اصول کلی کنترل خطر

اصول کلی کنترل خطر

اسلاید 1: بسم الله الرحمن الرحیم

اسلاید 2: اصول کلی کنترل خطر

اسلاید 3: چشم ها را باید شست جور دیگر باید دید.

اسلاید 4: مدرس:مهندس حلوانی

اسلاید 5: اصول کلی کنترل خطر General principles of Hazard control قانون مورفی: Murphys Lawقانون مورفی بر این باور است که «هر اشتباهی، ممکن است بوجود آید.» «اگر هیچ راهی برای اشتباه و خطای یک تکنسین نباشد، با این همه، امکان ایجاد خطا وجود دارد.» در اجرای برنامه های پیشگیری «قانون مورفی» اهدافی وجود دارد که معمولاً در مهندسی ایمنی دنبال می شود. هدف تمام مهندسانی که در تولید محصولات، تجهیزات، فرآیندها و محیط کار دخالت دارند کاهش خطرات است. با برنامه ریزی، طراحی و تحلیل فرآیندها می توان عواملی را که باعث وقوع حوادث می شوند را کاهش داده یا از میان برداشت.

اسلاید 6: تعریف خطر و کنترل خطر: Hazard and Hazard control defined -«خطر» حالت یا شرایطی است که ممکن است منجر به آسیب، بیماری یا تخریب اموال گردد.-«خطر» ویژگی ذاتی و نهفته فعالیتها، شرایط و اوضاعی است که نتایج نامساعدی را در پی دارند.-«کنترل خطر» به روشی اطلاق می شود که ریسک ناشی از یک خطر را کاهش داده یا از میان بردارد. -شناسایی «خطر» نیز درک و آگاهی از وجود یک خطر است.

اسلاید 7: منابع خطر: Sources of hazard -منابع خطر ناشی از فعالیت های فنی مهندسی نظیر برنامه ریزی، طراحی، تولید، عملکرد و تعمیرات می باشندعوامل بسیاری می توانند زمینه ساز بروز این خطرات باشند مثل: استرس های شغلی از قبیل: استرس و فشار دستیابی به میزان تولید از قبل طراحی شده، ارتباطات ضعیف و عدم آگاهی. البته عدم آموزش نیروی انسانی، کمبود سرمایه گذاری، بی توجهی مدیریت در این خصوص و کاهش عملکرد کارشناسان و.........

اسلاید 8: برنامه ریزی و طراحی: Planning and Designبرنامه ریزی فرآیند روشی است برای تولید کالا یا خدمات، فرمولاسیون و تهیه برنامه کاری و یا سازماندهی چیدمان اجزای مختلف تولید.بسط و توسعه برنامه ریزی را «طراحی» می نامند. پس از آنکه اطلاعات ویژه و جزئیات بیشتر در یکدیگر ترکیب شوند روش و برنامه کاری یا هدف نهایی تولید رقم خواهد خورد. . «خطر» می تواند از یک اشتباه محاسبات، عدم پیش بینی شرایط در محیط کار، برآوردهای ضعیف و ناکارآمد و یا عدم آگاهی از چگونگی عملکرد ماشین آلات بوجود آید. تبدیل واحدهای اندازه گیری یکی از شایعترین خطاهای محاسبات مهندسان است.

اسلاید 9: -برای مثال، اشتباه و ناتوانی در تبدیل اینچ مربع به فوت مربع، خطای فاحشی را در محاسبات ظرفیت حمل و تحمل بار بوجود می آوردیا در مواردی که عوامل موثر در ایمنی بخوبی محاسبه نشود و یا استفاده نابجا و غلط از فاکتورهای ایمنی صورت گیرد منجر به عواقب ناگوار خواهد شد.ناتوانی در پیش بینی شرایط محیط کار نیز می تواند منجر به بروز خطر شود. مثلاً هنگامی که کف سالن خشک باشد نیروی موردنیاز برای جابجایی یک وسیله توسط اپراتور تامین می شود اما چنانچه کف محل عبور و مرور خیس یا روغنی باشد اعمال همان مقدار نیرو بوسیله اپراتور خطرساز می شود. ممکن است میدان دید از نظر طراح ایده آل باشد اما چنانچه اپراتور قد بلندتر یا کوتاهتر از مقدار طراحی شده باشد، میزان دید وی با اشکال مواجه می شود.

