بدیع (رشته زبان و ادبیات فارسی)

بدیع (رشته زبان و ادبیات فارسی)

اسلاید 1: بدیعرشته زبان و ادبیات فارسی2 واحد درسینام منبع و مؤلف: بدیع، دكتر سیروس شمیسا، انتشارات دانشگاه پیام نور 1382تهیه كنندۀ اسلایدها: محمد شكرائی ( استادیار گروۀ زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور )

اسلاید 2: طرح درسكلیاتبدیع لفظی:روش تسجیع، روش تجنیس، روش تكراربدیع معنوی:روش تشبیه، روش تناسب، روش ایهام، شیوۀ فرعی تضمّن، شیوۀ فرعی اغفال، ترتیب كلام، روش تعلیل و توجیه

اسلاید 3: اهداف درسآشنایی با مباحث بنیادی علم بدیع

اسلاید 4: جایگاه درسدرس بدیع از دروس پایه دوره كارشناسی زبان و ادبیات فارسی می باشد

اسلاید 5: كلیات و اصطلاحاتهدف كلی: آشنایی با اصطلاحات ضروری برای فهم مطالب فصل های بعدی، بطوری كه بتوان مورد مربوط به هر اصطلاح را در متن فارسی (به صورت كلمه یا جمله) تشخیص داد.

اسلاید 6: هدفهای رفتاری1- تعریف مفهوم «بدیع»2- تعریف صنعت «بدیعی»3- طبقه بندی انواع بدیع و توضیح تفاوت آنها4- توضیح نقش صنایع بدیعی در آهنگین كردن كلام ادبی5- تشخیص انواع مصوت ها و اصوات صامت6- خواندن كلمه بر اساس آوا نوشته7- تعریف واك و تشخیص تعداد واك در هر كلمه

اسلاید 7: هدفهای رفتاری8- تشخیص تعداد هجای هر كلمه و تفاوت آن ها از نظر امتداد و كشش صوتی9- تشخیص روی در هر كلمه10- تشخیص هجای قافیه در هر كلمه

اسلاید 8: 1- تعریف مفهوم «بدیع»بدیع مطالعه در ابزار و شگردها و فنونی است كه باعث ایجاد موسیقی كلام می‌شوند (در نثر) و یا موسیقی كلام را افزون‌تر می‌كنند( در شعر). به عبارت دیگر بدیع بررسی و شناخت ابزار و شیوه‌هایی است كه به وسیلۀ آن ها در بین اجزاء كلام تناسبات و روابط خاصی به وجود می‌آید.

اسلاید 9: 2- تعریف صنعت «بدیعی» به ابزاری كه موسیقی كلام را به وجود می‌آورند و یا افزون می‌كنند و بین اجزاءكلام روابط هنری به وجود می‌آورند اصطلاحاً « صنعت بدیعی» می‌گویند. این ابزار گاهی جنبۀ لفظی دارند و موسیقی كلام را از نظر روابط آوایی افزون می‌كنند و گاهی جنبۀ معنایی دارند و از طریق تناسبات و روابط معنایی كلام را منسجم‌تر می‌كنند.

اسلاید 10: 3- طبقه بندی انواع بدیع و توضیح تفاوت آنها بدیع لفظی و بدیع معنویبحث در ابزاری (صنایعی) كه موسیقی لفظی كلام را افزون می‌كنند یا به وجود می‌آورند موضوع «بدیع لفظی» و مطالعه در ابزاری كه موسیقی معنوی كلام را به وجود می‌آورد موضوع «بدیع معنوی» است.

اسلاید 11: 4- توضیح نقش صنایع بدیعی در آهنگین كردن كلام ادبییكی از ویژگیهای كلام ادبی، داشتن آهنگ است. اما صرف وجود آهنگ، كلام را ادبی نمی‌كند. مثلاً مصراع « ز فروردین چو بگذشتی مه اردیبهشت آید» دارای آهنگ است اما ادبی نیست. شاعران بزرگ معمولاً با استفاده از یك یا چند ابزار افزونی موسیقی كلام یا ابزاری كه به كلام انسجامی بیش از حد معمول می‌بخشد( صنایع بدیعی) كلام عادی را تبدیل به كلام ادبی می‌كنند و یا اگر كلام ادبی است با اعمال این صنایع بدان حیثیت ادبی افزون‌تری می‌بخشند.

اسلاید 12: 5- تشخیص انواع مصوت ها و اصوات صامتدر هر زبانی چند مصوت (به صدا در آورنده) وجود دارد كه به كمك آنها صداهای زبان ادا می‌شود. در زبان فارسی شش مصوت وجود دارد:الف)‌ مصوت‌های كوتاه: a= -َ e= -ِ o = -ُب) مصوت‌های بلند: ā=آ i= ای u=اوبه بقیه اصوات زبان، صامت(گنگ = خاموش) گویند. »»

اسلاید 13: 5- تشخیص انواع مصوت ها و اصوات صامت««صامت‌ها همواره به كمك مصوت‌ها به صدا در می‌آیند (تلفظ می‌شوند)، چنان كه حروف الفبا این وضع را دارند:ب) beپ) pe ج)je ن)ne

اسلاید 14: 6- خواندن كلمه بر اساس آوا نوشته آوانویسی، املایی است كه با آن همۀ اصوات زبان (صامت‌ها و مصوت‌ها) را بتوان دقیقاً نشان داد. در آوانویسی با اندك تغییر و تصرفی از الفبای لاتین استفاده می‌شود. در آوا نویسی به صورت مكتوب واژه كاری نداریم:چهČe شما Šomā خواهر xāhar

اسلاید 15: 7- تعریف واك و تشخیص تعداد واك در هر كلمهواك یا واجبه هر یك از صداهای زبان (اعم از صامت یا مصوت) یك واك یا واج گویند: دست dast دارای چهار واك یا صداست (حال آن كه در خط فارسی دارای سه حرف است).

اسلاید 16: 8- تشخیص تعداد هجای هر كلمه و تفاوت آن ها از نظر امتداد و كشش صوتیهجا (بخش):هجا مجموعه‌ای از اصوات است كه در یك دم یا بازدم ادا شود. هجا در زبان فارسی مركب از یك مصوت و یك یا دو یا سه صامت است. در زبان فارسی شش هجا وجود دارد:1- صامت + مصوت كوتاه : نه na كه ke2- صامت + مصوت بلند : با bāبی bi بو bu3- صامت + مصوت كوتاه + صامت : در dar خور xor

اسلاید 17: 8- تشخیص تعداد هجای هر كلمه و تفاوت آن ها از نظر امتداد و كشش صوتی4- صامت + مصوت بلند + صامت : دیر dir دور dur5- صامت + مصوت كوتاه + دو صامت : درد dard بُرد bord6- صامت + مصوت بلند + دو صامت : ریخت rixt پوست pust

اسلاید 18: 9- تشخیص روی در هر كلمه رَوی:به آخرین واك اصلی هر كلمه «روی» می‌گویند. «رَوی» در دست، «ت» است. در «آمدم»، دال است. در شیرین نون است (چون مركب بودن آن به ذهن متبادر نمی شود)

اسلاید 19: 10- تشخیص هجای قافیه در هر كلمه هجای قافیههجایی از كلمه كه آخرین واك آن، واك رَوی است، هجای قافیه نام دارد. در كلمه «شكستم» هجای قافیه «كست» است. در كلمه‌«آمد» هجای قافیه «مد» است.

