جامعه شناسی انقلاب

جامعه شناسی انقلاب

اسلاید 1: بسم الله الرّحمن الرّحیم

اسلاید 2: نام درس: جامعه شناسی انقلابرشته علوم اجتماعی- 2 واحدتهیه کننده پاور پوینت: احمد بخاراییعضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور مرکز گرمسار زمستان 1385

اسلاید 3: نام کتاب: تئوری های انقلابمؤلف: آلوین استانفورد کوهنمترجم: علیرضا طیبنشر قومس، چاپ پانزدهم (1385)

اسلاید 4: دانشجویان عزیز به این موضوع دقت کنند که این CD حدوداً شامل 50% محتوای درس جامعه شناسی انقلاب است و برای اطلاع کامل از درس باید به متن کتاب مراجعه شود.

اسلاید 5: جایگاه درس «جامعه شناسی انقلاب»: جامعه شناسی یکی از رشته های علوم اجتماعی و دارای حوزه های مختلف مانند جامعه شناسی توسعه، انحرافات، شهری، روستایی، جنگ، انقلاب و... است. « جامعه شناسی انقلاب » به تحلیل حرکت های جمعی خشونت بار یعنی «انقلاب» از دیدگاه جامعه شناختی و بررسی عوامل اجتماعی موثر بر «انقلاب» می پردازد.در این درس با انواع انقلاب ها و دیدگاه های جامعه شناختی آشنا می شوید.

اسلاید 6: طرح درس جامعه شناسی انقلاب: 1- ابعاد تحول انقلابی(شامل تعاریف، دگرگونی ساختاری، قانونیت و خشونت).2- تئوری های تحلیل انقلاب(رابطه تئوری ها و مدل ها).3- تئوری های کارل مارکس درباره ی انقلاب(از خود بیگانگی، آگاهی طبقاتی، فرجام انقلاب و تئوری های مارکسیست ها).

اسلاید 7: ادامه طرح درس: 4- رو یکرد کارکردگرایانه در زمینه ی انقلاب(مدل ها، مشروعیت).5- تئوری جــامعه تـــوده وار (دمـــــوکراسی، جنبش توده ای).6- رویکرد های روان شناسانه در زمینه ی انقلاب.

اسلاید 8: اهداف درس جامعه شناسی انقلاب: 1- بررسی تئوری های مربوط به انقلاب (کارکردگرایی، مارکسیسم)2- مقایسه تئوری های جامعه شناختی و روان شناختی در خصوص تحلیل انقلاب.3- آشنایی با مفاهیم مرتبط با انقلاب و جنبش های مردمی.

اسلاید 9: توجه:کتاب «تئوری های انقلاب» شامل 9 فصل است که فصل های 3 ، 5 ، 6 و 9 جزو منبع درس «جامعه شناسی انقلاب» نبوده و این CD شامل فصل های1، 2، 4، 7و 8 (مجموعاً 5 فصل از 9 فصل کتاب) است. در فهرست مطالب این CD، 5 فصل مذکور به ترتیب از شماره 1 تا 5 نام گذاری شد است.

اسلاید 10: فهرست مطالبفصل اول: مقدمه و فرانگرشفصل دوم: ابعاد تحول انقلابیفصل سوم: مدل و تئوری مارکس دربارة انقلابفصل چهارم: تئوری جامعه توده وارفص پنجم: رویکرد های روان شناسانه در زمینة انقلاب

اسلاید 11: فصل اول: عنوان: مقدمه و فرانگرشاهداف: آشنایی با مقدمات کلی و ضرورت بحث در خصوص انقلاب و تحلیل جامعه شناختی انقلاب.

اسلاید 12: مقدمه نظریه پردازانی که پدیده انقلاب را مورد ملاحظه قرار داده‌اند بر سر ماهیت آن دچار اختلاف نظر می‌باشند و از این گذشته هنوز به نتایج عموماً پذیرفته شده‌ای درباره علت وقوع انقلابات دست نیافته‌اند.

اسلاید 13: ادامه مقدمه این عدم توافق دلیل سستی یا عدم پای‌بندی آنان نیست چرا که حجم کارهای انجام شده در این زمینه، خود دلیلی بر بذل توجه به‌سزا نسبت به این موضوع می‌باشد.

اسلاید 14: ادامه مقدمهبرای نمونه، مارکس مدعی بود که انقلابات نتیجه گریز ناپذیر ساختار اجتماعند. بر این اساس، انقلاب چون موجب حل تضادهای اساسی سرشته شده در ترتیبات اجتماعی می‌شود امری «بهنجار» است.

اسلاید 15: ادامه مقدمه در مقابل این سنت مارکسیستی، دو مکتب اندیشه اجتماعی و سیاسی وجود دارد که در عین حال با هم مرتبط نیز هستند. مکتب نخست در شبکه بسیار گسترده «کارکردگرایی» قرار دارد و به طور کلی علاقه‌مند به شناخت عواملی است که به جامعه امکان می‌دهد تا در طی دوره‌ای طولانی از زمان، ثبات خویش را حفظ نماید.

اسلاید 16: ادامه مقدمه مرتبط با دیدگاه کارکرد گرایانه، مکتب نظریه جامعه توده‌دار است که شارحین آن معتقدند وجود ویژگی‌های ساختاری معینی در جامعه، باعث ثبات ذاتی آن می‌گردد.

اسلاید 17: ادامه مقدمه اگر ترتیبات ساختاری سنتی جامعه به ناگاه از میان برود احتمال وقوع انقلاب توده‌ای افزایش می‌یابد. نتیجه احتمالی این انقلاب توده‌ای نیز تاسیس یک رژیم توتالیتر(حکومت یکه تاز و تک حزبی) است.

اسلاید 18: ادامه مقدمه تبیینات روان شناختی نیز بخشی از سنت نظری تحلیل انقلاب است که به طور کلی از جهت گریز ناپذیر دانستن انقلاب پیرو خط غیرمارکسیستی است. در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد.

اسلاید 19: ادامه مقدمه: تبیین روان شناختی انقلاب دیدگاه نخست، وقوع انقلاب را در زمانی محتمل می‌داند که مردم وضعیت‌شان را به حدی تحمل ناپذیر ببینند که بیش از این نتوانند دوام بیاورند.

اسلاید 20: ادامه مقدمه: تبیین روان شناختی انقلاب نظرگاه دوم معتقد است که وقتی مردم خود را مواجه با وضعی می‌بینند که در آن شکاف موجود بین آنچه که عملاً دریافت می‌کنند و آنچه که به پندار خود باید به دست آورند هر چه عمیق‌تر می‌شوداحتمالاً دست به قیام می‌زنند.

اسلاید 21: ادامه مقدمه: تبیین‌های مارکسیستی در عین اینکه انقلابیون بسیاری پیرو مارکس هستند و نام وی را بر بیرق جنبش‌های انقلابی خویش دارند ولی در این میان، «تئوری‌» های لنینیستی و مائوئیستی انقلاب از نفوذ بیشتری برخوردار بوده‌اند زیرا جنبش‌هایی که علاوه بر نام مارکس، نام این دو تن را نیز بر خود داشته‌اند در کسب قدرت سیاسی موفق بوده‌اند.

اسلاید 22: ادامه مقدمه در میان نظریه پردازان جامعه توده‌وار امکان گزینش نسبتاً بیشتری وجود دارد ولی همگی آنان کار خود را با قضایایی اساسی در مورد دمکراسی کثرت‌گرا آغاز نموده‌اند. ما ضمن تجزیه و تحلیل ماهیت دمکراسی کثرت‌گرا، تئوری جامعه توده‌وار را در مورد ظهور نازی‌ها در آلمان به کار خواهیم بست.

