صفحه 1:
گردآورنده:
دانیال چمنی
استاد مربوط:
جناب استاد پرنده نژاد
موضوع:احسان در شعر و ادب فارسی
موسسه آموزش عالی فردوس
صفحه 2:
* اگرچه انسانیت انسان اقتضا می کند تا هر لحظه, لحظه احسان و هر روز: روز نیکوکاری
باشد؛ اما روزهای آخر اسفند ماه هر سال, به عنوان روزهای احسان و نیکوکاری است تا
مردم در آستانه برپایی یک نوروز جدید. عملا به یاری هم بشتابند و دست یکدیگره
بگيرند.
* در این میان. کمیته امداد امام خمینی (ره) به عنوان یک نهاد برآمده از انقلاب - که در
نخستین روزهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تدبیر جاودانه بنیانگذار جمهوری
اسلامی ایران تأسیس شد - بانی جمع آوری این کمکهاست؛ اگرچه کمک مردم به
همنوعان خود. تنها در مادیات خلاصه نمی شود و انسانهاه هر لحظه و هر روز محتاج
کنکهای معنوی هنتوعان خود هم هبتند.
صفحه 3:
ay هر حال از آنجا که محبت. محبت مى آفريند و به فرموده امام على (ع). «كما تُعِينٌ
تعان؛ همانگونه که یاری می کنی؛ باری می شوی» اين نوشتار می کوشد تا نكاهى به
مفهوم فرهنگ احسان و نیکوکاری در متون ادبی و اشعار فارسی داشته باشد.
* یکی از شاعرانی که درباره اين مفهوم فرهنگی شعر دارد. حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی
است که اینچنین زیبا سروده است:
صفحه 4:
نباشد همی نیک و بد. پایدار
همان به که نیکی بُوّد یادگار
دراز است دست فلک بر بدی
همه نیکویی کن اگر بخرّدی
چو نیکی کنی, نیکی آید برت
بدی را بدی باشد اندر خورّت
چو نیکی نمایدت. کیهان خدای
صفحه 5:
۶ که نیکی نشاید ز کس خواستن
“! و گربد کنی, جز بدی ندروی
* شیی در جهان شادمان نغنوی
۶ و اما استاد سخن. سعدی شیرازی هم در این باره اشعار متعددی دارد که تنها به مرور
بخشی از ابیات او بسنده می کنیم؛ ابیاتی که انسان را به یادکرد روزهای فروماندگی فرا
می خواند و شکرانه سلامتی و تنقم را در احسان و نیکوکاری به دیگران می بیند:
صفحه 6:
< کسی کوی دولت ز دنیا برد که با خود نصیبی به عُقبى ببرد
۲ درون فروماندگان شاد كن ز روز فروماندگی یاد کن
نه خواهنده ای بر در دیگران به شکرانه. خواهنده از در مّران
PP حضرت لسان الغیب. حافظ هم ابیاتی مانند بین زیر در میان اشعار خود دارد:
* ای صاحب کرامت. شکرانه ی سلامت
۲ روزی تفدی کن؛ درویش بینوا را
* واين هم بیتی از صائب تبریزی, شاعر قرن یازده هجری:
۶ همچو خورشید به فرات جهان قسمت گن
FP نصیب تو ز گردون, همه یک نان باشد
صفحه 7:
۶ سلمان ساوجی هم بر اساس متون دینی. جزای نیکی را ده برابر می بیند و می سراید:
*" ببخش مال و مترس از كمى كه هرجه دهى
* جزای آن به یکی. ده ز دادگر يابى
* این مفهوم البته در اشعار و متون ادپی شاعران و ادیبان معاصر هم خودنمایی مى کند که
این بیت از مرحوم حکیم مهدی الهی قمشه ای از آن جمله است:
۶ به جز خالق كه از كل بی نیاز است
« خلایق را به یکدیگر نیاز است
صفحه 8:
* و اکنون متنی از حبیب نظاری, شاعر معاصره را با هم به تماشا می نشینیم:
“ ای مردم پرنده و خورشید و آفتاب
“ لبخندتان مبارک و احساستان به خیر
۴ امروز روز عاطفه و مهربانی است
* یک تکه آسمان رها مانده و کبود
* در حسرت نوازش بال و پر شماست
P در گوشه گوشه گوشه ی این شهر بى بهار
“ اين شهر بى سرود
P جشمان بغض كرده يك كودك يتيم
در انتظار دست نوازشگر شماست
صفحه 9:
۶ او در ادامه, روزهای احسان و نیکوکاری را هروزهای بارش باران عاشقی» می بیند و مى
آوَرد:
* امروزء فصل مهربانی
* روز بارش باران عاشقی
۶ آغاز فصل خرمی از مهربانی است
* فصل ترانه. فصل غزل. فصل آشتی
>
>
برخیز و دست خسته این شهر را بگیر
بی دست مهربان تو این شهر سنگی است
* امروز جشن عاطفه. امروز جشن عشق
* از جنس یک سیم ملایم» همیشگی
صفحه 10:
۲ از جنس یک ترانه رها و سرودنی
« احساس عاشقانه مردم ستودنی
۶ امروز جشن عاطفه. امروز جشن مهر
< دستان شهر و شانه ی گلهای بى يناه
< دستان شهر و گونه ی پر اشک غنچه ها
P دستان شهر و یک سبد آواز عاشقی
۶ دستان شهر و تو دستان شهر و من
