تحلیل سیمای زندان در جهت کاهش جمعیت کیفری استان آذربایجان غربی

تحلیل سیمای زندان در جهت کاهش جمعیت کیفری استان آذربایجان غربی

اسلاید 1: دادگستری کل استان آذربایجان غربیمعاونت اجتماعی و پیشگیری از وقوع جرم1

اسلاید 2: عنوان همایش:تحلیل سیمای زندان در جهت کاهش جمعیت کیفری استان آذربایجان غربی 2

اسلاید 3: کاهش جمعیت کیفری چرا؟مقدمه در سال های اخیر،زندان ها در ایران و از جمله استان آذربایجان غربی با بحران جمعیت کیفری روبه رو شده اند.با آنکه زندان مجازاتی ناخوشایند و نا مطبوع است،واقعیتی است که همه جامعه ها و کشورها با آن سروکاردارند.انسان پس از تجربه های گوناگون و تلخ،زندان را به منزله یک کیفر مناسب برگزید.زندان دارای کارکرد تنبیهی و اصلاحی است ودر اعمال و اجرای آن به هدف های مختلفی می توان دست یافت.هنوز از زندان به منزله یک راه حل یاد می شود و اگر در مواردی به شکل مشکل درآمده،ناشی از عوامل و شرایط دیگری است که بابستی برای بهبود و اصلاح آن ها چاره اندیشی کرد.اگر از زندان در حدضرورت و به شکل منطقی استفاده شود،کارآمدی لازم را خواهد داشت و بی تردید مشکل زا نخواهد شد.3

اسلاید 4: کاهش جمعیت کیفری چرا؟متأسفانه ، اکنون وضعیت بیشتر زندانها ی ایران باتوجه به تراکم ، کیفیت ساختمانها و نیروی انسانی با زندانهای بهره ور فاصله ی چمشگیری دارد و فقط در اندکی از زندانها در ایران با وضعیت مطلوب فاصله ی کمی دارد .ارائه ی خدمات تخصصی از قبیل خدمات روان پزشکی ، روان شناسی ، حقوقی ، بهداشتی ، درمانی و مراقبتی با کاستی های فراوانی رو به رو ست و کارکنان کنونی با وجود عدم بهره وری فشارهای بسیاری را در زندانها متحمل می شوند ، از سوی دیگر، اعتبار اختصاص یافته برای نگهداری زندانیان و بهره ورسازی زندانهای کنونی کافی نیست. نکته ی نگران کننده این است که زندان اگر مفید و مؤثر واقع نشود ، بسیار ویرانگر خواهد بود ، بدین معنا که ، عدم تأمین فضای فیزیکی مناسب و تراکم بیش از اندازه ی زندانیان موجب رواج بیماری های واگیردار شده ، مشکلات روانی برای زندانیان ایجاد کرده و موجب گسترش ارتکاب جرم در زندانها و پس از آزادی در جامعه میشود . از جمله تأثیرهای زندانهای ناکارآمد میتوان به گسترش بیماری های خطرناکی مانند ایدز ، هپاتیت و سل اشاره کرد .4

اسلاید 5: کاهش جمعیت کیفری چرا؟افزون بر آن ، تشکیل باندهای مجرمانه و گسترش ارتکاب جرم در داخل زندانها و ارتباط آن با جرم های ارتکابی در اجتماع تسهیل و امکان پذیر خواهد شد . لذا لازم است بهترین و موثرترین مجازات در راستای این هدف تعیین شود.تا از افزایش جمعیت کیفری کاسته شود چرا که زندان اثرات منفی فراوانی را به دنبال دارد.زندان موجب شکست و تحقیر شخصیت زندانی می شود،اعتماد به نفس وی را شدیدا کاهش می دهد و اثرات غیر قابل جبرانی بر خانواده زندانی دارد. نکته مهمتر اینکه مجرم پس از عبور از صافی های نظام عدالت کیفری، برچسب مجرمانه خورده و به علت کارکرد و آثار روانی این برچسب زنی ، پس از ورود به جامعه طرد شده و به حاشیه رانده میشود ، از آن پس مجرم شخصیت مجرمانه ی خود را پذیرفته و آن را ویژگی شخصیتی خود تصور میکند و در نتیجه به نقش آفرینی خود به منزله ی یک مجرم ادامه می دهد . 5