اسلاید 23: فصل دومعنوان: ابعاد تحول انقلابی اهداف: 1- آشنایی با تعاریف «انقلاب» 2- آگاهی از عوامل اجتماعی«انقلاب»

اسلاید 24: اصطلاح انقلاب: دامنه کاربرد اصطلاح انقلاب متغیر است و فقط درباره تغییرات سیاسی بنیادین به کار نمی‌رود. در معانی وسیع‌تر، این کلمه در مورد انتقال از عصر کشاورزی به دوره صنعتی به ویژه در کشورهای غربی، به کار می‌رود.

اسلاید 25: انقلاب صنعتی: درکشورهای غربی صنعتی شدن به همراه شهرنشینی حاصل از آن بر آخرین مرحله توسعه این جوامع اثرات بسیار چشمگیری گذاشته است و بدین ترتیب ما صاحب پدیده‌ای شده‌ایم که اکنون به عنوان انقلاب صنعتی شناخته می‌شود.

اسلاید 26: توزیع قدرت از زمان شکل‌گیری اولیه علم سیاست، افراد بسیاری قدرت را به عنوان داده اصلی این دانش تلقی نموده‌اند. بیش از عصر افلاطون، فلاسفه به مساله توزیع قدرت در درون یک جامعه علاقه‌مند بودند.

اسلاید 27: صاحب قدرت: این ملاحظه هنجاری که در یک جامعه خاص، چه کسی باید قدرت داشته باشد و چه کسی نباید صاحب قدرت باشد برای بیش از دو هزار سال مطرح بوده است.

اسلاید 28: دشواری‌ها در تعریف انقلاب: دو مساله را می‌توان به عنوان عوامل دشوارتر شدن بررسی پدیده انقلاب برشمرد: نخست اینکه در میان بسیاری از پژوهشگران انقلاب، تفاوت چشمگیری در زمینه تعریف این پدیده وجود دارد. دوم، آن جنبه‌هایی از انقلاب که بیشتر محققان مایل به ارتباط دادن آنها با این پدیده هستند به دشواری قابل اندازه‌گیری و سنجش‌اند.

اسلاید 29: تعریف انقلاب به طور کلی تعاریف ارایه شده برای انقلاب در دو طبقه بسیار اجمالی قرار می‌گیرند. دسته نخست شامل آن گونه تحولاتی است که می‌توان ان را «انقلاب کبیر» نامید.

اسلاید 30: ادامه تعریف انقلاب کرین برینتون، جورچ پتی، زیگموند نویمان و برخی از پویندگان سنت مارکسیستی نظیر لنین، مائو و کاسترو، از جمله نظریه پردازانی هستند که تعریف‌شان از انقلاب در این دسته جای می‌گیرد.

اسلاید 31: تعریف دوم از انقلاب: دومین دسته از تعاریف به نحو بارزی گسترده‌تر است و البته غالب تحولات عمده دسته نخست را نیز در بر می‌گیرد. وانگهی، این طبقه شامل کلیه موارد فوق قانونی و یا خشونت آمیز انتقال قدرت هم می‌شود.

اسلاید 32: ادامه تعریف دوم: مطابق دیدگاهی که در این نوع تعریف ملحوظ است کودتای سال 1967 ارتش یونان را که طی آن ارتش، قدرت را به دست گرفت می‌توان یک اقدام انقلابی دانست.

اسلاید 33: موضوع‌های قابل توجه در تحلیل جامعه شناختی انقلاب استحاله ساختار ارزشی، تغییر ساختار اجتماعی، تحول نهادهای سیاسی، قانونی (یا غیرقانونی) بودن تغییر، تغییر نخبگان و خشونت از جمله ابعادی از انقلابند که مطرح شده‌اند.

اسلاید 34: 1- استحاله ارزش ها جورج پتی عقیده دارد که: «یک انقلاب کبیر، انقلابی است که در آن تجدید بنای نهاد دولت با این فرآیند همراه است که یک اسطوره به عنوان راهنمای عمده انسجام بخش فرهنگ، به جای اسطوره‌ای دیگر می‌نشیند» هانتینگتون نیز انقلاب را «یک تحول داخلی سریع، بنیادین و خشونت‌آمیز در زمینه ارزش‌های مسلط و اسطوره یک جامعه ...» می‌داند.

اسلاید 35: ادامه استحاله ارزش ها حتی اگر انقلاب، ارزش‌های یک جامعه را به تمامی هم تغییر ندهد (چرا که با توجه به انعطاف‌پذیری الگوهای فرهنگی، چنین رخدادی از سوی اغلب پژوهندگان انقلاب نامحتمل به شمار می‌آید) ولی شرکت‌کنندگان در انقلاب احساس می‌کنند که نظم کهن که در حال فروپاشی است از صحنه تاریخ رخت برخواهد بست.

اسلاید 36: 2- دگرگونی ساختاری تغییر ساختار اجتماعی موجود، به عنوان نشانه تحول انقلابی، دومین بعدی است که برای تعریف انقلاب می‌توان به کار گرفت. مثلا نویمان تغییر ساختار اجتماعی و نحوه کنترل ثروت اقتصادی را عناصر اساسی فرمول انقلابی می‌داند.

اسلاید 37: ادامه دگرگونی ساختاری در این زمینه دارندورف یک اثر برجسته غیرمارکسیستی ارایه کرده که به بررسی آنچه خود وی «مساله آلمان» نامیده است اختصاص دارد. مساله آلمان از دید وی این است که چرا نازی‌ها موفق شدند در دوران جمهوری دمکراتیک وایمار به قدرت برسند و به چه علت دمکراسی لیبرال نتوانست در آلمان پابرجا بماند.

اسلاید 38: 3- تغییر نهادها ممکن است تعاریف انقلاب وابسته به برخی تصورات در زمینه تحول نهادها باشند. مثلا مور زنجیره‌ای از تحول‌ اجتماعی ارایه نموده است که انقلاب در یک انتهای آن قرار دارد. او انقلاب را آن نوع تحولی می‌شناسد که خشونت‌آمیز باشد و «بخش قابل ملاحظه‌ای از مردم را درگیر سازد و منجر به ایجاد دگرگونی در ساختار حکومت شود».

اسلاید 39: ادامه تغییر نهادها ما تغییر نهادی را بعد جداگانه‌ای از انقلاب می‌گیریم زیرا در واقع ممکن است تغییر نهادها مقدم بر تحول ارزش‌ها رخ دهد. احتمال دارد که پس از تغییر نهادها و پیش از تحول ارزش‌های مسلط بر یک جامعه، چندین نسل سپری شود.

اسلاید 40: 4- تغییر نخبگان یکی از کارسازترین ابعاد تحول انقلابی همان چیزی است که می‌توان آن را «بُعد نخبگان» نامید.تعریفی که متوجه این بعد است به بررسی صورت بندی خاص رهبری جامعه و میزان تحول این رهبری طی دوره انقلاب می‌پردازد.

اسلاید 41: ادامه تغییر نخبگان لاسول انقلاب را به صورت «دگرگونی ترکیب طبقاتی نخبگان» تعریف می‌کند. سادگی این تعریف نبایدنکات ملحوظ در آن را از نظر پنهان سازد. بُعد نخبگان عنصری اساسی در هر فرمول اجتماعی است چه این فرمول مربوط به ثبات اجتماعی باشد و چه مربوط به دگرگونی اجتماعی.