امروز روز پنجره های گشوده است
“ باید سلام کرد به گسترده زیستن
صفحه 11:
شاید هنوز پنجره ای بسته مانده است
شور است و اشتیاق
شور است و مهربانی و
شور است و عاشقانه ترين لحظه هاى فصل
برخیز با تمامی لبخندهای خود
دست شکوفه های رها مانده را بگیر
شور است و مهربانی دستان گرم تو
بر شانه های خسته گلهای اطلسی
برخیز و مهربانی خود را ترانه كن
در گوش بی پرنده ترین آسمان بخوان
در ازدحام سنگی یک شهر بی کسی
صفحه 12:
P شاید هنوز حسرت یک کیف مدرسه
* در چشمهای دخترکی خسته مانده است
* شاید هنون پنجره ای بسته مانده است
* هنوز فرصت هست
“ل ای من که از پرنده تهی نیستی. هنوز
* فرصت برای پر زدنی عاشقانه هست
< عاشق شدن, ترانه سبزی ست. مهربان
* فرصت برای زمزمه این ترانه هست
صفحه 13:
* بخشیدن لبخند به دیگران و قرار دادن نشانی از خود در دیگران هم دو مفهومی است که
در بخشی از شعر علی سلیمانی خودنمایی می کند:
* پرواز را به خاطره بسپار و بال را
* گاهی به عاشقانگی آسمان ببخش
۶ ای رودا تا مسافر دریا شوی, شبی
*" یک استکان نسیم به آتشفشان ببخش
* امشب شب جواب به فریاد خسته هاست
* لبخندهات را به لب دیگران ببخش
۶ با قلب پاک خود نفس تازه ای بده
”ل با اين نفس به یک نفس خسته جان ببخش
۶ امشب هزار چشم تو را داد می زنند
* خورشید را دوباره به پیر و جوان ببخش
صفحه 14:
*" پیوند چشمهای تو آواز روشنی ست
* فرصت برای دیدن جان و جهان ببخش
* جسمت برای خاک ندارد نشانه ای
* در جسمها به یاد نشان ات. نشان ببخش
صفحه 15:
۶ توجه به فرهنگ نیکوکاری از دیرباز در آثار ادیبان و بزرگان شعر و ادب فارسی بسیار به
چشم می خورد. حافظ سعدی, فردوسی و. .. همواره در اشعار خود مردم را به نوع
دوستی و دستگیری از نیازمندان فرا می خواندند.
P توجه به احسان و نیکوکاری در شعر کهن فارسی در ادبیات شاعران بزرگ تا به امروز
ادامه داشته و بی شک توجه به آن می تواند در گسترش فرهنگ نیکوکاری و نیک
اندیشی بسیار موثر واقع شود.
“ ترویج روحیه نیکوکاری در شعر با بیانی ساده. گویا و هنرمندانه از تونایی های یک شاعر
محسوب می شود که می تواند محبت و نیکی را در جامعه گسترش دهد.
صفحه 16:
*" مفهوم نیکوکاری در اشعار چ
سعدی شیرازی, با تیزبینی خود. شعرهای زیبا و دل نشینی در فضیلت احسان و
نیکوکاری سروده است.
۶ اگر بد کنی. چشم نیکی مدار
“ که هرگز نیارد گز انگور بار
كدحو
شاعر بزرك فارسى.
٠“ نيندارم اى در خزانٍ
صفحه 17:
* که گندم ستانی به وقت درو
* بدین مضمون که اگر نیکی کردید. به خودتان نیکی میکنید و اگر بدی کردید. به
خودتان يدض گزوم ای
همچنین در این معنی که نعمت و مال ماندنی نیست این شعر زیبا را سروده است:
*" کسی کوی دولت ز دنیا برد
* که با خود نصیبی به عقبا ببرد
۶ درون فروماندگان شاد کن
صفحه 18:
سم
3
»
>
>
>
»
>
ز روز فروماندگی یاد کن
نه خواهنده ای بر در دیگران
به شکرانه. خواهنده از در مران
يا شعر ديكرى با ين مضمون كه آدمى بايد هنكام توانكرى. به فرياد ديكران يرسد تا به روز درماندكى. فريادرسى
داشته باشد:
تو هرگز رسیدی به فریاد کس
که می خواهی امروز فریادرس؟
كه بر جان ريشت نهد مرهمی؟
صفحه 19:
كه دل ها ز ريشت نبالد قمى
نوع دوستی, نیکی و احسان به یتیمان چه زیبا سروده است:
چو بینی یتیمی سر افکنده پیش
مده پوسه بر روی فرزند خویش
یتیم ار یگرید. که نازش خرد؟
صفحه 20:
“" به شفقت بیفشانش از چهره. خاک
* اگر سایه ای خود برفت از سرش
>
تو در سایه خویشتن
صفحه 21:
۶ شاعران بسیار دیگری نیز در اين باب شعر گفته و سعی کرده اند مردم را به نیکی دعوت
کنند؛ که مرور بیش از این در اين مقال نمی گنجد؛ اما بی شک این تلاش ها بسیار
ستودنی است و در جهان امروز نیز شاعران کشور ul بسیار به این موضوع توجه کنند و
با اشعار زیبای خود روحیه نیک اندیشی, نیکوکاری و محبت را در جامعه زنده نگاه دارند.
چراکه گاهی یک شعر زیبا با برانگیختن احساسات درونی فرد می تواند تأثیری بسیار
بیشتر از استدلال و منطق بر مخاطب داشته باشد.