اسلاید 10: -ممکن است محدوده و مقدار فضای موردنیازی که برای تعمیر یک قطعه در دستگاه پیش بینی شده است برای دست بدون دستکش کافی باشد، اما برای مکانیکی که در هوای سرد لباسها و دستکش ضخیمی پوشیده است فضای طراحی شده ناکافی باشدنورگیر پشت بام برای زیر پایی مقاوم نیبت به خورشید نیز مقاومت را کمتر می کند. پیش فرض های نادرست نیز یکی از راههای بروز خطرات می باشند. به عنوان مثال ثابت و بی حرکت تصور نمودن وسیله ای متحرک و یا چرخان، پیش فرض و تصوری خطر آفرین است.استادیوم های ورزشی ممکن است یک طراح صرفاً یک روش را برای کاربرد دستگاه در نظر بگیرد، در حالی که عملاً آن دستگاه با روشهای دیگر هم مورد استفاده قرار گرفته و کارهای دیگری را نیز انجام می دهد. همچنین ممکن است راههای نادرست استفاده از وسیله ای وجود داشته باشد حال آنکه قبلاً پیش بینی نشده است.

اسلاید 11: -شاید وسیله ای سالم و بی خطر طراحی شود ولی در هنگام استفاده و در طی عملکرد، مواد سمی تولید کند -همچنین ممکن است وسیله ای در اثر تماس مستقیم نور خورشید یا رطوبت هوای برخی از مناطق، استحکام و پایداری خود را به سرعت از دست بدهد.-بی توجهی به عمر مفید یک محصول -عوامل دیگری نظیر گرما، مواد شیمیایی، رطوبت، سرما، ارتعاش، پوشش، سایش و سایر شرایط استفاده از محصول می تواند عمر مفید دستگاه را کاهش دهد

اسلاید 12: تولید و توزیع: Production and Distributionتولید و مونتاژ محصولات را براساس نقشه و نمودار و بروشور همانگونه که قبلاً طراحی شده انجام داد جابجایی و یا تعویض مواد شیمیایی با یکدیگر ممکن است منجر به خطرات آتش سوزی یا مسمومیت شود. طراحی بسته بندی غیرمستحکم در جریان حمل و نقل و جابجایی نیز می تواند خطرساز شود.بسته بندی ناکارآمد ممکن است خطراتی را برای خریداران، توزیع کنندگان و حاملین کالا بوجود آورد.

اسلاید 13: نگهداری و تعمیر Maintenance and Repairنگهداری و تعمیر نامناسب، ناکافی و با تاخیر تجهیزات می تواند منجر به بروز خطر شود کنترل خطرات مربوط به استفاده در شرایط عملکرد طبیعی هرگز کافی نیست. بسیاری از طراحان از شناسایی خطراتی که در مراحل مونتاژ، نصب، نگهداری، سرویس و نظافت بوجود می آیند، عاجزند برای مثال عدم دسترسی به محل هایی که نیاز به تعمیر و سرویس دارند و یا چنانچه قسمتی از دستگاه که در سطحی مرتفع واقع شده باشد تعمیرات آن محل احتمالاً خطرساز خواهد بود ناتوانی در نصب و استفاده از نیروی دستی (manual power) یا کنترل هایی که بتواند مقدار انرژی و سرعت را در مواقع موردنیاز کاهش دهد ممکن است برای یک وسیله برقی فعالیت های تعمیر و نگهداری را خطرناک کند.

اسلاید 14: -عدم توانایی در ثابت نگهداشتن وسیله جهت تعمیرات نیز خطرساز است یا اینکه نتوان دستگاهی را در حالت قفل خارجی قرار داد -یکی از خطرات دیگر این است که محیط کار را قبل، حین و پس از تعمیر نتوان تمیز کرد. اگر در فرآیند نگهداری اشتباهاتی رخ دهد و یا دستورالعمل های مدون و کتبی ناکارآمدی وجود داشته باشد، در نهایت بروز خطر امکان پذیر است.-اگر نتوانیم در محیط تعمیر و نگهداری ورود افراد ناکارآمد و غیرمتخصص را ممنوع کنیم امکان بروز خطر وجود دارد.

