر نمی کند . به عبارت دیگر ، با افزایش سطح فعالیت ، اضافه می گردد اما ازدیاد آن با یک نسبت ثابت نیست . اینگونه هزینه ها معمولا به دو دسته قابل تفکیک هستند:الف ) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت ، با نسبت نزولی افزایش می یابند یعنی میزان افزایش هزینه های هر واحد اضافی تولید ، کمتر از افزایشی است که برای واحد تولید شده ما قبل ایجاد شده است .ب ) اقلامی که بر اثر افزایش سطح فعالیت ، با نسبت صعودی افزایش می یابند. یعنی ، میزان افزایش هزینه ها برای هر واحد اضافی تولید ، بیشتر از افزایشی است که برای یک واحد تولید شده ماقبل ایجاد شده است . به عبارت دیگر بهای نهایی صعودی است .

اسلاید 46: نمودار هزینه نیمه متغیر :هزینه نیمه متغیر کل در حالت نزولی : محرک هزینه (سطح فعالیت)هزینه نیمه متغیر کل در حالت صعودی : محرک هزینه (سطح فعالیت)

اسلاید 47: هزینه نیمه ثابت (semi – fixed cost) : هزینه ی نیمه ثابت ، هزینه ای است که با افزایش محرک هزینه ، به صورت پله ای و متناوب افزایش می یابد به عبارت دیگر ، در دامنه مربوط به خود ثابت است و در سطوح دیگر به صورت پله ای تغییر می یابد.

اسلاید 48: نمودار هزینه نیمه ثابت :هزینه نیمه ثابت هر واحد : محرک هزینه(سطح فعالیت)هزینه نیمه ثابت کل : محرک هزینه (سطح فعالیت)

اسلاید 49: مفروضات مربوط به رفتار هزینه : مبحث گرایش های اقلام هزینه بر پایه دو فرض مهم زیر استوار است : فرض دامنه مربوط فرض زمان

اسلاید 50: مفروضات مربوط به رفتار هزینه : فرض دامنه مربوط را می توان به عنوان حد فاصل بین حداکثر و حداقل مقدار محرک هزینه تعریف نمود که در آن حد فاصل ، رفتار هزینه تغییر نمی کند یعنی اگر ثابت و اگر متغیر است ، متغیر باقی می ماند.فرض زمان نیز به این موضوع اشاره دارد که گرایش مشخص شده برای اقلام هزینه ، فقط در یک دوره زمانی معین صحیح است یا ممکن است بسیاری از این گرایش ها با گذشت زمان عوض شود ، مثلا اجاره یک ساختمان در طی یک سال ثابت است ولی برای چند سال ممکن است ثابت نباشد و تغییر کند.

اسلاید 51: 2-ب – هزینه های مربوط و نامربوط : هزینه های مربوط ، اقلامی هستند که به واسطه یک تصمیم گیری تغییر می کنند در حالی که نوع غیر مربوط بدین صورت نمی باشند . مثلا در خصوص مسافرت با خودرو شخصی یا وسایل نقلیه عمومی ، هزینه مالیات و بیمه خودرو نامربوط است ، چرا که در هر دو حالت ، این هزینه ها به همان اندازه باقی هستند در حالی که هزینه سوخت خودرو ، بسته به انتخاب هر کدام از دو گزینه فوق ممتفاوت خواهد بود، لذا هزینه های مربوط است .

اسلاید 52: 2-ج – هزینه های اجتناب پذیر و اجتناب ناپذیر : گاهی بجای عبارت هزینه های مربوط و نامربوط ، اصطلاحات هزینه های اجتناب ناپذیر و اجتناب پذیر به کار می روند . هزینه های قابل اجتناب ، اقلامی هستند که ممکن است به واسطه عدم اتخاذ یک رویه صرفه جویی شود در حالی که نوع هزینه های اجتناب ناپذیر غیر قابل صرفه جویی است لذا تنها هزینه های قابل اجتناب برای تصمیم گیری ، مربوط می باشند .

اسلاید 53: 2-د- هزینه های از دست رفته (هزینه های ریخته): این اقلام ، هزینه هایی هستند که به واسطه تصمیمات اتخاذ شده در گذشته به وقوع پیوسته و تحت تاثیر تصمیمات آتی نخواهد بود . ارزش ثبت شده دارایی هایی که قبلا خریداری شده ، جزء هزینه های ریخته (از دست رفته) است . هزینه های ریخته برای تصمیم گیری نامربوط است اما از هزینه های نامربوط مجزا هستند ، چرا که تمام هزینه های نا مربوط ، ریخته (از دست رفته ) نمی باشند .مثلا در مقایسه دو روش مختلف تولید ، هزینه مواد مستقیم یکسان است ، لذا هزینه مواد ، نامربوط است چرا که در صورت انتخاب هر کدام از دو روش ، هزینه مواد یکسان است اما این هزینه ، ریخته (از دست رفته) نبوده چرا که در آینده به وقوع می پیوندند.