اسلاید 6: کاهش جمعیت کیفری چرا؟آیا بهتر نیست به جای گسیل داشتن خیل انبوهی از محکومان جرم های خرد – که احتمالاً هیچگونه خطری برای جامعه ندارند – به زندان هائی که از تراکم بیش از اندازه در رنج و عذاب اند و امکان بازپروری و جامعه پذیری مجرمان در آنها وجود ندارد ، از همان آغاز از واکنش های دیگری استفاده کرد که آثار زیان بار زندان را نداشته و احتمالاً هزینه های کمتری را نیز دربرداشته باشند ؟ خوابيدن دو يا چند نفر در يک تخت، کف‌خوابي، راهروخوابي، خوابيدن در سرويسهاي بهداشتي، انتظار طولاني در صف سرويسها و دهها کمبود ديگر، براي هيچ يک از مسؤلين نظام و مديران قوه‌ قضائيه قابل قبول نيست. با عنایت به مباحث مطرح شده ،این همایش به دنبال راهکارهایی در جهت کاهش جمعیت کیفری زندان های استان می باشد.6

اسلاید 7: تجزيه و تحليل سيماي زندان1-جمعيت كيفري كشور ، استان و ميزان استاندارد جهاني : طبق آمار سازمان زندانها در انتهاي خرداد ماه سال 1391 جمعيت كيفري زندانهاي سراسر كشور بالغ بر 234120 نفر است.كه نسبت مردان و زنان مطابق جدول زير مي باشد.جمع کلمردزن2341202253128808فراوانی10096/243/76درصد7

اسلاید 8: مقايسه آمار زندانيان استان با جمعيت استان در پایان سال 1391 نشان مي دهد كه نرخ متوسط زندانيان استان به ازاي هر 100 هزار نفر جمعيت استان 269 نفر ميباشد اين نرخ بر اساس آمار كل كشور در هر صد هزار نفر جمعيت 308 زنداني است اين در حالي است كه بر اساس شاخص جهاني متوسط نرخ زندانيان در هر صد هزار نفر جمعيت در سطح دنيا 148 نفر مي باشد يعني نرخ زندانيان در ايران بيش از دو برابر شاخص جهاني و در استان نزديك به دو برابر شاخص جهاني است و جایگاه استان به لحاظ نرخ زندانیان در کشور هشتم می باشد.استان آ.غایرانجهانمتوسط نرخ زندانیان در هر صد هزار نفر جمعیت269 نفر308 نفر148 نفرمتوسط نرخ زندانیان در هر صد هزار نفر جمعیت8

اسلاید 9: آخرين آمارها نشان مي دهد در کشورمان به طور متوسط در هر ساعت 68 نفر به دلايل مختلف اعم از محكوم يا متهم وارد زندانها مي شوند و بعبارت ديگر در هر دقيقه يك نفر.همچنین آمارهای دریافتی از سازمان زندانها حکایت از افزایش 4 درصدی موجودی زندانیان در سال 91 نسبت به سال 90 دارد و نیز آمار ورودی زندانی به زندانها در سال 91 حدود 14- درصد نسبت به سال 90 کاهش داشته است و این آمار حکایت از این دارد که روند رشد جمعیت کیفری کمی مهار شده ولی هنوز این رشد در موجودی زندان وجود دارد و نگران کننده است.9

اسلاید 10: تعداد زندانيان در استان آذربايجان غربي از سال 1387 تا 1391به تفكيك هرماه سال ماه13871388138913901391فروردين58616853737578198216ارديبهشت59646955751280338307خرداد59586864760180958391تير60876949763882538530مرداد62266258776884638813شهريور63596249729579577993مهر63246249706576447776آبان63766436726277237930آذر6510665473987786دي65826912772280748311بهمن6980703279838387-اسفند6749692776788139848010

اسلاید 11: 2- ظرفيت استاندارد زندانيان و وضعيت فعلي آن در كشور : هم اكنون تعداد مراكز زندانيان سراسر كشور 247 مركز شامل 171 زندان 25 بازداشتگاه و 23 اردوگاه و 28 كانون اصلاح و تربيت است .در حال حاضر فضاي موجود براي هر زنداني در کل کشور حدود 5/5 مترمربع است كه بر اساس تصويب نامه شماره 59692/ت35241 مورخ 86/4/27 هيئت وزيران ميانگين فضاي نگهداري براي هر زنداني بايد 13 مترمربع باشد .11