اسلاید 15: ارتباطات: Communicationارتباطات ضعیف و یا عدم برقراری ارتباطات می تواند خطرساز باشد. اگر تغییری که در طراحی، عملکرد و فرآیند هر محصول ایجاد می شود را نتوان به وسیله ارتباطات صحیح به افرادی که در معرض و تماس هستند انتقال داد در فرآیند ارتباطات، راه انتقال اطلاعات و دانش، آگاهی و فهم گیرنده اطلاعات نقش مهمی دارند. در مهندسی ایمنی چهار مرحله اساسی در ارتباطات لحاظ می شود که شامل فرستنده، گیرنده، ابزار و وسیله ارتباطی و پیام می باشد.شکل 1-2: چهار مرحله ارتباطات

اسلاید 16: طراحان، مهندسین ایمنی و سایر کارشناسان نقش مهمی در ارتباطات دارند:-این افراد برای انتقال طراحی های انجام شده، ویژگیهای محصول، دستورالعمل کارکرد، استفاده صحیح از دستگاه، تعمیرات و نگهداری و نظافت آن به ارتباطات صحیح با یکدیگر نیاز دارند. حتی این افراد بایستی در آماده سازی مفاد تبلیغاتی وسیله مشارکت کنند.اصول کنترل خطر: Principles of hazard control 1-آنها را تشخیص دهیم. 2-روش مقابله با خطرات را تعیین و تعریف کنیم. 3-مسئولیت مقابله با خطرات را به افراد محول کنیم. 4-روشی را برای محاسبه اثربخشی و کارآمدی فراهم کنیم.

اسلاید 17: آگاهی و شناخت خطر: Knowledge and recognition of hazard -کارشناس همراه با آئین نامه های مدون -مهندسین ایمنی علاوه بر این باید اطلاعاتی وسیع در زمینه مهندسی سیستم ها داشته باشند -گاهی اوقات شخص باید خطرات را پیش بینی نماید -اطلاعات قبلی در مورد احتمال بروز خطر به فرد کمک می کند -دعاوی کارگران در برابر خسارتها

اسلاید 18: اولویت ها: Priorities الف) رفع خطر و یا از بین بردن خطر:Eliminate the hazard-تغییر طرح و پروسه کاری و یا جایگزینی مواد خطرناک با مواد بی خطرکنار گذاشتن مراحل دستی جابجایی وسایل و اشیاء کاربرد مواد غیر آتش زا به جای مواد قابل اشتعالاز بین بردن لبه های تیز و برنده

اسلاید 19: ب: کاهش یا محدودسازی خطر: Reduce the hazard- کم کردن شدت خطر که باعث کاهش صدمات بدنی، بیماری و غیره می گردد. برای مثال دور نگهداشتن مواد قابل اشتعال از دسترس افراد-عدم نگهداری مواد و وسایل خطرناک از محل استقرار افراد-صرفه جویی در مصرف بی رویه انرژی-استفاده از سیستم اسپرینکلر ج) کم کردن احتمال وقوع حادثه: -استفاده از ابزارآلات و وسایلی است که طول عمر بیشتری داشته باشند-طراحی قطعات با امکان خراب شدن کمتر-ایجاد وسایل و امکانات بیشتر -ایجاد دو یا چند سیستم فرعی موازی - قسمتی از سیستم به وسایل اضافی تجهیز شود که به آن افزونگی (Redundancy) گویند

اسلاید 20: شکل 2-2 مدار a دارای یک وسیله اضافی در کلید نیست که مدار را فعال کند و حال آنکه در شکل b زمانی مدار قطع خواهد شد که هر دو کلید غیرفعال باشند.

اسلاید 21: -ایجاد اشکال در یک نقطه : Single point failure-وسایل و تدابیر ایمن سازی: Safety devices سیستم های ایمنی Fail-safe به دو دسته طبقه بندی می شوند: 1- Fail passive و 2- fail operational یا Fail-active. نوع اول مانند فیوز و یا وسیله قطع کننده مدار –نوع دوم مثل سوپاپ اطمینان بر روی دیگ بخار-وسایل اخطار دهنده : Warning devices -این وسایل خطر را برطرف نمی کنند بلکه به مردم هشدار می دهند که اصول حفاظتی را رعایت کنند.

