آرامگاه های و بناهای معروف ایران

آرامگاه های و بناهای معروف ایران

اسلاید 1: عنوان تحقیق : آرامگاه های و بناهای معروف ایران

اسلاید 2: معماری آرامگاه بوعلی ، تجسم حکمت سینوی آرامگاه حجت الحق، بوعلی‌سینا که به مناسبت هزارمین سال تولد شیخ در سال 1330 به بهره‌برداری رسید؛ نگین معماری ایرانی و اسلامی معاصر است. بی اغراق استاد مهندس هوشنگ سیحون در ابتکاری ماندگار، شاهکاری ارایه کرده‌است که در تارک هنر معماری ایران می‌درخشدجناب سیحون هر کس به بنای آرامگاه بوعلی نگاه می‌کند و این شکوه و عظمت را از نزدیک می‌بیند، متوجه می‌شود فارغ از ویژگی‌های منحصر به فرد معماری و دست مریزاد به طراح و معمار و سازنده آن، احساس می‌کند رابطه‌ای قلبی و نزدیک بین طراح آن با جناب شیخ‌الرئیس وجود داشته‌استبنابراین با توجه به امکاناتمان در طراحی و عوامل معماری از یک طرف و از طرف دیگر از طریق نمادهای عددی یعنی سمبل رقمی، با این 2 فاکتور، کاری را انجام بدهم که در حقیقت شخصیت آن کسی که در آنجا مدفون بود، این مجسم شود. به جای این که قبر بسازم، من می‌خواستم تجسم وجود آن شخصیت را از طریق معماری و عدد نشان دهمپایه و اساس این بنا را روی فرم مربع هندسی قرار دهم. مربع یکی از زیباترین، خالصترین و ناب‌ترین شکل‌های هندسی در هندسه و معماری استمثال : نقشه و اساس مجموعه تخت جمشید که متشکل از چند کاخ است از جمله کاخ آپادانا، کاخ صدستون، کاخ‌های دیگر، مربع است. اگر این تخت جمشید را جلوی خود بگذارید می‌بینید که جز فرم مربع چیز دیگری نیست بنابراین این مربع یک جنبه تاریخی فوق‌العاده هم برای ما دارد.

اسلاید 3: بنای این آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است. در طراحی این مجموعه از عناصری از هنرمعماری سنتی ایرانی استفاده شده است. عناصری مانند برج، الهام گرفته از برج گنبد قابوس، باغچه ها متاثر از باغهای ایرانی، آب نماها الهام گرفته از حوض خانه های سنتی و نمائی با روکار سنگهای حجیم و خشن خارا که با سنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و نمودار کاخهای باستانی ایرانیان استاين بناي شكوهمند و خيره‌كننده، ظاهراً «تجسم شب كلاه از نماي بالا و كلاه عرفا و نيز شبيه به قطعه‌ي الماس تراش‌خورده و نيز جام وارونه است كه جام‌گونه مانندشدنبنا، بر اساس يكي از رباعيات حكيم نيشابوري طراحي شده است

اسلاید 4: پلان تخت جمشیدتصویر از آرامگاه بوعلی سیناهمدان

اسلاید 5: بر این بر اساس آن چه لئوناردو داوینچی طراحی کرده که یک انسان متعارف بین‌المللی که دست‌ها و پاهایش را بازکرده و یک مربع جایگزین شده است، یک مربع می‌تواند سمبل خود انسان هم باشد. بنابراین من آمدم وگفتم که تمام اصول و پایه و اساس این نقشه روی مربع باید باشدکما این که چه در پلان و چه در نما می‌بینید که خود آرامگاه در یک سالن 100 درصد مربع قرار گرفته است. از طرف دیگر تاثیر‌پذیریی ایران از فلسفه یونان نیز در طرح آرامگاه مورد توجه قرار گرفت می‌گویند که پایه‌های فلسفه ایران روی یونان قرار گرفته است. وقتی به این مطلب توجه می‌کنیم، ما می‌بینیم که بر اساس آن‌چه دانشمندان بزرگ یونان مثل افلاطون و ارسطو می‌گویند و یا گفته که شکل مربع را ناب‌ترین شکل هندسی می‌داند و یک شکل دیگر هم هست همین حالت و مشخصات را دارد و آن شکل دایره استمربع و دایره، 2 شکل ناب هندسی هستند که اگر این 2 را با هم تلفیق کنید دیگر نورٌ علی نور می‌شود. بنابراین آمدم خود سنگ قبر بوعلی‌را که کاملاً مربع است در یک محیط دایره شکل که پله می‌خورد جای دادم که مربع در داخل دایره قرار گرفته باشد. در نمای کلی ساختمان آمدم و ایوان جلو را تا نوک برج در یک مربع قرار دادم. اندازه و طول ایوان را از کف زمین تا نوک برج هر دو در یک مربع قرار دادیم. اگر از کف زمین اندازه بگیرید تا نوک برج مخروطی شکل 5/28 متر است، و بعد هم، اگر طول این ایوان را یعنی کل آرامگاه بوعلی در یک مربع قرار گرفته است

