آشنائی با تمدن عیلامی ها و معماری زیگورات چوغازانبیل

آشنائی با تمدن عیلامی ها و معماری زیگورات چوغازانبیل

اسلاید 1: به نام خدا درس :آشنائی با معماری جهان موضوع :آشنائی با تمدن عیلامی ها و معماری زیگورات چوغازانبیل استاد :سرکار خانم کیانیدانشجو: مجید سیاوشی

اسلاید 2:

اسلاید 3:

اسلاید 4: فهرست1.آشنائی با تمدن ایلامی ها2.بررسی بنای چغازنبیل از نظرمعماری3.مقایسه با سایر زیگورات ها4.منابع

اسلاید 5: 1.آشنائی با تمدن ایلامی ها عیلامی‌ها یا ایلامیان یکی از اقوام سرزمین ایران بودند که از ۳۲۰۰ سال پیش از میلاد تا ۶۴۰ پیش از میلاد، بر بخش بزرگی از مناطق جنوب غربی فلات ایران فرمانروایی می‌کردند. تمدن عیلام یکی از قدیمی‌ترین و نخستین تمدن‌های جهان است. بر اساس بخش‌بندی جغرافیایی امروز، عیلام باستان سرزمین‌های خوزستان، فارس، کردستان ایلام و بخش‌هایی از استان‌های بوشهر، استان کرمان، لرستان، استان چهارمحال و بختیاری، و کرمانشاه و در دوران هایی تا جنوب دریاچه ارومیه را شامل می‌شد. نام این قوم هالتامتی (Haltamti) و سپس آتامتی (Atamti) بود که اکدیان آن را عیلام تلفظ می‌کرده و در کتابِ مقدس یهودیان نیز به همین شکل آورده شده است. این واژه به معنای «کوهستانی» است، که به محل زندگی این مردمان در دامنه‌های زاگرس اشاره دارد.نام دو استان در ایران امروز برگرفته از نام آنان است. علاوه بر استان ایلام، نام خوزستان نیز از واژه Ūvja آمده که از روی کتیبه نقش رستم و کتیبه‌های داریوش در تخت جمشید و شوش، به معنای عیلام بوده و بنا به گفته ایرج افشار در «نگاهی به خوزستان: مجموعه‌ای از اوضاع تاریخی، جغرافیایی، اجتماعی و اقتصادی منطقه» در یونانی Uxi تلفظ می‌شده و اگر گفته ژول آپِر را بپذیریم در عیلامی Xus یا Khuz بوده است.

اسلاید 6: زبان مردمان عیلام زبان عیلامی با هیچیک از زبان‌های سامی و هندواروپایی ارتباط نداشته و زبانی جدا به شمار می‌آید. برخی از پژوهشگران این زبان را با زبان دراویدی در هند هم‌خانواده می‌دانند . زبانِ عیلامی، جایگاه خود را پس از ورود اقوام آریائی نیز نگه داشت و زبان دوم نوشتاری حکومتِ ایران در دورانِ هخامنشی بود. در بیشتر سنگ نوشته‌های عصڕ هخامنشی ترجمه عیلامی و بابلی (زبان بین‌المللی آن روزگار) نوشته‌ها نیز آمده است. ابن ندیم صاحب «الفهرست» در نقل قولی از المقنع (عبدالله ابن المقفع) زبان‌های ایرانی را «پهلوی، دری، خوزی، پارسی و سریانی» می‌شمارد که گواهی‌ست بر حضور زبان عیلامی (خوزی) تا دوره‌های آغازین اسلامی.

اسلاید 7: عیلامیان؛ نه سامی و نه آریایی عیلامیان نه آریایی بودند و نه سامی. برخی از پژوهشگران ایلامیان را با دراویدیان هند هم‌خانواده می‌دانند.

اسلاید 8: عیلامیان و سومری‌ها عیلامی‌ها در برخی از دوره‌های تاریخی زیر نفوذ دولت سومری میانرودان بودند. ولی در سال ۲۲۸۰ پیش از میلاد عیلامیان که در اوج قدرت خود بودند، اور پایتخت سومریان را اشغال و غارت و خدای ویژه آن را به اسارت بردند. سومر مستعمره و خراج گذار عیلام شد و در پایان در ۲۱۱۵ ق.م در دوره فرمانروایی ریم سین دولت مشترک سومری – اکدی را به طرزی نابود کردند که ملت سومر هیچگاه نتوانست از خرابه‌های تاریخ سر برآورد. مشیرالدوله پیرنیا در این باره می‌نویسد: «دِمورگان و سایر نویسندگان فرانسوی به‌این عقیده‌اند که غلبه عیلامیها بر سومری‌ها و مردمان بنی سام نتایج تاریخی زیادی دربر داشته، توضیح اینکه عیلامیها بقدری با خشونت و بقسمی وحشیانه با ملل مغلوبه رفتار کرده‌اند، که آنها از ترس جان از مساکن و اوطان خود فرار کرده، هرکدام بطرفی رفته‌اند.

