دارودرمانی

دارودرمانی

اسلاید 1: اصول و مهارتهای پرستاریمدرس: عزیزیدارودرمانی

اسلاید 2: دارودرمانیدارو دادن یکی از پایه های اساسی در عملکرد پرستاری است.مستلزم مهارت، تکنیک، توجه و رسیدگی به مددجو است.بنابراین پرستار باید داروها، مکانیسم اثر آن و عوارض آن را بشناسد.

اسلاید 3: مفاهیم داروشناسیDrug یا دارو ماده ای است که به قصد پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری انجام می شود. داروها پس از ورود به بدن موجود زنده اعمال آن را دستخوش تغییراتی می کند.فارماکولوژی: مطالعه مواد شیمیایی که بر فعالیت های بدن اثر میگذارند.فارماکولوژیست: شخصی که وظیفه تهیه و توزیع دارو را به عهده دارد.

اسلاید 4: نام های داروهانام شیمیاییChemical name: فرمول شیمیایی عناصر تشکیل دهنده دارونام ژنریک Generic name یا نام علمی دارو: نامی که در لیست فارماکوپه آمریکا درج می گردد و توسط کارخانه ای که برای اولین بار آن را در بازار پخش می کند تعیین می گردد. (برگرفته از مواد شیمیایی که دارو از آنها ساخته شده است)نام تجارتی Trade name: نامی است که توسط شرکت دارویی که حق انحصاری فروش آن را دارد انتخاب می شود.یک داروی واحد با یک نام ژنریک می تواند دارای چندین نام تجاری باشد .

اسلاید 5: مثالنام شیمیایی: هیدروکسی فنیل استامید نام ژنریک: استامینوفننام تجارتی: پانادول، تایلنول،تاينيفن،آپوتل،پاراستامول

اسلاید 6: طبقه بندی داروهاداروهای با ویژگی های مشابه در یک گروه دسته بندی می شوند.طبقه دارو نشان دهنده اثرات دارو روی بدن است.مثلا:آنتی بیوتیک‎ها، داروهای کاهنده قندخون، داروهای ضدفشارخون و ....

اسلاید 7: فارموکوکنیتیکفارموکوکنیتیکPharmacokinetic: بررسی چگونگی ورود دارو به بدن، رسیدن به محل مورد نظر، متابولیزه شدن و خروج از بدن می باشد. پرستار با آگاهی از فارموکنتیک دارو، زمان مناسب برای تجویز دارو، روش مناسب برای تجویز، پیش بینی احتمال بروز عوارض دارویی و بررسی پاسخ مددجو به درمان را تعیین می کند. مثال: جذب استامینوفن از راه خوراکی سریع و کامل و از راه رکتال متغیر می‌باشد.به طور وسیعی (۹۵% – ۹۰)‌در کبد متابولیزه شده و دفع دارو و متابولیت‌های‌آن عمدتاً از راه ادرار صورت می‌گیرد . نیمه عمر دارو ۴-۱ ساعت و زمان لازم برای رسیدن به اوج اثر ۳-۱ ساعت می‌باشد.

اسلاید 8: نکته: اعمال داروشناختی به دو گروه فارماکوکینتیک و فارماکودینامیک تقسیم می‌شوند. به زبان ساده، فارماکوکینتیک توصیف‌کننده آن چیزی است که بدن بر روی دارو انجام می‌دهد.فارماکودینامیک توصیف‌کننده آن چیزی است که دارو بر روی بدن انجام می‌دهد. داده‌های فارمارکوکینتیک درباره جذب، توزیع، متابولیسم و دفع دارو در بدن می‌باشد. داروهای فارماکودینامیک آثار دارو بر روی سلول‌های مغز و سایر بافت‌های بدن را بررسی می‌کند

اسلاید 9: جذبAbsorption: فرایندی که دارو به داخل بدن یا جریان خون وارد میشود. جذب به عوامل زیر بستگی دارد:راه تجویز (تزریقی سریعتر جذب می شود)قابلیت حل شدن دارو (مایع سریعتر جذب می شود)اسیدیته (برخی داروها در محیط اسیدی معده یا قلیایی روده جذب می شوند)محل تجویز(سطح جذب وسیعتر با جذب بیشتر همراه است)مقدار داروجریان خون محل و قابلیت نفوذپذیری مویرگ ها