اسلاید 6: شکل انسان ،به مرکزیت ناف و ترسیم مربع و دایره

اسلاید 7: برج آزادی که درساخت آن از دایره،مربع

اسلاید 8:

اسلاید 9:

اسلاید 10: آیا 5/28 متر عدد خاصی بوده که استفاده کرده‌اید؟ نخیر، موضوع تناسبات طلایی عالم معماری، همیشه مطرح بوده است. و هست. تناسبات طلایی چگونه به وجود می‌آید؟ این گونه است که اگر ما قطر یک مربع را که اساس آن تناسب است، به عنوان یک ضلع بگیریم و بخواهیم با ضلع مستطیل بسازیم، این مستطیل اولین تناسب طلایی است. یعنی قطر مربع را از یک طرف گرفته، و با ضلع خود مربع می‌شود یک مستطیل؛ که این اولین مستطیل تناسب طلایی است، اگر در همین مستطیل ، قطرش را گرفته و با ضلع مربع یک مستطیل بسازیم می‌شود دومین مستطیل طلایی و سوم و چهارم نیز به همین ترتیب. که می‌شود تناسب یک بر دو که خیلی در ایران مرسوم بوده است.در آرامگاه بوعلی؛ می‌بینیم که 2 تا مستطیل تناسب طلایی را در فضا رسم می‌کنیم، به پله دست راست برمی‌خوریم که افراد را به سمت بالا هدایت می‌کند و از سمت چپ یک نیم مربع به فاصله بین محور برج به طرف زمین تا آن پلکان دست راست وجود دارد که همه آن طبق تناسب طلایی طرح‌ریزی شده است. این را شاید خیلی‌ها نداننداین از یک جهت، از جهت دیگر این که در پایین، یعنی طرح ایوان 10 ستونی و همچنین مشخصات و اجزا دیگری که با هم ترکیب شده‌اند، اینها تداعی معماری یونان قدیم را تداعی می‌کنند البته از آن معماری کپی نشده‌است ولی تداعی کننده آن معماری است

اسلاید 11: 10ستون پایین، هر کدام نشانه یک قرن است. یکی این که چون هزاره بوعلی را خواستند جشن بگیرند و این نمایشگر این هزاره است. دوم؛ برج بالاست. گنبد قابوس 10 ترک ولی برج آرامگاه بوعلی 12 ترک دارد. چون بوعلی را به عنوان دانشمند 12 دانشی می‌شناسند و در 12 علم دانشمند بوده است بنابراین در این طرح 12 ترک در نظر گرفته شد و این 12 ترک نیز از نظر عددی بیانگر شخصیت بوعلی‌سینا استاعداد بکار رفته در ساختن آرامگاه بوعلی سیناچه در نما، چه در نقشه، هر جا به این آرامگاه نگاه کنیم می‌بینیم که به دفعات مربع تکرار شده و مربع شخص خود بوعلی است از نظر یک انسان کامل و بی‌نقص

اسلاید 12: نگاهی به ساختار طاق بزرگ طاق بستان   طاق بستان حکایت گر شیرین سخنی از تاریخ است. تاریخ فرمانروایانی که همچون نقش   برجسته ها خود تابع اعتقادات و اصولی بودند که مردمان باور داشتند و آن را در پهنه ی عظیم کوه جاودان ساخته اند. نقوش طاق بستان، رازی است از آیینی مقدس که از دل سخت صخره های یکپارچه خودی نشان می دهند. این راز آن چنان کنجکاوی را تحریک می کند که ساعت های متمادی می توان بدان اندیشیدوجود کوه های سر به فلک کشیده و چشمه ی پرآب طاق بستان و موقعیت ممتاز آن در مسیر جاده ی ابریشم که هرتسفلد، باستانشناس آلمانی، آن را دروازه ی آسیا خوانده استاهمیت این مکان را در برخوردکاروان ها، اعتقادات و از نظر سیاسی مشخص می کند (تصویر ١)(تصویر ١)

اسلاید 13: در طاق بستان به طور مشخص سه اثر از سه دوره ی تاریخی ساسانی مشاهده می شوند. این سه اثر تاریخی عبارت هستند از: نقش برجسته ی منسوب به اردشیر دوم، به سال ٣٨٣ـ ٣٨٠میلادی(تصویر ٢)، طاق کوچک به نقش برجسته ی شاپور دوم و سوم، به سال ٣٨٨ـ ٣٨٣ میلادی و طاق بزرگ به روزگار خسرو دوم، معروف به پرویز، به سال ۶٢٨ ـ ۵٩٠ میلادی که مورد بحث این گفتار است.   تصویر ٢ نقش برجسته ی  منسوب به اردشیر دوم. 

