صفحه 1:
صفحه 2:
eRe
به عنوان 5
3 ردان
إحذف دو محور اخاطیزی CLE BY AD) ار
رس ریت
صفحه 3:
صفحه 4:
صفحه 5:
eT ETS
و كانال ماهى كبرى وار mee lard آب
صفحه 6:
صفحه 7:
۳ ٩
۱ یز
WY 4
My
oar
8 7 1۳9 4 5 -
٠ قراركاه نوح نيز هدايت نيروهاى ر (عج)؛ 2
تیب ۱۸ 2 ناو تیپ 0 sem xy
۲ كردا حدود ١8٠ كردان آماد بای
aa 00 ا ا 0 4
کف
صفحه 8:
1 ماس م ye yon sein 01 قدس: انجام حركتا it
بيشروى در محور يترواشيمى و ابو
مقابل جزيره ام الرصاص؛ تاميناكل منطقه و ۱
7 ار ا area
اللا ا و
: کاب ها mete بست طی شش مرحله به آهداف ثهایی خوه -
eee Srey ee ey بصره برسند.
صفحه 9:
00
ان ها) و هم جنين اجراف انش
et 0
ن» امکان ادامه عملیات نبود» لذا
ی کرد سا
صفحه 10:
۱
1 Yd ۳ 5 ل :
A 5 رفسنجاذ
مخ eh ag ۳
4 Meet oe
201010110 see
ere ty oe کمتر از
مى نو بسد: «در LY)
2 و روک هر 5
صفحه 11:
Ky
oe 3 =
IPB dgn ol) Payot
eS EP Onn ree aero
3
بسم رب الشهداء و الصدیقین
عملیات کربالی 4
معرفی عملیات
• عملیات کربالی ۴عملیات نظامی تهاجمی نیروهای مسلح ایران در خالل جنگ ایران و عراق بود ،که در دیماه
۱۳۶۵به فرماندهی سپاه پاسداران انجام شد .این عملیات در تاریخ ۳دی ۱۳۶۵در محور ابوالخصیب در
جنوب عراق ،به صورت گسترده و با هدف آمادهسازی مقدمات فتح بصره ،توسط نیروهای مسلح ایران آغاز شد
و در پی لو رفتن طرح عملیات و با تحمل تلفات باالی انسانی در روزهای نخست ،در تاریخ ۵دی ۱۳۶۵با
عقبنشینی نیروهای ایرانی ،پایان یافت .با شکست عملیات کربالی ،۴دو هفته بعد عملیات کربالی ۵توسط
نیروهای ایرانی انجام شد .عملیات کربالی ۴نام عملیات نظامی تهاجمی ایران در جنگ ایران و عراق است.
این عملیات با رمز محمد رسولاهلل در محور ابوالخصیب به صورت گسترده در تاریخ ۵دی ۱۳۶۵به فرماندهی
سپاه و به منظور آمادهسازی مقدمات فتح بصره توسط نیروهای ایرانی انجام شد .لو رفتن این عملیات باعث
شکست این عملیات شد.
• سپاه پاسداران انقالب اسالمی با هدف میل به اهداف راهبردی خود در جنگ اعالم کرد که میبایست در جبهه
جنوب ،جادههای شمالی و جنوبی بصره و نیز در جبهه شمالی ،جادههای مواصالتی کرکوک به بغداد قطع و یا
تهدید شوند تا صدور نفت عراق به خارج کامال قطع گردد و سپس حرکت اصلی به سمت بغداد آغاز شود .بر
همین اساس ،محاصره و سپس تصرف شهر بصره به عنوان هدف عملیات اصلی سپاه پاسداران در سال ۱۳۶۵
مورد توجه قرار گرفت که برای تحقق آن به کارگیری حدود ۵۰۰گردان و آن هم از سه محور ضرورت یافت
لیکن به دلیل مشکالتی همچون ضعف امکانات نظامی تنها یک محور -به عنوان تنها راه باقی مانده جنگ در
جبهه جنوب -انتخاب شد.
