حفاظت در برابر اشعه

حفاظت در برابر اشعه

اسلاید 1: 1به نام خدا

اسلاید 2: حفاظت در برابر اشعهتهیه کنندگان : مهندس شهرام منادی - مهندس علی شمس مدیر بخش پرتودرمانی- فیزیسیست بخش پرتودرمانی

اسلاید 3: بيش از يكصد سال از استفاده بشر از مواد و پرتوهاي يونساز مي گذرد.با وجود اينكه كاربرد پرتوهاي يونساز در امور مختلف بسيار مفيد و بعضاً منحصر بفرد است ، ليكن عدم رعايت نكات ايمني خطرات جدي براي كاركنان، مردم، محيط زيست و حتي نسل هاي آينده بهمراه داشته باشد.

اسلاید 4: فيزيك بهداشت:حفاظت انسان و محيط زيست در برابر اثرات زيانبار مواد پرتوزا و دستگاه هاي پرتوساز از طريق وضع قوانين و مقررات مربوطه و همچنين كنترل و نظارت بر رعايت آنها، علم فيزيك بهداشت ناميده ميشود.بطور كلي هدف حفاظت در برابر اشعه، استفاده از مزاياي كاربرد پرتوها در زمينه هاي گوناگون و كاهش هر چه بيشتر خطرات ناشي از اثرات آن بر كاركنان، مردم ، محيط زيست و نسل هاي آينده است.

اسلاید 5: اثرات پرتوهاي يونسازاثرات پرتوهاي يونساز به دو دسته اثرات قطعي و احتمالي تقسيم ميشوند.الف) اثرات قطعي وقوع اثرات قطعي نياز به يك سطح آستانه دز دارد( كاتاراكت2-10گری، عقیمی2/5 تا 6 گری، مرگ4000میلی سیورت، سوختگی پوستی و ...). با افزايش ميزان پرتوگيري از سطح آستانه، شدت اثرات قطعي افزايش مي يابد. با پايين نگه داشتن دز زير سطح آستانه، حفاظت و ايمني در برابر اثرات قطعي تضمين مي گردد.doseSeverity ofeffectthreshold

اسلاید 6: ب) اثرات احتمالياثرات احتمالي در تمام سطوح پرتوگيري اتفاق مي افتند (سرطان).اثرات احتمالي داراي سطح آستانه نيستند.احتمال وقوع اين اثرات متناسب با ميزان دز دريافتي است.هيچگونه سطح ايمن دز براي پرتوگيري هاي احتمالي وجود ندارد، گرچه با كنترل پرتوگيري ها، ميزان خطر دريافتي كاهش مي يابد.

اسلاید 7: اصل ALARA ( As Low As Reasonably Achievable)با توجه به غيرآستانه اي بودن اثرات احتمالي پرتوهاي يونساز، اصول حفاظت در برابر اشعه نيازمند تدوين و آماده نمودن سطح پرتوگيري با حداقل ممكن آن مي باشد.قبل از شروع به فعاليت با پرتو، برآورد سود و زيان ناشي از كار با آن ضروري است.كار با پرتو زماني قابل توجيه است كه سود آن بيش از مضرات ناشي از كار با آن باشد.برآورد سود و زيان با در نظر گرفتن كليه موازين و عوامل اقتصادي و اجتماعي صورت مي پذيرد.

اسلاید 8: اصل ALARA يا هر چه كمتر موجه شدنيبه معني آن است كه بايستيميزان دز دريافتي موجه بوده و به حداقل ممكن، كاهش يابد.

اسلاید 9: كميسيون بين المللي حفاظت راديولوژيكي (ICRP) در سال 1977 سيستم محدوديت دز را تدوين كرد كه بر سه اصل استوار بود:الف) توجيه نمودن فعاليت پرتوي: هرگونه فعاليت در رابطه با مواد پرتوزا، قابل توجيه باشد . به عبارت ديگر سود حاصل از فعاليت پرتوي براي جامعه بيش از ضرر آن باشد.ب) بهينه نمودن حفاظت در برابر اشعه: احتمال پرتوگيري از منابع پرتو به كمترين مقدار ممكن برسد و انجام اقدامات حفاظتي در برابر هزينه صرف شده و با در نظر گرفتن موازين اقتصادي و اجتماعي موجه و امكان پذير است.ج) رعايت حدود دز: پرتوگيري افراد از منابع پرتو قابل كنترل، با رعايت حدود دز و كنترل خطر ناشي از پرتوگيري هاي بالقوه آن باشد.