اسلاید 14: نقوش طاق بزرگنقوش موجود در طاق بزرگ را می توان به دو دسته تقسیم کرد: ١. نقوش رسمی تاج گیری و هیبت نظامی شاه ـ حکومت، در انتهای طاق، ٢. نقوش شکار در دیواره های غربی و شرقی طاق. در گروه اول نقوش به طور کامل مشخص و گویاست: نمایش رسمی اثبات سلطنت و اقتدار شاهی(تصویر ٣). در نقوش دسته ی دوم شاه را در حال شکار می یابیم(تصویر ۴)        تصویر٣. نقوش انتهای طاق بزرگ تصویر ۴ نقش شکار دیواره ی شرقی طاق بزرگ.

اسلاید 15: شکار از دوره های باستان همچون مکتب سرسخت و سخت جانی تصور می شده است. مبارزه با صید حیوانات نشانه ی فتح، جرأت و هوش آدمی و شکست خشونت و توحش بوده است. از سوی دیگر صید حیوانات مذهبی هم داشته و بدون تأییدات خداوندی پیروزی بر جانوران زیانکار ممکن نبوده. در انجام دادن هر شکار، مراسم قربانی معمول می شده و سفره ای نذر خدا می کرده اند و طعام می خورده اند»[1].چنانچه با این مفهوم به نقوش دیواره های شرقی و غربی طاق بزرگ بنگریم، مجموعیت این مکان را در ارتباط با آیین های مذهبی بهتر درک خواهیم کرد. نقوش شکار در طاق بزرگ تنها نقش شکار در هنرهای دوره ی ساسانی نیست و بوفور با چنین نقش هایی برخورد می کنیم. در آیین مهر، میترا با شکار گراز که مظهر شر و اهریمن است، جنگاوری و الهی بودن خود را به نمایش می گذارد. آیا شاه نیز در نقوش شکار در حال نبرد با نیروهای شر و پیروزمندی نشان داده شده است؟ شکار برای شاه مظهر ابراز لیاقت، قدرت و توانایی بوده و با نمایش این عمل به انحاء مختلف سعی در بیان این مفهوم برای همگان داشته استساختار طاق بزرگاین که آثار نقش برجسته و طاق های خفته در دل صخره ی طاق بستان یا هر جای سرزمین ایران چگونه و به چه طریقی ساخته و پرداخته شده اند، سؤالی است که تاکنون پاسخ مستندی نداشته است.  چه چیز سبب می شود تا ایرانیان، به نقش برجسته علاقه مند شده و نقش های مورد نظر خود را از دل صخره های بلند و دور از دسترس بیرون بکشند؟ آنچه مسلم است تنها سلیقه نیست و در این میان تفکر و فلسفه ی کار نیز اهمیت شایان توجهی را داراست. این که این نقش ها همانند رازی در دل سنگ ها خود را نشان می دهند و در کنار صخره های بلند و کوه مفهوم و موجودیت می یابند، نکته ی مهمی است.

اسلاید 16:     مجموعه آثار طاق بستان، بویژه طاق بزرگ که مورد بحث ماست، نیز نمی تواند از این نظر به دور باشد. غاری به عمق تقریبی هفت متر و به بلندای تقریبی نه متر در دل صخره ای سخت و یکپارچه با نقوش شگفت و سحرآمیز احداث کردن، نمی تواند کاری از سر تفنن و تنها یک نمایش سیاسی عصر خود باشد. ایده ی ساخت چنین طاقی با چنین نقوشی، ایده ای با ابتکاری شخصی هم نمی تواند باشد، چرا که تشابهات نقوش طاق بزرگ با سایر آثار فلزی، منسوجات و ... دوران ساسانیان آن را به یک نمایش عظیم از قدرت، جسارت و هوشمندی انسان زمان ساسانیان بدل کرده است.    نقش برجسته های طاق بزرگ را به لحاظ فنی می توان به دو دسته ی نقش برجسته با برجستگی کم و نقش برجسته با برجستگی زیاد، به طوری که به مجسمه نزدیک شده است، تقسیم کرد. کلیه ی نقوش برجسته ی نما و دیواره های شرقی و غربی داخل طاق بزرگ، در گروه اول و کلیه ی نقش برجسته های انتهای طاق بزرگ درگروه دوم جای می گیرند(تصویر ٣). انتخاب شیوه ی نقش برجسته با برجستگی زیاد در نقوش انتهای طاق بزرگ که شاه در اوج قدرت در دو وضع سیاسی و نظامی خود نشان داده شده است، تصویر٣. نقوش انتهای طاق بزرگ