• به عبارت دیگر ،پس از حذف دو محور احاطهای (هور و فاو) منطقه شلمچه و ابوالخصیب به منظور انجام
عملیاتی بزرگ و سرنوشت ساز برگزیده شد.
پیشزمینه
• عملیات کربالی ۴قرار بود با استفاده از تاریکی شب ،به صورت ناگهانی انجام شود و هدف از انجام آن،
گرفتن نقطه اتکایی در ساحِل غربی آبراه اروندرود بود .پس از تسخیر ساحل غربی ،قرار بود تهاجم تا
تصرف بصره ادامه یابد .عملیات کربالی ۴در واقع بخشی از عملیات کربالی ۵بود ،که با شکست این
عملیات ۲ ،هفته بعد عملیات کربالی ۵به صورت جداگانه انجام شد .هدف ابتدایی تسخیر جزیره
امالرصاص و سایر جزایر و جادههای اطراف آن بود ،تا محاصره شهر بصره تکمیل شود .از دالیل تأکید بر
تعجیل در این عملیات تحت تأثیر قرار دادن کنفرانس سازمان همکاری اسالمی بود ،که در آن مقطع
زمانی در کشور کویت برگزار میشد .عراقیها خطوط دفاعی ایستای استواری را در اطراف شهر بصره
ساخته بودند .این خطوط شامل ۵حلقه دفاعی بود ،که با آبراه طبیعی مثل اروندرود و آبگیرهای
مصنوعی همانند دریاچههای پرورش ماهی در اطراف رودخانه جاسم حمایت میشد .دریاچه پرورش
ماهی ،از مین ،سیم خاردار زیرآبی ،الکترود و سایر موانع ،انباشته شده بود .عالوه بر این موانع ،در پشت
هر آبراه و هر خط دفاعی نیز سیستم توپخانهای هدایت راداری ،پشتیبانی نیروی هوایی و هلیکوپترهای
تهاجمی با قابلیت استفاده از گازهای شیمیایی ،از مواضع عراق پشتیبانی میکردند.
اهداف عملیات
• برای عملیات کربالی چهار اهدافی چون تصرف شهر بصره و تهدید جاده صفران
– بصره مد نظر قرار گرفت.
منطقه عملیات
• منطقه عملیاتی ابوالخصیب و شلمچه که دارای ارزشها و ویژگیهای مهم
سیاسی و نظامی است مهمترین منطقه عملیاتی در جبهه جنوب بود .مرکز این
منطقه ،نخلستانهای اطراف اروندرود -حد فاصل جزیره بلجانیه تا بصره است
که عرض آن ۴تا ۵کیلومتر و طول آن حدود ۱۵کیلومتر میباشد ،محلانجام عملیات تعیین شد.
• زمین منطقه عملیاتی از دو جهت دارای خصوصیات مهمی میباشد .از سویی
وجود نهرها و کانالهای کشاورزی که عمق مناسبی دارد و از آنها میتوان
برای پدافند استفاده کرد و از سویی نیز جناحین منطقه عملیاتی که از شمال به
آب گرفتگی شلمچه و کانال ماهیگیری و از جنوب به خور زبیر و زمینهای
باتالقی اطراف آن منتهی میشود و دشمن در آن قدرت پاتک ندارد.
استعداد دشمن
• شمال منطقه عملیاتی در حوزه استحفاظی سپاه سوم و جنوب آن در حوزه
استحفاظی سپاه هفتم عراق قرار داشت .لشکر ۱۱پیاده از سپاه سوم و لشکر ۱۵
پیاده از سپاه هفتم در منطقه حضور داشتند.
• یگانهای پیاده تیپهای ،۷۰۲ ،۱۰۲ ،۱۰۷ ،۸۰۵ ،۸۰۲ ،۱۱۱ ،۱۰۴ ،۲۲ ،۱۹
۱۱۷ ،۴۰۲ ،۵۰۱ ،۸۰۲ ،۴۳۶ ،۲۳۸ ،۲۳ ،۴۷ ،۱۱۲ ،۴۵ ،۴۲۹ ،۴۲۱ ،۴۲۰و
،۲۸یگانهای زرهی تیپهای ۳۰ ،۱۶و یک گردان مستقل ،یگانهای مکانیزه
تیپهای ۲۵و ، ۸گارد ریاست جمهوری ،تیپهای ۲و ۴از لشکر ۱کماندویی و
تیپهای ۷و ۸از لشکر ۲پیاده ،نیروی مخصوص ،تیپهای ۶۶و ۶۸کماندو،
تیپ ۴کماندویی ستاد کل و گردان کماندویی لشکر ۲۶و جیش الشعبی ،قاطع
۵۸المثنی و قوای خودی از جمله استعدادهای رژیم بعث در این عملیات بود.
