تاریخ شهرهای ایرانی

صفحه 1:
تاریخ شهرهای ایرانی ات مر :دانشجویان 

صفحه 2:
‎Jl:‏ انبارها ‏اب‌انبار حوض یا استخر سرپوشیده‌ای است که برای ذخیره آب معمولاً ‏در ‏زیرزمین ساخته می‌شود. در مناطق کم‌آب و کویری آب انبار را از آب با ‎BG‏ ‏.یا جویبارهای فصلی پر می‌کنند ‏ریزش‌های آسمانی در ایران, به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران, در بقیه نواحی بسیار کم است. به همین دلیل, از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران, برای دسترسی به آب, تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی توانایی‌های خود, ده‌ها کیلومتر قنات حفر کرده اند. آنها در کنار ساخت قنات‌ها و سدهاء به ذخيره سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل‌های گرم سال نیز ‎۱ ‏الم «آب انبار» را نان گذاشته‎ (are ae a ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 3:
آب‌انبارها در بافت شهرهای حاشیه کویر» مرکز بسپاری از آبادی‌ها و شهرك‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسیاری از محله‌ها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند آب‌انبارها علاوه بر نقش مهمی که در زندگی روزمره مردم داشته انده از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعنقادات مردم این سرزمین بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی؛ در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای که نیایشگاه‌های آناهید» جای خود .را به مصلی‌های شکوهمند خارج از شهر داد در ایران توزیع آب و آب انبار امری اعتقادی بوده و ريشه ارزش‌ها و باورهای اسلامی داشته. آب انبارها معمولاً در مراکز شهر و محل تجمع مردم و همچنین در کاروانسراها تأسیس می‌شده تا دسترسی به آب آسان باشد 

صفحه 4:
دلايل تأسيس و احداث آب انبار ها * ذخیره آب برای زمان‌های خشکسالی و جنگ ۰ خنک ماندن آب در تابستان 

صفحه 5:
انرا ی ردص * آب‌انبارهای خصوصی ۰ آبانبارهای ری متسه الف) آب‌انبارهای شهری ب) آب‌انبارهای روستایی ج) آب‌انبارهای قلعه ای د) آب‌انبارهای میان‌راهی ه) آب‌انبار های بیابانی 

صفحه 6:
آب‌انبارهای خصوصی اين آب‌انبارها در خانه‌های شهری و يا روستایی, عموما در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته می‌شوند. مخازن اين آب‌انبارها معمولا مکعب یا هستند و سقفی مسطح يا گهواره‌ای دارند. در این نوع آب‌انبارها أكر مخزن زير حباط خانه ساخته می‌شده: برداشت آب از آنها بادلو و از ‎oly‏ دریچه‌ای که در سقف يا نزديك به سقف بوده, به وسیله تلمبه دستی انجام می‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسکونی ساخته مى شد معمولا دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت می‌گرفت. این مخازن, عمدتا يك هواکش يا بادگیر برای تهویه دارند که تا بام خانه امتداد می‌یابد. گنجایش برخی از اين آب‌انبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار .سال يك خانه, کافی است 

صفحه 7:
این آب‌انبارها اکثرا بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حکام و اعیان یا مردان نیکوکار محلی بوده‌اند که هزینه ساخت آنها را از ببت‌المال .يا از اموال خویش می‌پرداخته اند 

صفحه 8:
الف) آب‌انبارهای شهری معمولا در مراکز محله‌ها و در کنار امکان مذهبی, آموزشی. رفاهی و تجاری ساخته می‌شدند. نموئه‌های بازمانده از اين آب‌انبارها نشان می‌دهد که آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات .پرجمعیت شهری را برای ماه‌ها تامین کنند 

صفحه 9:
** از جمله معروفترین اين آب‌انبارها در: < تهران -----. سید اسماعیل» صاحب ایوان» بابا نوذر» یوزباش» سید ولی» امامزاده یحیی» رضا قلی خان» چهل تن و کوچه غریبان سمنان يبه قلی و سرخه > قزوین حاج کاظم و سردار بزرگ ۶ مشهد --- حوض لقمان» حوض ميرزا ناظرء بالا كوجه و چهل پایه < كاشان سيدحسين دخان 

