بررسی جایگاه علمی سلامت معنوی و نقش آن در پیشگیری از بیماری ها

بررسی جایگاه علمی سلامت معنوی و نقش آن در پیشگیری از بیماری ها

اسلاید 1: بررسي جايگاه علمي سلامت معنوي و نقش آن در پيشگيري از بيماري ها: يك مطالعه مقدماتيارائه دهنده: هدی ابوالحسنیداروساز و PhD شیمی دارویینویسندگان: لادن عباسيانمحمود عباسياحسان شمسي گوشكيزهرا معمارياني

اسلاید 2: نويسنده مسؤولدکتر محمود عباسيدكتراي حقوق پزشكي، گروه حقوق پزشكي، مركز تحقيقات اخلاق و حقوق پزشكي، دانشگاه علوم پزشكي شهيد بهشتي، تهران، ايرانفصلنامه اخلاق پزشكي سال چهارم، شماره چهاردهم، زمستان 1389

اسلاید 3: مقدمهشايد در هيچ عرصه ديگري جز علوم زيست پزشكي، رويارويي ميان سلامت معنوي و علم چنان موجب مناقشه نبوده استعليرغم همه پيشرفت هاي نظري در حوزه سلامت، توجه به بعد معنوي سلامت در اكثر برنامه هاي ارتقاي سلامت مغفول مانده استدرباره نحوه ي تأثير معنويت بر بهداشت و سلامت افراد نيز ابهامات و سؤالاتي زيادي وجود دارد كه پژوهش هاي تازه براي پاسخ به آنها ضروري استاين پژوهش درصدد بررسي مقدماتي جايگاه علمي و نقش سلامت معنوي در پيشگيري از بيماري ها است

اسلاید 4: روش انجام پژوهشپژوهش حاضر يك مطالعه توصيفي استبراي جمع آوري اطلاعات از روش اسنادي استفاده شده استاطلاعات و داده ها با روش غيرمستقيم و استفاده از اسناد بايگاني شده چه به صورت اسناد خصوصي يا ويراسته، كتب تخصصي و مراجع مكتوب گردآوري و مورد بررسي قرار گرفته است

اسلاید 5: از زمان بقراط تا به امروز اين باور وجود دارد كه: خداوند هم شفادهنده و هم منشأ علم پزشكان استپزشكان وسيله اي براي تشخيص، درمان و رساندن شفا به بيماران اند (بقراط، 1952 م.) (آموندسن، 1996 م،صص 127 - 157)

اسلاید 6: پیشرفتهای علم پزشکینظريه ميكروبي: اگرچه در قرن 20 به يك انقلاب عظيم در عرصه علوم پزشكي منجر شد و هر روز خدمتي جديد را به بشريت عرضه كرد اما در ادامه با مشكلات و بن بست هايي مواجه گرديدايجاد نحله هاي فلسفي پسامدرن: (دوره گذار از پزشكي مدرن به پزشكي پسامدرن): در اواسط قرن 20 علاوه بر عوامل جسمي در تعريف سلامتي و بيماري، به جنبه هاي رواني و اجتماعي آن توجه بيشتري مي شددر دهه هفتم و هشتم قرن 20 بررسي هاي اپيدميولوژيك و بوم شناختي كه به نوعي مبتني بر فرضيه تأثير عوامل اجتماعي بر علوم پزشكي بود از ارزش خاصي برخوردار شد و تا دهه 1990 م. ادامه داشت

اسلاید 7: در دهه هاي اخير، ابعاد ديگري در تعريف سلامت وارد و به تدريج در نوشته هاي علمي آورده شده است: سلامت و بيماري انعكاسي از درهم تراوشي عوامل زيستي، رواني، اجتماعي و معنوي استگذار از دوران مدرن و تجربه ی نه چندان موفق بشر در برخي جنبه ها باعث شد كه در اواخر قرن بيستم و آغاز هزاره جديد بازگشتي دوباره به ابعاد غيرمادي وجود مشاهده شودمتخصصان بهداشت و سلامت دريافته اند كه استفاده از روش هاي مدرن و تكنولوژي هايي كه اكنون به عنوان سنت امروز علم پزشكي شناخته مي شوند، به تنهايي پاسخگوي همه جنبه هاي مواجهه با بيمار و پيشگيري و درمان بيماري ها نيستبررسي علمي نقش سلامت معنوي يكي از مباحث مهم در پژوهش هاي علوم سلامت شده است: « عامل فراموش شده »پیشرفتهای علم پزشکی