اسلاید 9: از مهمترين ويژگيهاي تمدني ديگر ايلاميها ميتوان به ساخت ظروف سفالي، قيري، فلزي ، پيكره سازي،‌ مهرسازي نقش هاي برجسته روي سنگ و معماري اشاره كرد كه بارزترين توانايي هنري آنان را در تزيين ظروف فلزي با بدن و سر جانوران ميتوان مشاهده كرد. در معماري نيز آجرهاي لعاب دار آبي و سبز زيبايي خاصي به بناهايشان مي بخشيده است. آنان احتمالا اولين گروهي بوده اند كه استفاده از آجرنماي لعابدار را در تزيين بناها ابداع كرده اند. باستان شناسان پيكره هاي بسياري از الهه هاي مادر را در ايلام كشف كرده اند كه اين مساله نشانگر اعتقاد آنان به جاودانه بودن، قابل احترام بودن زن و حفظ و تداوم نسب خانواده توسط زن بوده است.

اسلاید 10:

اسلاید 11: اونتاش نپيريشا، بنيان‌گذار چغازنبيلمجسمه‌ی مفرغی ملکه نپيراسو ميز قربانی

اسلاید 12: و سرانجام، نابودی تمدن عیلام در سال ۶۴۰ ق.م. آشور بانیپال پادشاه نیرومند آشور، عیلام را تصرف کرد. مردم عیلام همگی کشته شدند و دولت آنان نابود شد. تمدن دیرینه عیلام، پس از هزاران سال مقاومت در برابر اقوام نیرومندی چون سومری‌ها، اَکَدی‌ها، بابلی‌ها و آشوری‌ها از دشمن خود آشور شکست خورد و از صفحه روزگار ناپدید گردید. کتیبه آشور بانیپال در باره فتح و نابودی عیلام چنین می‌گوید : « تمام خاک شهر شوشان و شهر ماداکتو و شهرهای دیگر را با توبره به آشور کشیدم، و در مدت یک ماه و یک روز کشور عیلام را با همه پهنای آن، جاروب کردم. من این کشور را از چارپایان و گوسپند، و نیز از نغمه‌های موسیقی بی‌بهره ساختم و به درندگان، ماران، جانوران و آهوان رخصت دادم که آن را فرو گیرند.

اسلاید 13: 2.بررسی بنای چغازنبیل

اسلاید 14: زيگورات چغازنبيل معبد اصلی (زيگورات) مربعی به ضلع ١٠٥ متر است که اضلاع آن در جهات اصلی شرقی، غربی و شمالی و جنوبی واقع شده‌اند. اصل اين معبد با به‌کارگيری ميليون‌ها آجر و در پنج طبقه به ارتفاع ٥٢ متر ساخته شده بود که در حال حاضر تنها دو طبقه از آن باقی مانده است. به غير از طبقه‌ی اول و پنجم، تمامی طبقات از خشت پر شده بودند. طبقه‌ی پنجم که مرتفع‌ترين طبقه محسوب می‌شد و تنها کاهن‌ها و خانواده‌ی شاهی اجازه‌ی ورود به آن طبقه را داشتند، جای‌گاه قراردادن خدای اينشوشينک (god Inshushinak) يا خدای خاص شهر شوش بود. در حقيقت اونتاش، پادشاه ايلامی، اين بنا را برای اينشوشينک ساخت. ايلامی‌ها معتقد بودند که هنگام غروب، خدايشان از آخرين طبقه‌ی زيگورات به آسمان پرواز می‌کند و روز بعد باز می‌گردد. بر روی ديوارهای معبد آجرهايی به خط ميخی مشاهده می‌شود که همگی دارای متنی يکسان هستند و بيان‌گر نام پادشاه و هدف او از ساخت اين معبد است: «من اونتاش، پسر هوبانومنا، شاه انزان و شوش هستم. پس از آن که مصالح ساختمانی را به دست آوردم، من در اين‌جا شهر اونتاش و حريم مقدس را برپا نمودم و آن را در يک ديوار خارجی و يک ديوار داخلی محصور کردم. من معبد بلندی ساختم که شبيه آن‌چه شاهان پيش ساخته‌اند نبود و آن را به خدای اينشوشينک مقدس وقف کردم. باشد که ساختمان و زحمت من موقوفه‌ی ايشان شود و لطف و عدل اينشنوشينک در اين‌جا برقرار بماند.»