صفحه 10:
ب آب‌انبارهای روستایی عموما در ميدانهاى مركزى روستاها ساخته مىشدند با معمارى بسيار ساده و مصالح موجود در محل و فاقد تزيينات و بيرايههاء شكل مىكرفتند. طرح اين آب انبارها بيشتر .استوانه اى اسنت :از نمونههاى شناخته شده اين آبانبارها آب‌انبار حاج سيدحسين در آبادى خنك آب‌انبار دو راه در آبادی در رحمت آباد استان یزد 

صفحه 11:
ج) آب‌انبارهای قلعه ای این آب‌انبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوض‌های سرپوشیده‌اند. مخزن آنها نسبتا کوچك و عفيق.است و يه شكل جاقى ذر قسمت مركرى أبانبار ساخته موشده ات ابر کی از باوه نحوى يا مجموعه بناهاى قلعه تركيب شدمائد كه بوانند آب بأران كه روى بامها و صحن قلعه .روان مىشودء جمع آورى و ذخيره كنند معمارى آبانبارهاى داخل كاروانسراها را مىتوان تاثير كرفته از اين نوع آبانبارها دانست و در اين كروه مطالعه كرد. اين بناها معمولا بهوصورت حوضهايى سريوشيده در ميان حياط و .روى محورهاى اصلى كاروانسرا ساخته مىشدند 

صفحه 12:
د) آب‌انبارهای میان‌راهی این آب‌انبار ها معمولا در مسیر جاده‌های کاروان‌رو و در کنار کاروانسراها شکل می‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌ای و پوشش گنیدی دارند و برخی نیز اطاق و کلاه‌فرنگی‌هایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند. : از نمونه آب‌انبارهای میان‌راهی آب‌انبار حوض بلند وزیر بر سر راه یزد به مشهد آب‌انبار حاج حسین معمار در جاده یزد به تهران 

صفحه 13:
ه) آب‌انبارهای بیابانی .معمولا در بیابان‌های خشك و به منظور سیراب کردن دام‌ها ساخته می‌شدند مخازن اين آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته می‌شده و دیوارهایشان حدود دو متر بالاتر از ,سطح زمین بوده است 

صفحه 14:
‎ell‏ انبار های معروف ‎٠‏ يزد آب انبار دهان شیر لار ,آب انبار رستم گیو, آب‌انبار شش بادكيرى و آبانبار تكيه اميرجقماق ‎٠‏ قزوین-. آب انبارهای سردار بزرگ, حاج کاظم, آب انبار سردار کوچک, مولاوردیخانی, زنانه بازار و مسجد جامع ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ ‎ 

صفحه 15:
أت انبار دهان شیر لار قدمت آب انبار دهن شير لار به دوران صفويه باز مى كردد و به دليل اين كه در زبان لارى به لوله كشى آب وشير آب نصب شده برآن به اختصار شیر می گویند به دهن شیر معروف شده 

صفحه 16:
آب انبارهای اوز (لارستان) آب انبارهای اوز در ‎OD‏ کیلومتری غرب شهرستان لار واقع شده اند و ظاهرا از آثار دوران صفوبه هت كه در دوران اخير مرمت شده.اند = 

صفحه 17:
جند نمونه داخلى ا ۳ أب انار بين راو سمنان -مشهک آت اثبار در آزادان کرمساز ‎a‏ ‏معروف به بركة زمان آب انبار قدیمی سبزوار ‎OT‏ انبار قدیمی لاورستان 

صفحه 18:
نمونه خارجی آب انباوز ایک آب انبار شهر استانبول آب انبار باسیلیکا به معنای آب انبار فرو رفته در زمین در شهر استانبول واقع شده که یکی از بزرگترین آب انبارهای استانبول .با معماری بی‌نظیر است _ آب انبار باسیلیکا به معنای آب انبار فرو رفته در زمین, واقع در ۱۵۰ متری جنوب غربی ایا صوفیه, یکی از بناهای باشکوه و باستانی شهر استانبول است. ریز شهر استانول صدها ات انبار باستانی پنهان شده اند که در گذشته های دور منبع ذخیره و تامين آب برای شهروندان بوده اند. بزرگترین اين بناها, آب لد كه ممكن أستث بابق معيد ‎MCs oe‏ 