اسلاید 12: بنابراين مي توان گفت با توجه به جمعيت موجود در زندان ها تقريباً 1/188/943 مترمربع با كمبود فضاي مناسب جهت نگهداري زنداني در كشور مواجه هستيم.بر اساس آمارهاي جهاني سرانه سقف مساحت براي هر زنداني با محل آموزشي و تفريح 25 مترمربع است .مساحت زندان براي هر زنداني در استان آذربايجان غربي حدود 7 مترمربع مي باشد كه حكايت از اين دارد كه حدود 18مترمربع از سرانه جهاني و 6 متر مربع از مساحت مصوب هیئت وزیران در سال 1386 كمتر است.12

اسلاید 13: 3- نرخ رشد جمعيت كيفريآمارهاي رسمي سازمان زندانها نشان دهنده افزايش بيش از حد زندانيان در زندانهاي كشور در سال 91 نسبت به سال 90 مي باشد. مقايسه تعداد زندانيان در سال 1391با سال 90 نشان دهنده افزايش 14 درصدي زندانيان مي باشد اين در حالي است كه جمعيت كشور در سال 1390 در مقايسه با سال 89 تنها 1/7 درصد افزايش داشته است .13

اسلاید 14: ميزان افزايش جمعيت زندانها در 30 سال گذشته وضعيت بسيار نامطلوبي را نشان مي دهد مطابق آمار ارائه شده در سال 1360 در ازاي هر 100 هزار نفر جمعيت ، فقط 70 نفر زنداني بوده اند در حاليكه در سال 1391 در ازاي هر 100 هزار نفر جمعيت حدود 308 نفر در زندانند يعني نرخ جمعيت كيفري زندان طي سي سال گذشته 4 برابر شده است .14

اسلاید 15: مقايسه روند رشد جمعيت زندان با رشد جمعيت كشور واقعيت تلخي را نشان مي دهد، به نمودار زير توجه فرمائيد :15

اسلاید 16: 16تعداد و نسبت زندانيان محكوم و تحت قرار به تفكيك نوع قرار در استان آذربایجان غربی در سال 9116جمع کلمتهم تحت قرارمتهم تحت قرارمتهم تحت قرارمتهم تحت قرارمحکومجمع کلوجه الضمانکفالتوثیقهبازداشت موقتمحکوم18456153272441617139040184560/15 %35%47%17/85%904018456 9416نفر معادل 51% 9416نفر معادل 51% 9416نفر معادل 51% 9416نفر معادل 51%معادل 49%آمار و ارقام جدول فوق به دلیل تعدد قرارهای زندانیان از تعداد کل زندانی بیشتر است.

اسلاید 17: آمار سال 1391 نشان می دهد که از 9416 زنداني تحت قرار، 47 درصد تحت قرار وثيقه، 35 درصد تحت قرار كفالت، 18 درصد تحت قرار بازداشت و مقدار ناچيزي تحت قرار وجه الضمان مي باشد. کاهش تعداد متهمان تحت قرار در سال 91 نسبت به سال 90 در استان و نیز کل کشور حکایت از تاثیر سیاستهای قوه قضائیه در صدور قرارهای منتهی به زندان دارد.جمع کلتحت قرار تبرئه شدهمحکومتحت قرار آمار وضعیت کلی زندانیان در سال 91موجود در زندان825918566641410 آمار وضعیت کلی زندانیان در سال 91موجود در زندان17

اسلاید 18: در استان آذربايجان غربي در طول 8 ماه در سال 1391 ( مورخ 91/1/1 لغايت 91/8/30) تعداد 5201 نفر با قرار كفالت و 5831 نفر با قرار وثيقه روانه زندان و در همین مدت تعداد 3444 نفر با قرار کفالت و تعداد 4460 نفر نیز با قرار وثیقه از زندان آزاد شده اند مدت اقامت افراد تحت قرارهاي فوق به شرح زير است .مدت اقامتتعداد آزاد شدهدرصد %مدت اقامتتعداد آزاد شدهدرصد %همانروز3682یک روز3134142 روز179383 روز130964 روز95645 روز74836 تا 10 روز25571211 تا 20 روز23281121 تا 30 روز1274631 تا 40 روز825441 تا 50 روز650351 تا 90 روز1493791 تا 180 روز14056بالاتر از 180 روز27921318

اسلاید 19: این آمار در کل کشور به شرح زیر است :مدت اقامتتعداد زندانیدرصدیک تا 10 روز1844941/2111 تا 20 روز549712/2821 تا 30 روز36628/1831 تا 40 روز23065/1541 تا 50 روز16443/6751 تا 60 روز11652/6061 تا 70 روز7981/7871 تا 80 روز5811/3081 تا 90 روز6711/5091 تا 180 روز40599/07بالای 180 روز 593413/26جمع کل4476610019