اسلاید 10: یکاها و کمیت هاالکترون ولت(ev): انرژی که یک الکترون در ولتاژ 1 ولت کسب می کند - یکای بسیار کوچکی برای انرژی در حفاظت در برابر اشعه است .بخاطر همین از واحد های KeV و MeV استفاده می شود.پرتودهی(X): کل بارهای هم علامت تولید شده در واحد جرم هوا توسط فوتونها یکای جدید: کولن بر کیلوگرم (C/Kg)یکای قدیم: رونتگن (R)

اسلاید 11: کرما (K): کمیتی که مجموع انرژی جنبشی اولیه ذرات باردار تولید شده در اولین برخورد پرتوهای یونساز غیر مستقیم را در واحد جرم ماده جاذب اندازه گیری می کندیکای کرما: گری (Gy) دز جذبی (D) : انرژی جذب شده از کلیه پرتوها در واحد جرم ماده یکای جدید: گری (Gy) انرژی معادل 1ژول ناشی از انواع پرتوها که به 1 کیلوگرم ازماده منتقل می شود.یکای قدیم: راد (rad)

اسلاید 12: دز معادل(HT,R ): کمیتی که اثرات بیولوژیکی ناشی از جذب انواع پرتوها در بافت را منظور می دارد. و برابر است با حاصل ضرب دز متوسط جذب شده از پرتو R در بافت T ( ) در ضریبی به نام ضریب توزین پرتو ( ) یکای جدید: سیورت (Sv) یکای قدیم: رم (rem) ضریب توزین پرتو: ضریبی که کیفیت پرتو (نوع و انرژی پرتو) را جهت محاسبه دز معادل در نظرمی گیرد.DT,RWR

اسلاید 13:

اسلاید 14: اگر میدان پرتو متشکل از انواع پرتوها باشد، دز معادل کل بافت ( ) از رابطه روبرو محاسبه می شود. HT

اسلاید 15: دز مؤثر(E) : کمیتی است که علاوه بر این که نقش پرتوهای مختلف را در بروز اثرات بیولوژیکی منظور می دارد، نقش پرتوگیری بافتهای مختلف بدن را (در ارتباط با وقوع اثرات آماری، نظیر سرطان) در نظر می گیرد و برابر است با حاصل ضرب دزهای معادل ( ) در ضریبی به نام ضریب توزین بافت ( ) ضریب توزین بافت: ضریبی که نوع بافت تابش دیده را جهت محاسبه دز مؤثر در نظر می گیرد.HTWT

اسلاید 16: خلاصه بحث یکاها

اسلاید 17: دزیمتری فردیمانیتورینگ: عملیات منظمی را که برای مشخص نمودن میزان پرتوگیری افراد انجام می شودمانیتور: به ابزار و وسایل مورد استفاده در این عملیات گویند.هدف: کنترل پرتوگیری افراد به منظور رعایت اصل حد دز (اصل سوم حفاظت در برابر اشعه)این عملیات باید تقریب قابل قبولی از دز مؤثر یا دز معادل ارائه دهد

اسلاید 18: دزیمتر فیلم بجفیلم بج قدیمی ترین و متداولترین دزیمتر فردی است که برای تعیین پرتوگیری خارجی بکار می رود.همواره یک مرکز دزیمتری مسئولیت ارائه خدمات آن را بر عهده دارد.در ایران نظارت بر عملکرد این مرکز بر عهده سازمان انرژی اتمی، به عنوان واحد قانونی واگذار شده است.

اسلاید 19: اجزا و اصول کار فیلم بجفیلم: یک ورقه پلاستیکی 4×3 سانتیمتراست که دو طرف آن با لایه های ژلاتینی حاوی دانه های برومور نقره (امولسیون) پوشیده شده است. این دانه ها عامل حساس به اشعه در فیلم هستند.در اثر برخورد پرتو با فیلم، الکترونهای برومور نقره آزاد و در اطراف ناخالصی های فیلم جمع می شوند.این واکنش در رنگ ظاهری تغییری نمی دهد (تشکیل تصویر پنهان)در محلول ظهور فقط در نقاطی که تصویر پنهان تشکیل شده نقره فلزی آزاد می شود. غیر از نقره سیاه رنگ، سایر مواد در امولسیون در محلول ثبوت حل و از فیلم جدا می شود. شدت سیاهی فیلم با میزان دز جذبی در فیلم متناسب است.

اسلاید 20: بج : برای تعیین انرژی و نوع پرتو، فیلم را داخل یک قاب نگهدارنده بنام بج (مجهز به چند فیلتر)، قرار می دهند.