اسلاید 10: پخش دارو Distribution:رسیدن دارو به محل موردنظر تحت تاثیر: گردش خون بافتی(پرفیوژن بیشتر، پخش بیشتر)نفوذپذیری غشا (نفوذپذیری مغز کم است و اجازه ورود همه داروها را نمی دهد)Protein bonding: قدرت اتصال دارو به پروتئین(عدم اتصال باعث دفع بهتر کلیوی می شود)

اسلاید 11: متابولیسم Metabolism: پس از اینکه دارو به مرحله فعالیت رسید متابولیزه می شود و بصورت کم فعال یا غیرفعال در می‎آید تا به راحتی دفع شود. سپس تحت تاثیر آنزیم های موجود تغییراتی در آن بوجود می آید که سبب سم زدایی و شکسته شدن مولکول ها و تبدیل آن به ماده فعال شیمیایی و قابل مصرف برای سلول ها می گردد. بخش عمده تغییر و تبدیل بیولوژیکی مواد در کبد صورت می گیرد ولی ریه، کلیه، خون و روده ها نیز داروها را متابولیزه می کنند.دفع Excertion : دارو بعد از غیرفعال شدن توسط کلیه، ریه، روده، غده عرق، بزاق و غدد شیری دفع می شود.

اسلاید 12: عملکرد داروییاثرات درمانی Therapeutic effect: پاسخ فیزیولوژیک مورد انتظار بدن به دارومثلا: نیتروگلیسیرین باعث پائین آمدن کار قلب و بالا رفتن خونرسانی میوکارد می شود.یک دارو ممکن است چندین اثر درمانی داشته باشد: آسپرین (ضددرد، ضدتب، ضدالتهاب و ضدانعقاد)عوارض جانبی Side effect: اثرات ناخواسته و ثانویه دارو است که ممکن است موجب صدمه یا آسیب شود.اگر عوارض جانبی دارو بیش از اثرات درمانی دارو بود باید قطع شود.

اسلاید 13: اثرات سمی Toxic effect: اثرات سمی بدنبال مصرف طولانی مدت یا تجمع در خون بدلیل اختلال در دفع یا متابولیسم مقادیر زیاد در بدن که اثرات مرگباری بهمراه دارد.مثلا سطوح سمی مرفین باعث تضعیف تنفسی و مرگ می شود.تداخل اثر داروها Drug intraction: وقتی دارویی بر مکانیسم عمل دارویی دیگر اثر بگذارد. داروها یا اثر داروی دیگر را تقویت می کنند(اثر سینرژیست) یا مسیر جذب متابولیسم و دفع را کاهش می دهد(تداخل).بعنوان مثال کلستیرامین(دردرمان‎هیپرکلسترولی) جذب استامینوفن را کاهش و متو کلوپرامید(ضدتهوع) موجب تسریع جذب آن می‌شود

اسلاید 14: اصطلاحات مربوط به اعمال دارو در بدنشروع اثر onset : زمانی که طول می کشد تا دارو پس از ورود به بدن از خود پاسخ نشان دهد.حداکثر پاسخ (اوج اثر) Peak : زمانی که طول می کشد تا دارو به بالاترین غلظت موثر خود در بدن برسد.دوام اثر Trough: حداقل غلظت سرمی -خونی دارو درست قبل از دریافت نوبت بعدی دارو(دارو چه مدت در خون فعال است)مدت اثر Duration: زمانی که طی آن دارو با غلظتی که در خون وجود داردکه برای پاسخ کافی باشدنیمه عمر سرمی دارو half time: اگر دارویی وارد بدن شود و غلظت پلاسمایی آن دارو به اوج خود رسیده باشد٬ مدت زمانی که این مقدار از اوج به نصف این میزان برسد٬ نیمه‌عمر دارو نام دارد