اسلاید 22: -بعضی از نمونه های متداول وسایل هشدار دهنده عبارتند از: پرچم ها، برچسبها، علائم و چراغهای چشمک زن، دستگاههای آژیر، بوق و سایر وسایل هشداری در برابر خطرات احتمالی. چون روشهای ارتباطی با افراد تاحدودی پیچیده است، باید اخطارها را با دقت انتخاب نمود : 1-خطر باید در خلال طراحی توسط طراحی کننده تشخیص داده شده و توسط یک سنسور حس شود. 2-خطر موردنظر باید از خطرهای دیگر متمایز باشد. 3-یک اعلام خطر باید به منظور اجرا در نظر گرفته شود. 4-وسیله اعلام خطر باید فعال گردد. 5-اعلام خطر باید توسط افراد احساس شود. 6-اعلام خطر باید به عنوان اخطار مربوط به زمینه معینی باشد و مفهوم آن درک شود. 7-دریافت کننده اعلام خطر باید بداند چه اقدام حفاظتی باید انجام دهد. 8-شخص دریافت کننده اعلام خطر باید اقدام حفاظتی مناسبی را انجام دهد. 9-اقدام درست و مناسب باید در زمان معینی صورت گیرد.

اسلاید 23: -در یک سیستم هشدار دهنده چنانچه یکی از مراحل فوق الذکر اجرا نشود بی فایده است. -هنگامی که چندین اعلام خطر در یک زمان مورد استفاده قرار گیرد، می تواند برای افراد گیج کننده باشد به ویژه اگر روشهای اعلام خطر واضح نباشند. روشهای کاری: Procedures-راه دیگر برای کاهش خطر، استفاده از دستورالعمل هایی جهت روشهای مناسب کاری است.. روشهای ایمنی باید ایجاد و قبل از استفاده از آنها به خوبی شناخته شوند باید تجزیه و تحلیل مناسبی بعمل آید تا مشخص شود که روشهای در پیش گرفته شده بی خطر، کافی و موثر هستند افراد باید خطر را تشخیص دهند و بدانند در مواقع اضطراری چگونه عکس العمل نشان دهند

اسلاید 24: وسایل حفاظت شخصی: Personal protective equipmentخطرات محیطی:Environmental hazards -مواردی از قبیل حرارت، نور، صدا، ارتعاش، فشار، مواد شیمیایی ، پرتوهای یونساز و غیریونساز -چون ما قادر نیستیم خطرات عوامل محیطی را بدون استفاده از دستگاههای مناسب تشخیص دهیم، بنابراین روشهای تعیین اینکه خطری اصولاً وجود دارد یا خیر اهمیت دارد و می بایست اقدامات شناسایی اندازه گیری، ارزیابی و کنترل در مورد آنها بعمل آید

اسلاید 25: اثرات : Effects قرار گرفتن افراد در معرض عوامل محیطی معمولاً جراحات شدیدی در برندارد. اغلب اوقات اثرات بهداشتی ممکن است حالت های بیماریزایی داشته باشند بعضی از اثرات تماس با عوامل محیطی دراز مدت می باشد البته ممکن است در بعضی موارد پس از چند ساعت یا چند روز علائم بیماریزایی معلوم شود زمان بین تماس و شروع علائم بیماری را دوره نهفته می نامند . . بعضی اثرات تماس با عوامل محیطی بصورت ناراحتی های رفتاری بروز می نم داید. به منظور ارائه نمونه ای از این گونه بیماری ها می توان به بیماری کلاه سازان دیوانه “Danbury shakes” یا بیماری نمدسازان اشاره کرد که در معرض بخار جیوه قرار گرفته اند و دچار حالات عصبانیت و لرزش بدن می شوند.البته عکس العمل افراد نسبت به عوامل محیطی از لحاظ جسمی و روحی متفاوت است.