اسلاید 17:     اگر خطی فرضی از کنگره ی مرکزی رو به پایین کشیده شود، به طوری که از وسط نقش هلال ماه عبور کند، نمای طاق بزرگ به دو قسمت مساوی که قرینه ی یکدیگر هستند، تقسیم می شود. این قرینگی با اندکی تغییر در جزییات، به نمای طاق بزرگ حالتی متعادل و هماهنگ بخشیده است(تصویر ١٠). نقوش دیواره های شرقی و غربی به طوری حجاری و در نظر گرفته شده است که بیننده، آنها را از نزدیک مشاهده کند(تصویر ١١). در حالی که نقوش برجسته ی انتهای طاق و نمای آن از فواصل دور نیز قابل رؤیت هستند  تصویر ١٠تصویر ١١. طاق بزرگ و کوچک (ضلع غربی). 

اسلاید 18:      اگر خط شروع کنگره ها را از بالای طاق که در امتداد خط یکی از پله گونه های ضلع شرقی است، رسم کنیم، نمای طاق مربع مستطیلی خواهد بود که با رسم اقطار آن می توان دایره ای را در آن محصور کرد. این دایره با اضلاع شرقی و غربی قدری فاصله دارد. حال اگر دهانه ی پرگار را به اندازه ی شعاع این دایره(فاصله ی مرکز مربع مستطیل تا اضلاع شمالی یا جنوبی) باز کرده، در نقاط A و B قرار دهیم و دایره هایی رسم کنیم، دو دایره ی مساوی متداخل خواهیم داشت(تصویر ١٠). محوطه ی تداخل این دو دایره همان قسمت هایی از نقوش انتهای طاق بزرگ است که شاه در دو وضع سیاسی و نظامی قدرتمند خود قرار گرفته است. حال اگر این دو قسمت را مشخص تر بررسی کنیم، با همان شعاع از نقاط C و Dنیز قوس هایی رسم و مجددا دو دایره ی مساوی خواهیم داشت که قسمت بالای تداخل دو دایره، محل قرارگیری شاه با هیبت نظامی سوار بر اسب است.   فاصله ی نقاط E و F تقریبا برابر با عمق طاق بزرگ (مقدار تورفتگی طاق به داخل صخره) است(تصویر ١٢). همان طور که در تصویر ١٢ مشاهده می کنید، شعاع دایره های رسم شده نیز تقریبا برابر شعاع دایره ی محصور در مربع مستطیل نمای طاق است. اگر همین شعاع را در رابطه با نقوش دیواره های شرقی و غربی نیز عمل کنیم، قسمت هایی که شاه در حال شکار است، در محوطه ی تداخل دو دایره قرار خواهد گرفت. در ضمن فاصله ی نقطه ی B تا نقطه ی G نیز برابر اندازه ی شعاع دایره ی محصور در نمای طاق بزرگ استتصویر ١٢.

اسلاید 19: تصویر ١٣. ستاره ی هفت پر حک شده بر صفحه ی زیر شکم اسب در طاق بزرگ   

اسلاید 20:      نکته ی دیگر این که در طاق بزرگ عدد سه به شکل های گوناگون خود را نشان می دهد: در انتهای طاق قسمت بالا:١. اورمزد، ٢. شاه، ٣. آناهیتا. قسمت پایین:١. ستون، ٢. شاه سوار بر اسب، ٣. ستون. دیواره ی شرقی:١. ورود فیل ها به شکارگاه، ٢. صحنه ی شکار، ٣. پایان شکار. دیواره ی غربی:١. ورود فیل ها به شکارگاه، ٢. شکار، ٣. پایان شکار. نمای طاق:١. فرشته ی شرقی، ٢. ماه، ٣ . فرشته ی غربی.      عدد هفت نیز قابل توجه است. تعداد کنگره ها هفت تا است و ستاره ی حک شده بر سطح صفه ی زیر شکم اسب نیز هفت پر است(تصویر ١٣). و هفت «بیشتر با فرآیند مرتبط است تا با شکل. فرآیندی مستمر به همان گونه که برای بیرون کشیدن یک هفت ضلعی از یک دایره، روش ساده ی طبیعی وجود ندارد»[3]. به هر حال با توجه به اعتقادات گوناگونی که در اواخر دوران ساسانی وجود داشته است، رابطه ای میان مفاهیم نمادپردازی در طاق بزرگ و اعتقادات مهرپرستی، مسیحیت، و زرتشتی به طور مشخص وجود دارد که به جای خود قابل بحث و بررسی هستند.