اسلاید 20: بخش اول بدیع لفظیهدف كلی: آشنایی با بدیع لفظی و روش‌های آن و كسب توانایی تشخیص آن‌ها در متن‌های ادب فارسی .

اسلاید 21: فصل اول روش تسجیع هدف كلی: آشنایی با ویژگی‌های روش تسجیع و توانایی تشخیص مصداق‌های آن در متن‌های ادب فارسی.

اسلاید 22: هدفهای رفتاری1- تعریف سجع در كلمه و انواع آن2- تشخیص سجع متوازی از انواع سجع های دیگر در كلمه3- تشخیص سجع مطرّف از انواع سجع های دیگر در كلمه4- تشخیص سجع متوازن از انواع سجع های دیگر در كلمه5- مشخص نمودن وزن و روی در انواع سجع در كلمه »»

اسلاید 23: هدفهای رفتاری««6- ذكر انواع سجع در كلام7- تشخیص ویژگی های ترصیع و تمایز آن از انواع دیگر 8- تشخیص ویژگی های موازنه و تمایز آن از انواع دیگر9- تشخیص ویژگی های تضمین المزدوج و تمایز آن از انواع دیگر

اسلاید 24: 1- تعریف سجع در كلمه و انواع آن سجع در كلمه سجع به معنی آهنگ است. به كلامی كه بین كلمات آن هماهنگی باشد كلام مسجّع گویند. مسجّع سخن گفتن مخصوصاً در بین اعراب مرسوم بود و عالی‌ترین نمونۀ آن قرآن مجید است. سجع بر سه گونه است:سجع متوازی، سجع مطرّف، سجع متوازن

اسلاید 25: 2- تشخیص سجع متوازی از انواع سجع های دیگر در كلمه سجع متوازی: و آن تقابل كلمات یك هجایی است كه فقط در صامت نخستین مختلف باشند: بست bast / مست mast اگر كلمه چند هجایی باشد، هجاها باید از نظر امتداد مساوی باشند و صامت نخستین هجای قافیه متفاوت باشد: توان / تپان / گمان »»

اسلاید 26: 2- تشخیص سجع متوازی از انواع سجع های دیگر در كلمه««و ممكن است تغییر صامت نخستین در بیش از یك هجا باشد: زبان / روانو اگر در هجای قافیه، صامت نخستین تغییر نكند معمولاً در هجا یا هجاهای ماقبل تغییر می‌كند: كتاب / شتاب

اسلاید 27: 3- تشخیص سجع مطرّف از انواع سجع های دیگر در كلمه سجع مطرف: و آن تقابل دو كلمه است كه اولاً یكی از كلمات نسبت به دیگری هجایی در آغاز بیشتر داشته باشد و ثانیاً صامت نخستین هجای قافیه متفاوت باشد: دار / شكار // راز / جوازممكن است كلمات سجع از نظر تعداد هجا مساوی باشند اما هجاهای آغازین از نظر كمیت یعنی امتداد با هم فرق داشته باشند: اطوار / وقار // باغبان / بستان

اسلاید 28: 4- تشخیص سجع متوازن از انواع سجع های دیگر در كلمه سجع متوازن: و آن تقابل كلمات هم هجایی است كه اولاً تعداد امتداد هجاها مساوی باشد و ثانیاً واك‌های اصلی آخر كلمه حتماً متفاوت باشند: مواج / نقاد // كام / كار // نظم / راز

اسلاید 29: 5- مشخص نمودن وزن و روی در انواع سجع در كلمهساختار انواع سجع را با سه فرمول زیر می‌توان نشان داد: وزن و روی یكی = سجع متوازیوزن یكی و روی مختلف = سجع متوازنوزن مختلف و روی یكی = سجع مطرّف

اسلاید 30: 6- ذكر انواع سجع در كلام سجع در كلام بر سه نوع است:ترصیع، موازنه (مماثله)، تضمین المزدوج یا اعنات القرینه

اسلاید 31: 7- تشخیص ویژگی های ترصیع و تمایز آن از انواع دیگر ترصیع: هماهنگ كردن دو (یا چند) جمله است به وسیلۀ تقابل اسجاع متوازی: زبانش توان ستایش نداشت روانش گمان نیایش نداشتبین زبان و روان، توان و گمان، ستایش و نیایش، سجع متوازی است.

اسلاید 32: 8- تشخیص ویژگی های موازنه و تمایز آن از انواع دیگر موازنه(یا مماثله): هماهنگ كردن دو (یا چند) جمله به وسیلة تقابل اسجاع متوازن و یا مخلوطی از اسجاع متوازن و متوازی و مطرّف است: بری ذاتش از تهمت ضد و جنس غنی ملكش از طاعت جن و انس

اسلاید 33: 9- تشخیص ویژگی های تضمین المزدوج و تمایز آن از انواع دیگر تضمین المزدوج یا اعنات القرینه: و آن هماهنگ كردن دو (یا چند) جمله به وسیلۀ رعایت قافیه در فعل آخر دو جمله و مجاورت انواع سجع در حشو هر جمله است:چون اوقات محسوب به اجل مضروب رسید و ایام معدود به شب موعود كشید. »»

اسلاید 34: 9- تشخیص ویژگی های تضمین المزدوج و تمایز آن از انواع دیگر««فرق تضمین المزدوج یا ترصیع و موازنه در این است كه در تضمین المزدوج كلمات متجانس در كناره هم‌اند و فقط فعل، دو جمله را به هم مربوط می‌كند اما در ترصیع و موازنه، اسجاع هر جمله در تقابل با اسجاع جملۀ دیگرند.

اسلاید 35: فصل دوم روش تجنیسهدف كلی: آشنایی با ویژگی های روش تجنیس و توانایی تشخیص مصداق های آن در متن های ادب فارسی.

اسلاید 36: هدفهای رفتاری1- تشخیص ویژگی های جناس تام و تمایز آن از انواع دیگر جناس2- تشخیص ویژگی های جناس مركب و تمایز آن از انواع دیگر جناس3- تشخیص ویژگی های جناس مضارع و تمایز آن از انواع دیگر جناس4- تشخیص ویژگی های جناس ناقص و تمایز آن از انواع دیگر جناس »»

اسلاید 37: هدفهای رفتاری««5- تشخیص ویژگی های جناس زاید و انواع آن6- تفاوت جناس مطرّف با سجع مطرّف7- تشخیص ویژگی های جناس اشتقاق و انواع آن8- تشخیص ویژگی های جناس قلب و انواع آن9- تشخیص ویژگی جمله هایی كه موسیقی آن ها مبتنی بر جناس است.

اسلاید 38: 1- تشخیص ویژگی های جناس تام و تمایز آن از انواع دیگر جناس جناس تام: اتحاد در واك‌ و اختلاف در معنی است. یعنی الفاظ (صداها= مجموعۀ صامت‌ها و مصوت‌ها) یكی باشند اما معنی آنها متفاوت باشد:بهرام كه گور می‌گرفتی همه عمر دیدی كه چگونه گور بهرام گرفت.گور نخست به معنی گورخر و گور دوم به معنی قبر و مجازاً مرگ است.