اسلاید 26: ضروریات اطلاعات: Information requirements الف) در درجه اول باید عامل تاثیرگذار شناخته شود. تشخیص عواملی از قبیل سرو صدا و تنش های گرمایی آسان است ولی شناسایی برخی مواد شیمیایی در هوا کار دشوارتری است. در مورد اشعه یونیزه کننده باید نوع آن مشخص شود و یا در مورد اشعه ماوراء بنفش می بایست طول موج آن معین گردد.ب) ثانیاً میزان عوامل محیطی باید اندازه گیری شود مثلاً در مورد محیط هایی که استرس گرمایی وجود دارد لازم است درجه حرارت هوا همراه با مقدار رطوبت، سرعت جریان هوا و مقدار گرمای تابشی اندازه گیری شده و با استفاده از یک شاخص مناسب مثل شاخص ترگوی سان (WBGT)، در مورد شرایط جوی محیط کار اظهار نظر شود.

اسلاید 27: ج)باید مدت زمانی که شخص در معرض عوامل محیطی قرار می گیرد تعیین شود. میزان خطر عوامل محیطی بستگی به مقدار و شدت آنها دارد. بنابراین مدت تماس همراه با شدت آلاینده باید اندازه گیری و سپس ارزیابی گردد و تراز معادل تماس فرد برآورد گردیده و با استانداردهای معتبر مورد ارزیابی و مقایسه قرار گیرد در این مرحله زمان مجاز تماس فرد با هر آلاینده ای تعیین می شود. تشخیص خطر Hazard recognition

اسلاید 28: وسایل و ابزار اندازه گیری: Instrumentation and measurement 1-وسایل سنجش آزمایشگاهی 2-وسایل اندازه گیری محیطیدر بسیاری از مواقع امکان اینکه ابزار آلات و تجهیزات آزمایشگاهی را به محیط کار انتقال دهیم مشکل خواهد بود. علاوه بر دشواری حمل و نقل، این تجهیزات برای شرایط محیطی و میدانی مناسب نمی باشند. کار کردن با این وسایل نیاز به مهارت و تخصص دارد استفاده از وسایل سنجش محیطی، محدودیت های تجهیزات آزمایشگاهی را ندارد البته دقت آنها بطور نسبی تاحدودی کمتر است ولی بهرحال اطلاعات حاصل شده از وسایل اندازه گیری محیطی در بیشتر مواقع قابل قبول می باشد.

اسلاید 29: -راه دیگر برای اندازه گیری عوامل زیان آور، نمونه برداری از شرایط محیطی می باشد و سپس در شرایط خاص نمونه ها به آزمایشگاه انتقال یافته و پس از اندازه گیری، نتایج به کل محیط تعمیم داده می شوداز بعضی عوامل زیان آور محیطی نمی توان نمونه برداری کرد از قبیل مواد رادیواکتیو، چون این مواد به مرور تجزیه می شوند و دقت عملکرد بعد از اندازه گیری در آزمایشگاه کاهش خواهد یافت. برای اندازه گیری هر یک از موادشیمیایی، مطابق استانداردهای رایج معیارها و اصولی ارائه شده است

اسلاید 30: استانداردهای بهداشتی: Health standards -. بروز کردن استانداردها برای کسب اطلاعات جدید عوامل محیطی ضروری می باشد. -غالباً در مورد ماهیت عوامل محیطی و همچنین اثرات و شرایط بیماریزایی یا صدمات حاصل از آنها اطلاعات کافی وجود ندارد. -اطلاعات مربوط به موادخطرناک و عوامل شیمیایی از طریق نتایج حاصل از آزمایشات محیطی و میزان تماس افراد حاصل می شود. - گاهی اوقات نیز از طریق آزمایشاتی که بر روی حیوانات آزمایشگاهی بعمل می آید و نتایج حاصله بدین منظور اقدام می گردد -در بعضی شرایط افراد داوطلب جهت تعیین اثر عوامل محیطی بر روی بدن انسان در آزمایشات خاصی شرکت می نمایند

اسلاید 31: -بهرحال در مجموع تعیین استانداردها بر مبنای وقایع گذشته می باشند -تجربیات اخیر نشان می دهد که استانداردهای گذشته نمی تواند حفاظت کامل و کافی را برای افراد تامین نماید. لذا به نظر می رسد که می بایست محدودیت های بیشتری را در مورد ارائه استانداردها اعمال نمود. منابع اصلی استانداردهای محیطیOSHA وEPA[1] - Occupational safety and health administration (OSHA) [1] - Environmental protection agency (EPA)[1] - Consumer products safety commission (CPSC)[1] - Food and drug administration (FDA) [1] - American conference governmental industrial hygienist (ACGIH)[1] - National institute for occupational safety and health (NIOSH)