اسلاید 21: طاق كسری(طاق خسرو) طاقِ کسری (تاق خسرو) یا ایوانِ مداین نام کاخ پادشاهان ساسانی در شهر اسبانبار در ساحل خاوری رود دجله و از مهمترین سازه‌های دوران ساسانیان است.بیشتر گمان می‌شود که طاقِ کسری در تیسفون جای‌دارد ولی تیسفون، اسبانبر و چند شهر کوچک دیگر مانند بغداد، روی هم شهرگان یا مدائن را تشکیل می‌دادند

اسلاید 22: بلندای این طاق ۳۵ متر، پهنایش ۲۵ متر و درازایش ۵۰ متر است.بنابر آنچه در نوشتار پهلوی خدای‌نامگ آمده‌است این کاخ به دستور شاپور اول ساخته‌شده‌است.بازمانده این کاخ هنوز در کشور کنونی عراق به‌جاست. هارون الرشید خلیفه عباسی کوشید تا آن را ویران سازد ولی در این کار ناکام ماند.سبک معماری بنا شیوه پارتی استطاق اصلی این کاخ بلندترین طاق خشتی ساخته شده به دست انسان می‌باشد

اسلاید 23: در مجاورت طاق چهار دسته ویرانه مشاهده می‌شود که جالب‌ترین آن‌ها تلّی است معروف به حرم کسری؛ این ویرانه‌ها جزء ایوان کسری بوده‌است. به فاصلهٔ حدود ۴۶۰ متری جنوب شرقی طاق بقایای ساختمان‌هایی مشاهده می‌شود، که تا گوشهٔ دیوار معروف به بستان کسری، که شاید حصار باغ وحش بوده‌است، امتداد دارد. در فاصلهٔ حدود ۹۱۰ متری جنوب غربی بستان تلی به ارتفاع ۶ الی ۵/۷ متر واقع است، که قاعده‌اش چهار گوش است، . معروف به تل‌الذهب (تل طلا) یا خزانهٔ کسری است، و آن ظاهراً در اصل بنای واحدی بوده که خسرو پرویز برای خزاین خود ساخته بوده‌است. طاق کسری که عظیم‌ترین و نظرگیرترین یادبود عظمت گذشتهٔ تیسفون است، در وسط ویرانه‌های مداین قرار دارد. آن‌چه که از آن باقیست نمایی است عظیم، به طول حدود ۹۳ متر، که اصلاً بیش از ۳۰ متر ارتفاع داشته و طاق‌نمایی به عرض حدود ۲۴ متر آن را به دو قسمت نامساوی تقسیم می‌کند. تالاری به طول بیش از ۴۵ متر و دارای ۱۰ ردیف اطاق‌های جانبی دارد. در عقب تالار دری پهناور است، که به حیاطی وسیع باز می‌شود

اسلاید 24: فردوسی می‌گوید : در برابر ایوان تیسفون پرده بسیار مجللی آویزان کرده بودند که جواهرنشان بود و عسکریان عرب آن را قطعه قطعه کرده میان خود قسمت کردند. باز همان فردوسی چنین نقل می‌کند که در روز بارعام قبلاً شاهنشاه روی تخت طلای خود جلوس می‌کرد و چون تاجی که باید برسر بگذارد بسیار سنگین بود آن را به زنجیری از طلا در بالای سر شاهنشاه از بالای طاق طوری آویزان می‌کردند که در بالای سر وی قرار گیرد. همین کارها را در همین اواخر برای پادشاهان قاجاریه انجام می‌دادند و این نشانه این است که این عادات و رسوم از دهان به دهان تا دوره‌های جدید ادامه یافته‌است

اسلاید 25: سپس اعیان و طبقات مختلف مملکت در بیرون پرده صف می‌کشیدند و (بنابر گفته جاحظ) با انجام مراسمی پرده را کنار می‌زدند و شاهنشاه ایران با شکوه و جلال مخصوصی روی تخت خود پدیدار می‌گشت و به طبقات مختلف بار می‌داد.

اسلاید 26: به هرحال بنابر نظر فردوسی، آن معمار رومی دیوارهای کاخ را تا پایه طاق بالا برد و از پادشاه خواهش کرد زنجیری از طلا آوردند و دیوار را در حضور جمع اندازه گرفتند، سپس آن را در جعبه‌ای قرار دادند و آن جعبه را با مهروموم بستند و در خزانه شاه قرار دادند. فردای آن روز معمار رومی ناپدید گشت و سه سال غیبت او طول کشید و تمام جست‌وجوها و تهدیدها یا وعده‌های پادشاه نتیجه‌ای نبخشید. بعد از سه سال معمار رومی پدیدار شد و از شاه خواست زنجیر طلا را بیاورند، و دیوار را اندازه گرفت و معلوم شد که دیوار مقداری نشست کرده. این امر طبیعی بود، چون اکنون ما در عکس فوق می‌بینیم که پایه‌های دیوار بسیار قطوراند و طبعاً معمار نمی‌توانست با عجله روی آن طاق به آن بزرگی را قرار دهد.