صفحه 19:
دلیل نامگذاری باسیلیکا قابل دکر است آب انبار به دلبل قرار گرفتن زیر محلی که زمانی یک باسیلیکا ی رومی (به معنای یک ساختمان بزرگ, باز و عمومی که در آن معاقلات تباری و قانینی ضورت می گرفتنه) قرار داشت, اب انار باسیلیکا نامیده شده است. باور بر اين است که این باسیلیکا در حدود قرن سوم یا چهارم قبل از میلاد ساخته شده باشد. پس از اینکه فسطنطنبه در شورش های نیکا (سال ۵۳۲ بعد از میلاد) نابود شده بود. بازسازی آب انبار باسیلیکا در دستور کار پروژه ی مرمت امپراتور ژوستنین قرار گرفت. برعکس آب .انبار. خود باسیلیکا امروزه پابرجا نیست 

صفحه 20:
در کل اين مجموعه شامل ۳۳۶ ستون است که در ۱۲ ردیف ۲۸تایی قرار گرفته و اکثر آن‌ها به دست قرنتی‌ها و دوریسی‌ها (از شهرهای یونان باستان) ساخته شده است. هر ستون ‎٩‏ متر ارتفاع و آب‌انبار ۶۵ متر عرض و ۱۳۸ متر طول دارد. دیوارها حدوداً ۵ متر ضخامت دارند» از آجرهای خشتی ساخته و با یک لایه ضدآب احاطه شده‌اند. تخمین زده شده که ظرفیت آن .تقريباً صدهزار تن آب بوده است 

صفحه 21:
سرهای مدوسا در آب انبار باسیلیکا به جز چند ستون دندانه دار و شیار دار اکثریت ستون های آب انبار استوانه ای شکل هستند. دو پایه ستون به شکل سر مدوسا آثار هنری ارزشمندی از دوران روم باستان می باشند. یکی از نکات قابل توجه درباره ی ستون های مدوسا این است که مکانی که از آنجا برداشته ,شده اند نامشخص است اغلب پژوهشگران بر اين باورند كه اين سر ها به منظور مستحکم كردن ستون ها در زمان ساخت به کار رفته انده اما با وجود این قت» هنوز افسانه ها در مورد این دو سازه پابرجا هستند.بنا ب افسانه هاء مدوسا یکی از سه خواهر گورگون (عفریته هایی که در .اسطوره شناسی یونانی در دنیای زیرزمینی زندگی می کردند) است 

صفحه 22:
ستون چشم پرنده در آب انبار باسیلیکا روی یکی از ستون های آب انبار باسیلیکا طرح هایی از چشم پرنده» شاخه های کج و قطره های اشک کنده کاری شده اند. اين ستون شبیه به ستون های طاق یادبود تودوسیوس اول ( متعلق به قرن چهارم ) می باشد. مقاله های قدیمی عنوان می کنند که قطره های اشک روی ستون برای ادای احترام به صد ها برده ای حکاکی شده اند که در ,طول ساخت آب انبار باسیلیکا در گذشته اند 

صفحه 23:
تا کنون آب انبار باسیلیکا سه بار مرمت شده است. در اواخر سال های ۱۹۸۰ لجن هایی که زمین بنا را پوشانده بودند لایروبی گشتند و بنا نورپردازی شد» همچنین گذرگاه های مرتفع و کافه ای جهت رفاه بازدید کننده ها به بنا اضافه شدند. با اينکه امروزه آب انبار باسیلیکا حاوی مقادیر کمی آب است» ماهی هایی برای تمیز نگه داشتن همین مقدار آب درون آن قرار داده شده اند 

صفحه 24:
قنات ها قنات یا کاریز يا کهریز راه‌آب یا کانالی است که در زیر زمین کنده شده, تا آب در آن برای رسیدن به سطح زمین جریان يابد. اين جوی یا کانال در عمق زمین ‎sly‏ ارتباط دادن رشته‌چاه‌هایی است که از مادر چاه سرچشمه می‌گیرد. مادرچاه‌ها معمولاً یک چشم زیرزمینی هستند. قنات‌ها به‌منظور هدایت آب و مدیریّت آن برای کشاورزی و سایر مصارف به کار گرفته می‌شوند. اين کانال قنات ممکن است تا رسیدن به سطح زمین چندین کیلومتر طول داشته باشد و به محل خروجي آب دهانة کاریز یا سر قنات .مى گویند 