اسلاید 15:

اسلاید 16: محوطه تاریخی چغازنبیل در استان خوزستان واقع در جنوب غربی ایران، در 35 كیلومتری جنوب شرقی شهر باستانی شوش قرار گرفته است. ساخت این شهر كه حدود 1250 سال پیش از میلاد مسیح در دوران عیلامی ها آغاز شد، بعد از حمله آشوری‌ها ناتمام ماند. هزاران خشت وآجر استفاده نشده‌ای که در این محوطه باقی مانده، گواهی بر این موضوع است. چغازنبیل به سال 1979 در فهرست آثار جهانی یونسكو ثبت شد. چغازنبیل در اوایل قرن 13 قبل از میلاد توسط پادشاه ایلامی «اونتاش نپیریشا» در نزدیكی رود دز ساخته شده و «دوراونتاش» نامیده شد. معنای دوراونتاش «قلعه اونتاش» است. البته در برخی متون میخی از این شهر با عنوان «ال اونتاش» به معنی شهر اونتاش نام برده شده است. در مركز شهر معبد عظیمی به صورت مطبق بنا شده كه امروزه دو طبقه از آن هنوز پابرجاست. این معبد «ذیقورات» نام دارد که به دو تن از خدایان بزرگ عیلامیان یعنی «اینشوشیناك» و «نپیریشا» اهدا شده. معبد چغازنبیل بزرگترین اثر معماری بر جای مانده از تمدن ایلامی است كه تا كنون شناخته شده است. دورتا دور ذیگورات را دیواری احاطه می‌كرده كه در مجاورت آن در جبهه شمال غربی معابدی برای خدایان «كریریشا»، «ایشنی‌كرب» و «هومبان» بنا شده است. همچنین معابد دیگری در جبهه شمال شرقی قرار داشته‌اند. مجموعه این معابد توسط حصار دیگری احاطه می‌شده است. در خارج از این حصار بقایای اندکی از خانه‌های شهر در سطح زمین دیده می‌شوند.

اسلاید 17: دورتادور شهر سومین دیوار قرار داشته كه كل شهر را محصور می‌كرده. طول این حصار خارجی حدود چهار كیلومتر است. در زاویه شرقی شهر و در نزدیكی حصار خارجی، كاخ‌های شاهی قرار داشته‌اند. در زیر یكی از این كاخ‌ها پنج مقبره زیرزمینی كشف شده است كه احتمالا به خانواده شاهی تعلق داشته‌اند. در طرف مقابل شهر و بر روی ضلع شمال غربی حصار خارجی مخزنی برای آب موجود است. «ذیقورات» با تشدید بر روی حروف «ق» و «ر» كلمه‌ای اكدی است. در ایران این كلمه عموماً «زیگورات» نوشته می‌شود. واژه زیگورات از فعل «زیگورو» به معنای «بلند و برافراشته ساختن» مشتق شده است. واژه چغازنبیل نیز متشکل از دو جز «چغا» به معنای تپه و زنبیل به معنای سبد است. گویا قبل از حفاری معبد، ویرانه‌های تپه مانند آن یک زنبیل واژگونه را تداعی می‌کرده است و به همین علت شهر كهن «دور اونتاش» را به این نام خوانده اند.

اسلاید 18:

اسلاید 19: بناهاي مهم چغازنبيل: حصار اول: اين حصار در برگيرنده زيگورات و معابد و بناي نيايشگاه است كه در آن 6 دروازه وجود دارد و از طريق همين دروازه ها زائران به محوطه معبد وارد مي شدند. اين حصار داراي ناودان هايي است كه وظيفه دفع آب را بر عهده داشتند. مصالح به كار رفته در حصار اول خشت و گل كوبيده هستند. به اين حصار «تمنوس» مي گفته اند. حصار دوم: حصاري است كه حصار اول و بخشي از بناهاي تاريخي چغازنبيل را در بر گرفته است. حصار سوم: حصار سوم چغازنبيل نشانگر محدوده شهر بوده است و حصار اول و دوم و مجموعه بناهاي چغازنبيل را در بر گرفته است. مصالح به كار گرفته شده در ساخت اين حصار عموماً خشتي هستند.

اسلاید 20: بناهاي داخل حصار اول: معبد چهار گوش غربي: هر يك از اضلاع اين معبد 17 متر است و هر يك از چهار زاويه آن همچون زيگورات در جهت يكي از جهات اربعه قرار دارد. ورودي اين معبد در شمال شرقي آن تعبيه شده است، سقف اتاق ها در اين معبد با خشت خام بصورت طلاق هلالي از نوع آهنگ پوشيده شده است. معبد چهار گوش جنوب شرقي: هر يك از اضلاع اين معبد كه زواياي آن به طرف جهات اربعه است 18 متر بوده است. وجوه آن داراي پيش آمدگي ها و پس رفتگي هايي بوده كه در روي از وجوه، تشكيل دو ستون بزرگ چهار گوش 50/4 متري و يك ستون مركزي را مي داده كه همه اينها 30 سانتيمتر برجستگي داشتند. نقطه اين معبد شامل حياطي است كه در زاويه غربي بنا قرار گرفته است، اتاق هاي اين معبد همانند معبد چهار گوش غربي در دو ضلع آن قرار گرفته است و همه آنها به اين حياط وابسته اند، ورودي آن در روي وجه جنوب شرقي قرار گرفته و بر دالان كوچكي به ابعاد 50/2 در 50/3 باز مي شود. نقشه اين معبد خيلي شبيه به معبد غربي است. با اين تفاوت كه ورودي آن به جاي اينكه به طرف شمال شرقي باز شود در ضلع جنوب شرقي قرار دارد.