اسلاید 20: کاهش جمعیت کیفری چرا؟بررسی اجمالی این آمار بیانگر آن است که بسیاری از افرادی که وارد زندانها میشوند می توانسته اند با تمهیدهائی هرگز زندان را نشناسند ( حدود 54 درصد ) ، زیرا جرم ارتکابی آنان بسیار سبک بوده است ، این افراد به احتمال بسیار کسانی بوده اند که با ارائه ی وثیقه یا معرفی کفیل یا پرداخت جزای نقدی از زندانها آزاد شده اند ، از آنجا که با تأسیس دوباره ی دادسراها ، مدت طبیعی روال رسیدگی به پرونده های زندانیان دست کم چند ماه به طول می انجامد ، اینان به هیچ روی امکان طی همه ی مرحله های دادرسی و گرفتن حکم برائت را در مدتی کمتر از 20 روز نداشته اند . 20

اسلاید 21: آمارهای زندان های استان آذربایجان غربی حکایت از این دارد که بيش از 61 درصد محبوسين براي اولين بار روانه زندان شده اند تعداد زندانیانی که بار سوم و بیشتر روانه زندان شده اند تعداد زندانیانی که بار دوم روانه زندان شده اند تعداد زندانیانی که بار اول روانه زندان شده اند16621640517820%19%61%جمع 8480جمع 8480جمع 848021

اسلاید 22: نوع آزادی : جدول زیر بیانگر بیشترین تعداد زندانیان استان آذربایجان غربی آزاد شده بر حسب نوع آزادی می باشد:ردیفنوع آزادیفراوانیدرصد (%)1آزادی خاتمه محکومیت های کیفری1593535.62آزادی کفالت940721.013آزادی وثیقه981621.934آزادی گذشت شاکی24355.445آزادی اجرای محکومیتهای مالی13653.056آزادی منع تقیب 10692.397آزادی مشروط10082.258آزادی برائت9092.039آزادی موقوفی تعقیب4030.910آزادی فک قرار3540.7911آزادی پرداخت دیه 3160.7112آزادی پذیرش اعسار2090.4713آزادی عفو1170.2614آزادی سایر14233.18جمع کلجمع کل44766100.0022

اسلاید 23: ردیف 6 حکایت از آزادی تعداد 1069 (2/39)درصد زندانیان دارد که در نهایت با صدور قرار منع تعقیب آزاد شده اند. بعبارت دیگر بموجب ماده 77 ق.آ.د.ک به لحاظ جرم نبودن عمل انتسابی ، عدم توجه اتهام به متهم و یا نبود دلایل کافی در توجه اتهام به متهم روانه زندان شده اند.در ردیف 8 نیز نشانگر آزادی تعداد 909 نفر (2/03) به لحاظ صدور حکم برائت دارد که هر دوی آن قابل تاَمل است.آمار این واقعیت را نشان می دهد که قضات با کمی دقت بیشتر می توانند از صدور قرارهای تامینی که منتهی به بازداشت می شود و در نهایت متهم با صدور قرار منع تعقیب با برائت آاد می شود خودداری نماید.این آمار در استان آذربایجان غربی بدین شرح می باشد :سال138613871388138913901391تعداد زندانیانی که تحت قرار زندان بوده و در نهایت تبرئه یا با قرار منع تعقیب آزاد شده اند303 نفر 198 نفر215 نفر267 نفر315 نفر 185 نفر23

اسلاید 24: بخشنامه رياست محترم قوه قضائيه در مورخ 85/7/18 به شماره 14065/85/1 با تاييد به سياست هاي كلان قوه قضائيه در خصوص حبس زدايي و در اجراي بند 16 از مصوبه مجمع تشخيص مصلحت نظام مبني بر كاهش استفاده از زندان ( مقتضي است با تدبير و حسن مديريت و اجراي اقدامات و برنامه هاي مستمر در زمينه زندان زدايي ، موجبات كاهش جمعيت كيفري زندانها را فراهم آورده و به نوعي كه نرخ ورودي ها به زندان تا پايان سال حداقل 10 درصد در مقايسه با سال قبل كاهش يابد در اين رابطه اقتضا دارد كه قضات محترم همكاري لازم را معمول داشته و با اتخاذ تصميم مناسب حتي المقدور از معرفي افراد به زندانها خودداري نمايند. متاسفانه نرخ ورودي 8 درصد افزايش يافته و حدود 52 درصد ورودي ها مربوط به افرادي است كه به براي آنها كفالت صادر شده است) و بخشنامه هاي متعدد رؤساي محترم سابق و فعلي قوه قضائيه در زمينه مرخصي هاي متعدد ( ماه رمضان ، سال جديد ، مرخصي هاي بموجب آئين نامه و مرخصي براي حبس هاي كوتاه مدت در عمل فلسفه اجراي حكم حبس و مدنظر قضات كيفري در قطعيت و حتميت اجراي حكم را مخدوش مي كند. 24