اسلاید 15: عوامل موثر بر عملکرد داروهاسن جنس (تغییر در چربی، حجم مایعات بدن، هورمون ها)عوامل ژنتیکعوامل روانی (Placeboیا دارونما)وضعیت پاتولوژیک (فرد دچار اختلال در کار کبد یا کلیه)محیط(ارتفاع، افزایش محرکات ، ریتم سیرکاردین)زمان دریافت غذا (داروها باید همراه، قبل یا بعد از غذا مصرف شوند به دلیل تاثیر در جذب یا پیشگیری ازایجاد زخم معده)

اسلاید 16: راه تجویز داروخوراکی: آسانترین و معمول ترین روش است، اثر آن دیرتر ظاهر می شود، تاثیر طولانی مدت دارندراه های محیطی:زیر جلدی(SC) Subcutaneous تزریق زیر لایه درم پوستداخل عضلانی (IM) Intramuscular تزریق داخل عضلهداخل وریدی (IV) Intravenous تزریق داخل وریدداخل جلدی (ID) Intradermal تزریق داخل درم زیر اپیدرم

اسلاید 17: راه تجویز داروداروهای موضعی: روی پوست و مخاط تاثیر دارندداروهای موثر بر مخاط: قطره و پماد چشمی، قطره گوش، شستشوی چشم و گوش، داروهای واژینال (مهبلی)، داروهای رکتال (مقعدی)، استنشاقی (اسپری کردن در بینی)نکات لازم در مورد استفاده از قطره های چشمی: قرینه دارای اعصاب و عروق زیاد است لذا قطره نباید مستقیما روی قرنیه ریخته شود.داروهای چشمی تنها برای چشم آسیب دیده استفاده شود (مگر اینکه پزشک دستور دیگری داده باشد)از تماس پلک با نوک قطره چکان خودداری شود.

اسلاید 18:

اسلاید 19: راه تجویز دارونکات لازم در مورد استفاده از قطره های گوش: عدم تنظیم حرارت سبب سرگیجه و تهوع می شود.نرمه گوش کودکان باید پایین و عقب کشیده شودنرمه گوش بزرگسالان باید به بالا و عقب کشیده شود

اسلاید 20: راه تجویز داروداروهای واژینال به شکل شیاف، کف، ژل یا کرم هستند.نکات لازم در مورد استفاده از شیاف رکتال: شیاف های ضد تب و ضد درد: بیمارتا 5 دقیقه پس از گذاشتن شیاف در همان پوزیشن باقی بماند.شیاف های ملین(ضدیبوست): بیمار 45-35 دقیقه پس از گذاشتن شیاف در همان پوزیشن باقی بماند.

اسلاید 21: راه تجویز داروداروهای استنشاقی: بصورت اسپری، بخور و پودر می باشد که از راه هوایی وارد می شود.سایر روش ها:داخل شریانی- داخل استخوان- داخل مفصل- داخل حفره صفاق- اپیدورال (تزریق در فضای اپیدورال)- داخل ستون مهره ای –داخل عضله قلب

اسلاید 22: واحدهای اصلی در سیستم متریک1 میلی لیتر = 15 قطره (gtt)5-4 میلی لیتر = 1 قاشق چایخوری (1 tsp) tea spoon16 میلی لیتر = 1 قاشق غذاخوری table spoon (1 tbsp) 30 میلی لیتر = 2 قاشق غذاخوری(2 tbsp) 1 لیتر = 1000 میلی لیتر1 گرم = 1000 میلی گرم

اسلاید 23:

اسلاید 24: روش های اندازه گیری دارودوز لازم جهت تجویز= میزان در دسترس×مثال: Amp Morphin 2mg/IVدوز در دسترس مرفین= 10mg/1mlدوز دستور داده شده = 2mg 1ml = 0.2 ml پاسخ: دوز دستور داده شدهدوز در دسترس2 mg10 mg

اسلاید 25: محاسبه میزان دارو در کودکاندوز دستور داده شده برحسب وزن × وزن کودک=دوز لازم جهت تجویزمثال: Amp Ampicillin 5mg/kg در یک کودک 14 کیلوگرمی پاسخ:14kg= 70 mg × 5mg/kg