اسلاید 39: 2- تشخیص ویژگی های جناس مركب و تمایز آن از انواع دیگر جناس جناس مركب: دو كلمه متجانس، هم هجا (هم وزن) باشند اما اختلاف در تكیه داشته باشند، یعنی به قول دستوریان یكی بسیط یا در حكم بسیط و دیگری مركب باشد: بنگر و امروز بین كز آنِ كیان است ملك كه دی و پریر از آن كیان بود كیان نخست، جمع «كه» و مركب است و كیان دوم به معنی پادشاهان سلسلۀ كیانی و در حكم بسیط است. »»

اسلاید 40: 2- تشخیص ویژگی های جناس مركب و تمایز آن از انواع دیگر جناس««ممكن است هردو كلمه متجانس مركب باشند، در این صورت ممكن است اختلاف تكیه نداشته باشند:چون نای بی نوایم از این نای بی نواشادی ندید هیچكس از نای بی نواجناس مركب در حقیقت همان جناس تام است زیرا عین واژه تكرار می‌شود.

اسلاید 41: 3- تشخیص ویژگی های جناس مضارع و تمایز آن از انواع دیگر جناسجناس مضارع: و آن اختلاف صامت‌های قریب‌المخرج در آغاز كلمات هم هجا و هم واك است. اگر در سجع متوازی اختلاف صامت‌های آغازین بسیار كم باشد و به اصطلاح صامت‌ها قریب‌المخرج باشند به آن جناس مضارع گویند:گام / كام // بست / پست // حالی / خالی

اسلاید 42: 4- تشخیص ویژگی های جناس ناقص و تمایز آن از انواع دیگر جناس4. جناس ناقص یا محرف: اختلاف در مصوت كوتاه دو كلمۀ هم هجا و هم واك است:خَلق / خُلق // مِهر / مُهرهرگاه اختلاف در مصوت كوتاه، وجود و عدم مصوت باشد یعنی در كلمه‌ای مصوت باشد و در كلمه دیگر مصوت نباشد، كلمات متجانس هم هجا نخواهند بود:تَرك tark / تَرَك tarak// بُرد bord / بُرَد borad

اسلاید 43: 5- تشخیص ویژگی های جناس زاید و انواع آن جناس زاید: یكی از كلمات متجانس نسبت به دیگری واك یا واك‌هایی در آغاز یا وسط یا آخر اضافه داشته باشد. پس بر سه نوع است:الف) جناس مطرف یا مزید: یكی از كلمات متجانس نسبت به دیگری یك یا دو هجا در آغاز بیشتر داشته باشد:كوه / شكوه // قار / منقار // رمیده / آرمیده »»

اسلاید 44: 5- تشخیص ویژگی های جناس زاید و انواع آن ««ب) جناس وسط: یكی از كلمات متجانس نسبت به دیگری یك مجموعۀ «صامت+مصوت كوتاه» در وسط اضافه دارد: كف kaf / كنف kanafجناس وسط، نوعی سجع مطرّف است.ج) جناس مذیل: و آن وقتی است كه واك یا واك‌های اضافه در آخر باشد و بر چهار نوع است: »»

اسلاید 45: 5- تشخیص ویژگی های جناس زاید و انواع آن««1ـج) یكی از متجانسین نسبت به دیگری یك مصوت كوتاه، اضافه دارد: جام / جامه // نام / نامه2ـج) یكی ازمتجانسین نسبت به دیگری یك مصوت بلند اضافه دارد: كل / كلی // گرد / گردو3ـج) یكی از متجانسین نسبت به دیگری یك صامت اضافه دارد: در / درب // سر / سرد »»

اسلاید 46: 5- تشخیص ویژگی های جناس زاید و انواع آن««4ـج)یكی از متجانسین نسبت به دیگری یك مجموعه «مصوت +صامت» اضافه دارد:1-4-ج) مصوت كوتاه + صامت است: دار / دارم // خر / خرد2-4-ج) مصوت بلند + صامت است: دست / دستان یا دستار // سر / سراب

اسلاید 47: 6- تفاوت جناس مطرّف با سجع مطرّف فرق جناس مطرّف با سجع مطرّف در این است كه در سجع مطرّف صامت آغازین هجای قافیه حتماً متغیر است مثل كار/ ستار. اما در جناس مطرّف صامت آغازین هجای قافیه یكسان است مثل زار/ نزار. پس در جناس مطرف تعداد صامت‌های همجنس بیشتر است.

اسلاید 48: 7- تشخیص ویژگی های جناس اشتقاق و انواع آن جناس اشتقاق یا اقتضاب: كلمات متجانس از حیث مصوت بلند با یكدیگر فرق دارند و بر چند نوع است:الف) جناس اختلاف مصوت بلند1ـالف) مصوت بلند در آخر است: دارا / دارو / داری // معنی / معنا2- الف) مصوت بلند در آخر نیست: زمان / زمین // كمان / كمین »»

اسلاید 49: 7- تشخیص ویژگی های جناس اشتقاق و انواع آن«« ب) جناس اختلاف مصوت بلند و كوتاه1ـب) مصوت‌ها در آخر واقع شده‌اند: سینه / سینا / سینی // زهره / زهرا2ـ ب) مصوت‌ها در آخر نیستند: بوستان / بستان // گاه / گه

اسلاید 50: 8- تشخیص ویژگی های جناس قلب و انواع آن جناس قلب یا مقلوب: و آن اختلاف در توزیع واك‌های مشترك كلمات است و اقسامی دارد: الف) قلب بعض: و آن وقتی است كه جای یك صامت در كلمات هم هجا تغییر كند: رحیم / حریم // شاعر / عاشر ب) قلب كل: در كلمات یك هجایی توزیع واك‌ها درست (یا با یك اختلاف) وارونه یكدیگر باشد و آن در حقیقت نوع موسیقیایی از سجع متوازن است: زار / راز // گنج / جنگ

اسلاید 51: 9- تشخیص ویژگی جمله هایی كه موسیقی آن ها مبتنی بر جناس است جناس در كلام: انواع جناس كه تاكنون بررسی شد همه در سطح كلمه بود، اما روش تجنیس در سطح جمله یك مصداق بیشتر ندارد و آن وقتی است كه تمامی (یا اكثر) كلمات دو جمله یكسان و یكی دو مورد آن جناس تام باشد. در این صورت وجه تشخیص، تكیه و آهنگ كلام است: »»

اسلاید 52: 9- تشخیص ویژگی جمله هایی كه موسیقی آن ها مبتنی بر جناس است««چون ازو گشتی همه چیز از تو گشت چون ازو گشتی همه چیز از تو گشتبین دو «گشتی» و «گشت » در تكیه و آهنگ یعنی در معنی اختلاف است. به این مورد «ترصیع مع‌التجنیس» گفته‌اند كه اسم چندان دقیقی نیست.