اسلاید 54: 2-ه – هزینه فرصت : برخی هزینه ها در فرآیند جمع آوری هزینه ها قابل گردآوری نیستند . اطلاعات جمع آوری شده بر اساس پرداخت های قبلی یا تعهدات پرداخت در آینده است . گاهی باید در تصمیم گیری ها هزینه هایی را وارد کرد که به پشتیبانی نقدی (پرداخت نقدی یا تعهد پرداخت ) نیاز ندارد . این هزینه ها ، هزینه فرصت نامیده می شوند . یک هزینه فرصت ، هزینه ای است که فرصت ها را اندازه گیری می کند . این فرصت ها با انتخاب گزینه ای از بین گزینه های مختلف انجام فعالیت ، کم یا فدا می شود چرا که سایر گزینه ها حذف می شوند .

اسلاید 55: 2-و- هزینه های نهایی و افزایشی : هزینه های افزایشی ، مواردی است که از افزایش واحد های تولیدی ناشی می شود . هزینه های افزایشی می تواند شامل هزینه های ثابت نیز باشد . اگر در نتیجه یک تصمیم ، هزینه های ثابت تغییر کند . افزایش در هزینه ها ، هزینه های اضافی را نشان می دهد . بر این اساس افزایش حقوق کارمندان ، نوعی هزینه اضافی است و درصورت عدم تغییر میزان هزینه های ثابت ، هزینه های اضافی صفر می شود . درآمدها و هزینه های اضافی در اصل ، شبیه به مفهوم اقتصادی درآمدها و هزینه های نهایی هستند .

اسلاید 56: 2-و- هزینه های نهایی و افزایشی : تفاوت اساسی آن است که درآمدها و هزینه نهایی ، افزایش در اقلام ، به میزان یک واحد محصول را نشان می دهند ، در حالی که نوع اضافی ، درآمدها و هزینه های مازاد را برای تمام واحدهای تولید شده اضافی نشان می دهند . از دیدگاه اقتصاد دان ها ، اصطلاح درآمد و هزینه نهایی معمولا ارتباط بین درآمد و هزینه و تعداد واحد های تولید شده را بر اساس یک واحد خروجی نشان می دهد .

اسلاید 57: 3-طبقه بندی به منظور کنترل : از انجا که تولید محصول ممکن است شامل چند عملیات و به تبع آن چند مسئولیت خاص باشد لذا تخصیص هزینه ها به محصولات ، برای کنترل آن ها موثر نمی باشد . بر این اساس هزینه ها باید بر حسب مراکز مسئولیتی که هزینه ها در آن رخ داده تفکیک گردد. این سیستم به حسابداری مسئولیت مشهور است . حسابداری مسئولیت بر اساس نواحی مسئولیت مشخص شده در ساختار سازمانی شرکت پایه گذاری شده است . این نواحی به عنوان مراکز مسئولیت شناخته شده که ممکن است به عنوان بخشی از سازمان که دارای مدیر خاص می باشد تلقی گردند . این مدیر ، مسئول عملکرد آن بخش می باشد.

اسلاید 58: سه نوع مرکز مسئولیت وجود دارد : 1. مراکز هزینه ای که مدیر آن مسئول هزینه های واحد تحت کنترل خود است . 2. مراکز سود که مدیران آن ها مسئول درآمد فروش و هزینه ها هستند . مثلا قسمتی از سازمان که مسئول فروش و تولید محصول است . 3. مراکز سرمایه گذاری که مدیران آن معمولا مسئول درآمد و هزینه ها بوده اما علاوه بر آن مسئول برخی تصمیمات سرمایه گذاری نیز هستند .

اسلاید 59: 3-الف- درآمدها و هزینه های قابل کنترل و غیر قابل کنترل : درآمدها و هزینه های تخصیص یافته به مراکز مسئولیت باید بر حسب قابلیت کنترل آنها تقسیم شوند . تمام هزینه ها دربرخی سطوح مدیریت قابل کنترل هستند . مثلا مدیریت کلان برای واگذاری تسهیلات یا کاهش تعداد مدیران مشغول به کار ، اختیارات دارد . به هر حال ، سطوح پایین تر مدیریت ، تمام هزینه ها قابل کنترل نبوده ، لذا باید دو دسته قابل کنترل و غیر قابل کنترل در جهت گزارش عملکرد طبقه بندی شوند و گرنه سنجش عملکرد مدیران ، مشکل خواهد شد . به علاوه ، مدیران تمایلی به کنترل هزینه نخواهد داشت . اگر متوجه شوند که عملکرد آن ها بر اساس مواردی خارج از کنترل آن ها ارزیابی شده است .