اسلاید 21: باقرار دادن فیلم در این نوع بج، امکان دزیمتری پرتوهای ایکس و گاما با انرژی 10KeV تا 3MeV،پرتوهای بتا با انرژی 200KeV تا 2.5MeV و نوترون حرارتی وجود دارد.معایب فیلم بج: شرایط محیطی اعم از گرما و فشار و رطوبت وگازهای شیمیایی باعث ایجاد تصویر پنهان روی فیلم می شود. همچنین دیر ظاهر کردن فیلم باعث از بین رفتن تصویر پنهان تولید شده خواهند شد.محاسن فیلم بج: ارزان بودن، راحتی استفاده، رنج حساسیت بسیار بالا (0/2 تا 2000میلی سیورت)، مشخص شدن نوع و انرژی پرتو تابیده را مشخص می کند.

اسلاید 22: حدود دز مجاز

اسلاید 23:

اسلاید 24:  

اسلاید 25: Relative Dose Receivednumber of chest x-rays050100150200Arm, head,ankle & foot (1)Head & Neck (3) Head CT (10)Thoracic Spine (18)Mammography, Cystography (20)Pelvis (24)Abdomen, Hip, Upper & lower femur (28)Ba Swallow (30)Obsteric abdomen (34)Lumbo-sacral area (43)Cholangiography (52)Lumber Myelography (60)Lower abdomen CT male (72)Upper Abdomen CT (73)Ba Meal (76)Angio-head, Angio-peripheral (80)Urography (87)Angio-abdominal (120)Chest CT (136)Lower Abd. CT fem. (142)Ba enema (154)Lymphan. (180) mSv.050.150.490.921.01.221.41.51.72.152.593.03.613.673.84.04.366.06.87.137.699.0

اسلاید 26: صرفا جهت اطلاع. . . در طول زندگی ریسک مرگ که از جانب پرتوهای یونیزان حاصل شود به ازای هر سیورت دریافتی 5% زیادتر خواهد بود (مطالعات UNSCEAR)در طول پرواز میزان دز دریافتی از تابش های کیهانی با سرعت sv/hrµ5 خواهد بود.شرایط کار وساعات برای خانم های باردار در بخش باید طوری باشد که دز دریافتی آنها (معادل سالیانه) همانند حد دز دریافتی افراد عادی باشد.(msv/year1)(منبع: IAEA slideshow P114)در منبع دیگری از IAEA گفته شده که حد دز مجاز برای اندام تحتانی خانم باردار 2 میلی سیورت در سال است.

اسلاید 27: صرفا جهت اطلاع. . . بیشترین خطر برای جنین در پرتوگیری ها در هفته های 8 تا 15 بارداری می باشد که احتمال ناهنجاری های کروموزومی بالاتر است.قبل از ماموگرافی نیازی به اعلام بارداری نیست چون دز رسیده به جنین بسیار ناچیز است.

اسلاید 28: صرفا جهت اطلاع. . . در مجموع تقریبا : 3 میلی سیورت در سال

اسلاید 29: عوامل حفاظت1- حفاظ گذاری مناسب

اسلاید 30: 2- فاصله داشتن از منبع

اسلاید 31: 2-صرف زمان کمتر در محیط پرتو

اسلاید 32: نکات اختصاصی حفاظت در پرتو درمانی 1کلید های emergency برای قطع سیستم پرتودهی برای دستگاههای پرتودرمانی باید حتما در نظر گرفته شوند. نحوه عملکرد این کلیدها باید به کارکنان بخش آموزش داده شود.نصب علائم هشدار و مشخص کردن نواحی کنترل و تحت نظارت در محدوده های مورد نظر در بخش.محاسبه قطر و جنس دیوارهای اتاق شتابدهنده با توجه به پروتکل های موجود توسط فیزیسیست های بخش.انجام کنترل کیفی روزانه ماهانه و سالانه برای دستگاههای موجود.

اسلاید 33: نکات اختصاصی حفاظت در پرتو درمانی 2 پرسنل بخش موظف به نصب فیلم بج در بخش می باشند.پرسنل بخش موظف به جزوه های حفاظت و ایمنی درون بخش می باشند.قبل از بستن درب اتاق برای درمان بیماران از نبود شخص ثالث درون اتاق مطمئن شود.هرگونه خطای دستگاه (فیلد سایز، SSD، زاویه گانتری و کولیماتور) که باعث خطای رسیدن دز به بیمار است را به مسئول فیزیک اطلاع دهید.

اسلاید 34: خسته نباشید