اسلاید 42: 5- قانونیت و مشروعیت پنجمین بُعد در تعریف انقلاب حاصل آن دسته تصوراتی درباره انقلاب است که کودتاهای نوع سوریه تبلور آنهاست. این بعد به تقابل میان انتقال قانونی و غیرقانونی قدرت مربوط می‌شود و به طور حاشیه‌ای با مساله گمراه کننده و بسیار کلی مشروعیت در ارتباط است.

اسلاید 43: ادامه قانونیت و مشروعیت مشروعیت اشاره به حمایتی دارد که از سوی مردم جامعه نسبت به نظام سیاسی و نقش‌های آن نظام ابراز می‌شود.این حمایت، به حُکّام، حقِ «اخلاقی» حکومت کردن را می‌بخشد.

اسلاید 44: 6- خشونت و رویدادهای خشونت‌آمیز پژوهشگرانی که درباره انقلاب قلم زده‌اند عموماً‌ خشونت را جزء اصلی و لاینفک وضعیت انقلابی می‌دانند. دان می‌گوید: «انقلاب نوعی تحول اجتماعی توده‌ای، خشونت‌بار و شتابان است». در تعریف هانتینگتون از انقلاب نیز خشونت مولفه اصلی را تشکیل می‌دهد.

اسلاید 45: ادامه خشونت و ... یک نظریه پرداز مارکسیست دولت را به عنوان ابزار یا وسیله طبقه مسلط قلمداد می‌کند. بدین ترتیب، خشونت چیزی نیست مگر رفتار ضد انقلابی رهبران حکومت. وقتی عاقبت پرولتاریا، یعنی طبقه تحت سلطه، شورش می‌کند قیام وی صرفاً واکنشی است در مقابل خشونت حساب شده‌ای که از سوی بورژوازی بر وی اعمال گردیده است.

اسلاید 46: ادامه خشونت و ... در طول سده بیستم همه با تصور انقلاب غیرخشونت‌آمیز آشناتر شده‌ایم. جنبش توده‌ای تحت رهبری گاندی که به کسب استقلال هند کمک کرد بر فلسفه عدم خشونتی مبتنی بود که خودگاندی موعظه‌گر آن بود.

اسلاید 47: ادامه خشونت و ... برخی از رفتارهای خشونت‌بار ممکن است انقلابی باشد ولی همه رفتارهای خشونت‌آمیز را نمی‌توان در زمره انقلابات جای داد.

اسلاید 48: نتیجه گیری اگر انقلاب تغییر بنیادین یک جامعه خاص یا گروهی از جوامع باشد پس فهم چگونگی وقوع این تغییر تنها یکی از جنبه‌های انقلاب است که باید در نظر گرفته شود.

اسلاید 49: فصل سوم(فصل 4 کتاب)عنوان: مدل و تئوری مارکس درباره ی انقلاباهداف: 1- آشنایی با مدل تحلیلی انقلاب از دید کارل مارکس 2- آگاهی از مفاهیم مندرج در نظریه ی مارکسیسم(از خود بیگانگی و آگاهی طبقاتی) 3- اطلاع از آرای نقد کننده نظریه ی مارکس

اسلاید 50: مارکس و انقلابسنت انقلابی مارکس احتمالاً از همه مکاتب اندیشه انقلابی مهم‌تر است. اهمیت این مکتب دست کم تا حدودی از علم به این موضوع ریشه می‌گیرد که «بنیان‌گذار» آن کارل مارکس، بزرگترین اندیشمند اجتماعی و سیاسی قرن نوزدهم می‌باشد.

اسلاید 51: اجزای انقلابمفهوم از خود بیگانگی و آگاهی طبقاتی با همه طرح‌های مارکسیستی انقلاب هماهنگی دارد. اختلاف‌ها فقط زمانی بروز می‌کند که با تعاریف عملی این مفاهیم روبه‌رو می‌شویم.

اسلاید 52: اختلاف در سنت مارکس: اختلاف در سنت انقلابی مارکس دست کم از سه طریق خود را متجلی می‌سازد. نخست، اگر اندیشه مارکس درباره انقلاب به عنوان یک تئوری انقلاب محسوب می‌شود آنگاه عدم توافق رادر رابطه با برخی قضایا و تعاریفی می‌توان یافت که اجزای این تئوری را تشکیل می‌دهند.

اسلاید 53: اختلاف دومثانیاً اگر مدل انقلاب مارکس به عنوان یک مدل تعلیلی تلقی شود آنگاه پرسش‌ها گرد مساله شرایط لازم و کافی دور می‌زند. آیا مدل مارکس یک مدل تعلیلی کامل است؟ ایااین مدل همه عواملی را که ناگزیر به انقلاب می‌انجامند در بردارد؟

اسلاید 54: اختلاف سوم یک برداشت سوم هم هست که به جای تئوری، مدل مارکس از انقلاب را مورد کند و کاو قرار می‌دهد. برداشت‌های لنینیستی و مائوئیستی از جمله فرضیه‌های «معتبر» ی هستند که می‌توان در نظر گرفت. از طریق کار بست همین سومین برداشت است که تحول سنت انقلابی مارکس را پی خواهیم گرفت.

اسلاید 55: مدل تحولی انقلابی در نگاه مارکس طبقه حاکم نوسازی(استثمار فزاینده) معین می کندشیوه تولید (ساختار روابط اجتماعی) طبقه ی استثمار شده از خود بیگانگی آگاهی طبقاتی انقلاب طبقه ی استثمار شده طبقه ی استثمار شده طبقه ی استثمار شده

اسلاید 56: جزمی گرایی اقتصادی مارکس می‌گفت که جامعه بر پایه ساختار اقتصادی یا وجه تولید خاص خود استوار است. از همین رو مکرراً از مارکس به عنوان یک جزمی‌گرای اقتصادی یاد می‌شود و این نظرگاهی است که چنان که خواهیم دید احتمالاً نمایانگر ساده‌سازی مفرط وضع مارکس می‌باشد.

اسلاید 57: تمایز طبقاتی نکته مهم در شیوه تجزیه و تحلیل مارکس، تفکیک جامعه به طبقه‌هاست، به گفته آوینری «از دید مارکس عامل تعیین کننده در تشکیل جامعه سیاسی، تمایز طبقاتی است». در تحلیل مارکس طبقات بازتاب مالکیت سرمایه‌اند.

اسلاید 58: حرکت تاریخاز نظر مارکس حرکت کلی تاریخ، نوعی تحول انقلابی است. همان گونه که مطرح شد پایه اساسی هر جامعه را شیوه تولید و آرایش طبقات آن تشکیل می‌دهد.

اسلاید 59: دوره‌های تاریخیهر عصر و دوره خاصی براساس وجه تولید آن دوره تعریف می‌شود. سه دوره‌ای که مارکس مشخص ساخته است از این قرار است: 1- دوران باستان که در آن شیوه تولید، کار بَرده بود. 2- جامعه فئودالی که در آن شیوه تولید، کار سِرف بود. 3- جامعه بورژوای نو که در آن شیوه تولید عبارت از کار در قبال مزد است.