اسلاید 8: تأثير معنويت بر پيشگيري از بيماري هاابهامات زيادنتايج حاصل از مطالعات كاربردي هنوز به طور كامل قابل توجيه نيستندچگونگي و مكانيسم تأثيرگذاري عامل معنويت بر سلامت و بيماري افراد کاملا مشخص نیستبسياري از عوامل هستند كه همزمان و طي عمر در زندگي فرد وارد مي شوند و نسبت دادن تغييرات و متغيرهاي تجربي به عوامل معنوي را تحت تأثير قرار داده و گاه دشوار و غيرممكن مي كنندهدف عمده اين مطالعه بررسي مقدماتي جايگاه علمي و نقش سلامت معنوي در روند پيشگيري از بيماري ها است

اسلاید 9: بنيادهاي نظري ايده سلامت معنوي در فلسفه و تاريخ طبدر گذر از مدرنيسم به پست مدرنيسم: ناكافي بودن ديدگاه هاي زيست شناختي در حل مشكلات انسان و سلامتي و بيماريتحقيقات متعدد دانشمندان از يك سو و بازگشت جامعه به ارزش هاي انساني از سوي ديگر: پزشكي رشد فزاينده اي يافته و فلسفه زيست شناختي در تعريف سلامتي و بيماري و برخورد با انسان جاي خود را به فلسفه كل نگري يا ديدگاه جامع نگري داد: نگاه به انسان در ابعاد زيست شناختي، رواني، اجتماعي، روحي و معنوي مورد توجه قرار گرفته است

اسلاید 10: معنويت و طبابت به هم آميخته اند «طب تلفيقي» درمان هاي معنوي بخش مهمي از درما نهاي طبي بومي در سرزمين هاي شرقي حكيمان مشهور ايراني در كتب پزشكي كهن، به معنويت در امر طبابت پرداخته اندجرجاني، طبيب معنوي را عارفي مي داند كه از طريق ارشاد و تكميل، قدرت انجام اين طب را دارداولين بار يك دانشمند مسلمان ايراني، علي بن ربن طبري، آن هم قريب 1200 سال قبل، ارتقاي سلامت جسمي را در معنويت و سلامت معنوي مي ديددر كتاب فردوس الحكمه كه نخستين بار مفهوم طب تلفيقي را مطرح نموده است از كليه اطلاعات طبي سرياني، ايراني، هندي و يوناني كه در آن زمان در دسترس اطبا بوده، استفاده شده است:طب گياهي را از ايران طب آيورودا (دانش زندگي) را از هند طب يونان را از يونان باستان

اسلاید 11: طب ايرانيبا سابقه هزاران ساله، داراي رويكردي كل نگر برمبناي پيوستگي جسم و روح و ذهن انسان است كه تنها به درمان بيماري ها محدود نبوده بلكه سبكي براي ارتقاي سلامت و كيفيت زندگي به شمار مي رودمدارس طبي ايران باستان به تربيت سه گروه طبيب مي پرداختند:شفادهندگان با اصول روحانيشفادهندگان با قانونشفادهندگان با چاقوپزشكان روحاني از نظر تحصيلات در سطح بالاتري از دو دسته ديگر بوده و با به كار بردن كلمات مقدس به بهترين وجه قادر به معالجه و خارج كردن بيماري از بدن بوده اندرازي در مقدمه كتاب « الطب الروحاني » خود مي نويسد كه اين كتاب مكمل و به موازات كتاب « المنصوري » اش است که هدف آن مطالعه « طب جسماني » استابن سينا درباره صفات طبيب مي گويد: «طبيب بايد كه دائم بشارت دهنده صحت و سلامتي براي بيمار باشد چرا كه براي عوارض نفساني تأثير فوق العاده دارد»