اسلاید 21: معبد الهه اينشوشيناك: در بخش شرقي جنوب شرقي، معبد B كه به الهه اينشوشيناك هديه شده وجود دارد. اين معبد داراي 5 اتاق است كه همگي آنها در يك رديف قرار داشته اند. در مدخل ورودي معبد، يك سر در هلالي به شعاع 5/72 سانتيمتر كه مصالح آن از خشت و ملات گچ است. در زير اتاق ورودي دروازه معبد كه به «دروازه مجلل» معروف مي باشد، آجر نوشته هايي ديده مي شود. اين آجر نوشته ها در هر دو سمت دروازه وجود دارند. معبد اينشوشيناك B داراي برخي از سالمترين و بهترين كلون ها و لوله هاي در و همچنين پاشنه هاي سنگي است. مجموعه معابد شمال غربي: از بين تمام نيايشگاه هاي پيدا شده در دور انتاش فقط 3 نيايشگاه جاي ويژه اي را كه نسبت به ساير جاها ممتاز بوده اشغال كرده اند. اين مجموعه در مجاورت حصار دروني در جبهه شمال غربي زيگورات قرار دارند. دو نيايشگاه براي ايشني كاراپ وكي ري ديشا كه مستقيماً به صحن شمال غربي باز مي شوند و نيايشگاه سوم كه براي خداي (گال) ساخته شده در نزديك دروازه شمالي ديوار حصار قرار دارد.

اسلاید 22: دروازه ارابه ها: اين دروازه در گوشه جنوبي حصار اول واقع شده است. عرض دروازه در حدد 40/2 متر مي باشد، و كف پوشي از سنگ بر روي سطح دروازه ديده مي شود. درز اين كف پوش سنگي را با ملات قير معدني پر كرده اند. بر روي اين سنگ فرش آثاري شبيه به آثار چرخ گاري ديده مي شود و به همين دليل اين دروازه به نام دروازه ارابه ها مشهور شده است. چهار پايان را براي قرباني كردن د عابد از اين دروازه وارد مي كردند. دروازه شاهي: دروازه شاهي بزرگترين و عريض ترين دروازه است كه در ديوار حصارهاي اطراف حصار زيگورات تعبيه شده است. در اينجا كلون هاي سنگي مشابهي بسته مي شده كه توسط بست هاي فلزي به درچوبي متصل بودند. در درون اين دروازه 2 عدد تنگ سفالي پيدا شده كه حالت و شكل آنها متاخرتر بوده و مي توانستند مربوط به زمان فتح شهر توسط آشوري ها بوده باشد. دو قطعه از مجسمه هاي كوچك الهه عريان، قطعه اي از سفال رنگي، نصف مهر استوانه از جنس خمير شيشه و يك قطعه كوچك مفرغ پايان پخش اين مجموعه هستند.

اسلاید 23: دروازه شمال شرقي: اين دروازه بزرگترين و مهمترين دروازه تمنوس و متكي به چهار برج مي باشد دو برج در خارج و دو برج ديگر در داخل حصار است. اين دروازه در 265 متري زاويه شمالي تمنوس در ديوار شمال شرقي باز مي شد.دو برج دروني آن از ديوار حصار 8/10 متر پيش آمدگي داشتند، كه پهناي هر كدام از آنها در هر طرف زيگورات 6/60 متر و محدود به گذرگاهي به شكل مربع مي شدند. تمام كف دروازه با آجرهاي شكسته اي كه هنوز هم لكه هايي از آنها باقي مانده خوش شده بود، همچنين كفسازي عريضي از آجر شكسته در مقابل دروازه، در تمنوس گسترده شده بود. جبهه شمال شرقي: اين جبهه بيشترين ميزان تغريب را دارد. عمود بر دروازه جبهه، مسيري كفسازي شده تا تا دروازه شمال شري وجود دارد. در جلوي اين جبهه معبدي يافت نشده است. پلكان دروازه شمال شرقي به عرض 55/4 متر ورودي سراسري خارجي اين دروازه را تشكيل مي دهد ارتفاع هر يك از پله ها در حدود 29 سانتيمتر و پوشيده از كف سازي سنگي بوده اند. در ورودي سَرْ سَراي در حدود 5/1 متر پهنا دارد. در جلوي اين در ورودي دو اولا و كلون سنگي يافت شده اند. از مهمترين يافته هاي اين جبه پيدا كردن قطعات متعددي از يك حيوان به صورت برجستگي هاي مدور و از جنس سفال لعابدار بود كه جمع آوري و مرمت مشخص شد كه مجسمه يك گاو نر نسبتاً بزرگ است. اين حيوان حكم يك نگهبان دروازه را براي زيگورات چغازنبيل داشته است.