اسلاید 25: راهکارهای کاهش جمعیت کیفریمطالعه ی آمار ورودی های سال 91 به استان آذربایجان غربی نشان میدهد که از کل زندانیان ،60 درصد آنان با قرار کفالت و وثیقه در طی 20 روز آزاد شده اند ، بنابراین ارائه ی حلقه ی میانه ای میان صدور قرار کفالت و پذیرش آن در مرجع قضائی می تواند راه کاری عملی باشد که بیش از نیمی از ورودی زندانیان را کاهش دهد ، به نظر میرسد که این حلقه ی میانه میتواند تعیین مدتی برای ارائه ی کفیل از سوی مقام قضائی صلاحیت دار ( دادیار یا بازپرس ) پیش از به زندان فرستادن متهم باشد ، در این صورت متهم و خانواده ی وی میتوانند با داشتن فرصت کافی به یافتن کفیل مبادرت کنند و در نتیجه از زندانی کردن متهم که موجب اضرار به فرد و خانواده ی وی و از دست دادن کار است جلوگیری کرد ، افزون بر آن هزینه های بازداشت که گاهی بسیار سنگین اند بر جامعه و زندانها تحمیل نمی شود . 25

اسلاید 26: راهکارهای کاهش جمعیت کیفریاز سوی دیگر باتوجه به تنظیم اغلب پرونده ها در کلانتری ها و پاسگاه ها ، وجود فردی به منزله ی مشاور قضائی در این گونه مراکز ضروری به نظر میرسد تا پیش از تکمیل پرونده ، با ارائه ی اطلاعات حقوقی در مورد انواع قرارها و وضعیت دادرسی به متهم و بستگان وی ، کوشش های آنان را در راستای یافتن وثیقه گذار یا کفیل به منظور جلوگیری از به زندان رفتن وی سمت و سو دهد . 26

اسلاید 27: راهکارهای کاهش جمعیت کیفریچگونگی عملکرد کلانتری ها و پاسگاه ها نیز باید به گونه ای باشد که متهم را در ساعتهای آغازین صبح به دادسراها معرفی کنند ، زیرا بخشی از ورودی زندانها را در عمل کسانی تشکیل می دهند که در آخرین ساعت های وقت اداری کار دادسراها و گاهی روزهای پنج شنبه به دلیل دسترس ناپذیری کفیل و وثیقه گذار و اداره های ثبت ، مجبوراند که چند روزی را در زندان ها به سر ببرند . راه کار دیگر عبارت است از جلوگیری از ورود محکومان به جریمه به زندان و معرفی آنان به مراکز اشتغال زندانها یا گاهی به بخش خصوصی تا با ارائه ی کار خود بتوانند جریمه ی خود را پرداخت کنند 27

اسلاید 28: راهکارهای کاهش جمعیت کیفریاستفاده از روشهای نوین زندان بانی میتواند آثار ویرانگر اقتصادی و اجتماعی زندانهای ناکارآمد را بسیار کاهش دهد ، لازم است که قانونگذاران به این مقوله ها توجه جدی کنند از آن جمله میتوان روشهائی مانند استفاده از روش زندان در خانه ، زندانهای الکترونیکی ، زندانهای منطقه ای بدون حصار (تبعید ) ، زندان نیمه وقت ، روزانه یا شبانه و زندان پاره وقت ، زندان پایان هفته یا پایان ماه اشاره کرد ، رعایت حقوق افراد و جداسازی متهمان از محکومان از جمله مواردی ست که با توسعه ی فضاهای موجود باید به شدت پیگیری شود .لازم به ذکر است برخی از موارد فوق الذکر در قانون جدید مجازات اسلامی پیش بینی شده است که ضروری است قضات محترم به مقوله فوق عنایت واهتمام ویژه ای داشته باشد 28

اسلاید 29: با تشکر از صبر و حوصله اندیشمندان فرزانه29