اسلاید 53: فصل سوم روش تكرارهدف كلی: آشنایی با ویژگی های روش تكرار و توانایی تشخیص مصداق های آن در متن های ادب فارسی

اسلاید 54: هدفهای رفتاری1- ویژگی شكل های دوگانه (همحروفی – همصدایی ) تكرار واك و تمایز آن ها از انواع دیگر روش تكرار2- ویژگی آهنگین كردن كلام توسط تكرار هجا و تمایز آن 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن ها4- ویژگی آهنگین كردن كلام توسط تكرار عبارت یا جمله و تمایز آن

اسلاید 55: 1- ویژگی شكل های دوگانه(همحروفی–همصدایی) تكرار واك و تمایز آن ها تكرار واك: یعنی تكرار یك صامت یا مصوت درچندین كلمۀ جمله، و بر دو نوع است:الف) همحروفی: و آن تكرار یك صامت با بسامد زیاد در جمله است. تكرار ممكن است به صورت منظمی در آغاز همه یا برخی ازكلمات باشد: سرو چمان من چرا میل چمن نمی‌كند (حافظ) كه در آن صامت (چ) در آغاز واژه‌های چمان و چرا و چمن تكرار شده است »»

اسلاید 56: 1- ویژگی شكل های دوگانه(همحروفی–همصدایی) تكرار واك و تمایز آن ها««و نیز تكرار ممكن است به صورت پراكنده‌یی در میان كلمات باشد:نه من ز بی عملی در جهان ملولم و بس ملامت علما هم ز علم بی عمل است.كه صامت «ل» در غالب كلمات دیده می‌شود. »»

اسلاید 57: 1- ویژگی شكل های دوگانه(همحروفی–همصدایی) تكرار واك و تمایز آن ها««ب) همصدایی: و آن تكرار یا توزیع مصوت در كلمات است:یاد باد آن كه ز ما وقت سفر یاد نكرد(حافظ) در این مصراع مصوت بلند (آ) چند بار شنیده می شود.گاهی همحروفی و همصدایی با هم در كلامی دیده می‌شوند. در این صورت موسیقی كلام بسیا قوی است:دل بی‌جمال جانان میل جنان ندارد.

اسلاید 58: 2- ویژگی آهنگین كردن كلام توسط تكرار هجا و تمایز آن تكرار هجا: یعنی تكرار یك هجا در متن كلام. معمول‌ترین آن تكرار ادات جمع است. من از جهان بی‌تفاوتی‌ فكرها و حرف‌ها و صداها می‌آیم.در این مثال هجای «ها» تكرار شده است.

اسلاید 59: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن ها تكرار واژه: و آن تكرار واژه در كلام است و انواعی دارد:الف) ردالصدر الی العجز: یعنی كلمات اول و آخر بیت (یا نزدیك به اول و آخر بیت) یكسان یا مشابه باشد:عصا برگرفتن نه معجز بود همی اژدها كرد باید عصاب) ردالعجز الی الصدر: كلمۀ آخر بیت (عجز) در اول بیت بعد (صدر) تكرار شود: »»

اسلاید 60: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن هامجنون به هوای كوی لیلی در دشتدر دشت به جست و جوی لیلی می‌گشتمی‌گشت همیشه بر زبانش لیلیلیلی می‌گفت تا زبانش می‌گشت

اسلاید 61: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن هاج) التزام یا اعنات: در تمام طول شعر، كلمۀ مخصوصی تكرار شود مانند تكرار «شمس‌الدین» در شعر كتاب.د) تكرار یا تكریر: در یك بیت دو كلمه پشت سرهم تكرار شوند:باران قطره‌قطره همی بارم ابروارهر روز خیره‌خیره از این چشم سیل‌بار »»

اسلاید 62: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن هاو یك نوع تكرار هم كه در كتب بدیعی اسم ندارد تكرار یك كلمه به صورت پراكنده در یك بیت است:گوشه گرفتم ز خلق و فایده‌یی نیستگوشه چشمت بلای گوشه ‌نشین است »»

اسلاید 63: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن ها ««هـ ) طرد و عكس یا تبدیل و عكس: مصراعی را به دو پاره تقسیم كنند و آن دو پاره را در مصراع دیگر بر عكس تكرار كنند:دلبر جانان من، برده دل و جان من برده دل و جان من، دلبر جانان من »»

اسلاید 64: 3- ویژگی هر یك از اشكال تكرار واژه و تمایز آن ها««یا یك پاره از مصراع اول را در مصراع دوم و یك پاره از مصراع دوم را در مصراع سوم... تكرار كنند:دوباره باد بهار به باغ شد پی سپاربه باغ شد پی سپار نسیمی از هر كنارنسیمی از هر كنار شد آشكارا چو پارشد آشكارا چو پار نوایی از مرغزار

اسلاید 65: 4- ویژگی آهنگین كردن كلام توسط تكرار عبارت یا جمله و تمایز آنتكرار عبارت یا جمله: كه انواع و اقسامی دارد، مثلاً در ترجیع‌بند، بعد از چند بیت، بیتی تكرار می‌شود، یا در برخی از اشعار مصرعی از مطلع شعر در مقطع تكرار می‌شود، كه بدان ردالمطلع گویند.ای صبا نكهتی از كوی فلانی به من آر زار و بیمار غمم راحت جانی به من آردلم از پرده بشد دوش كه حافظ می‌گفت ای صبا نكهتی از كوی فلانی به من آر

اسلاید 66: بخش دوم بدیع معنویهدف كلی: آشنایی با بدیع معنوی و صنایع آن و توانایی تشخیص این صنایع در متن های ادب فارسی.

اسلاید 67: فصل اول تعریف و روش هاهدف كلی: آشنایی با مفهوم بدیع معنوی و روش های آن

اسلاید 68: هدفهای رفتاری1- تعریف مفهوم بدیع معنوی2- ذكر روش های پنچگانه بدیع معنوی

اسلاید 69: 1- تعریف مفهوم بدیع معنویگاهی انسجام كلام یا بافت ادبی را به وسیلۀ آوردن واژه‌هایی ایجاد می‌كنند كه از نظر معنا با هم رابطه یا روابطی، بیش از آن چه در كلام عادی لازم است، دارند. یعنی آن رشتة نامریی كه كلمات را با كلمات پس ‌و پیش خود یا حتی به كلمات دیگری كه در كلام وجود ندارند‌ـ اما به ذهن متبادر می شوند ـ گره می‌زند، ماهیت معنوی دارد. مثلاً وقتی شاعر می‌گوید: »»

اسلاید 70: 1- تعریف مفهوم بدیع معنوی««من عهد تو، سخت، سست می‌دانستیمبشكستن آن درست می‌دانستمبین كلمات سخت/سست و شكستن / درست، رابطة تضاد برقرار است. حال آن كه در سخن گفتن عادی احتیاج به برقراری چنین روابطی نیست.

اسلاید 71: 2- ذكر روش های پنجگانه بدیع معنویاز صنایع بدیع معنوی می توان با پنج روش زیر بحث كرد:1- تشبیه 2- تناسب 3- ایهام (تضمّن و اغفال) 4- ترتیب كلام 5- تعلیل و توجیه

اسلاید 72: فصل دوم روش تشبیههدف كلی: آشنایی با روش تشبیه به عنوان یكی از روش های بدیع معنوی در آهنگین كردن كلام و ویژگی های صنایع آن به طوری كه بتوان مصادیق آن ها را در متن های ادب فارسی تشخیص داد.