اسلاید 60: دوره بورژوازی مارکس مدعی بود که دوران سرمایه‌داری باعث بروز تغییر عمده‌ای نسبت به دوران‌های پیش از خود شده است: «با وجود این، دوران ما یعنی دوران بورژوازی این ویژگی اختصاصی را داراست. یعنی تضاد طبقاتی را به شکل ساده‌ای درآورده است. کل جامعه، هرچه بیشتر و بیشتر، به دو جناح بزرگ متخاصم، به دو طبقه بزرگ که مستقیماً رو در روی هم قرار گرفته‌اند یعنی به طبقات بورژوازی و پرولتاریا تقسیم شده است». منبع: مانیفست حزب کمونیست، نوشته مارکس و انگلس

اسلاید 61: توسعه سرمایه‌داری نقطه عطف دوران بورژوازی، توسعه سرمایه است. مارکس به ترکیب ارگانیک سرمایه که به صورت «نسبت سرمایه ثابت به سرمایه متغیر» تعریف می‌شود اشاره می‌کرد. سرمایه ثابت شامل سرمایه‌گذاری در کارخانه و مواد اولیه و نیز استهلاک سرمایه ثابت است.

اسلاید 62: سرمایه متغیر از سوی دیگر، سرمایه متغیر به آن بخش از سرمایه اطلاق می‌شود که برای پرداخت دستمزدها یا به عبارت دیگر برای خرید کالایی که کارگران به فروش می‌رسانند صرف می‌گردد.

اسلاید 63: سرمایه ثابت از آنجا که سرمایه ثابت رقم ثابتی دارد لذا افزایش و کاهش سود عملاً وابسته به میزان حقوقی است که کارگر دریافت می‌کند. کارگر کالای خود یعنی نیروی کار خویش را در ازای دستمزد معینی به فروش می‌رساند.

اسلاید 64: ارزش اضافی کارگر به وجود آورنده ارزشی است که افزون بر میزان واقعی دریافتی‌اش می‌باشد. تفاوت میان ارزش «کالا»ی وی یعنی نیروی کارش و ارزش چیزی که تولید می‌کند ارزش اضافی خوانده می‌شود.

اسلاید 65: آغاز انقلاب از آنجا که آهنگ رشد بهای کالاها (به واسطه تمایل سرمایه‌دار به کسب حداکثر سود) بیش از نرخ رشد میزان دستمزدهاست لذا به همین نسبت، فقر کارگر نیز فزونی می‌گیرد. با رشد طبقه کارگر یا پرولتاریا و ضعیف‌تر شدن موقعیت کارگر می‌توان آغاز انقلاب آینده را تشخیص داد.

اسلاید 66: از خود بیگانگی با رشد مرحله به مرحله عصر بورژوازی، پرولتاریا، این آخرین «طبقه استثمار شده» نیز «از خود بیگانه‌تر» می‌شود.

اسلاید 67: از خود بیگانگی مارکس سه گونه شرایط اجتماعی را که باعث ایجاد روند از خود بیگانگی می‌شود مشخص ساخته است. نخستین مورد شرایطی است که «انسان و نیروی کار وی به یک کالا مبدل می‌شود».

اسلاید 68: عامل دوم از خود بیگانگی: عامل دوم در روند از خود بیگانگی، عامل تقسیم کار است. همگام با پیچیده‌تر شدن جامعه و توسعه فناوری در آن، نقش فرد کارگر هرچه محدودتر می‌گردد.

اسلاید 69: عامل سوم از خود بیگانگی سومین دلیلی که مارکس برای از خود بیگانگی فزاینده کارگران بر می‌شمارد مساله مالکیت خصوصی است. کارگر اشیایی را قابل استفاده می‌کند و می‌سازد اما این اشیاء به مالکیت خود وی در نمی‌آید. بنابراین ثمره کار کارگر مانند خود کار صرفاً یک کالاست.

اسلاید 70: فرجام از خود بیگانگی در همان زمان که کارگر به طور نسبی تهیدست‌تر می‌شود گروه دیگر یعنی بورژوازی به طور نسبی در حال ثروتمندتر شدن است. در این مرحله است که ویژگی دوم تئوری مارکس یعنی آگاهی طبقاتی مطرح می‌شود.

اسلاید 71: آگاهی طبقاتی مطابق تئوری مارکس در آغاز دوران بورژوازی، کارگران در جامعه «هنوز توده نامنسجمی را تشکیل می‌دهند که در سراسر کشور پراکنده و به واسطه رقابت متقابل میان خویش دچار تفرقه‌اند».

اسلاید 72: مبارزه با بورژوازی: ولی با قطعی‌تر شدن رشد صنعتی، کارگران نیز در مراکز بزرگ صنعتی مجتمع می‌شوند. آنان اتحادیه‌ها و انجمن‌های صنفی تشکیل می‌دهند و مبارزه با بورژوازی را آغاز می‌کنند.

اسلاید 73: مبارزه طولانی طبقه کارگر می‌داند که برای رها ساختن خویش و به همراه آن عینیت بخشیدن به شکل برتری از جامعه، که جامعه کنونی به واسطه نهادهای اقتصادی خود به طرز مقاومت ناپذیری به سوی آن گرایش دارد بایداز دل مبارزه‌ای طولانی و از میان یک سلسله فرایندهای تاریخی که محیط و انسان‌ها را دگرگون می‌سازد گذرکند.

اسلاید 74: فرجام انقلاب کارل مارکس می گوید: نوآوری من عبارت بود از اثبات اینکه:‌1- وجود طبقات تنها با دوره‌های تاریخی مشخص در توسعه تولید بستگی دارد. 2- مبارزه طبقاتی الزاماً به دیکتاتوری پرولتاریا منجر می‌شود. 3- این دیکتاتوری فی‌نفسه تنها دوران گذاری است به مرحله از میان رفتن همه طبقات و رسیدن به یک جامعه بی‌طبقه.

اسلاید 75: نابودی دولت یکی از نتایج انقلاب و حرکت به سمت جامعه کمونیستی، نابودی نهایی دولت است. دولت، روی هم رفته چیزی بیش از ابزار طبقه حاکم برای سر جای خود نگه داشتن طبقه کارگر نیست.

اسلاید 76: نقد تئوری مارکس به تعریف و تصور مارکس از طبقه 2 انتقاد می‌توان وارد کرد. نخستین انتقاد به تصور مارکس از طبقه که مبتنی بر مالکیت یا عدم مالکیت سرمایه است باز می‌گردد.

اسلاید 77: انتقاد دارندورف: دارندورف مدعی است که یک تئوری طبقاتی که بر تقسیم جامعه به دارندگان و افراد فاقد ابزار تولید مبتنی باشد به مجرد اینکه مالکیت قانونی ابزار تولید از کنترل واقعی آن مجزا شود ارزش تحلیلی خود را از دست خواهد داد.

اسلاید 78: نقد دوم تئوری مارکسدومین جنبه‌ای که به نظر اشتباه می‌آید تصور خاصی از آگاهی طبقاتی است که مارکس به بسط آن پرداخته است.

اسلاید 79: حمایت کارگران در امریکا، انگلستان و فرانسه کارگران هنوز هم در داخل نظام‌های اجتماعی خاص در جوامع صنعتی پیشرفته مشغول به کارند و در واقع معمولا به شدت از آن نظام‌ها حمایت می‌کنند.

اسلاید 80: نقد سوم تئوری مارکسنهایتاً، ضعف عمده تئوری ارایه شده از سوی مارکس آن است که وی نخست و بیش از همه فردی متعلق به قرن نوزدهم بود. درک وی نسبت به این امر که طبقات چیستند و بنابراین به چه چیز ممکن است تبدیل شوند بر دریافت‌های او از عصر خودش مبتنی بود.

