تاریخچه پول در ایران

تاریخچه پول در ایران

اسلاید 1: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir1تاریخچه پول در ایران

اسلاید 2: پول در تعریف ابتدایی آن وسیله، قطعه، شی، یا چیزیست که انسان‌ها برای تبادل خواسته‌ها، خدمات، کالاها، نیازها از آن استفاده می‌کنند. عبارت‌است از آن چیزی که در داد و ستد مورد قبول عموم افراد جامعه باشد و تعریف رایج آن به‌صورت مقابل می‌باشد: M۱=CU+DDکه در آن M حجم‌پول، CUاسکناس و مسکوکات در دست مردم و DD سپرده‌های دیداری (سپرده‌های جاری که با صدور چک برای افراد قابل برداشت می‌باشد) می‌باشند. تعریف دیگری که برای پول ذکر می‌شود، تعریف گسترده پول یا حجم نقدینگی می‌باشد و به‌صورت زیر تعریف می‌شود: M۲=CU+DD+T=M۱+T که در آن T سپرده‌های مدت دار و پس انداز (شبه پول) می‌باشد. تعریف دیگر نیز برای پول وجود دارد، ابزاری است که برای خرید کالاها و خدمات یا بازپرداخت بدهی‌ها به کار می‌رود. معمولاً سه وظیفه سنتی برای پول ذکر شده که عبارت‌اند از: وسیله مبادله، واحد شمارش یا سنجش و ذخیره‌ارزش یا ثروت.تعریف پولدكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir2

اسلاید 3: در گذشته دیرین برای تداوم حیات، نیاز هر فرد با تلاش فردی (شکار- تولید و ...) تامین می‌شد ولی با گذشت زمان هرگز به تولید شخصی قانع نبود و اگر در آن روز بشر نمی‌توانست با زور هرچه می‌خواهد به چنگ آورد ناگزیر حاضر می‌شد از راه معاوضه جنس با جنس (معاوضه مستقیم کالا با کالا) نیازهای عادی زندگی را فراهم کرده و از این راه امرار معاش نماید. در اینگونه داد و ستدهای اولیه (قرنها پیش از میلاد) معاوضه دو کالا با هم بدون تعیین ارزش و معیاری برای سنجش انجام می‌پذیرفت تا آنکه راه (مبادله غیرمستقیم کالا با کالا) را در پیش گرفت و همین انتخاب موجب پیدایش پول گردید.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir3

اسلاید 4: بخش اول- پیدایش پولکالا، واسطه مبادله:دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir4

اسلاید 5: همانطور که اشاره شد در جوامع نخستین تحصیل انواع کالاهای تولید شده جهت مصرف صرفا از طریق تعویض و مبادله دو کالا امکان‌پذیر بود و این مبادله مشکلات بسیاری بهمراه داشت از جمله: الف- امکان تعیین ارزش کالا براساس قبول واحد معینی که مورد تایید طرفین معامله باشد نبود. ب- یافتن طرفین مبادله دو کالا (گوسفند و گندم) که هر دو نیاز به کالاهای عرضه شده طرف دیگر داشته و آماده مبادله باشند چندان آسان نبود. بشر در ابتدا برای حل چنین مشکلاتی اشیا و یا کالاهایی را به عنوان واسطه مبادلات به جهت سهولت داد و ستد انتخاب کرد و انتخاب آن بستگی به نوع و فراوانی آن شیء یا کالای واسطه در آن محدوده یا شهر داشت مثل صدف در سواحل دریا و گوسفند و گاو در نواحی کوهستانی و معتدل. در همان زمان هم برای حفظ مقدار عددی مبادلات یا نتیجه معاملات از ریسمانهای گره‌دار یا چوبخط بهره می‌جستند.گرچه با انتخاب کالاهای واسطه دو اشکال اساسی فوق ظاهرا حل شده بود اما گاهی کالای واسطه نیز به علت غیرقابل تقسیم بودن مانع انجام معاملات کوچک می‌گردید و یا به علت حجم زیاد و ارزش کم نقش اساسی را که ذخیره کالای واسطه تا زمان احتیاج به معامله باشد غیرممکن می‌ساخت و در بعضی مواقع نگهداری کالای واسطه به علت فسادپذیری امکان نداشت.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir5