اسلاید 12: از داروينيسم تا تئوبيولوژيمعنويت و سلامت معنوي سه نياز اصلي را برآورده مي كند: اين سه نياز در مجموع عبارتند از: نيازهاي شناختي، انگيزشي و اجتماعياسپيلكا ( 2003 م.) اينها را نياز به معنا، كنترل و ارتباط با ديگران مي نامند اين جدال هنوز هم ادامه دارد چنانكه كشمكشي تازه تر بر سر:خلقت گرايي عقيده ديني بنيادگرايي است كه داستان خلقت جهان و حيات را مو به مو قبول دارد و تأييد مي كند و منكر هر نوع تكاملي است علم آفرينش رويكردي تازه تر است كه طرفدارانش مي خواهند انديشه علمي را با خلقت گرايي آشتي دهند طرح هوشمندانه كوششي جديدتر براي ادغام علم و مفهوم مذهبي خلقت بوده و پرورده دانشمندان فرهيخته و از نظر مذهبي سنتي استدر ساليان اخير، ريبرن و ريچموند ( 1998 م. و 2000 م.) زيست شناسي و دين را پيوند داده: « تئوبيولوژي»: معنويت و سلامت معنوي ميتواند به انسان معنوي، پيشگيري از بيماري ها و ارتقاي سلامت جسمي را اعطا كند

اسلاید 13: پيشگيري از بيماري هاپژوهشگران سه سطح مشخص كرده اند: پيشگيري نخستين: با هدف پيشگيري از شروع بيماري صورت مي گيردپيشگيري دومين: با هدف شناسايي و درمان بيماري در مراحل اوليه بيماري و اقدام هايي براي كاهش و تخفيف علائم صورت مي پذيرد پيش از آنكه بيماري سبب مشكلات غيرقابل برگشت شودپيشگيري سومين: با هدف كنترل، تقليل اثرات يا كاهش پيشرفت يك بيماري تقريباً تثبيت شده و غيرقابل برگشت صورت مي گيرد

اسلاید 14: اثر معنويت بر سلامت جسمي به دليل زيرساختارهاي فردي و اجتماعي كه ايجاد ميكند از شروع بيماري و عوامل موجود آن تا مرگ تأثيرگذار است و با مكانيسم هاي گوناگون موجب پيشگيري از بيماري ها مي شودمعنويت به افراد امكان مي دهد در زندگي معني و مفهوم واحدي را پيدا كرده و نيروي برتر از خود را تجربه كنندسلامت معنوي مي تواند اثري مثبت بر سلامت رواني و جسمي داشته باشداز مهمترين عوامل و مكانيسم هاي بالقوه و و مفروض بر تأثيرگذاري سلامت معنوي بر پيشگيري از بيماري ها ميتوان به شبكه هاي اجتماعي، حمايت هاي اجتماعي و عوامل و مكانيسم هاي رواني و فيزيولوژيك اشاره نمودحمايت معنوي، نهادهاي معنوي و شبكه هاي معنوي و رهبري معنوي عامل بسيار ارزشمندي براي پيشگيري از بيماري محسوب مي شوند.پيشگيري از بيماري ها

اسلاید 15: به بررسي بيماري هاي روحي قوم يهود و منابع دين يهود براي سلامت معنوي مردمش مي پردازد و نيم نگاهي نيز به كليت بحث و اطلاقش به اقوام ديگر دارد. به نظر ميراشتاين، چون بيماران از جهت نگرش شان به راه حل ها متفاوتند (يعني برخي از بيماران راه حل را در دستان خدا مي دانند در حالي كه ديگران بر اين نظرند كه خدا به كساني كمك مي كند كه به خودشان كمك مي كنند)، راه برخورد با آنها نيز متفاوت است.به نظر او، معنويت مي توانند منابع مفيدي براي درمان باشند كه مي توان با فراهم آوردن ابزاري خاص مثل تيم درماني متشكل از روحانيون و كشيشان يا با ارجاع بيمار به جامعه ايماني خويش اميد بيمار را افزايش داد.اسرائيلا ميراشتاين: 2004: مقاله «ديدگاه معنوي يهودي درباره سايكوپاتولوژي و سايكوتراپي: نظر يك پزشك»

اسلاید 16: لورن ماركس ( 2005) مدل مفهومي ارائه كردهكه ارتباط سه بعد تجربه مذهبي (اعمال مذهبي، باورهاي معنوي و جامعه ايماني) را با ابعاد سه گانه سلامت (ابعاد زيستي، رواني و اجتماعي) نشان مي دهدمنظور از عمل مذهبي تجليات بيروني و قابل مشاهده ايمان استمنظور از باورهاي معنوي، ديدگاه ها و باورها و معاني دروني و شخصيتمراد از جامعه ايماني، ارتباط فرد با گروه هاي مذهبي و دريافت حمايت از چنين اجتماعاتي استبه نظر او، اين مدل مفهومي منحصر به مسيحيت نيست و قابل اطلاق به مذاهب ديگر نيز هست به نظر ماركس، بسياري از رفتارهاي پيشگيرانه (نظير رفتارهاي جنسي پرخطر و استفاده يا اجتناب از مصرف الكل يا تنباكو و مواد مخدر) تحت تأثير باورهاي معنوي هستند