اسلاید 27: عمارت زیبای چهل ستونچهل‌ستون از بناهای تاریخی استان اصفهان در ایران است. باغ چهلستون که بالغ بر ۶۷۰۰۰ متر مربع مساحت دارد، در دوره شاه عباس یکم احداث آن آغاز شد و در وسط آن عمارتی ساخته شده بودکاخ چهلستون از نخستین بناهایی است که در آن تزئین وسیع، آینه‌کاری، نقاشیهای بزرگ دیواری و ستونهای چوبی، با سرستونهای مقرنس به کار رفته است. تمام دیوارها با آینه‌های قدی و شیشه‌ها و نقاشیهای رنگی و زیبا تزئین شده بوده و همه درها و پنجره‌ها از نوع منبت و خاتم بوده است. مهارت و استادی ایرانیان در طرح این کاخ به خوبی مشاهده میشود که درآن فضای خارج از عمارت با فضای داخل آن، چنان مربوط و هماهنگ است که نمی توان تشخیص داد کجا یکی پایان مییابد و دیگری آغاز میگرد

اسلاید 28: ایوان اصلی و چشمگیر کوشک با ستونهای متعدد که از ویژگیهای بنا محسوب میگردند، موجب تسمیه بنا به کاخ چهلستون گردید. در ایران تعدد و کثرت را بیشتر با عدد چهل بیان میکنند و به طور تصادفی چون تعداد ستونهای تالار، بیست عدد و انعکاس عمارت و ستونها هم در استخر مقابل آن به خوبی مشهود است، این کاخ با انعکاس آن در آب مفهوم «چهل ستون» پیدا می کند. هریک از ستون های بیست گانه تالار ازیک تنه درخت چنار تشکیل شده و بر روی آنها لایه نازکی از تخته رنگ شده وجود دارد که سابقاً با آینه و شیشه‌های رنگی پوشیده شده بود

اسلاید 29: از ایوان چهلستون سه در به تالار پذیرایی که تمام عرض کوشک را اشغال کرده، راه دارد. دیوارهای بالا را سه تابلو رنگ روغنی بزرگ زینت داده و به تماشاگران کمک می کند تا زندگی پر غوغا و با نشاط قرن هفدهم را در نظر مجسم سازند. یکی از این تابلوها شاه عباس را هنگام پذیرایی از خان ازبک نشان میدهد. شاه و خان هردو در یک شاه نشین نشسته‌اند. نقاشی های پایین دیوار این تالار پذیرایی، همانند عالی‌قاپو مناظری از تفریحات ییلاقی و روستایی را نشان می دهد. همانند بنای چهلستون، باغ آن نیز دستخوش تغییراتی بوده است که ازمهمترین آنها می توان به احداث خیابان سپه بر سمت شمالی باغ ، و تغییر ورودی باغ از ضلع شرقی به ضلع شمالی و ایجاد جلوخان نیمدایره شکل امروزی از دوره پهلوی اشاره نمود

اسلاید 30: باغ به کمک یک محور اصلی طولی درجهت شرقی – غربی که استخر آب کشیده را در میان دارد و یک محور عرضی بدون جوی آب به چهار قسمت اصلی تقسیم گشته است. این محور عرضی با گذر از ایوان ستوندار در سوی دیگر نیز تداوم یافته است. ایوان به عنوان فضایی میانی، پیوند میان فضای باز و فضای بسته را مورد تأکید قرار میدهد. محور طولی دیگر که از سمت شمالی کوشک می‌گذرد دارای جویی در میان است که آب جوی شاهی بدان وارد می شده است. آبراهه‌ای از بلوک های سنگ ‌قواره در پیرامون کوشک میانی قرار دارد و داخل حوض های کوچکی می گردد. جزئیات این آبراهه‌ها، یادآور نمونه‌های موجود در پاسارگاد است و سنتی مداوم از زمان هخامنشیان را به نمایش میگذارد. کوشک اصلی – کاخ چهلستون – یک ‌سوم بالایی باغ جای گرفته است. سایر کرت ‌بندی ها و تقسیم‌بندی های باغ از تناسبات قائمه پیروی کرده و باغ متقارن است. باغ چهلستون به عنوان فضای درباری و محلی برای پذیرایی رسمی از میهمانان خارجی شکل گرفته است. از آنجایی‌ که نقاشی های با ارزش بر دیوار تالار اصلی از زمان صفویه بر جای مانده‌اند، امروزه تالار اصلی خود به عنوان موزه مورد بهره برداری قرار گرفته است

اسلاید 31: اگرچه انعکاس ستونهای بیست گانه تالارهای چهلستون در حوض مقابل عمارت، مفهوم چهلستون را بیان می‌کند ولی در حقیقت عدد چهل در ایران کثرت و تعدد را می‌رساند و وجه تسمیه عمارت مزبور به چهلستون به علت تعدد ستونهای این کاخ می‌باشد. در ابتدا ستونها با پوششی از آئینه کاری‌های زیبا تزیین شده بوده که در زمان حکومت ظل السلطان قاجار در اصفهان این آئینه کاری‌ها تخریب شده‌است و روی نقاشی‌های صفوی با گچ پوشانده شده‌است.