اسلاید 24: جبهه جنوب شرقي: اين جبهه به وسيله يك راه كف سازي شده به دروازه شاهي متصل شده است كه در انتهاي آن و در برابر دروازه جنوب شرقي دو رديف سكو به موازات هم ديده مي شود. اين سكوها مخصوص دادن هداياي پيش كشي بوده است. جبهه شمال غربي: اين جبهه از زيگورات، در مجموع بيشترين باز سازي را داشته است. در روبروي آن مجموعه معابد شمال غرب قرار دارند، كه شامل 3 معبد بسيار مهم (گال، ايشه ني كاراپ، كريويشا) مي باشند در سمت غربي اين جبهه مسير كفسازي شده وجود دارد كه تا دروازه غربي اين جبهه مسير كفسازي شده وجود دارد كه تا دروازه غربي و از آن جا به معابد چهار گوش غربي متصل مي شود. دروازه شمال غربي شامل شامل پلكاني به عرض 60/4 بوده است كه از طريق آن به سر سراي خارجي اين در مي رسيدند. اين پلكا شامل 10 پله مي باشد كه ارتفاع سر پله تقريباً 20 سانتيمتر است. در جلوي اين پلكان يك كاسه پاشنه سنگي در دهانۀ در ديه مي شود و در طرف راست ورودي اتاق رواق مانندي وجود دارد كه ابعاد آن 7 متر در 60/2 متر است.

اسلاید 25: جبهه جنوب غربي: جبهه جنوب غربي از سالمترين جبهه هاي باقي مانده در زيگورات چغازنبيل است، اين جبهه به وسيله سه راه كف سازي شده به نيايشگاههاي سه گانه متصل مي شود در اين جبهه سكويي وجود دارد كه از آن به عنوان سكوي قربانگاه و نيز ساعت آفتابي استفاده مي شده است. بناهاي داخل حصار دوم: معابد هيش ميتيك و رو هوراتیو : اين معبد كه وف دو الهه است در 50/111 متري شمال غربي دروازه بزرگ، شمال شرقي تمنوس و در 140 متري زاويه شمالي اين محوطه مقدس قرار گرفته بود. حلول اين معبد 50/47 و عرض 56/23 متر است. ديوار شمال شرقي آن به موازات حصار تمنوس امتداد مي يابد و با فاصله منظم 13 متر از آن فاصله دارد. ورودي كعبد در نزديكي زاويه جنوبي و در نماي جنوب غربي آن قرار داشت. اين معبد وقف دو الهه مذكر به نام هاي هيش ميتيك و رو هواراتيو بوده است. در اين معبد 21 آجر كتيبه دار يافت شد كه نام اين دو خداي باستاني را بر خود داشتند

اسلاید 26: دروازه شمال شرقي: اين دوروازه در روبروي دروازه شمال شرقي اول قرار دارد. ميزان تخريب در اين دروازه نسبتاً زياد است از طرفي جبهه جنوب شرقي زيگورات متصل شده است و از طرف ديگر تا جبهه شمال غربي و نزديك معبد گال امتداد دارد. در درون اين دروازه و در سمت شرقي آن يك پلكان يافت شده است. دروازه شوش: در ديوار جنوب غربي دروازه اي شناخته شد كه به دروازه شوش معروف است اين دروازه در 180 متري زاويه جنوب غربي حصار تمنوس قرار دارد. عرض كلي آن به 5/17 متر مي رسيده و قريباً هم عرض دروازه شمال شرقي بوده است. چهار برج به آن تكيه زده بودند كه اين چهار برج گذرگاهي را بوجود مي اورند كه نسبتاً باريك بود. اين گذرگاه باريك نشان مي دهد كه از اين دروازه فقط عده معدودي گذر مي كرده اند و وارد تمنوس مي شده اند و محققاً تعداد اين وارد شوندگان خيلي كمتر از انبوه مردمي بوده است كه از دروازه شمال شرقي وارد تمنوس مي شده اند. تمام كف اين دروازه با خشت شكسته فرش شده بود. زمين بيرون اين دروازه را با سنگريزه فرش كرده بودند. از اين دروازه راهي كفسازي شده شروع مي شد كه اين راه پس از امتداد در كنار معبد چهار گوشه غربي به دروازه غربي در حصار داخلي مي رسيده است و در نتيجه دروازه شوش را به دروازه خوبي حصار داخلي متصل مي كرده است.