وضعیت نیروهای ایران
•
•
•
•
هدایت فرماندهی عملیات بر عهده قرارگاه مرکزی خاتم االنبیاء (ص) سپاه پاسداران
بود و چهار قرارگاه عملیاتی نیز اجرای آن را بر عهده داشتند .قرارگاه نجف هدایت
نیروهای لشکر ۱۹فجر ،لشکر ۵نصر ،لشکر ۱۷علی ابن ابی طالب (ع) ،لشکر ۱۵۵
ویژه شهدا ،تیپ ۲۱امام رضا (ع) ،تیپ ۵۷حضرت اباالفضل (ع) ،تیپ ۱۲حضرت
قائم (ع) ۴ ،گردان توپخانه را بر عهده داشت.
قرارگاه قدس و لشکر ۲۵کربال هدایت نیروهای لشکر ۴۱ثاراهلل (ع) ،لشکر ۱۰سید
الشهدا (ع) ۴ ،گردان توپخانه ،قرارگاه کربال ،لشکر ۲۷محمد رسول اهلل (ص)،
لشکر ۱۴امام حسین (ع) ،لشکر ۸نجف اشرف ،لشکر ۳۱عاشورا ،تیپ ۴۴قمربنی
هاشم (ع) ،لشکر ۳۲انصار الحسین (ع) و ۴گردان توپخانه را بر عهده داشت.
قرارگاه نوح نیز هدایت نیروهای لشکر ، ۷ولی عصر (عج) ،تیپ ۳۳المهدی (عج)،
تیپ ۱۸الغدیر ،ناو تیپ امیرالمومنین (ع) ۴ ،گردان و ۱آتش بار توپخانه را عهده
دار بود.
ضمنًا از مجموع ۳۵۲گردان مورد نیاز ،حدود ۲۵۰گردان آماده گردید که یگانهای
عمل کننده هر یک بین ۷تا ۲۴گردان را سازماندهی کرده و در خود جای دادند.
طرح عملیات
•
•
•
•
•
•
چهار منطقه شلمچه ،ابوالخصیب ،مقابل ام الرصاص و جزیره مینو -به این دلیل که
به لحاظ مانور ،آتش ،عقبه و پشتیبانی به هم وابسته اند -برای انجام این عملیات
بزرگ انتخاب گردید .بر همین اساس ،هر یک از چهار منطقه فوق به عنوان خط حد
یک قرارگاه عملیاتی تعیین شد:
قرارگاه نجف :از شمال پنج ضلعی شلمچه تا جزایر بوارین و ام الطویله پیشروی در
محور شلمچه
قرارگاه قدس :انجام حرکت اصلی عملیات با عبور از تنگه ام الرصاص -بوارین و
پیشروی در محور پتروشیمی و ابوالخصیب.
قرارگاه کربال :مقابله با پاتک دشمن از مقابل جزیره ام الرصاص ،تامین کل منطقه و
پیشروی تا جاده دوم و سوم.
قرارگاه نوح :تامین جناح چپ و پیشروی در مقابل جزیره مینو.
یگانهای تحت امر این قرارگاهها میبایست طی شش مرحله به اهداف نهایی خود -
از شمال به تنومه و از جنوب به پشت کانال بصره برسند.
شرح عملیات
•
•
•
•
•
•
عملیات میبایست در ساعت ۲۲:۳۰مورخ ۳/۱۰/۱۳۶۵آغاز شود .به همین خاطر غواصهای خودی ساعاتی
قبل به درون آب رفته و به سمت خط دشمن حرکت کردند .در این میان ،نیروهای دشمن که کامال آماده و
هوشیار بودند ضمن پرتاب منور ،با تیربار و خمپاره به طرف نیروهای خودی شلیک میکردند.