صفحه 25:
قنوات یکی از عمده ‎Gy‏ منابع تأمین آب به شمار میرفته و همین قنوات بود که ظرفیت آبدهی به مزارع بیش از 000 هزار روستای کشور را داشت. با ورود تکنولوژی جدید. چاههای عمیق جانشین قنات گردید و استفاده از موتور پمپ به تدریج رایج شد و تمامی مناطق ایران را در بر گرفت. احداث چاههای عمیق بدون برنامه ریزی خود باعث خشک شدن 000 درصد از قنوات گردید به گونه ای که احیای آنها امکان پذیر نیست زیرا حفر چاههای عمیق سطح آب را به ميزان زياد يايين برده است 

صفحه 26:
آب هاي قنات ها دونوع مي باشند در بیشتر نقاط ایران قنات‌ها را با عنوان تر و ماده اطلاق مي‌کنند و هر کدام مشخصات مخصوص به خود را دارند. آب نر معمولاً يك‌سري خصوصیات دارد. مثلاً پرقدرت وپرفشار است, از لحاظ آشامیدن سنگین است و معمولا در آبياري خرايي به بار مي‌آورد. گلآلود است, املاح دارد و در جويي اكر جاري مي‌شود در آن علف هرز کم‌تر سبز مي‌شود و وقتي دست يا بدن آدم با اين آب تماس مي‌گیرد حالت لرزش و چندش به او دست مي‌دهد. ولي قنات ماده آب سبكي دارد. در مسيري که مي‌رود علف هرز سبز مي‌شود, با آرامش حرکت مي‌کند, آب بسیار سبكي دارد. املاح خيلي کمي دارد و هنگام آبياري اصلاً اذیت نمي‌کند. محصولاتي که از اين آب سیراب مي‌شوند بار بيش‌تري مي‌دهند و هميشه هم زلال است. در واقع قناتي که ماده باشد .در طول سال همیشه یکسان آب دارد حالا چه بارندگي باشد و چه نباشد 

صفحه 27:
پژوهشگران به‌اتفاق معتقدند که بهره‌برداری از قنات ابتدا در ایران صورت گرفته و در دوره‌ی هخامنشی توسط ایرانیان به عمان» یمن و شاخ آفریقا نیز راه یافت سپس مسلمانان آن را به اسبانيا بردند. مهم‌ترین و قدیمی‌ترین کاریزها در ایران» افغانستان و تاجیکستان وجود دارد. در حال حاضر در ۳۶ کشور جهان قنات وجود دارد ولی چهل‌هزار قنات فعال موجود در ایران چند برابر بیش‌تر از مجموع قنات‌ها در سایر کشورهای جهان است. مهم‌ترین قنات‌های ایران در .استان‌های کویری خراسان» یزد» کرمان» مرکزی و فارس وجود دارد 

صفحه 28:
طولانی ترین قنات داخلی مجموعه مطالعات تاریخی درباره قنات زارچ» اين احتمال را تقویت می‌کند که زمان بهرهبرداری از اين قنات در حدود سال‌های ۱۳۰۰ میلادی است. پس از ورود اسلام به ایران» مسجد جامع تاریخی شهر یزد نیز در حریم قنات زارچ ساخته شد و چند میله چاه اين قنات در محدوده این مسجد فرار گرفت نا علاوه بر بر کردن آب انبار وسیع زیر مسجد» نمازگزاران بتوانند از طریق پایاب براي وضو گرفتن از آب قنات استفاده .كنند كه اين باياب هنوز هم قابل استفاده اسنت. 

صفحه 29:
مبدا قنات در حوالی روستای فهرج است که پس از طی رویتاهایی مانند خویدک: دهتو و اکرمیه وارد شهر بزد شده از محلات محتلف شهر از جمله ميدان امير جقماق عبور كرده و يس از گذر از مسجد جامع؛ از شهر یزد خارج و به طرف زارچ حرکت:می‌کند. مسیر دقیق قنات بر اساس مندرجات ثیت شده ذر حدود و مشخصات قتات در سند مالکیت آن آمده است 