اسلاید 81: فصل چهارم(فصل 7 کتاب)عنوان: تئوری جامعه ی توده واراهداف: 1- آشنایی با مفایم و ویژگی های تئوری جامعه توده وار 2- آگاهی از جایگاه «دموکراسی» در این نظریه

اسلاید 82: تئوری جامعه توده‌وار تئوری جامعه توده‌وار (MASS SOCIETY) از جمله تئوری‌های بسیار مهم و موثر انقلاب است. ولی اگر بخواهیم دقیق باشیم این تئوری کمتر یک تئوری انقلاب و بیشتر نظریه‌ای در باب ثبات اجتماعی است

اسلاید 83: نازی‌ها در آلمان برای درک مفاهیم ضمنی ملحوظ در تئوری جامعه توده‌وار درک چند نکته ضروری است. نخست، این تئوری نظریه‌ای است که در پی به قدرت رسیدن نازی‌ها در آلمان در سال 1933 پدید آمد.

اسلاید 84: فاشیست‌ها اینکه آیا تنها فاشیست‌ها بوده‌اند که جنبش توده‌ای موفقیت آمیزی برپا کردند یا نه، جای بحث دارد.

اسلاید 85: دموکراسی دومین ویژگی تئوری جامعه توده‌وار، پذیرش تعریف خاصی از دموکراسی است. این تئوری بر فلسفه کثرت‌گرایی مبتنی است.

اسلاید 86: تحلیل‌های تجربی سومین ویژگی تئوری جامعه توده‌وار آن است که تحلیل‌های تجربی حقیقتاً به ما اجازه نامعتبر دانستن و رد نهایی این تئوری را نمی‌دهند.

اسلاید 87: دموکراسی کثرت‌گرا ریشه‌های مفهوم معاصر دموکراسی کثرت‌گرا را می‌توان در نوشته‌های جیمز مَدیسون، چهارمین رییس جمهور ایالات متحده یافت.

اسلاید 88: رقابت گروه‌ها مَدیسون اعتقاد داشت که برخورد، عمدتا به دلایلی چون توزیع نابرابر ثروت، از ویژگی‌های همه جوامع است. در درون جوامع، گروه‌های مختلفی وجود دارد که بر سر کسب ثمرات قابل تحصیل در جامعه با یکدیگر به رقابت می‌پردازند

اسلاید 89: علل پنهان: بدین ترتیب از نظر مَدیسون «علل پنهان دسته‌بندی ... در طبیعت بشر سرشته شده است» واین یکی از قضایایی اساسی مکتب کثرت‌گرایی است.

اسلاید 90: حکومت جمهوری‌ و فدرالیسممَدیسون اعتقاد داشت که مساله اجتماعی اصلی، کنترل برخوردهایی است که لزوماً در جامعه وجود خواهد داشت. راه حل او ترکیبی بود از حکومت جمهوری و فدرالیسم که اجازه می‌داد برخوردها البته همراه با محدودیت‌های حساب شده‌ای که مانع از امکان وجود پیروزمندانه همیشگی در منازعات می‌شد ادامه یابند.

اسلاید 91: دولت، عامل مراقبت کننده مَدیسون اعتقاد داشت که اگر اکثریتی متحد وجود داشته باشد حقوق اقلیت‌ها درامان نخواهد بود. برای این مشکل، 2 راه حل وجود داشت، راه نخست، راه حل اشراف‌سالارانه خوانده می‌شود که در آن دولت به عنوان مرجع اصلی مراقبت می‌کند که چنین چیزی رخ ندهد.

اسلاید 92: حقوق مدنی کارگران راه حل دوم راه حلی بود که عاقبت برای ایالات متحده پذیرفته شد: «در عین حال که تمامی اقتدارات در جامعه ناشی از جامعه و متکی بر آن خواهد بود ولی خود جامعه به تعداد بسیار زیادی از بخش‌ها، منافع و طبقات شهروندان تقسیم خواهد شد که براساس آن، حقوق افراد یا اقلیت چندان در معرض خطر اتحادهای غرض‌آلود اکثریت نخواهد بود. در یک حکومت آزاد، امنیت حقوق مدنی باید مانند امنیت حقوق مذهبی باشد. این امنیت در مورد حقوق مدنی قائم به گوناگونی منافع است و در مورد حقوق مذهبی قائم به گوناگونی فرقه‌ها». جیمز مدیسون

اسلاید 93: توکویل و آمریکابه عقیده توکویل ایالات متحده به دلایل متعدد احتمالاً از زیاده‌روی‌های حکومت اکثریت در امان خواهد بود. اولاً در آنجا هیچ حکومت متمرکزی وجود نداشت و هرگونه تلاش برای تحمیل استبداد از بالا، به واسطه نبود چنین دستگاهی به اشکال بر می‌خورد.

اسلاید 94: نظام حقوقی در آمریکا توکویل می‌دید که حرکت امریکا به سمت یک نظام حقوقی، متخصصان حقوقی مسلط بر آن نظام را «دشمن روحیه انقلابی و هوس‌های نسنجیده توده مردم ساخته است».

اسلاید 95: مهندسی اجتماعی در تحلیل توکویل و مدیسون درک این مطلب اهمیت اساسی داشت که نوع خاصی از «مهندسی اجتماعی» در امریکا که در هیچ جای دیگری از جهان به کار بسته نشده می‌تواند موجب استمرار یک جامعه دموکراتیک ثباتمند باشد.

اسلاید 96: رقابت گروه‌ها برای تصمیم‌گیری برداشت کثرت‌گرایانه از دموکراسی بر پایه اعتقاد به رقابت گروه‌ها استوار است. این مفهوم اکنون دیگر نه بر اصل برابری کامل مبتنی است و نه وابسته به وضعیتی است که در آن تمامی شهروندان به طور فعال در روند تصمیم‌گیری شرکت جویند.

اسلاید 97: نمایندگی گروه‌ها آزادی دمکراتیک می‌تواند بر پایه برابری شهروندان در مقابل قانون استوار باشد.

اسلاید 98: دیدگاه آرنت این آزادی‌ها معنا و کار ویژه زنده خود را تنها در جایی به دست می‌آورند که شهروندان به گروه‌هایی تعلق داشته و آن گروه‌ها نمایندگی آنها را به عهده داشته باشند یا یک سلسله مراتب اجتماعی و سیاسی را تشکیل دهند. آرنت، مدافع تئوری جامعه توده‌وار

اسلاید 99: تئوری جامعه توده‌وار کورن‌ هاوزر معتقد است که «حفظ ارزش‌های مهم (به ویژه آزادی) مستلزم انفکاک اجتماعی و محفوظ بودن بخش‌هایی از جامعه است که تبلور آن ارزش‌ها هستند.

اسلاید 100: انفکاک اجتماعی انفکاک اجتماعی از طریق وفاداری گروهی به دست می‌آید که در عین حال نخبگان و غیرنخبگان را از هم جدا می‌سازد. جامعه توده‌وار زمانی شکل می‌گیرد که بنا به دلایلی وفاداری گروهی ظاهراً از هم فرو پاشد.

اسلاید 101: نتیجه جامعه توده‌وار باور بنیادین نظریه‌پردازان جامعه توده‌وار این است که اضمحلال گروه‌های میانجی ممکن است به بسط جنبش توتالیتر که تنها در یک جامعه توده‌وار امکان گسترش دارد منجر شود.