اسلاید 27: دروازه مسدود شده: در 163متري زاويه شرقي و 81 متري گذگاه شاهي قرار دارد. اين دروازه از نظر معماري و ابعاد، نسبتاً ساده و مقعر بود و به نظر مي رسد كه تمام اين دروازه را مسدود كردند دليل چنين حذفي روشن نيست، اما مي تواند نشان دهنده اين موضوع باشد كه سلسله جديد شاهان حركت دسته جمعي بطرف دور اونتاش را كنار گذاشته بوده اند. برجهاي خارجي اين دروازه در روي وجه بيروني ديوار حصار يك برجستگي به عمق 30/3 متر و عرض 10/4 متر بوجود آورده بودند كه بين آنها فضايي بطول 30/3 متر در يك متر باقي مانده بود. از اينجا گذرگاهي بطول 50/3 متر و عرض 50/1 شروع مي شد كه اين راه به سه قسمت مركزي دروازه كه فقط دري كه يك لنگه داشته است منتهي مي كند. گذرگاه شاهي: در ديوار جنوب شرقي دروازه ديگري شناسايي شده كه به گذرگاه شاهي معروف است. موقعيت راهي كفسازي شده كه از دروازه شاهي حصار صحن ها شروع و به گذرگاه واقع در ديوار حصار تمنوس منتهي مي شود، موجب گرديد كه ما چنين نامي را روي آن بگذاريم. قسمت مركزي اين دروازه بطول 5/50 متر و عرض 3/10 متر با كفسازي زيبايي از آجرهاي سالم پوشيده شده بود، كه در امتداد طول ديوار جنوب غربي اش سكوئي به عرض 2 آجر وجود داشته است. اين دروازه، تنها دروازه اي است كه پلكاني خم شده به شكل آرنج در آن وجود داشته است. همين پلكان صعود به بالاي برجها و ديوار حصار آسانتر مي نمود.

اسلاید 28: برج نور كيپرات: اين برج كه پيش آمدگي آن بطرف بيرون است، دروسط ديوار جنوب شرقي در 28/50 متري جنوب گذرگاه شاهي قرار دارد. اين برج به عرض 8/15 و پيش آمدگي 5/20 متر كه علي الظاهر بعداً به ساختمان ديوار تمنوس افزوده شده است پر بود و اثري از پلكان در آن ديده نمي شود. در ساخت اين برج از آجر استفاده شده است. مجموعه غربي: ديوارهاي پيدا شده در اين مجموعه از آجر شكسته ساخته شده بودند. ضخامت اين ديوارها بسيار كم بوده است. به نظر مي رسد كه بنا بدون در نظر گرفتن نقشه اي دقيق ساخته شده است. ديوارها ناگهان شروع و ناگهان نيز بدون دنباله رها شده بودند. حياط ها پشت سر هم بودند و اجاق ها بدون آنكه در سر پناهي باشد، نشانگر يك آشپزخانه ابتدايي بودند. اين بنابراين سكونت كارگران ساخته شده بوده است. يكي از دلاديل آن اين است كه شواهدي يافت شده كه نشان مي دهند كه شناخت آن به زماني مي رسد كه شهر كاملاً در حال ساخت ساز بوده است.

اسلاید 29: مجموعه شمال غربي: اين مجموعه به هنگام از زير خاك در آوردن ديوار شمال غربي حصار تمنوس كه تقريباً در تمام طولش از يك خط سيستم پيروي مي كند، كشف شد. تاريخ آن به زماني مي رسد كه شهر در حال ساخته شدن بوده است. اكثر مجموعه با ديوارهايهايي از آجر شكسته ساخته شده بوده است. ديوارهايي كه سه حياط و دو اتاق ساخته شده به درازا را محاطه مي كردند. در درون اين مجموعه محوطه محصوري پيدا شده كه باد و ديواره از خشت خام درست شده بود. در اين محوطه گذگاه عويضي وجود دارد، كه به طرف حصار تمنوس مي رود. در اين گذرگاه آثاري از يك ثاودان و دو سكوي خشتي وجود دارد. مجموعه شرقي: اين مجموعه درضلعع شرقي حصار اول (تمنوس) واقع شده است متشكل از چهار نيايشگاه بصورت فشرده بطول 90 متر و عرض 35 متر مي باشد. نماي تمام اين نيايشگاه كه بطرف جنوب غربي چرخيده، رو به گذرگاه شاهي است. اين مجموعه توسط راهي كفسازي شده كه فقط قسمتهاي ناچيزي از آن باقي مانده است به گذرگاه شاه متصل مي شد.

اسلاید 30: زاويه شمالي تمنوس: در اين بخش 9 مورد كفسازي شده يا آجر شكسته از زير خاك پيدا شده كه همه به موازات همديگر بودند. طول اين كفسازي ها به 30 متر مي رسيد و عرض هر يك از انها بطور متوسط 50/4 متر بود. در اين منطقه هم چنين مصالح ساختماني و اتاق هاي نيمه تمامي يافت شد كه نشان از يك عمليات ساختماني نيمه تمام بود. يافته شدن مصالح بنايي و نيز سه نواري كه يكي از انها پر از قير معدني و يكي ديگر مملو از گچ بود صحت اين فرضيه را تأييد كرد. در كنار اين مصالح دو حلقه چاه كشف شد كه با توجه به آب شور و غير قابل شرب اين چاه ها گمان مي رود از آنها براي عمليات ساختماني استفاده مي كردند. بناهاي ديگر چغازنبيل: ورودي شاهي: اين ورودي مجلل كه در ديوار حصار خارجي شهر در ضلع جنوب شرقي نزديك به كاخ شماره 3 باز شده بود از 3 قسمت تشكيل مي گرديد.