اسلاید 73: هدفهای رفتاری1- ویژگی های دو نوع صنعت مبالغه (اغراق) و غلو2- ویژگی های صنعت جمع3- ویژگی های صنعت تفریق4- ویژگی های صنعت «جمع با تفریق»5- ویژگی های صنعت «جمع با تقسیم»6- ویژگی های صنعت «تجاهل العارف» »»

اسلاید 74: هدفهای رفتاری7- ویژگی های صنعت «ارسال المثل»8- ویژگی های انواع صنعت تجسم9- ویژگی های صنعت حرف گرایی

اسلاید 75: 1- ویژگی های دو نوع صنعت مبالغه (اغراق) و غلواساس برخی از صنایع معنوی تشبیه است: مبالغه (اغراق) و غلو: توصیفی است كه در آن افراط یا تفریط باشد و بر سه نوع است: الف) بیانی: یعنی افراط و تاكید در توصیفی كه حاصل تشبیه و استعاره‌ است همین كه می‌گوییم «قد او مانند سرو است» مرتكب غلو شده‌ایم. مبالغه و اغراق و غلو از دیدگاه دیگری هم جزو مباحث علم بیان است. به جای این كه بگوییم زیاد گفتم، می‌گوییم: هزار بار گفتم. »»

اسلاید 76: 1- ویژگی های دو نوع صنعت مبالغه (اغراق) و غلوب) حماسی: یعنی افراط و تاكید در توصیفی كه جزو ذات آثار حماسی است قهرمان حماسه، فردی غیر طبیعی است كه در مكان‌های غیر طبیعی، اعمالی غیرطبیعی انجام می‌دهد.شود كوه آهن چو دریای آباگر بشنود نام افراسیاب

اسلاید 77: 1- ویژگی های دو نوع صنعت مبالغه (اغراق) و غلوج) بدیعی: مبالغه و غلو در موارد عادی پسندیده نیست و وقتی جنبۀ بدیعی می‌یابد كه با صنعتی همراه باشد یا در كنار آن نكته و دقیقه و لطیفه‌یی باشد:نه آن چنان به تو مشغولم ای بهشتی رویكه یاد خویشتنم در ضمیر می‌آید.زدیدنت نتوانم كه دیده بر دوزموگر معاینه بینم كه تیر می‌آید.لطف سخن در این است كه تیر، تیرنگاه هم هست و از این رو غلو تبدیل به حقیقت می‌شود.

اسلاید 78: 2- ویژگی های صنعت جمع جمع: دو یا چند مورد را در صفتی ادعایی(كه بدان جامع گویند) با هم جمع كنند. یعنی دو یا چند امر را در وجهی ادعایی شبیه به هم بدانند و این در حقیقت همان تشبیه مضمر است:مردمان جمله بخفتند و شب از نیمه گذشتو آن كه در خواب نشد چشم من و پروین استجامع « درخواب نشدن» است. چشم از نظر در خواب نشدن با ستاره پروین همانند شده است .

اسلاید 79: 3- ویژگی های صنعت تفریق تفریق: با انكار شباهت دو امر و اقامۀ دلیلی اقناعی بین آن دو فرق گذارند و گاهی یكی را بردیگری تفضیل نهند.من نگویم به ابر مانندیكه نكو ناید از خردمندیاو همی بخشد و همی گریدتو همی بخشی و همی خندیمنكر شباهت ممدوح با «ابر» شده است زیرا «ابر» در موقع بخشیدن، می‌گرید اما ممدوح در موقع بخشیدن، می‌خندد.

اسلاید 80: 4- ویژگی های صنعت «جمع با تفریق» جمع و تفریق یا جمع با تفریق: نخست با تشبیه مضمر دو امر را درصفتی ادعایی جمع كنند و سپس بین آن دو، فرق نهند:منم امروز و تو انگشت‌نمای زن و مردمن به شیرین سخنی، تو به نكویی مشهورجامع انگشت نمای بودن است و فرق، در شیرین سخنی و نكویی است.

اسلاید 81: 5- ویژگی های صنعت «جمع با تقسیم» جمع با تقسیم: نخست چند امر را در جامعی جمع‌ كنند، و سپس آنها را تقسیم‌ كنند، یعنی آن لف را نشر كنند، و این معمولاً بدین نحو است كه جامع را در مورد هر یك جداگانه توضیح دهند:مگر مشاطه بستان شدند باد و سحاب كه این ببستش پیرایه و آن گشاد نقاب

اسلاید 82: 6- ویژگی های صنعت «تجاهل العارف» تجاهل العارف: در اسناد امری به امری یا در تشخیص دو امر كاملاً متباین تردید یا بی‌اطلاعی نشان دهند. علت عدم تشخیص این است كه شاعر دو امر را كاملاً شبیه به هم یافته است (تشبیه مضمر). تجاهل‌العارف با غلو همراه است:ندانم این شب قدر است یا ستاره روز تویی برابر من یا خیال در نظرم

اسلاید 83: 7- ویژگی های صنعت «ارسال المثل» ارسال المثل یا تمثیل: كلام حاوی ضرب‌المثلی باشد. ساختار ارسال المثل بدین نحو است: دو جمله بدون ذكر ادات تشبیه به هم تشبیه شوند و مشبّه‌به ضرب‌المثل باشد. در این صورت غرض از تشبیه، تاكید مشبه است. غم عشق آمد و غم های دگر پاك ببرد سوزنی باید كز پای بر آرد خاری

اسلاید 84: 8- ویژگی های انواع صنعت تجسم تجسم: كه انواعی داردالف) و آن عینی كردن امری ذهنی و به اصطلاح تصویری كردن آن به وسیلة تشبیه مضمر است.در باطن من جان من از غیر تو ببریدمحسوس شنیدم من، آواز بریدنانفصال معنوی رابه انفصالی مادی كه صدای آن قابل شنیدن باشد تشبیه كرده است. »»

اسلاید 85: 8- ویژگی های انواع صنعت تجسم««ب) بیت یا مصراعی از بیت، حالت تابلوی نقاشی را داشته باشد و تصویری غریب را در ذهن مجسم كند.عشق تو آورد شراب وكبابعقل به یك گوشه، نشستن گرفت

اسلاید 86: 9- ویژگی های صنعت حرف گرایی حرف‌گرایی: یعنی تشبیه چیزی به شكل و موقعیت حروف الفبا:زلف ترا جیم كه كرد؟ آن كه او خال ترا نقطه آن جیم كرد تا به بالا تو راست چون الفی ما چو لامیم در میان بلا

اسلاید 87: فصل سوم روش تناسبهدف كلی: آشنایی با صنایع دهگانه روش تناسب و ویژگی های هر یك به طوری كه بتوان هر كدام را در متن های ادب فارسی مشخص كرد.

اسلاید 88: هدفهای رفتاری1- تشخیص مراعات النظیر2- تشخیص انواع جناس كلمات همخانواده3- تشخیص تضاد4- تشخیص تلمیح5- تشخیص ارصاد و تسهیم6- تشخیص براعت استهلال در نظم و نثر »»

اسلاید 89: هدفهای رفتاری7- تشخیص حسن تخلص8- تشخیص حشو ملیح9- تشخیص صدا معنایی10- تشخیص استثنای منقطع

اسلاید 90: 1- تشخیص مراعات النظیر مراعات النظیر(تناسب): واژه‌های كلام اجزایی از یك كل باشند و از این جهت با هم ارتباط داشته باشند.دلم از مدرسه و صحبت شیخ است ملولای خوشا دامن صحرا و گریبان چاكیمدرسه و شیخ از اجزاء درس و دامن و گریبان و چاك از اجزاء لباس هستند.