اسلاید 32: مدل هاي كنترل خطر : Hazard control models روابط پيچيده ميان انسانها، ماشين آلات، محيط ها و سازمان ها مي تواند كنترل خطر را مشكل نماید و در ضمن استفاده از یک روش ایمنی به تنهایی براي كنترل خطر ممكن است ناكافي باشد بطور مثال به موضوع حفاظت مردم از خطر سقوط در کانال های حفر شده در معابر عمومی توجه كنيد . . گاهاً ميتوان يك علامت خطر به زبان انگليسي نصب كرد، اما ممكن است بعضی افراد قادر به خواندن يا درك علائم یا زبان انگليسي نباشند . این قبیل پيچيدگي ها حل مشكلاتي را كه به نظر ساده مي رسند اغلب غیرعملی ساخته يا كنترل خطر را با مشكل مواجه می سازند .

اسلاید 33: چهار Ms ایمنی: Four Ms مدل اجراي هدف : Goal accomplishment modelاين مدل شامل 9 فاکتور است كه هريك به نوبه‌ي خود در اجراي هدف دخالت دارند افراد (1) فعاليت ها را انجام مي دهند (2) و از تجهيزات (3) كمك می گیرند، افراد فعاليت ها را در بعضي مكان ها (4) و تحت فشارهای فیزیکی(5)، اجتماعي (6) و نظم و قاعده (7) محیطی انجام مي دهند . همچنين محدوديتهاي زماني (8) و هزينه اي (9) براي فعاليتها وجود دارد و هريك از اين عناصر ويژگي هاي بسياري دارند كه مي تواند براي رسيدن به هدف تأثيرگذار باشند.

اسلاید 34: شکل 3-2-يك مدل اجراي هدف به منظور شناسایی و كنترل خطراتافراداجراي هدف تجهيزات / مواد محيط فيزيكي تعديلات / قوانين هزينه اجراي هدف فعاليت ها مكان / مجتمع محيط اجتماعي / مديريتي زمان افراد

اسلاید 35: بعضي از مفاهيم پايه‌اي : Some basics نظم و انضباط و رعايت اصول بهداشتي در پيشگيري از آسیب ها و بيماري ها از اصول مهم و اساسي هستند ‌كمك هاي اوليه يا فعاليت هاي اضطراري نظافت و انضباط کاری: House cleaning and house keeping اصول بهداشتی :Sanitation 1-طراحی و اجرای برنامه های بهداشتی و دفع فاضلاب به شیوه ای مناسب 2-در دسترس بودن آب آشاميدني سالم و تهیه تجهيزات و وسایل توزيع بهداشتي آب 3-ساخت توالت های تمیز و بهداشتی

اسلاید 36: 4-دفع مواد زائد و زباله ها بطور مرتب و مستمر 5- فراهم كردن شرایطی به منظور تهیه و تولید موادغذایی به طریق بهداشتی و در نظر گرفتن محل هایی مناسب و بهداشتی برای غذاخوری و سرویس های مربوط به آن 6-كنترل حشرات و جوندگان 7-ساخت دستشویی، حمام و رختکن به تعداد کافی و با شرایط بهداشتی 8-استفاده از وسایل و تجهیزات حفاظت فردی مناسب

اسلاید 37: كمك هاي اوليه و فعاليتهاي اضطراري: First aid and emergency action - . فعالیت های اضطراری باعث کاهش شدت وقایع شده و اثر بر خورد و تماس بدن با شرایط محیطی را محدود خواهد نمود -فعاليتهاي اورژانسي ممکن است به چندین شکل انجام شود مانند تخلیه، ‌ارتباطات اضطراري، درمان و یا عملیات احیائی و ممكن است به تيم هاي آموزش ديده‌ خاصي نيازمند باشد ( نیروهای آتش نشاني، تيم و اكنش سريع و غيره ) و همچنين تجهيزات خاص (‌سيستم هاي حفاظت از آتش، وسایل محافظ در برابر پاشش آلاینده ها و مواد خطرناک، ‌تجهيزات كنترل سيل ، سيستم هاي ارتباطي و غيره )

اسلاید 38: پایان