اسلاید 31: الف: دروازه بزرگ: اسم اين مجموعه از آجرهاي كتيبه داري ناشي مي شوند كه هنگام آزادسازي اين مجموعه پيدا شدند. دروازه بزرگ به عرض 90/4 متر به دو عدد برج تكيه داشت كه از طرف خارج خارج 10 متر و از طرف داخل يعني طرف خياط 50/4 متر پيش آمدگي داشتند. دروازه شاهي بزرگترين و عريض ترين دروازه اي بود كه در ديوا حصارهاي اطراف زيگورات تعبيه شده است در اينجا كلون هاي سنگي مشابهي بسته مي شده كه توسط بست هاي فلزي به در چوبي مستقل بوده اند. در درون اين دروازه 2 عدد تنگ سفالي پيدا شده كه حال و شكل آنها متاخرتر بوده و مي توانسته به زمان فتح شهر توسعه آشوريها بوده باشد. ب – حياط بزرگ: زواياي اين حياط به طول و عرض 64 در 30/62 متر مي باشند. كه اين زوايا به طرف جهات اربعه مي باشد و طول ان جهت جنوبي به شمالي و شمالي – غربي را نشان مي دهد. پيادروئي از آجر شكسته به عرض 70/2 در حاشيه دروني آن وجود داشت. در ضلع جنوب غربي و در تمام طول حياط 2 رديف از اتاق ها ديده مي شد كه بين آنها و ديوار حصار بن بستي به عرض 80/3 وجود داشت كه آبهاي حياط از آنجا جاري مي شدند. ديوارهاي اين 2 رديف اتاق ها 10/2 ضخامت و عرض هر يك از اين اتاق ها 15/3 متر بود. در 50/6 متري ضلع باريك بنا در طول حصار تنبوشه اي سفالين به قطر 15 سانتيمتر از زير ديوار مياني مي گذشت و آب اتاق دروني را به طرف اتاق بيروني هدايت مي كرد. كانال كوچكي از اتاق رديف خارجي عبور مي كرد و پس از گذشتن از زير ديوار در درون تنبوشه اي ديگر اب را به بيرون بعضي جنوب غربي مي ريخت. روي ضلع شمال شرقي حياط فقط يك رديف اتاق وجود داشت. عرض اين اتاق ها 80/3 متر بوده و ضخامت ديوارها در طرف حياط 10/2 و در طرف خارجي 50/1 متر بوده است.

اسلاید 32: ج – دروازه شاه: دروازه شاه كه مقابل دروازه بزرگ قرار داشت، فقط يك درگاهي داشت كه با دو لنگه در بسته مي شد. كف اين دروازه با خشت خام فرش شده بود و روي آنرا با سنگفرشي تخت پوشانده بودند در اينجا پلكاني به عرض 70 سانتيمتر امكان دسترسي به پشت بام را فراهم مي كرد. گذرگاهي به عرض 4 متر ارتباط بين اين حياط و اين دو ااق به طول 30/19 متر و عرض 15/3 متر را تأمين مي كردند. در جريان آزاد سازي ورودي شاهي و در سه محل ختلف خمره هايي پيدا شدند كه در وجه خارجي ديوار كار گذاشته شده بودند. اين خمره ها بقاياي اطفال سن پايين را در برداشته كه آنجا هم آهكي شده بودند. كاخ آرامگاه ها: در ضلع جنوب شرقي دور اونتاش و در نزديكي حصار سوم، مجموعه بناهايي بدست آمد كه بر اساس يافته هاي باستان شناس اين منطقه به محوطه شاهي شهرت يافته است. كاخ آرامگاه ها در اين محوطه قرار دارد. اين نام را به دليل وجود پنج مقبره زير زميني سرداب مانند در در اين كاخ، بر آن گذاشته اند. اين مقابر آرامگاه ها و مقابر پادشاهان و شاهزادگان عيلامي است. در حين حفاري لايه اي از چوب و پودر شن در ان بدست آمد كه احتمال را به وجود مي اورد كه در زمان گذشته از اين مواد به عنوان يك سقف چوبي استفاده مي گرداند. علاوه بر اين اثار تزئينات شيشه اي و گل ميخ هاي لعابدار در كاخ بدست آمده است.

اسلاید 33: بررسی معماری

اسلاید 34: نوع ساختار زيگورات: برج مطبق بر خلاف آنچه همه مي انديشند بر مبناي يك نقشه افقي و با گذاشتن سطوح بر روي يكديگر ساخته نشده است، بلكه اين برج بر اساس نقشه عمودي بنا شده است. يعني اين كه هر يك از طبقات آن مستقلاً از روي خاك بكر شروع شده و بالا امده است. در واقع همه این طبقات یکی بس از دیگری در درون یکدیگر قرار گرفته اند..