اسلاید 91: 2- تشخیص انواع جناس كلمات همخانواده جناس كلمات همخانواده: یعنی آوردن كلماتی كه به لحاظ ریشه با هم ارتباط معنایی دارد و بر دو نوع است:الف) جناس پسوند: یكی از كلمات متجانس نسبت به دیگری سه واك یا بیشتر در آخر اضافه دارد و آن واك‌ها در حكم پسوند یا شبه‌پسوند هستند: غم / غمخوار // ناز / نازنین // نار / ناردان »»

اسلاید 92: 2- تشخیص انواع جناس كلمات همخانواده««ب) جناس ریشه: واژه‌ها در حداقل سه واك (دو یا سه صامت و یك مصوت) اشتراك دارند و به اصطلاح از یك ریشه هستند: رسل / رسایل // مِلك / مالك / مملكت اگر كلمات واقعاً از یك ریشه باشند به اصطلاح قدما بین آنها صنعت اشتقاق و اگر واقعاً از یك ریشه نباشند بین آنها صنعت شبه اشتقاق است.

اسلاید 93: 3- تشخیص تضادتضاد(=طباق): كلمات از نظر معنی عكس و ضد هم هستند: این دشمنی ای دوست كه با من به جفا آخر كردی نخست می دانستم

اسلاید 94: 4- تشخیص تلمیح تلمیح: اشاره به داستانی در كلام است و دو ساخت تشبیه و تناسب دارد، زیرا اولاً ایجاد رابطۀ تشبیهی بین مطلب و داستانی است و ثانیاً بین اجزاء داستان، تناسب وجود دارد.بیستون كندن فرهاد نه كاری است شگفتشور شیرین به سر هر كه فتد كوهكن است. »»

اسلاید 95: 4- تشخیص تلمیح ««اولاً بین این مطلب كه هر كه در او عشق و شوری باشد از عهدۀ حل مشكلات و انجام كارهای بزرگ برمی‌آید، با داستان كوه كندن فرهاد بر اثر عشق شیرین، رابطۀ منطقی برقرار شده است و ثانیاً بین بیستون و فرهاد و كوهكن و شیرین، مراعات‌النظیر تلمیحی وجود دارد.

اسلاید 96: 5- تشخیص ارصاد و تسهیم ارصاد و تسهیم: تناسب بین معانی و الفاظ، آن قدر واضح باشد كه قسمت پایانی بیت، مخصوصاً قافیه، با توجه به قافیه‌های قبل، قابل پیش‌بینی باشد:دلبر جانان من، برد دل و جان من برد دل و جان من، دلبر جانان من

اسلاید 97: 6- تشخیص براعت استهلال در نظم و نثر براعت استهلال: بین مقدمه با موضوع آن تناسب معنایی اجمال و تفصیل باشد. یعنی از مطالعۀ مقدمۀ مختصر جوّ كلی كتاب آشكار گردد و این امر به كمك استعمال لغات خاص دال بر موضوع اثر و یا اشاره به سرنوشت قهرمانان داستان صورت می‌گیرد .مانند مقدمۀ داستان رستم و سهراب.

اسلاید 98: 7- تشخیص حسن تخلص حسن تخلص: تخلص یا گریزگاه یكی دو بیتی است كه قسمت آغازین قصیده یعنی تغزل و تشبیب را به مدح می‌پیوست اگر این اتصال به نحو لطیف و زیبایی باشد، صنعت حسن تخلص است:دی باز در تفكر آنم كه باد را با تاب سنبل سمن آرای تو چه كارگر نیز گرد زلف تو گردد بسوزمشاز وصف آتش سر شمشیر شهریار »»

اسلاید 99: 7- تشخیص حسن تخلص««وصف «زلف» و «باد» را كه در تغزل قصیده آمده است به نحو لطیفی به وصف «آتش سر شمشیر شهریار» (ممدوح) پیوسته است.

اسلاید 100: 8- تشخیص حشو ملیح حشو ملیح (=اعتراض): در طی كلام، جملة معترضه یی آورند كه با مطلب تناسب تام داشته باشد و معمولاً در آن لطیفه و هنری است:دی ـ كه پایش شكسته باد‌ـ برفت گل ـ كه عمرش دراز باد‌ـ آمدبا این جملات حشو، دی و گل، انسان‌واره شده‌اند.

اسلاید 101: 9- تشخیص صدا معنایی صدا معنایی: آوردن الفاظی كه صدایشان مستمع را به منبع صوت دلالت كند:ستون كرد چپ را و خم كرد راستخروش از خم چرخ چاچی بخاستترادف «خ»ها صدای خش‌خش خم شدن كمان را به ذهن متبادر می‌كند.

اسلاید 102: 10- تشخیص استثنای منقطع استثنای منقطع: موردی را از موردی مستثنی كنند بدون این كه عقلاً و عرفاً استثناء صحیح باشد، زیرا مستثنی از جنس مستثنی منه نیست:كس از فتنه در فارس دیگر نشان نجوید مگر فتنۀ قامت مهوشانفتنۀ قامت مهوشان از جنس فتنۀ فارس (آشوب و غوغایی كه در مملكت ایجاد می‌شود) نیست.

اسلاید 103: فصل چهارم گفتار اول – روش ایهام هدف كلی: آشنایی با روش ایهام و شیوه های فرعی و صنایع آن و ویژگی های هر یك از شیوه ها و صنایع در آهنگین كردن كلام و تشخیص آن ها در متن های ادب فارسی

اسلاید 104: هدفهای رفتاری1- تعریف روش ایهام و مصادیق آن2- ویژگی ایهام3- ویژگی ایهام تناسب4- ویژگی استخدام5- ویژگی اسلوب حكیم

اسلاید 105: 1- تعریف روش ایهام و مصادیق آن در این روش كلمات موهم معانی مختلفند (حداقل دو معنی) مصادیق آن عبارتند از: 1- ایهام 2- ایهام تناسب 3- استخدام 4- اسلوب الحكیم

اسلاید 106: 2- ویژگی ایهام ایهام (=توریه): كلمه‌یی در كلام حداقل با دو معنی به كار رفته باشد:زگریه مردم چشم نشسته در خون است ببین كه در طلبت حال مردمان چون است. »»

اسلاید 107: 2- ویژگی ایهام«««مردم» در مصراع دوم به دو معنی انسان و مردمك چشم به كار رفته است ودر هر معنی با كلمات دیگر تناسب دارد:الف) در معنی انسان با نشستن و حال و طلب مربوط است.ب) در معنی مردمك با گریه و چشم و خون و دیدن مربوط است.

اسلاید 108: 3- ویژگی ایهام تناسب ایهام تناسب: فقط یكی از دو معنی كلمه در كلام حضور داشته باشد اما معنی غایب با كلمه یا كلماتی از كلام رابطه و تناسب داشته باشد:یكی را حكایت كنند از ملوككه بیماری رشته كردش چو دوكرشته اسم بیماریی است كه در قدیم به آن عرق مدنی و امروزه پیوك گویند، اما در معنی نخ كه اینجا مراد نیست با دوك تناسب دارد.

اسلاید 109: 4- ویژگی استخدام استخدام: بر دو نوع استالف) اسم یا فعلی دو معنی داشته باشد و در هر یك از دو معنی با اسم یا فعل دیگری از كلام تركیب شود(اسم با فعل و فعل با اسم):شنیدم كه جشنی ملوكانه ساخت چو چنگ اندر آن بزم خلقی نواختفعل نواختن دو معنی دارد: زدن ساز و مرحمت كردن. نواختن در تركیب با اسم‌های چنگ و خلق به دو معنی مختلف نواختن چنگ و نواختن خلق به كار رفته است. »

اسلاید 110: 4- ویژگی استخدامب) لفظی دارای دو معنی باشد و در كلام واژه‌یی با ضمیربیاورند كه به معنی دیگر واژه راجع باشد: امید هست كه روی ملال در نكشد از این سخن كه گلستان نه جای دلتنگی استعلی‌الخصوص كه دیباچة همایونش به نام سعدابی‌بكر سعدبن زنگی است.گلستان در بیت اول به معنی گلزار است اما آوردن دیباچه و ارجاع كردن آن با ضمیر به گلستان، معنی دیگر گلستان را كه اسم كتاب شیخ است به ذهن می‌آورد.