اسلاید 17: مستندات علمي و باليني نقش سلامت معنويسازمان جهاني بهداشت « معنويت » را به عنوان يك اصل براي ارتقاي سلامت، افراد پذيرفته استدر تعريف سلامت، ابعاد معنوي را نیز درنظر مي گيرددر رويكرد سازمان جهاني بهداشت به مراقبت هاي تسكيني در درمان، نيازهاي عاطفي و معنوي بيمار علاوه بر فرآيند تسكين درد تماماً داراي اهميت استلانگوي اولين تئوري سلامت را بر پايه معنويت بيان كردنيومن بيماري را يك شوك تلقي مي كرد كه معنويت نقش مهمي براي برگشت به حالت اوليه و تعادل سلامتي ايفا مي كنداصول مشتركي در دستورات مذهبي اديان عمده جهان وجود دارد كه از سلامتي پيروان آن ها محافظت مي كند (ريشه در معنويت اديان دارد)

اسلاید 18: طب معنويدر طب معنوي تلاش مي شود از طرق مختلفي قدرت دفاع بيمار و اعتماد به نفس او را افزوده و به كنار آمدن او با مشكلات و بيمار يهاي مزمن كمك نماينددر مقايسه با طب رايج، سيستم هاي درماني مكمل و جايگزين با رويكردي كل نگر به جنبه هاي روح و ذهن و جسم انسان، قابليت ارائه درما نهاي همه جانبه دارندتوجه به معنويت طبيعتاً موجب فعال سازي مسؤوليت پذيري شخص در زمينه دسته اي اصول و باورهاي مندرج شده در دين مي شود كه اثرات جسماني نيز دارند.كنش هاي معنوي موجب افزايش سلامت اجتماعي شده و تعاملات اجتماعي راافزايش میدهند و حمايت اجتماعي را به عنوان يك منبع ارتقاي سلامت جسمي فراهم مي آوردبنا به نظر بالداچينو و دراپر، اعمال معنوي مي تواند خود بهبودي را افزايش دهد

اسلاید 19: در مكانيسم سايكونوروفيزيولوژيك نيز احساس رضامندي ناشي از ثمرات معنوي از طريق تأثير بر مكانيسم هاي شناخته شده مغزي و به وسيله نوروپپتيدهاي پيام رسان روي سيستم ها و اندامهاي بدن مانند قلب و عروق، ايمني و... تأثير تقويت كننده دارد كه نتيجه اين تأثيرات: پيشگيري از بيماريافزايش تحمل بيماريبهبود سريع تر بيماري است كه در تحقيقات مختلف اين مسئله نشان داده شده استطب معنوي

اسلاید 20: مارتينسون و سادستروم به اين نكته اشاره كرده اند كه عقايد معنوي به عنوان شكلي از سازگاري فعال بيماران مبتلا به سرطان شناخته مي شودكوئنيگ و همكارانش نيز عقيده دارند كه در موقعيت هاي تنش زا به ويژه مسايل مرتبط با سلامتي، معنويت منبع مهم سازگاري به شمار مي رودنتايج پژوهش مك كلين و همكارانش نيز نشان داد معنويت اثري قوي بر نااميدي پايان زندگي در بيماران مبتلا به سرطان دارد افرادي كه از سلامت معنوي برخوردارند افرادي توانمند، قوي، داراي قدرت كنترل، و حمايت اجتماعي بيشترندچراكه معنويت، به همراه نيروهاي مذهبي از قبيل دعا، نقش مهمي در قبول بيماري ها دارد و معنويت در واقع يكي از ابعاد وجود انساني است كه در مواقع بروز بحران و استرس به شكل بارزي نمود پيدا كرده، سبب خلق معنا در زندگي شده و الهام بخش فرد در رويارويي با مشكلات مي شودطب معنوي