در مجموع ،عملیات خارج از کنترل و هدایت فرماندهی قرار گرفته بود و قبل از هر دستوری یگانها با توجه
به نوع وضعیت و هوشیاری و عکس العمل دشمن به محض رسیدن به ساحل ،درگیری را آغاز میکردند .در
این حال ،رمز عملیات (یا محمد) حدود ساعت ۲۲:۴۵اعالم شد و نیروهای عمل کننده فقط توانستند در
جزایر سهیل ،قطعه ،ام الرصاص ،ام البابی و بلجانیه نفوذ کنند و در بعضی مناطق نیز به صورت موضعی رخنه
نمایند.
در مقابل ،نیروهای دشمن با پرتاب پی در پی منور و اجرای چند مورد بمباران کنار نهر عرایض (عقبه برخی
از یگان ها) و هم چنین اجرای آتش موثر روی رودخانه اروند ،عمال سازمان غواصها و نیز نیروهای موج دوم
و سوم را به هم زد .به طوری که نیروهای یگانهای مجاور بعضا پراکنده شده و اغلب نمیتوانستند روی هدف
عمل نمایند.
یکی از مناطق حساس عملیات ،جزیره ام الرصاص و نوک بوارین بود که به رغم تالش بسیاری که برای تصرف
آن انجام شد ،به خاطر هوشیاری دشمن امکان ادامه درگیری از میان رفت .دشمن با شلیک پرحجم تیربار
روی آب ،از عبور نیروها از تنگه ام الرصاص -بوارین جلوگیری کرد.
مضافا به این که به خاطر حساسیتی که دشمن نسبت به ام الرصاص داشت ،در پدافند آن از ۹رده مانع
طبیعی و مصنوعی بهره میبرد ،به طوری که هرگاه از هر خط عقب رانده میشد ،در خط بعدی که نسبت به
خط قبلی اشراف و تسلط داشت ،مقاومت میکرد.
در این حال ،با توجه به هوشیاری دشمن ،امکان ادامه عملیات میسر نبود ،لذا به منظور حفظ قوا و طراحی
مجدد عملیات آتی ،از ادامه نبرد اجتناب شد.
نتایج عملیات
• در این عملیات حدود ۸۰۰۰نیروی عراقی کشته و زخمی و حدود ۶۰نفر اسیر شدند.
انهدام حدود ۷۰دستگاه زرهی ،مکانیزه و خودرو و انهدام تعداد زیادی سالح سبک و
نیمه سنگین از دیگر نتایج این عملیات برای ایران بود.
• در مورد میزان خسارت های ایران در این عملیات آمارهای متناقضی وجود دارد.
هاشمی رفسنجانی (فرمانده عالی جنگ در زمان عملیات) در یادداشتهای روزانه اش
در ۱۱دی ماه مینویسد« :آقای شمخانی اطالعات الزم را در خصوص نتایج عملیات
شکست خورده ی کربالی ۴داد .خیلی بدتر از آنچه تا به حال گفته بودند ،نزدیک به
۱۰۰۰شهید و ۳۹۰۰مفقود االثر داشتیم که اکثر آنها را باید شهید حساب کرد و حدود
۱۱هزار مجروح».
• با این حال در بیانیه رسمی مرکز اسناد و تحقیقات دفاع مقدس ،تعداد کشتههای این
عملیات کمتر از ۱۰۰۰نفر بودهاست .حسین عالیی در کتاب «روند جنگ ایران و عراق»
در جلد دوم صفحه ۲۸۵مینویسد« :در این عملیات حدود ۱۰۰۰نفر از رزمندگان
ایرانی شهید شدند و نزدیک به ۲۰۰۰نفر از آنان نیز مفقود شدند .حدود ۱۱هزار نفر
از ایشان نیز مجروح شدند.
پایان
شادی روح تمامی شهداء صلوات
تهیه کننده :احسان بابادی آقاجانی