اسلاید 111: 5- ویژگی اسلوب حكیم اسلوب الحكیم: جمله‌یی را برخلاف مقصود گوینده حمل كنند و بنا به دریافت نادرست خود پاسخ دهند. اساس اسلوب‌الحكیم بر جناس تام است گفتمش باید بری نامم زیاد گفت آری می‌برم نامت ز یادمقصود گوینده این است كه باید نام مرا زیاد بر زبان جاری سازی، اما مخاطب چنین وانمود كرده است كه گوینده می‌گوید باید نام مرا فراموش كنی.

اسلاید 112: فصل چهارم گفتار دوم – شیوۀ فرعی تضمّنهدفهای رفتاری:1- تعریف شیوۀ تضمّن به عنوان یكی از روش های فرعی ایهام و صنایع مربوط به آن 2- ویژگی استتباع3- ویژگی تبادر

اسلاید 113: 1- تعریف شیوۀ تضمّن به عنوان یكی از روش های فرعی ایهام و صنایع مربوط به آن تعریف شیوه تضمّنبدین معنی كه در ضمن مطلبی، مطلب دیگری نیز به صورت غیرمستقیم فهمیده شود. یعنی از خلال واژه یا جمله‌یی، واژه یا جمله دیگری نیز به ذهن متبادر شود. مصادیق آن عبارتند از:1- استتباع 2- تبادر

اسلاید 114: 2- ویژگی استتباعاستتباع: به مدح موجه(= دو رویه) و ذم موجه، استتباع گویند یعنی در ضمن توصیف(مدح یا ذم) صفتی خاص، از صفت دیگری هم به صورت ضمنی سخن رود. مثال مدح موجّه:جوانی هنرمند و فرزانه بود كه در وعظ چالاك و مردانه بودنكونام و صاحبدل و حق‌پرستخط عارضش خوشتر از خط دست »»

اسلاید 115: 2- ویژگی استتباع««كه در ضمن مدح خط عارض، از خوبی خط دست (خوش خطی) هم سخن رفته است.مثال ذم موجّهز میدان چنان تافت روی گریز كه گفتی ز وی خواست سائل پشیزمقصود ذكر صفت بزدلی بوده است اما در ضمن به خست هم اشاره شده است.

اسلاید 116: 3- ویژگی تبادر تبادر: واژه‌یی از كلام واژه‌ دیگری را كه با آن (تقریباً) همشكل یا همصداست به ذهن متبادر كند. معمولاً واژه‌یی كه به ذهن متبادر می‌شود با كلمه یا كلمات دیگری از كلام تناسب دارد. مزرع سبز فلك دیدم و داس مه نو یادم از كشتۀ خویش آمد و هنگام درو خویش، خیش را هم به ذهن متبادر می‌كند كه با مزرع و داس و درو تناسب دارد.

اسلاید 117: فصل چهارم گفتار سوم – شیوه فرعی اغفالهدفهای رفتاری:1- تعریف شیوۀ اغفال و مصادیق چهار گانۀ آن 2- ویژگی مدح شبیه به ذم3- ویژگی ذم شبیه به مدح4- ویژگی ذو وجهین5- ویژگی حسن طلب

اسلاید 118: 1- تعریف شیوۀ اغفال و مصادیق چهار گانۀ آن یكی از فروع روش ایهام شیوۀ اغفال است بدین معنی كه خواننده در نظر اول معنایی خلاف مقصود گوینده را توهم كند و یا در مراد حقیقی گوینده تردید یابد. مصادیق آن عبارتند از:1- مدح شبیه به ذم2- ذم شبیه به مدح3- ذو وجهین4- حسن طلب

اسلاید 119: 2- ویژگی مدح شبیه به ذم مدح شبیه به ذم: مقصود مدح است اما، چون در كلام حروف استثناء و استدراك از قبیل لیكن، اما و كلمات ذم آمده است، در نظر اول چنین به ذهن متبادر شود كه شاید مراد ذم باشد:ترا پیشه عدل است لیكن به جودكند دست تو بر خزائن ستماستعمال واژه‌های «لیكن» و «ستم» مدح را شبیه به ذم كرده است.

اسلاید 120: 3- ویژگی ذم شبیه به مدحذم شبیه به مدح: معنی كلام ذم است اما چون از حرف استثنا و كلمات مدحی استفاده شده است، به نظر می‌رسد كه شاید مقصود مدح باشد:تو به هنگام وفا گرچه ثباتیت نبودمی‌كنم شكر كه برجور دوامی داریآوردن واژه‌هایی چون: گرچه، وفا، شكر، دوام، موهم مدح است.

اسلاید 121: 4- ویژگی ذو وجهین ذو وجهین (یا محتمل الضدین): وضع و تركیب و ترتیب لغات به نحوی باشد كه كلام هم معنی مدح داشته باشد و هم معنی ذم ای خواجه، ضیا شود ز روی تو ظُلَم با طلعت تو سور نماید ماتمكه می‌توان هر مصراع را دو گونه فهمید.

اسلاید 122: 5- ویژگی حسن طلب حسن طلب یا ادب سؤال: تقاضای صله و مال از ممدوح به نحوی باشد كه نخست به ذهن ممدوح نرسد. یعنی غیرمستقیم و ظریف باشد و حمل برگدایی نشود:رسید مژده كه آمد بهار و سبزه دمید وظیفه گر برسد مصرفش گل است و نبید

اسلاید 123: فصل پنجم ترتیب كلامهدف كلی: آشنایی با روش ترتیب كلام به عنوان یكی از روش های بدیع معنوی در آهنگین كردن كلام و ویژگی های صنایع آن به طوری كه بتوان مصادیق آن ها را در متن های ادب فارسی تشخیص داد.

اسلاید 124: هدفهای رفتاری1- تشخیص لف و نشر در دو شكل مرتب و مشوش2- تشخیص تقسیم در دو شكل مرتب و مشوش3- تشخیص اعداد4- تنسیق الصفات و تفاوت آن با اعداد5- تشخیص قلب مطلب و انواع آن6- تشخیص التفات

اسلاید 125: 1- تشخیص لف و نشر در دو شكل مرتب و مشوش لف و نشر: نخست چند واژه یا مطلب را در یك پاره از كلام با هم بیاورند( لف) و سپس در پاره یا پاره‌های دیگر كلام توضیح دهند (نشر).اگر توضیحات به ترتیب باشد لف و نشر مرتب و اگر به ترتیب نباشد لف و نشر مشوش است:مثال لف و نشر مرتب دوتایی:فروشد به ماهی و برشد به ماه بن نیزه و قبه بارگاه »»

اسلاید 126: 1- تشخیص لف و نشر در دو شكل مرتب و مشوش««یعنی بن نیزه به ماهی فروشد و قبه بارگاه به ماه برشد.مثال لف و نشر مشوش دوتایی:گر دهدت روزگار، دست و زبان زینهارهرچه بدانی مگوی، هرچه توانی مكن یعنی با زبان هرچه بدانی مگوی و با دست هرچه توانی مكن.