اسلاید 21: مراقبت معنوي پزشكان و پرستاران و تأثير آن بر نتايج مداخلات درماني و بالينيمراقبت معنوي از بيمار در حال حاضر در قالب فرآيند پرستاري صورت ميگيرد آگاهي از نيازهاي معنوي بيمار و همچنين اثرات احتمالي كه بيماري كنوني بر روي تجربيات معنوي وي گذاشته است در جريان مراقبت از او امري ضروري محسوب مي گرددآگاهي از عقايد معنوي بيماران و تلاش براي احترام و درنظر گرفتن آنها در روند تشخيص و درمان بيماري ها نيز همواره امري مهم تلقيمطالعات نشان مي دهند كه بيماران، از پرستاران انتظار دارند كه توانايي بحث درباره سلامت معنوي آنها را داشته باشندمراقبت معنوي كه بيماران از پرستاران خود انتظار دارند بر ميزان تشخيص نيازهاي معنوي بيماران و اقدامات برنامه ريزي و اجرا شده تأثير مي گذارد

اسلاید 22: پزشك، از ديگر سوی مسؤول مراقبت از بيمار استاين مراقبت در درجه اول جسماني است كه با رو شهاي مختلف دارويي،جراحي، پرتودرماني، شيمي درماني و... به انجام مي رسد: برعهده پزشكاز سوي ديگر، مراقبت ها جنبه هاي ديگري هم دارند از جمله جنبه معنوي كه برعهده تيم پزشكي استتيم پزشكي ميتواند به بيمار كمك كند تا جنبه هاي معنوي زندگي خود را در طول فرايند تشخيصي و درماني سر و سامان بدهداين « مراقبت معنوي » تا حد زيادي وابسته به فرهنگ استمراقبت معنوي پزشكان و پرستاران و تأثير آن بر نتايج مداخلات درماني و باليني

اسلاید 23: همچنان كه توجه به معنويت در بيماران، موضوع مهمي است و لازم است پزشكان با همه جوانب عوامل دخيل در بيماري جسمي آشنا بوده و مداخلات درماني دربرگيرنده توصيه هاي معنوي پيشگيري، درمان طبي و مراقبتهاي تكميلي باشد، توجه به مراقبت معنوي پزشكان و پرستاران نيز از مهمترين عوامل مؤثر در پيشگيري مؤثر از بيماري ها است كه متأسفانه مورد غفلت و بي توجهي قرار ميگيردعواملي مانند تجارب زندگي وتندرستي معنوي خود پرستاران نيز ميتواند در پيش بيني و تعيين مراقبت معنوي مؤثر باشد

اسلاید 24: يافته هارشته هاي علمي جديد ديدگاه هايي را درباره نقش هاي احتمالي مؤلفه هاي معنوي در پيشگيري از بيماري ها مطرح كرده اند اما تا وقتي نظريه هاي آنها به پژوهش عملي نينجامد اصولاً عقيم مي مانند پژوهش هاي مربوط اذعان دارند كه مؤلفه هاي معنوي از تأثيرات پيشگيرانه غالباً مثبتي برخوردارند اما هنوز بايد كار زيادي صورت گيرد تا مسائل مربوط به همبستگي سلامت معنوي و سلامت جسمي روشن شونديافته ها نشان داد كه پيشگيري از بيماري ها را نمي توان از مراقبت معنوي جدا نمود

اسلاید 25: مسؤوليت نهايي تحقق جامعه سالم برعهده دولت استهر نظام سلامت: براي رسيدن به سلامت جسمي بايستي از پتانسيل معنوي وجودي بيماران و اعضاي تيم درماني بهره مند شوداز سوي ديگر به تقويت بنيان هاي معنوي جامعه به عنوان يك مؤلفه مهم سلامتي بنگرد تا با كمك ساختارهاي مختلف نظام اجتماعي همچون نهادهاي فرهنگي، اقتصاد، آموزش و پرورش و... به وظيفه خود در جهت ارتقاي سلامت جامعه بهتر عمل كند