اسلاید 102: انتقاد مردم سالارانه (دموکراتیک)کورن هاوزر معتقد است در انتقاد مردم سالارانه از جامعه توده‌وار 3 اصطلاح اصلی به طور تلویحی مطرح می‌شود. نخست همراه با از دست رفتن وابستگی‌های گروهی فرد، وی هرچه بیشتر و بیشتر «ذره‌ای» می‌شود و از همین رو، احساس عدم همبستگی با همنوعان خویش می‌کند.

اسلاید 103: انتقاد دوم دوم، در نتیجه ذره‌ای شدن، فرد برای پذیرش ایدئولوژی‌های تازه آمادگی خواهد یافت و این در واقع طلب همبستگی جدید برای جبران همبستگی از دست رفته است.

اسلاید 104: انتقاد سوم سوم، توتالیتاریسم یعنی نوعی همبستگی کاذب ظهور خواهد کرد که در آن، یک گروه نخبه بر جامعه تسلط تام و تمام می‌یابد. فرد اساساً به این دلیل از جنبش توتالیتر هواداری می‌کند که این جنبش امنیت را به او پیشکش می‌کند.

اسلاید 105: نقد تئوری جامعه توده‌واراگر بخواهیم تئوری جامعه توده‌وار را از حیث اعتبار آن بررسی کنیم باید 3 جنبه از آن را مورد رسیدگی قرار دهیم. 1- حاشیه‌ای بودن 2- جنبش توده‌ای 3- از دیدگاه مدل کثرت‌گرا

اسلاید 106: 1- حاشیه‌ای بودن در اینجا اهمیت فرضیه کورن هاوزر را مبنی بر اینکه افراد تشکیل دهنده رهبری انقلابی یا آنان که در ابتدا جذب «جنبش توده‌ای» می‌شوند عناصر «حاشیه‌ای» جامعه هستند مورد بررسی قرار می‌دهیم.

اسلاید 107: معنای حاشیه‌ای بودن حاشیه‌ای خواندن یک فرد بدین معناست که وی دارای صفات پیشینه‌ای معینی است که او را از اکثریت مردم متمایز می‌سازد.

اسلاید 108: هیتلربا استفاده از این مفهوم، هیتلر را باید یک انسان حاشیه‌ای خواند زیرا او از لحاظ محل تولد اتریشی بود و نه آلمانی. در جامعه عمدتاً پروتستان مذهب آلمان که هیتلر عاقبت رهبر آن شد وی در خانواده‌ای کاتولیک به دنیا آمده بود.

اسلاید 109: نقد این تعریف این تصور خاص از حاشیه‌ای بودن، از 2 جنبه قابل تردید است. نخست اینکه گروه های انقلابی اولیه و گروه‌های جانشین آنها پس از انقلاب، ظاهراً به یک اندازه دنیا دیده و برخوردار از تحصیلات مناسب بودند.

اسلاید 110: نقد دوم تعریف حاشیه‌ای بودن دوم اینکه مهارت‌های مختلفی که میان این دو گروه می‌توان یافت احتمالاً توضیح رضایت بخش‌تری برای تفاوت‌های موجود میان آنهاست.

اسلاید 111: ادامه نقد دومگذار از محیط انقلابی به محیط بعد از انقلاب احتمالا متضمن گرایش کلی است که در آن قدرت از دست آشوبگران عالی رتبه به دست مجریان پایین رتبه‌تر می‌افتد.

اسلاید 112: نتیجه گیری به کار بردن مفهوم حاشیه‌ای بودن در مورد گروه انقلابی، سودمندی خاصی در بر ندارد. اما این لزوما به معنی نادرست یا بی‌فایده بودن مفهوم یاد شده نیست.

اسلاید 113: ادامه نتیجه‌گیری ممکن است آنچه حاشیه‌ای بودن به نظر می‌آید تنها یک سلسله تفاوت‌های موجود میان گروه‌های ماهر خاصی باشد که در جامعه حضور دارند.

اسلاید 114: حاشیه‌ای بودن نازی‌هامفهوم حاشیه‌ای بودن عمدتا زاده نخستین تلاش‌هایی است که برای توضیح منشاء نازی‌های اولیه صورت گرفته است. نخستین شرکت‌کنندگان در جنبش نازی، از گروه انقلابی گرفته تا اولین پیروان، عمدتا از افرادی بودند که قدرت سازگاری با شرایط جدید پس از پایان جنگ جهانی اول را نداشتند.

اسلاید 115: 2- جنبش توده‌ای (نقد جنبة دوم تئوری جامعه‌ توده‌وار)مساله اصلی در بررسی ریشه‌ها و نحوه رشد جنبش توده‌ای یا جنبش توتالیتر این است که چه گروه یا گروه‌هایی به این جنبش‌ها می‌پیوندند و علل و عوامل پیوستن آنها چیست.

اسلاید 116: دفاع از این تئوری کورن هاوزر در دفاع از تئوری جامعه توده‌وار معتقد است: «مردمی که ذره‌ای شده اند به سهولت بسیج می‌شوند. چون توتالیتاریسم حالتی از بسیج کامل است لذا جامعه توده‌وار در برابر جنبش‌ها و رژیم‌های توتالیتر شدیداً آسیب پذیر است».

اسلاید 117: تفسیر دیگر از جنبش توده‌ای دیدگاه دیگر، جنبش توده‌ای را جنبشی نمی‌شناسد که اعضای ذره‌ای شده طبقات یا گروه‌های پیشین از آن حمایت می‌کنند. برعکس، مطابق مفروضات این دیدگاه، آنچه در آلمان روی داد نه در هم شکسته شدن پیوندهای طبقاتی، بلکه در واقع تقویت آن پیوندها با جنبش توده‌ای نازی بود.

اسلاید 118: نقد لیپست به جنبش توده‌ای دو نمونه از نخستین بررسی‌ها پیرامون رفتار رای‌دهندگان در آلمان پیش از نازی‌ها، بیشتر نظر لیپ ست را در مورد منشاء اجتماعی رای‌دهندگان به نازی‌ها تایید می‌کنند.بر این اساس منشأ افزایش شدید حمایت از نازی‌ها به صحنه آمدن رای‌دهندگان حاشیه‌ای یا از خود بیگانه نبوده است.

اسلاید 119: نقد آلن به جنبش توده‌ای تحلیل آلن در مورد قیام نازی‌ها در «تالبورگ»، حرکت طبقه متوسط به سوی نازی‌ها و نیز هواداری مستمر طبقه کارگر از سوسیال دموکرات‌ها و حزب کمونیست را بیشتر مورد تایید قرار می‌دهد.

اسلاید 120: ادامه نقد آلن نظریه آلن، انحرافی جدی از تئوری جامعه توده‌وار است. کسانی که ظهور نازی‌ها را با استناد به ذره‌ای شدن مردم تبین می‌کنند آن را اوج فرآیند تاریخیِ طولانیِ افول طبقات می‌دانند.

اسلاید 121: نقد شیولی به جنبش توده‌ای و تئوری جامعه توده‌وار شیولی مدعی است که رای‌دهندگان به نازی‌ها در آلمان که وفاداری حزبی‌شان چندان قوی نبود دارای وفاداری گروهی بودند و می‌توانستند در چارچوب آن گروه یا طبقه خاص، از حزبی به حزب دیگر بروند.