صفحه 30:
اين قنات سه شاخه جدا از هم به نام‌های شیرین؛ شور ابراهیم خویدکی دارد. تعداد میله چاه‌هایی که در طول اين سه شاخه حفر شده بیش از یک هزا تخمین زده می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر است. شاخه شور قنات زارچ از پایاب مسجد جامع یزد می‌گذرد. این پایاب در حدود ۶۰ پله دارد که دسترسی به آب قنات را میسر می‌کند. دلیل شوری آب این شاخه این است که مادرچاه در منطقه آب شور قرار گرفته و آب آن نسبت به دو شاخه دیگر دارای کیفیت نامطلوب‌تری است و به اصطلاح محلی لب‌شور است شاخه شیرین و ابراهیم خویدکی» شاخه‌های خشك شده قنات زارچ هستند و هم اکنون تنها شاخه شور به طول ۷۲ کیلومتر آبدهی دارد که آبدهی ان شاخه در بالادست قنات ۶۰ لیتر در ثانيه ب در ثانیه است. از آب قنات زارچ ۸۰۰ خانوار کشاورزی استفاده می‌کنند. تعداد مالکان اين قنات ۱۰ نفر و اراضی تحت کشت آن ۴۰ هکتار است ده» اما در مظهر قنات ۲۸ 

صفحه 31:
کهن ترین قنات داخلی عمیق‌ترین مادر چاه نیز در شهرستان گناباد با نام قنات قصبه قرار دارد که تاریخ حفر آن به دوره هخامنشی می‌رسد. طول قنات قصبه گناباد ۳۳۱۳۵ متر است و عمق مادر چاه رشته اصلی قنات ۲۱۷ متر و عمق مادر .چاه رشته انشعابی دولاب نو حدود ۲۰۰ متر می‌باشد 

صفحه 32:
قات ناك ار طبق آمار ارائه شده در ۱۳۸۹ تعداد قنات‌های فعال ۳۶۳۰۰ رشته بوده و مجموع طول کوره‌های قنات ۲۱۷۸۰۰ کیلومتر و مجموع طول میله‌های قنات ۱۵۸۲۶۸ کیلومتر تخمین زده شده است. قتات زارچ با قدمت بین ۲۰۰۰ ۷ ۳۰۰۰ سال وبا ۷۱ کیلومتر طول به کنوان زکی از بلندترین قنات‌های ایران شناخته می‌شود. عمیق‌ترین مأدر چاه نیز در شهرستان گناباد با نام قنات قصبه قرار دارد که تاريخ حفر آن به دوره هخامنشی می‌رسد. طول قنات قصبه گناباد ۳۳۱۳۵ متر است و عمق مادر چاه رشته اصلی قنات ۲۱۷ متر و عمق مادر چاه رشته انشعابى دولاب نو حدود ‎"٠٠‏ متر می‌باشد. تنها قنات دو طبقه جهان قنات دوطيقه مون اردستان در محله مون يكى از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان واقع است. این قنات در این محله شامل دو طبقه‌است که در هر طبقه آن آبی مسقل جریان دارد جالب این چاست که آب هیویی به دیگری نفود نمی‌کند آين قنأت ۸۰۰ سال پیش احداث. شدهابست 

صفحه 33:
نمونه های داخلی قنات ۰ ارستان: اردستان تنها قنات دو طبقه جهان قنات دوطبقه مون اردستان در محله مون یکی از محلات شهرستان اردستان در استان اصفهان واقع است. این قنات در اين محله شامل دو طبقه‌است که در هر طبقه آن آبی مسقل دارد جالب این جاست که آب هیچیک به دیگری نفوذ نمی‌کند این قنات ۸۰۰ سال پیش احداث شده‌است. 

صفحه 34:
* کاشان (مرکز تمدن کاریزی) اگر کاشان را به‌عنوان مرکز یک دایره در نظر بگیریم که شعاع صد یا صد و بیست کیلومتری دارد» بیشتر نقاطی که قنات‌های شگفت‌آور دارد و دارای ویژگی‌های منحصربه‌فرد است» در اين دايره واقع شده است. ۰ ابراهیم‌آباد؛ قنات مخروطی در میانه راه شهر قم به شهر اراک روستایی به نام ابراهیم آباد واقع است که تنها قنات آن دارای تاريخ بيش از يك هزار سال است. مادر چاه اين قنات مخروطی شکل است» یعنی هر چه چاه به سمت پایین می‌رود» بازتر می‌شود. 

صفحه 35:
* إمينها هد زير زميلى 8 1 سد يا آب بند هم آن زير وجود دارد. زمستانها آب قنات زياد مىشده و براى ذخيره اين آب برای تابستان» سد می‌زده‌اند. قنات میمه اصفهان» سدی با ارتفاع ‎٩‏ متر دارد. جنس اين سد از سنگ و ملات است. زمستان‌ها آب پشت سد جمع می‌شود و تابستان کوزه را می‌شکستند و آب سرریز می‌کرده است 

صفحه 36:
با تشکر از حسن توجه شما