اسلاید 60: 3-الف- هزینه های قابل کنترل و غیر قابل کنترل : هزینه قابل کنترل ، هزینه ای است که به صورت منطقی بر اساس آیین نامه و مقررات ، مربوط به مدیر و مسئولیت وی می شود . در صورت عدم تحقق این شرط ، هزینه به عنوان غیر قابل کنترل شناسایی می شود .

اسلاید 61: 3-ب- رفتار هزینه : پیش تر بحث پیرامون انواع هزینه ها ثابت ، متغیر ، نیمه ثابت و نیمه متغیر مطرح شد . طبقه بندی رفتاری هزینه ها در هنگام تغییرات سطوح فعالیت برای کنترل هزینه ها مهم است . فرض می کنیم تمامی هزینه های قابل کنترل یک مرکز مسئولیت ، هزینه های متغیر باشند و هزینه های متغیر بودجه شده هر واحد تولید شده 1 ریال و تولید بودجه شده به میزان 400 واحد باشد . میزان واقعی تولید 500 واحد و هزینه های واقعی 480 ریال است .

اسلاید 62: 3-ب- رفتار هزینه : جدول زیر خلاصه ای از دو نمونه گزارش عملکرد ممکن را نشان می دهد . روش غلط ، هزینه های واقعی 500 واحد را با هزینه های بودجه شده 400 واحد مقایسه می کند . واضح است که چنین مقایسه ای برای ارزیابی عملکرد مدیر ، مناسب نیست . در حقیقت چنین گزارشی بیان می کند که مدیر راجع به کنترل هزینه ها نسبتا بد عمل کرده است . از سوی دیگر ، روش صحیح ، هزینه های واقعی و بودجه شده 500 واحد را مقایسه می کند و به درستی بیام می کند که مدیر در کنترل هزینه ها موفق بوده است .

اسلاید 63: 3-ب- رفتار هزینه : خلاصه گزارش عملکردالف ) روش غلط بودجه شده (ریال) واقعی (ریال)هزینه های متغیر 400 480 ب ) روش صحیح بودجه شده (ریال) واقعی (ریال) هزینه های متغیر 500 480

اسلاید 64: فرآیند ایجاد ارزش (زنجیره ارزش): منظور از فرآیند ایجاد ارزش ، زنجیره ی ارزش ، مجموعه کارکرد ها و عملیات سازمانی است که موجب ارزش آفرینی محصول تولیدی (کالا یا خدمات) برای مشتری می شود.به شکل زیر توجه نمایید .

اسلاید 65: فرآیند ایجاد ارزش (زنجیره ارزش):تعریف دامنه عملیاتمنابع فیزیکیمنابع فیزیکیخدمات پشتیبانیحسابداری منابع انسانی خدمات قانونی سیستم اطلاعاتی ارتباطات تحقیق رو توسعه طراحی تولید بازاریابی توزیع و فروش خدمات پس از فروش

اسلاید 66: فرآیند ایجاد ارزش (زنجیره ارزش):همانطورکه در شکل ملاظه می شود ، این فرآیند دارای کارکردهایی به شرح ذیل می باشد .تحقیق و توسعه : عبارت است از آزمایش نظرات و ایده ها در مورد محصولات و یا فرآیندها و خلق ایده ی نو در راستای بهبود در کیفیت ، بهای ساخت محصول ، زمان ساخت و ...طراحی (مهندسی): عبارت است از فرآیند برنامه ریزی و طراحی ایده هایی که در مرحله تحقیق و توسعه در مورد محصول یا فرآیند ، به نتیجه رسیده است . در این بخش از کارکرد ، ایده ها و نظرات زمینه ی اجرایی پیدا می کنند .

اسلاید 67: فرآیند ایجاد ارزش (زنجیره ارزش):تولید (اجرا) : در این مرحله ایده های طراحی شده ، اجرا و به مرحله تولید می رسد .بازار یابی : مجموع اقداماتی است در جهت آگاهی بخشی مشتریان در زمینه ویژگی های محصولات تولیدی .توزیع و فروش : فرآیند تحویل و ارائه محصولات بازاریابی شده به مشتریان می باشد.خدمات پس از فروش : مجموعه اقداماتی که پس از فروش محصول به مشتریان ارائه می گردد.