اسلاید 32: آرامگاه کمال الملکبنایی است در شهر نیشابور که مدفن کمال‌الملک است. موقعیت این بنا در نزدیکی آرامگاه عطار نیشابوری در محله شادیاخ در نیشابور (شهر کهن) و موقعیت کنونی در خیابان عرفان (نیشابور) است.این بنا، در نقشه، از دو مدول (پیمون) مربعی‌شکل تشکیل شده، که مستطیلی با تناسب ۱ بر ۲ را می‌سازند. ضلع‌های مربع، در نما با یک قوس نیم‌دایره خودنمایی می‌کنند، حجم بنا از قوس‌هایی متقاطع که بر روی قطرهای مربع زده شده‌اند پدید آمده که این قوس‌های متقاطع، «تاق‌های چهاربخش» را که در معماری سنتی ایران بسیار دیده می‌شوند را تداعی می‌کنند و احتمالاً منبع الهام طراح نیز بوده است. طراح، با بهره‌گیری خلّاقانه از قوس و با پیچشی که در ایده‌ی کلی آن ایجاد کرده، به نتیجه‌ای ظاهراً متفاوت با هندسه‌ای پیچیده دست یافته است. این طرح نوآورانه، با بکارگیری سازه‌ی پوسته‌ای بتنی اجرا شده است.

اسلاید 33: در بنای یادبود کمال الملک، دو نوع قوس، دیده می‌شود: ۱) شش قوس نیم‌دایره‌ی نما که نسبت دهانه به ارتفاع آن‌ها ۱ به ۲/۱ است. ۲) چهار قوس متقاطع که بر روی قطرها دیده می‌شوند. همچنین در پایین قوس‌های اصلی نما، از روبرو، دو قوس کوتاه‌تر نیز وجود دارند که در واقع، تلاقی قوس‌های متقاطع هستند. شاید بتوان گفت حجم کلی بنا از پوسته‌ای سه‌بُعدی در فضا حاصل آمده است که در یک حرکت نرم، دو نوع قوس یاد شده را به هم پیوند می‌دهند. این قوس‌ها و پوشش آن‌ها در بالا، اشکال هندسی مخروطی‌شکلی را به وجود آورده‌اند که ابتکاری هندسی بوده و اوج خلاقیت معماری را در بهره‌گیری از عناصر معماری سنتی ایران، در ترکیبی جدید و موزون، نشان می‌دهد. در این بنا، همچون آرامگاه خیام، هندسه، نقشی شایان توجه دارد و پیوند عمیق این بنا را با نظام معماری ایرانی، برقرار کرده است.فرم کلی بنا و تزیینات و همچنین رنگ کاشی ها، هارمونی بس عجیب با بنای مجاور یعنی آرامگاه عطار دارد، بطوریکه شاید بازدید کننده در بدو ورود به باغ و در نگاه اول آندو را دو جزء از یک بنا درک کند!

اسلاید 34: نگاهی ویژه به معماری آرامگاه حکیم عمر خیام نیشابوریباغ آرامگاه خیام که از باغ‌های دیدنی در ایران معاصر است و مجموعه‌ای از کتابخانه، موزه و مهمانخانه را داراست. تندیسی از حکیم عمرخیام در محوطه ورودی باغ نصب شده است. مساحت باغ خیام بیست هزار متر مربع و طول بنای یادبود مشبک آن ۱۸ متر است و اطراف آن‌را درختان کاج احاطه کرده‌اند.آرامگاه یا بنای یادبود خیام از ساختمان‌های شاخص طراحی شده در ایران است که تلفیقی موفق از عناصر سنتی و مدرن را به نمایش گذاشته است.

اسلاید 35: هوشنگ سیحون خود در باره این بنا می‌گویند: آرامگاه خیام در باغ امامزاده محروق نیشابور قرار داشت اولین کاری که باید انجام می‌دادم این بود که به گونه‌ای طراحی کنم که آرامگاه خیام و امامزاده محروق تداخل پیدا نکنند به همین منظور من برای باغ محوری عرضی تعریف کردم تا آرامگاه را که در گوشه شمال شرقی باغ قرار داشت از امامزاده جدا کنم.من آرزو دارم مزارم در جایی باشد که در بهاران برگ گل روی مزارم بریزد. بنابراین من مکانی در باغ را که اختلاف ارتفاع سه متری نسبت به درختان زردآلوی باغ داشت انتخاب کردم چون این مکان سه متر پائین‌تر قرار دارد فصل بهار شکوفه‌های زردآلو روی مزار می‌ریزد.