اسلاید 122: ادامة نقد شیولی به جنبش توده‌ای و تئوری جامعه توده‌وار بدین ترتیب وقتی یک رای دهنده از حزب اصلی خویش به سوی نازی‌ها می‌رفت بیشتر حرکتی در جهت حمایت از طبقه خاص خودش بود تا نشانه فروپاشی آن طبقه.

اسلاید 123: نتیجه‌گیری:علاوه بر تئوری جامه توده‌وار، مفهوم کثرت‌گرایانه دموکراسی هم قابل نقد است. میلز در نقد مفهوم کثرت‌گرایانه معتقد است: گرایش رو به رشد جامعه به اصطلاح کثرت‌گرا منجر به ایجاد جامعه‌ای تحت سلطه یک گروه نخبه همبسته‌تر می‌شود.

اسلاید 124: فصل پنجم(فصل 8 کتاب)عنوان: رویکردهای روان شناسانه د ر زمینة انقلاباهداف: 1- آشنایی با تقسیم بندی کلی رویکردهای روان شناسانه 2- اطلاع از نقش رهبران در تئوری های روان شناختی 3- آگاهی از دو تئوری اصلی«توقعات فزاینده» و «محرومیت نسبی».

اسلاید 125: رویکردهای روان‌شناسانه در زمینه انقلاب تئوری‌های روان‌شناسانه به فرد و برداشت‌هایی که از وضعیت اجتماعی دارد یا به شخصیت خاص یک فرد که می‌تواند باعث عصیان یا تبدیل او به یک انقلابی فعال شود توجه دارند.

اسلاید 126: انواع چهارگانه رویکردهای روان شناسانهرویکردهای روان‌شناسانه را می‌توان به 4 گروه تقسیم کرد: 1- مطالعاتی که به پیشینه آحاد انقلابیون می‌پردازند. 2- بررسی‌هایی که به مساله «سرکوب غرایز» علاقه‌مندند 3- تئوری توقعات فزاینده 4- تئوری محرومیت نسبی

اسلاید 127: یک مطالعه رهبران یکی از راه‌ها و شاید راه اصلی درک چگونگی و چرایی اتخاذ سیاست‌های خاص، احتمالاً از طریق درک ویژگی‌ها و صفات شخصیتی رهبرانی است که آن سیاست‌ها را تدوین می‌کنند.

اسلاید 128: رفتار خاص رهبران گذشته از زندگی نامه‌های «منظم» رهبران سیاسی و انقلابی و تحلیل‌های گروهی پیرامون شکل‌بندی‌های نخبگان، بررسی‌های پیچیده‌تری هم وجود دارد که بخشی از روانشناسی با هدف تبیین علت رفتار خاص رهبران را تشکیل می‌دهد یا شدیداً وام‌دار این نوع روان‌شناسی است.

اسلاید 129: تمایلات انقلابی درونی بر مبنای این رویکرد، رفتار انقلابی یک رویداد اتفاقی نیست. فردی که استعداد چنین رفتاری دارد و در جنبش انقلابی به رهبری می‌رسد این طور نیست که در اولین مواجهه با فقر و گرسنگی ناگهان سرشار از احساس ناعادلانه بودن جهان شود.

اسلاید 130: بررسی رویدادهای زندگی یک انقلابیظاهراً برخی رویدادها بر زندگی لنین تاثیری شگرف داشته است. نخستین حادثه، مرگ پدر وی بود که در سال 1886 هنگامی که لنین پانزده ساله بود رخ داد.

اسلاید 131: نگاه روان شناختی به مرگ پدر لنیندر مورد لنین می‌توان این تبیین روانشناختی را پیش کشید که با مرگ پدر، در نتیجه فعال شدن مجدد کشمکش اودیپی در لنین جوان، احساس گناه شدیدی او را در برگفت. لنین هنوز دست‌اندرکار حل و فصل احساسات پرخاشجویانه خویش نسبت به پدرش بود که ناگهان او درگذشت.

اسلاید 132: حادثه دوم در زندگی لنین دومین حادثه پر اهمیت در زندگی لنین جوان، اعدام برادر بزرگترش الکساندر بود که به دلیل شرکت او در توطئه قتل تزار صورت گرفت.

اسلاید 133: تاثیر مرگ برادر بر خانواده لنینیکی از مفسران عقیده دارد که «مرگ الکساندر به دلیل علاقه مشترک عمیقی که بین این دو برادر وجود داشت صرفاً ضربه‌ای هولناک بر لنین نبود بلکه این حادثه تمام خانواده را دچار بی‌آبرویی آشکار ساخت و همگی آنان در توقیف پلیس قرار گرفتند».

اسلاید 134: نگاه روان شناختی به هیتلر برخی گفته‌اند نگرانی بیمار گونه‌ای که هیتلر در کتاب نبرد من از بابت بیماری‌های مقاربتی ابراز کرده از این واقعیت ریشه می‌گرفته که خودش دچار سیفلیس بوده است.

اسلاید 135: ناتوانی جنسی هیتلرامکان دیگر آن است که هیتلر دچار ناتوانی جنسی بوده و یا دست کم از برقراری رابطه جنسی بهنجار عاجز بوده است. اگر به راستی هیتلر دچار مشکلات جنسی بوده بیشتر رفتارهای او را می‌توان به کمک ناکامی‌های خاصی که در خود احساس می‌کرده است تبیین نمود.

اسلاید 136: نقد دیدگاه روان شناختی ترسیم تصویر روان شناسانة رسا و متقاعد کننده‌ای از یک فرد براساس شواهدی چنین سطحی، بی‌نهایت دشوار و در واقع عملا ناممکن است.

اسلاید 137: 2- سرکوب غرایز رویکرد روان شناسانه دوم در تحلیل «انقلاب‌ها» به بررسی مساله «سرکوب غرایز» علاقمند است.

اسلاید 138: عقیده پیتیریم سوروکین درباره انقلاب دوره انقلابی را تقریبا می‌توان به عنوان گستره‌ای از زمان تعریف کرد که طی آن روکش یا روپوش اجتماعی از روی مردم کنار زده می‌شود و همان جانور وحشی پدیدار می‌گردد.

اسلاید 139: آزادی، بازتابی موروثی بر مبنای دیدگاه سوروکین همراه با آزاد شدن ترمزهایی که در شکل عادت‌های مذهبی، اخلاقی، حقوقی و سایر عادات وجود دارد و انقلاب، آنها را تعصبات زیان‌بار می‌خواند بازتاب‌های موروثی،آزادی کاملی به دست می‌آورند.

اسلاید 140: عوامل سرکوب کننده از دید سوروکیناز دید سوروکین، شش گونه کلی از سرکوب وجود دارد که ممکن است به انقلاب منجر شود. این گونه‌ها عبارتند از:

اسلاید 141: ادامه عوامل... 1- سرکوب غرایز تغذیه (گرسنگی) 2- سرکوب غریزه دارایی 3- سرکوب غریزه صیانت نفس 4- سرکوب غریزه جنسی 5- سرکوب انگیزه آزادی 6- سرکوب غریزه اظهار وجود

اسلاید 142: 3- تئوری توقعات فزاینده سومین دسته تئوری‌های روان شناسانه انقلاب در گروه «توقعات فزاینده» قرار می‌گیرد.

اسلاید 143: نظریه توقعات فزاینده«احتمال بروز انقلاب، زمانی بیش از همه است که در پی دوره‌ای طولانی از رشد عینی اقتصادی و اجتماعی، دوره‌ای کوتاه از برگشت شدید اوضاع، بروز کند».