اسلاید 35: مصالح چغازنبیل : در ساخت اين شهرك مطابق معماري عيلاميان از خشت استفاده و از آجر نيز به عنوا روكشي براي سطح خشتي استفاده شده است. آجر لعابدار و ميله هاي شيشه اي از ديگر عناصر به كار رفته در اين شهرك است. فلزاتي مثل طلا و مفرغ و قير بعنوان ماده كلاف كشي مورد استفاده بوده است. زيگورات عملاً با 3 نوع خشت ساخته شده است. 1- خشت خام 2- خشت پخته (آجر) 3- خشت نوع سوم كه عبارت است از خشتهاي خاصي كه با خشت پخته كوبيده يا شكسته مخلوط شده است كه همين امر موجب شده تا مقاومت اين نوع خشت پيش از خشتي باشد كه فقط از گل خام درست شده و در زير آفتاب خشك شده است.

اسلاید 36: ناودانهاي زيگورات: به دليل قرارگيري اين شهرك و اين محوطه مقدس در منطقه بارش بارانماي فصلي شديد، ناودانهايي در زيگورات براي در امان ماندن اين بنا ساخته شده است. در هر ضلع در طبقه اول 5 ناودان وجود دارد. در طبقه دوم – سوم – چهارم در هر طبقه 8 ناودان وجود دارد و در تمام ساختمان يك زيگورات 44 ناودان وجود دارد. انتهاي اين ناودانها را به صورت پله پله مي ساختند تا امكان فرسايش آجرها در اثر سقوط و ريزش عمودي آب را بگيرد.

اسلاید 37: اتاق هاي زيگورات: اتاقها در زبيگورات به دو دسته پلكان دار و بدون پلكان تقسيم مي شوند. 2 مورد مصرف جداگانه را مي توان براي اتاق هاي پلكان دار و بدون پلكان در نظر گرفت. در مورد اتاقهاي پلكان دار با توجه به اشيائي كه در آنجا بدست آمده است مي توان آنها را يك نوع انبار به حساب آورد كه اغلب هواياي متعلق به خدايان بودند در آنها نگهداري مي شده است. چنانكه از يكي از اين اتاق ها 223 گل ميخ و ميخ از جنس سفال لعابدار با فشانه ها و فقوش گوناگون بدست امده كه بعضي از انها مزين به مهرهاي شيشه اي بوده و بعضي نيز نا پادشاه سازنده بنا را بر خود داشته است. در مورد اتاق هاي بدون پلكان وضع به گونه اي ديگر است.اولا مي توان اين گونه تصور كرد كه چون از اين اتاق ها اشيايي بدست نيامده مسلما به عنوان انبار كاربردي نداشتند و شايد اين مكانها محلي براي نگهداري اجساد بزرگان و شاهان باشد.

اسلاید 38: تاسیسات آبرسانی چسبيده به حصار خارجي رو به جبهه شمال غربي زيگورات، تاسيساتي متشكل از يك مخزن در خارج ديوار و يك حوض واقع در درون حصار وجود داشته و شبكه ارتباطي آنها يك سيستم متشكل از نهرهاي كوچك بوده است آب ذخيره شده در مخزن از طريق همين سيستم وارد حوض كوچك مي شده و ساكنان دور اونتاش آب مصرفي خود را از اين خوض بيرون مي كشيدند. مخزن آب داراي 70/10 متر طول 25/7 متر عرض و 35/4 متر عمق دارد. لذا ظرفيت آن در حدود 350 متر مكعب بوده است. كف آن با آجرهاي سالم فرش شده بود. اين آجرها با ملات گچ به هم پيوند داده مي شد كه استحكام ويژه اي داشت. دو ديوار جانبي آن با آجر و گچ ساخته شده بود. اين ديوارها منتهي به ديوار انتهائي مخزن مي شدند كه از حجم طبيعي خاك آن را به وجود مي اوردند. چهارمين ديواره مخزن كه در طرف ديوار شهر قرار داشت. با‌ آجرهاي سالم و گچ ساخته شده است.

اسلاید 39: یکی از کهن ترین سامانه های آبرسانی جهان

اسلاید 40: دو ويژگي مهم بناي زيگورات: 1- بر روي آجرهاي نما خطوطي به شكل خط ميخي كه همان خط عيلامي است حك شده است كه اكثر آنها داراي يك نوشته درباره اينشوشيناك است. 2- قديمي ترين طلاق قوسي شكل ايران در يك بنا را مي توان در زيگورات چغازنبيل و در سقف پله هاي آن مشاهده كرد. شكل اين طاق ها بدون و مانند قسمتي از كمان دايره است كه به آن «طاق گهواره اي» مي گويند.