اسلاید 6: مسکوک فلزیتنوع تولید و لزوم رفع نیاز بشر از تولیدات مختلف در سیر گسترش اقتصاد کشورها موجب پیدایش دو کالای اقتصادی با ثبات ارزش نسبی که مورد قبول عامه باشد گردید و این دو کالای فلزی طلا و نقره بود. پس از آنکه فلزات قیمتی (طلا و نقره) کشف شد و مزایا و وجوه تمایز آنها نسبت به کالاهای دیگر به ویژه فلزاتی مثل آهن و مس و مفرغ شناخته شد، جایگزین وسایل مبادلاتی قبلی که فاقد خصوصیات فیزیکی طلا و نقره (وفور تولید بودند) شدند و به عنوان پول مورد استفاده قرار گرفتند. با گذشت زمان مسئولان امور در جوامع مختلف برای رونق داد و ستد و توسعه تجارت نسبت به ضرب سکه‌های طلا و نقره اقدام نمودند. برای انجام این کار، شمش‌های طلا و نفره را به سکه‌های کوچک و متنوع تبدیل و سپس آنها را به مهر خود ممهور و در قلمرو جغرافیایی خویش رایج ساختند. بطوریکه مورخان می‌گویند اختراع سکه از سده هفتم پیش از میلاد مسیح در کشور لیدی پا گرفته، ولی در اکتشافاتی که اخیرا در کشور هندوستان شده مسکوکاتی بدست آمده که ظاهرا مربوط به پنج هزار سال قبل است (سه هزار سال پیش از میلاد(.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir6

اسلاید 7: سوئیداس هرودوت مورخ سده پنجم قبل از میلاد مسیح (زاده ۴۸۴ - مرگ ۴۲۵ پیش از میلاد) نخستین تاریخ‌ نگار یونانی زبان است می‌نویسد: در میان مردم و ملت‌هایی که ما می‌شناسیم مردمان لیدی نخستین کسانی هستند که برای مصرف خود از زر و سیم سکه زدن“ البته گروهی از محققین علوم باستان‌شناسی معتقدند که این افراد (ضرب‌کنندگان سکه) مهاجرین یونانی بودند که در خدمت دولت لیدی سکه زدند و جهانیان این اختراع را که پس از اختراع خط بزرگترین اختراع است مدیون یونانی‌ها می‌دانند. پیش از روی کار آمدن هخامنشیان و سقوط کشور لیدی، ایرانیان از اختراع پول و رواج آن در خاک همسایه خود آگاهی داشته‌اند زیرا پس از فتح لیدی به دست کوروش که این سرزمین نیز در قلمرو حکومت هخامنشیان درآمد در اکروسارس پایتخت لیدی کارگاه سکه‌زنی (ضرابخانه) وجود داشته و به تحقیق دانشمندان امروزی ثابت شده که اختراع سکه در روزگار شهریاری خاندان مرمناد اتفاق افتاده است. اولین سکه‌ای که در ایران رواج یافت، در زمان داریوش اول (516 ق.م) ضرب شد و نام آن دریک بود. هرودوت در مورد ضرب سکه دریک می‌گوید: او شاهی بود که از خود یادبودی گذارد که هرگز هیچ شاهی از خود باقی نگذاشته بود. و سکه دیگری که رواج داشت شکل بود که وزن 6/5 گرم نقره.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir7

اسلاید 8: پولکاغذی دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir8

اسلاید 9: همزمان با نقشی که پول فلزی در بازارهای مختلف مبادلات و معاملات پیدا کرد کار داد و ستد و تجارت را توسعه بخشید و موجب گسترش حرفه صرافی شد. صاحبان این حرف واسطه عملیات پولی بین تجار در داخل و خارج از کشور بودند که عملکردشان مقدمه نشر پول کاغذی و تشکیل بانک‌های امروزی گردید. نشر پول کاغذی در دوران پیشین به صور مختلف وجود داشته که در زمانها و مکانهای گوناگون دارای نقش و وظایف محدود و خاصی بوده است. مثلا در روم قبل از میلاد، صرافها اسناد کاغذی (دست نوشته‌هایی) در اختیار مشتریان خود می‌گذاردند یا به اشخاصی که مسکوکات ( فلزات قیمتی) خود را پیش آنها به امانت می‌گذاشتند، سندی به عنوان قبض رسید می‌دادند. این اسناد که به همین عنوان قبض رسید معروف بودند، به اعتبار صراف صادرکننده در بازار دست به دست می‌گشتند و عملا وظایف پول مسکوک و رایج آن زمان را انجام می‌دادند. این رویه پایه‌گذار سیستم پول کاغذی به اسکناس شد که از بدو انتشار رابطه ثابتی بین ارزش اسکناس معاملاتی با طلا و نقره برقرار ساخت و قانونمند گردید و از قرن نوزدهم، در چارچوب مقررات و قوانین پولی و بانکی هر کشور و تحت عنوان پول قانونی، رایج و در اقتصاد و سرمایه‌داری متداول و مطرح شد. شاید اختراع پول یکی از کشفیات شگرف و بی‌نظیری باشد که بشر توانست مشکلات موجود در مبادله کالاها و خدمات را به کلی برطرف سازد.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir9