اسلاید 144: ریشه تئوری توقعات فزاینده بذرهای تئوری توقعات فزاینده از دل تحلیلی سر برآورد که توکویل پیرامون چگونگی و چرایی وقوع انقلاب فرانسه ارایه کرد. بهت‌آورترین جنبه این انقلاب آن بود که در دوره‌ای رخ داد که نه شهروندان فرانسوی دچار اقتصادی راکد یا ضعیف بودند و نه سرکوب سیاسی به نحو خاصی بارز بود.

اسلاید 145: عقیده توکویل« انقلاب‌ها همیشه وقتی امور از بد به بدتر می‌گراید رخ نمی‌دهند. برعکس، غالبا مردمی که طی دوره‌ای طولانی بی هیچ اعتراضی یک حکومت سرکوبگر را تحمل کرده‌اند وقتی ناگهان می‌فهمند که حکومت از فشار خویش کاسته است به مخالفت با آن بر می‌خیزند» . توکویل

اسلاید 146: نظریه برینتون «انقلابات تا حد زیادی در نتیجه احساس برخی از گروه‌های عمده اقتصادی حاکی از اینکه ترتیبات سیاسی، بی‌جهت فرصت ترقی آنها را در این دنیا محدود ساخته است وقوع می‌یابند». برینتون

اسلاید 147: نظریه دیویس « مادامی که مردم دست کم بخش قابل ملاحظه‌ای از آنچه را که انتظار دارند به دست آورند احتمال اینکه قیام کنند بعید است. ولی چنانچه میزان واقعی ارضای نیازها سیر نزولی پیدا کند و در عین حال میزان مورد توقع ارضای نیازها همچنان صعودی بماند در این صورت بین این دو، شکاف وسیعی شروع به گسترش می‌کند». دیویس

اسلاید 148: نقد تئوری توقعات فزاینده نقص تئوری توقعات فزاینده در ناتوانی آن از مشخص ساختن شکاف غیرقابل تحمل میان سطح واقعی وسطح مورد توقع ارضای نیازهاست.

اسلاید 149: ادامه نقد هرچه شکاف یاد شده وسیع‌تر باشد احتمالا انقلاب خشونت‌بارتر و گسترده‌تر خواهد بود. ولی هنوز نفهمیده‌ایم که چرا برخی از جوامع یک شکاف وسیع را تحمل می‌کنند ولی برخی دیگر نه. آیا این امر به واسطه وجود نوعی سنت در زمینه تحمل مشتقات است؟

اسلاید 150: 4- تئوری محرومیت نسبی مدخل جدید‌تری که به مبحث تئوری‌های روان شناسانه انقلاب گشوده شده است تئوری محرومیت نسبی است که ظاهراً در پی اغتشاشات شهری در ایالات متحده طی اوایل و اواسط دهه 1960 مقبولیت یافته است.

اسلاید 151: تعریف محرومیت نسبی تعریف پذیرفته شده محرومیت نسبی را گِر به دست داده است: «پیش شرط لازم برای ستیز خشونت‌بار مدنی، وجود محرومیت نسبی است که به صورت احساس بازیگران مبنی بر وجود اختلاف میان توقعات ارزشی خویش با قابلیت‌های ارزشی ظاهری محیط تعریف می‌شود».

اسلاید 152: ادامه تعریف «گِِر» توقعات ارزشی، آن دسته از کالاها وشرایط زندگی است که مردم خود را به حق، شایسته آن می‌بینند. قابلیت‌های ارزشی اشاره به اموری دارد که عمدتاً در محیط اجتماعی و فیزیکی باید آنها را سراغ گرفت: آنها شرایطی هستند که شانس تصوری مردم را در زمینه به دست آوردن یا حفظ ارزش‌هایی که به نحو مشروعی انتظار به دست آوردشان را دارند معین می‌کنند.

اسلاید 153: انواع کشمکش مدنی «گِر» گونه شناسی سه وجهی خویش از کشمکش مدنی را اینگونه دانست: آشوب، توطئه و جنگ داخلی

اسلاید 154: تعریف محرومیت از دید «گِر»شاخص‌های محرومیت دراز مدت عبارتند از: 1- تبعیض اقتصادی 2- تبعیض سیاسی 3- جدایی بالقوه 4- وابستگی کشور مورد نظر به سرمایه‌های خارجی 5- شکاف‌های مذهبی 6- فقدان فرصت تحصیلی

اسلاید 155: محرومیت کوتاه مدت مقیاس‌های محرومیت کوتاه مدت نیز از این قرارند: 1- گرایش‌های کوتاه مدت در ارزش‌های تجاری 2- تورم 3- نرخ رشد تولید ناخالص ملی 4- شاخص مربوط به شرایط «بد» اقتصادی که شامل عواملی مانند «کاهش محصول غلات، بیکاری، ...» و «محدودیت‌های جدید اعمال شده از سوی رژیم برای مشارکت و نمایندگی سیاسی» می‌شود.

اسلاید 156: هواداران این نظریه نویسندگان طرفدار تئوری محرومیت نسبی برای نشان دادن اثرات «ناکامی سیستمی» مجموعه کاملی از شاخص‌های سیاسی و اجتماعی – اقتصادی را که ممکن است تبیین کننده خشونت و «تعریف» ناکامی سیستمی در جامعه باشند بررسی می‌کنند.

اسلاید 157: ادامه هواداران... پژوهش آنها نشان می‌دهد که کشورهایی که شتابزده «نوسازی» می‌شوند مستعدترین کشورها برای خشونت هستند هرچند این در مورد همه متغیرها یکنواخت نیست وهمینکه به «آستانه» خاصی از نوسازی رسیدیم احتمالاً خشونت کاهش خواهد یافت.

اسلاید 158: نقد تئوری محرومیت نسبی این تئوری در حقیقت یک تئوری انقلاب نیست و طرح این مطلب که مجموعه واحدی از عوامل موجب همه انواع کشمکش مدنی می‌شوند فرضیه قابل تردیدی است.

اسلاید 159: ادامه نقد ... این «تئوری» نمی‌تواند یک رابطه صحیح «اگر آنگاه» برقرار سازد، زیرا نظریه‌پردازان مورد بحث قادر نیستند مرحله‌ای را مشخص سازند که مردم در آن مرحله «به اندازه کافی دارند». هنوز نه می‌توانیم «نقطه گسست» را مشخص سازیم و نه اینکه معلوم کنیم چرا این «نقطه گسست» از جامعه‌ای به جامعه دیگر تفاوت می‌کند.

اسلاید 160: نتیجه گیری 1ـ رویکردهای روان شناسانه‌ای که به توده‌ها می‌پردازند معمولا با هم تعارض دارند. از دید سوروکین، مردم وقتی شورش می‌کنند که خود را بیچاره و بدبخت بپندارند.

اسلاید 161: ادامه نتیجه‌گیری 2ـ در تمامی تئوری‌های روان شناسانة انقلاب ، تلویحاً همان فرضیه‌ای نهفته است که در تئوری کارکردگرایانه و تئوری جامعه توده‌وار دیدیم. انقلابات احتمالاً قابل اجتنابند. اگر بتوان مردم را راضی ساخت تقاضا برای دگرگونی فروکش خواهد کرد.

اسلاید 162: برای دانشجویان عزیز دانشگاه پیام نور در گذراندن درس جامعه شناسی انقلاب آرزوی موفقیت داریم. پایان