اسلاید 36: خیام در واقع سه شخصیت دارد : ریاضیدان، منجم و شاعر است که باید هر سه شخصیت در بنا نشان داده می شد . دایره ی کف به ده قسمت تقسیم شد، به طوری که یادبود بر 10 پایه مستقر باشد . عدد 10 اولین عدد دو رقمی ریاضی و پایه ی اصلی بسیاری از اعداد است .از هر یک از پایه ها دو تیغه مورب به طرف بالا حرکت می کند، به ترتیبی که با تقاطع این تیغه ها حجم کلی برج در فضا ساخته می شود و چون تیغه ها مورب اند خطوط افقی آن ها باید ناظر بر محور عمودی باشد . پس تیغه ها به صورت مارپیچی شکل به سوی بالا حرکت می کنند تا با هم تلاقی یابند و از طرف دیگر سر در بیاورند که خود شکل پیچیده ریاضی و هندسی است . این شکل با عدد 10 هر دو سمبل دانش ریاضی خیام است . برخورد تیغه ها با یک یگر فضاهای پر و خالی و به خصوص در بالا ستاره های درهمی به وجود می آورند که از لا به لای آن ها آسمان آبی نیشابور پیداست و به تدریج به طرف نوکِ گنبد ستاره ها کوچکتر می شوند تا در آخر یک ستاره ی پنج پر آن ها را کامل می کند . این ستاره ها و آسمان به شخصیت نجومی خیام اشاره دارد و اما برخورد تیغه ها با هم ده لوزی بزرگ می سازد که باید با کاشی پر شوند

اسلاید 37:

اسلاید 38: بهترین تزیین خود رباعیات خیام اند که به صورت خط شکسته و در هم به روش سیاه مشق های خطاطان بزرگی همچون میر عماد و بعضی استادان شکسته نویس با کاشی به صورت نقوش انتزاعی سر تاسر لوزی ها را پر می کنند . ... باید گفت در تاریخ معماری ایران اولین باری بود که خط شکسته در تزیینات بنا به کار رفت . از داخل نیز قسمت های پر، از جمله همین لوزی ها با نقش گل و برگ و پیچک باز هم با کاشی معرق زینت یافتند . تماما شخصیت شاعری خیام را می نمایند

اسلاید 39: دور تا دور برج، در قسمت اختلاف سطح، چشمه سارها در اطراف، دایره ای وسیع به مرکز خود برج شکل گرفتند . همه ی بنا از سنگ گرانیت با اجزای مثلثی شکل و تو رفتگی ها و برون آمادگی هایی ساخته شده که تا اندازه ای شکل خیمه را تداعی می کنند و این به نام خیام اشاره دارد، چون پدرش خیمه دوز بوده نامش را به همین مناسبت برگزیده است . از طرف دیگر حوض ها با کاشی فیروزه، که در مجموع قسمتی از ستاره را نشان می دهند، به تعداد هفت فلک و هفت آسمان و هفت تپه باز به دانش ستاره شناسی و نجوم خیام اشاره دارد . روی هم رفته، مجموعه حال و هوایی شاعرانه با درختان تنومند در اطرافش به وجود آمد و همان طور که خواست خود خیام بود، کاملا باز است و مزارش بهاران گل افشان . ... »

اسلاید 40:

اسلاید 41: ـ  لولر، رابرت، هندسه ی مقدس، ترجمه ی هایده معیری، تهران، موسسه ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی، ١٣۶٨.ـ ورمازرن، مارتن، آیین میترا، ترجمه ی بزرگ نادرزاد، تهران، نشر چشمه، ١٣٧٢.ـ تعویضی، محمد، گزارش زمین شناسی قسمتی از استان باختران، دانشگاه رازی کرمانشاه.* لازم می دانم از دوست گرامی، آقای سیروس کوهستانی که مرا در یافتن تناسبات این گفتار یاری دادند، تشکر و قدردانی نمایم.فهرست منابعناظر، حجت‌حسن، «رازهاي يك بنا؛ تأملي در معناي آرامجاي حكيم عمر خيام نيشابوري»، ماهنامه حافظ، ش 6، شهريور 1383، ص 51. به کوشش ققنوس شرق، ابرشهر: دانشنامه نیشابور، اردیبهشت‌ماه 1وب‌گاه حکیم عمر خیام نیشابوری· هاشم جوادزاده، ۱۳۸۰، کتاب خراسان، کانون آگهی ایران نوین