اسلاید 10: ویژگی‌های پولدر جملاتی که برای تعریف پول بکار برده شده اکثرا شرح وظایف پول را بر تعریف آن برتر دانسته و حتی مجموع وظایف پول را یک نوع تعریف پول رسمی (قانونی) قلمداد کرده‌اند. مثلا: ارسطو: پول واسطه مبادله، واحد ارزش و ذخیره ارزشهاست.( (سه وظیفه پول)علمای کلاسیک: پول کالایی است که واسطه معاملات و معیار و مقیاس ارزشها می‌باشد. این دو بیان شامل توصیف کالایی است که واسطه مبادله بوده و دارای ارزش ذاتی است و مشمول وظایفی شده که بعهده دارد. برخی دیگر: معتقدند پول آن چیزی است که قانون می‌گوید پول است. ما میدانیم که در قانون سخنی از تعریف پول نیست بلکه در آن واحد قانونی پول تشریح شده است. ژان مارشال: پول وسیله مبادله و حفظ و نگهداری ارزشهای اقتصادی است (وظایف پول).دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir10

اسلاید 11: انواع پولپول بانکی (شامل وجوه و اعتبارات بانکی در بانک‌های تجاری) پول نقد (شامل اسکناس و مسکوک) پول الکترونیک (شامل کارت‌های اعتباری و نیز اعتبارات کدی)دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir11

اسلاید 12: بانک مرکزی در کشورها وظیه‌ انتشار اسکناس را به عهده دارد، این بانک از ذخایر ارزی (ذخایری از ارزهای معتبر جهان مانند دلار و پوند و یورو)، ذخایر طلا، مطالبات از دولت و مطالبات ارز بانک‌های تجاری به‌عنوان پشتوانه‌هایی برای انتشار اسکناس استفاده می‌کند. در مقابل ترازنامه بدهی بانک مرکزی، همان اسکناس و مسکوکات در دست مردم، ذخایر قانونی اضافی و احتیاطی بانک‌های تجاری می‌باشند. بانک مرکزی بایستی به‌ازای دارایی‌های خود اسکناس منتشر کند ولی در برخی موارد مانند اعطای اعتبار و وام به بانک‌های تجاری به‌جای انتشار اسکناس و تحویل آن به بانک تجاری می‌تواند به‌صورت دفتری حساب آن بانک را بستانکار کند و به‌آن حق اعطای وام به وام گیرندگان خود را بدهد.دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir12

اسلاید 13: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir13

اسلاید 14: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir14

اسلاید 15: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir15

اسلاید 16: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir16

اسلاید 17: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir17

اسلاید 18: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir18

اسلاید 19: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir19

اسلاید 20: ایراندكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir20

اسلاید 21: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir21

اسلاید 22: واحدهای قدیم پول ایرانواحد پول ایران در اواخر دوره قاجاریه تومان بود و کوچک‌ترین واحد پول قدیم (تا آخر دوره قاجار) در ایران دینار بود. یک تومان معادل ده قران و برابر هزار دینار بود. سکه اسپانیایی رئال پس از ورود به ایران با نام ریال بر مبنای وزنش، مطابق ۵/۱۱۷ دینار گرفته شد اما از آغاز دوران رضاشاه پهلوی سکه‌های ریال به جای ۵/۱۱۷ دینار به مبلغ ۱۰۰ دینار (مطابق قران) کاهش داده شدند. بنابراین قران و ریالی که امروزه ما به کار می‌بریم مقداری با مفهوم آن در دوران قدیم متفاوت است. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی به موجب قانون آحاد، پول ایران تغییر یافت و واحد پول به ریال تبدیل گردیددكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir22

اسلاید 23: واحد قدیم برابری با دینار شاهی۵ دینارمحمودی (صددینار: صَنّار) ۱۰۰ دینار عباسی ۲۰ دینار نادری (ده‌ شاهی) ۵۰ دینار قران ۱۰۰ دینار ریال ۱۱۷.۵ دینار تومان (واحد غیررسمی پول ایران) ۱۰۰۰ دینار ریال (واحد رسمی پول ایران) ۱۰۰ دینار دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir23

اسلاید 24: دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir24

اسلاید 25: تهیه کننده : محمد عباسی دوم راهنماییمنبع:دكتر حدادي تاريخچه ي پول در ايران MHHADDADI@iauj.ac.ir