اسلاید 68: فرآیند ایجاد ارزش (زنجیره ارزش):در محاسبه هزینه های محصول باید به هدف هزینه یابی و موقعیت محصول در زنجیره ارزش توجه شود . اگر هدف هزینه یابی ، قیمت گذاری محصول باشد ، محصول شامل کل هزینه های فرآیند زنجیره ی ارزش و اگر هدف از هزینه یابی محصول گزارشگری مالی (رعایت استاندارد های گزارشگری) است هزینه ی محصول فقط شامل هزینه های تولیدی است .

اسلاید 69: هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم : الف ) هزینه های مستقیم :هزینه آن دست از عوامل و محرک ها است که رهگیری آن ها با موضوع تعیین هزینه ، از لحاظ اقتصادی عملی است. از لحاظ عملی بودن یعنی :1. فزونی منابع بر مخارج داشته باشدبه عبارت دیگر انجام آن رهگیری مقرون به صرفه باشد.2. موضوع دارای اهمیت نسبی باشد یعنی ارزش رهگیری و پرداختن به آن را داشته باشد.3. انجام رهگیری مربوط باشد بدین معنی که به طور بالقوه در تصمیم گیری موثر باشد.

اسلاید 70: هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم : هزینه مستقیم را می توان به دو گروه تقسیم کرد که عبارتند از :1. مواد مستقیم 2. دستمزد مستقیم

اسلاید 71: هزینه های مستقیم و هزینه های غیر مستقیم : ب ) هزینه غیر مستقیم هزینه ی آن دسته از عوامل و محرک ها است که رهگیری آن ها با موضوع تعیین هزینه از لحاظ اقتصادی ، عملی نیست . به این گروه از هزینه ، اصطلاحا سربار کارخانه می گویند. به عبارتی به جز مواد مستقیم و دستمزد مستقیم ، سایر هزینه های تولید را سربار می گویند .

اسلاید 72: هزینه اولیه و هزینه تبدیل هزینه اولیه : شامل هزینه هایی است که قابل ردیابی با محصول باشد یعنی مواد مستقیم و دستمزد مستقیم .هزینه تبدیل : هزینه هایی است که در فرآیند تبدیل مواد خام به محصول متحمل می شویم و شامل دستمزد مستقیم و سربار ساخت می باشد .  دستمزد مستقیم + مواد مستقیم = هزینه اولیه سربار ساخت + دستمزد مستقیم = هزینه تبدیل

اسلاید 73: هزینه اولیه و هزینه تبدیل هزینه تولید مواد مستقیم دستمزد مستقیم سربار ساخت هزینه اولیه هزینه تبدیل

اسلاید 74: گردش هزینه ها در صورت های مالی موسسات تولیدی یک شمای کلی از گردش هزینه ها در موسسات تولیدی ارائه می گردد:هزینه ها هزینه های محصول مواد خریداری شده دستمزد مستقیم سربار تولیدی هزینه های دورههزینه های فروش و اداری ترازنامه موجودی مواد اولیه مواد مستقیم مصرف شده در تولید موجودی کالای در جریان ساخت کالای تکمیل شده موجودی کالای ساخته شده گزارش سود و زیانبهای تمام شده کالای فروش رفتههزینه فروش و اداریکالای فروش رفته

اسلاید 75: گردش هزینه ها در صورت های مالی موسسات تولیدی گردش فوق مربوط به طبقه بندی هزینه ها در موسسات تولیدی است .

اسلاید 76: گزارشات هزینه در موسسات تولیدی شرکت های تولیدی در دوره های زمانی متفاوت و بنا به ضرورت باید گزارش های مختلفی را تهیه کنند ، که عمده آن ها عبارتند از :1. گزارش مصرف مواد 2. گزارش بهای تمام شده کالای ساخته شده 3. گزارش بهای تمام شده کالای فروش رفته 4. گزارش سود و زیان این گزارشات به صورت تفصیلی تهیه می شوند و به استثناء صورت سود و زیان اساسا کاربرد درون سازمانی دارند و به صورت مستقیم در اختیار استفاده کنندگان خارجی قرار نمی گیرند.

اسلاید 77: فهرست منابع و مآخذ الف ) منابع فارسی :عالی ور ، عزیز ، حسابداری صنعتی (جلد اول) ، سازمان حسابرسی ، نشریه 158 ، چاپ هشتم ، 1387عثمانی ، محمد قسیم و علی قاسم زاده ، حسابداری صنعتی (جلد اول) ، انتشارات ترمه ، چاپ اول ، 1384 اسکندری ، جمشید ، حسابداری بهای تمام شده 1 ، انتشارات ترمه ، چاپ هفدهم ، 1358 ب ) منابع انگلیسی :Colin Drury- Management and cost Accounting – (Business press 2004) Ronald W.Hilton.Cost Management .(Mc Graw-Hill .Inc . 2000)

اسلاید 78: بر محمّدو آل محمّدصلوات