اسلاید 127: 2- تشخیص تقسیم در دو شكل مرتب و مشوش تقسیم لف و نشری است كه در آن تصریح شده باشد یا مشخص كرده باشند كه كدام یك از فقرات نشر مربوط به كدام یك از فقرات لف است. مثال برایی تقسیم مرتب:به من نمود لب و چشم و زلف آن دلبر یكی عقیق و دوم نرگس و سوم عنبر »»

اسلاید 128: 2- تشخیص تقسیم در دو شكل مرتب و مشوش««مثال برای تقسیم مشوش: یا ببندد یا گشاید یا ستاند یا دهد تا جهان برپاست باشد شاه را این چاركار آن چه بستاند: ولایت: آن چه بخشد: خواسته آن چه بندد: دست دشمن آن چه بگشاید: حصار

اسلاید 129: 3- تشخیص اعداداعداد (سیاقه‌الاعداد): چند اسم را كه متوالیاً ذكر شده‌اند از یك جهت منظور كنند و برای همه یك فعل یا صفت آورند.ابر و باد و مه و خورشید و فلك در كارندتا تو نانی به كف آری و به غفلت نخوری

اسلاید 130: 4- تنسیق الصفات و تفاوت آن با اعداد تنسیق‌الصفات: برای یك اسم صفات متوالی بیاورند یا برای یك فعل قیود مختلف ذكر كنند:فغان كاین لولیان شوخ شیرینكار شهر آشوب چنان بردند صبر از من كه تركان خوان یغما رابرای «لولیان» سه صفت، شوخ، شیرینكار و شهر آشوب را آورده است. »»

اسلاید 131: 4- تنسیق الصفات و تفاوت آن با اعداد««فرق تنسیق‌الصفات با اعداد این است كه در تسیق‌الصفات برای یك امر صفات متعدد آورند، اما در اعداد برای چند امر یك صفت آورند.

اسلاید 132: 5- تشخیص قلب مطلب و انواع آن قلب مطلب: بر دو نوع است:الف) چند واژۀ مصراع اول را بعینه یا با مختصر تغییری در مصراع دوم با توالی معكوس تكرار كنند به نحوی كه مضمونی نو و هنری ایجاد شود.نگذشت بیستون ز سر خون كوهكنتا خون كوهكن ز سر بیستون گذشت »»

اسلاید 133: 5- تشخیص قلب مطلب و انواع آن«« ب) قلب مطلب با جابه‌جایی فاعل (یا وابسته‌های فاعل) و مفعول یا مسند و مسندالیه به وجود می‌آید:به زیورها بیارایند مردم خوبرویان را تو سیمین تن چنان خوبی كه زیورها بیاراییفاعل: زیور، خوبرویان را می‌آراید.مفعول: تو زیورها را می‌آرایی.و ممكن است قلب مطلب براثر هر دو عامل الف و ب باشد.

اسلاید 134: 6- تشخیص التفات التفات: تغییر سخن از غیبت به خطاب یا از خطاب به غیبت است:شاید كه دل از همه بپردازمدر مدح یگانۀ جهان بندممنصور كه حرز مدح او دایمبرگردن عقل و طبع و جان بندم »»

اسلاید 135: 6- تشخیص التفات««ای آن كه ستایش ترا خامه برباده جهندۀ بزان بندمدر بیت آخر از غیبت، یعنی از او، به خطاب، یعنی به «ای» التفات كرده است.

اسلاید 136: فصل ششم روش تعلیل و توجیههدف كلی: آشنایی با روش تعلیل و توجیه به عنوان یكی از روش های بدیع معنوی در آهنگین كردن كلام و ویژگی های صنایع آن به طوری كه بتوان مصادیق آن ها را در متن های ادب فارسی تشخیص داد.

اسلاید 137: هدفهای رفتاری1- حسن تعلیل و انواع تعلیل2- تشخیص مذهب كلامی3- تشخیص دلیل عكس4- تشخیص سؤال و جواب

اسلاید 138: 1- حسن تعلیل و انواع تعلیل حسن تعلیل: مقدمهً باید دانست كه اگر تعلیل در اثری لطیف نباشد یا جنبه علمی داشته باشد، نمی‌توان آن اثر را ادبی دانست. پس تعلیل در ادبیات اسلوب خاصی دارد و باید جنبه اقناعی و استحسانی داشته باشد نه برهانی و علمی، و مبتنی بر تشبیه باشد.تعلیل بر دو نوع است:الف) علتی كه ذكر می‌شود واقعی و حقیقی است، اما در ربط آن به معلول ظرافت و لطافتی است و این به وسیلۀ تشبیه(مضمر و تمثیل) صورت می‌گیرد: »»

اسلاید 139: 1- حسن تعلیل و انواع تعلیل «« كی عیب سر زلف بت از كاستن است چه جای به غم نشستن و خاستن است روز طرب و نشاط و می‌ خواستن است كاراستن سرو ز پیراستن است.این كه آرایش سرو به پیرایش(زدن شاخ و برگ) آن است مطلبی است راست، اما با تشبیه (كه مبتنی بر كذب است) با مطلب تناسبی ظریف یافته است، یعنی شاعر ایاز را به سرو تشبیه كرده است. »»

اسلاید 140: 1- حسن تعلیل و انواع تعلیل ب) علت ادعایی: علتی كه برای معلول ذكر می‌شود حقیقت ندارد بلكه شاعر براثر تشبیهی كه در ذهن او صورت گرفته است چنین ادعایی می‌كند:به سرو گفت كسی میوه‌یی نمی‌آری جواب داد كه آزادگان تهی دستند.در توجیه این كه چرا سرو میوه ندارد، گفته است كه همه آزادگان تهی دستند.

اسلاید 141: 2- تشخیص مذهب كلامیمذهب كلامی: مطلبی را با قیاس و برهان عقلی و خطابی اثبات كنند. این گونه مطالب در ادبیات مسائل عاطفی از قبیل مرگ و زندگی، عشق و نفرت، داد و بیداد است:فردوسی در مقدمه داستان رستم و سهراب با اشاره به مرگ دلخراش سهراب در عنفوان جوانی، مسأله مرگ را مطرح كرده است.

اسلاید 142: 3- تشخیص دلیل عكس دلیل عكس: برای مطلبی دلیلی بیاورند كه كاملاً برخلاف انتظار و مخالف عرف و عادت باشد و این یكی از شیوه‌های ایجاد طنز است.حاشا كه من به موسم گل ترك می‌ كنم من لاف عقل می‌زنم این كار كی كنم؟حال آن كه برحسب عرف و عادت و انتظار، حكم عقل ترك می نوشی است.

اسلاید 143: 4- تشخیص سؤال و جواب سؤال و جواب: شعر مبتنی بر پرسش و پاسخ یا گفتگو و مكالمه باشد. سؤالات یا سخنان باید زیبا و ظریف باشد و مخصوصاً جواب‌ها جنبه ادبی داشته باشد، یعنی در آن نكته‌یی و هنری باشد. گفتم كه خطاكردی و تدبیر نه این بود گفتا چه توان كرد كه تقدیر چنین بود.گفتم كه خدا داد مرادت به وصالشگفتا كه مرادم به وصالش نه همین بود