اسلاید 26: پيشنهاداتدر سطح بيمارستان ها پيشنهاد مي شود كه مديران شرايطي را براي شركت پرستاران در دوره هاي آموزشي مستمر، كنفرانس ها و كنگره ها در زمينه اهميت بعد معنوي و مراقبت معنوي جهت ارتقاي دانش و مهارت لازم فراهم كرده و آنها را به برگزاري كنفرانس هاي داخلي بيمارستاني در رابطه با اين موضوع ترغيب كنند.در چارچوب نظام آموزش پزشكي، لازم است در آموزش باليني و نظري، دانشجويان علوم پزشكي به ويژه دانشجويان پزشكي و پرستاري با مقوله سلامت معنوي به عنوان يكي از ابعاد مهم سلامت و رضايت از زندگي آشنايي بيشتري پيدا كنند تا نگاه جامع تري نسبت به مددجو داشته باشند و بتوانند در سايه حفظ كرامت هاي انساني و اخلاقي، خدمات و مراقبت هاي كامل تر و مناسب تري را به آنان ارائه دهندپيشنهاد مي گردد كه محتواي درسي در مورد معنويت و مراقبت معنوي در برنامه آموزش پرستاري گنجانده شود. بدين جهت بسترسازي فرهنگي قبل از تهيه محتواي درسي امري ضروري به نظر مي رسد

اسلاید 27: جهت تعيين محتواي درسي پيشنهاد مي شود كميته اي متشكل از صاحب نظران مختلف در اين امر تشكيل شود و با توجه به محدوديت ها، موانع و ويژگي هاي جامعه مشخص شود كه چگونه و در كدام قسمت از برنامه آموزش پزشكي و پرستاري مي توان محتواي مراقبت معنوي را گنجاند و تدريس نمودهمچنين پيشنهاد مي گردد كه محتوي درس مراقبت معنوي شامل توصيف و تعريف مفهوم معنويت، نيازهاي معنوي، تأثير بعد معنوي بر سلامت جسمي و اهميت مراقبت معنوي در مراقبت هاي پزشكي و پرستاري باشددر محيط بالين نيز لازم است اساتيد باليني و مربيان پرستاري در هر دوره آموزشي به نيازهاي معنوي بيماران در كنار نيازهاي جسمي و رواني اهميت داده و مراقبت معنوي را در طراحي برنامه مراقبت هاي پزشكي و پرستاري قرار دهند.در نهايت، پيشنهاد مي شود پژوهشگران و صاحب نظران علوم انساني سلامت با انجام پژوهش هاي مختلف در مورد اين بعد از وجود انسان به شناساندن هرچه بيشتر اهميت بعد معنوي به عنوان جزء اصلي و مركزي در سلامتي انسان و كسب بهبودي تلاش كنند.پيشنهادات

اسلاید 28: نتيجه گيريمفهوم معنويت و سلامت معنوي اگرچه به ظاهر بسي دور از علوم زيست پزشكي است اما در عمل از بسياري جهات با آن ارتباط داردنوك اين كوه يخ نمودار است اما هر چه علم پيوندهاي گوناگون معنويت، سلامت معنوي و علوم زيست پزشكي را بيشتر بررسي مي كند پيكر اين كوه يخ بيش از پيش نمايان مي شود.

اسلاید 29:

اسلاید 30: الله نور السموات والارضاللَّهُ نُورُ السَّمَوَتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ کَمِشْکَوهٍ فِیهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِى زُجَاجَهٍ الزُّجَاجَهُ کَأَنَّهَا کَوْکَبٌ دُرِّىٌّ یُوقَدُ مِن شَجَرَهٍ مُّبَرَکَهٍ زَیْتُونَهٍ لَّا شَرْقِیَّهٍ وَلَا غَرْبِیَّهٍ یَکَادُ زَیْتُهَا یُضِى ءُ وَ لَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُّورٌ عَلَى‏ نُورٍ یَهْدِى اللَّهُ لِنُورِهِ مَن یَشَآءُ وَ یَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَلَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَىْ‏ءٍ عَلِیمٌخداوند، نور آسمان‏ها وزمین است. مثل نور او همچون چراغدانى است که در آن چراغى (پر فروغ) باشد. آن چراغ در میان شیشه‏اى و آن شیشه همچون ستاره‏اى تابان و درخشان. این چراغ از روغن درخت پر برکت زیتون بر افروخته است، که نه شرقى است و نه غربى. (روغنش به قدرى صاف و شفّاف است) که بدون تماس آتش نزدیک است (شعله‏ور شود و) روشنى دهد. نورى است بر فراز نور دیگر. هر کس را که خداوند بخواهد به نور خویش هدایت مى‏کند، و خداوند براى مردم مثلها مى‏زند و به هر چیزى آگاه است.