اسلاید 26: انواع دستورات دارویی (Medication orders)دستورات ثابت و دائمی Standing orders (SO): تا زمانیکه دستور جدید دیگری داده نشود، قابل اجراست.دستور در صورت لزوم Pro re nata (PRN): هر زمان مددجو به آن دارو نیاز داشته باشد داده می شود. مثل ضد دردهادستوری که تنها یکبار اجرا می شود Single order: مثل داروی بیهوشی جهت انجام عمل جراحیدستور فوری Stat order : یکبار، گاهی دوز اول دارو بصورت Stat داده می شود.

اسلاید 27: اختصارات مورد استفاده دیگر در تجویز دارو BID : two times per day 2 بار در روز HS : at bedtime موقع خواب QD : every day هر روزQoD: every otherday یک روز در میان QID : four time a day 4 بار در روز TID or TDS : three times per day 3 بار در روز STAT : first dose, immediately فوری

اسلاید 28: استانداردهای لازم برای تجویز صحیح دارو استانداردها موجب اطمینان از ارائه اقدامات پرستاری ایمن می شوند. برای اطمینان از تجویز صحیح دارو پرستار باید 6 استاندارد زیر را رعایت کند:

اسلاید 29: استانداردهای لازم برای تجویز صحیح دارو داروی صحیح: پرستار باید کارت دارویی بیمار را با دستور پزشک در پرونده مقایسه کند. سپس برچسب دارو را با کارت دارویی مقایسه نماید کنترل دارو در 3 مرحله انجام می شود:قبل از برداشتن دارو از قفسه-هنگام برداشتن دارو از ظرف-قبل از برگرداندن دارو به قفسهپرستار باید فقط داروهایی را که خود آماده کرده به بیمار بدهد زیرا در صورت بروز خطا، پرستار تجویز کننده دارو مسئول خطاست.نگرانی بیماری که صحت داروی تجویزی را مورد سوال قرار میدهد نباید نادیده گرفت زیرا آن ها اغلب داروی خود را می شناسند.

اسلاید 30: استانداردهای لازم برای تجویز صحیح دارو دوز صحیح: بعد ازمحاسبه دارو توسط پرستار،پرستار دیگری آنرا چک میکند.مددجوی صحیح: پرستار باید کارت بیمار را با نام وی مطابقت دهد و از مددجو بخواهد که نام خود را بیان کند.روش صحیح: روش تجویز را پزشک مشخص می کند. استفاده از روش اشتباه عوارض زیادی دارد. مثلا تزریق محلولهای خوراکی باعث ایجاد آبسه استریل یا عوارض سیستمیک کشنده می شود.

اسلاید 31: استانداردهای لازم برای تجویز صحیح دارو زمان صحیح: بعضی از داروها باید در زمان و شرایط خاص تجویزشوند. مثل انسولین قبل از غذابرخی داروها باید در ساعات مشخص شبانه روز مصرف شوند تا سطح خونی آنها جهت درمان حفظ شود. مثلا یک داروی 8 ساعته برخی دیگر از داروها فقط در ساعات بیداری تجویز می شوند مثلا: داروی با تجویز سه بار در روز (TDS)ثبت صحیح: پرستار باید از ثبت صحیح دارو پیش از تجویز مطمئن باشد.ثبت دارو باید حاوی، نام مددجو، نام دارو، زمان تجویز، مقدار، روش، دفعات مصرف باشد.

اسلاید 32: تفکر انتقادی پرستاری در تجویز دارودانش: دانش پرستار به او کمک می کند تا بداند چرا یک داروی خاص برای بیمار تجویز شده و چگونه اثر خود را اعمال می کند.پرستار با استفاده از دانش رشد و تکامل، رضایت کودکی که از تزریق دارو می ترسد را جلب می کند.تجربه: تجربه بالینی به پرستار کمک می کند تا مهارت های روانی حرکتی خود را تقویت کند.نگرش ها: زمانی که پرستار دارویی را برای بیمار تجویز می کند این مسئولیت را پذیرفته که دارو و اقدامات پرستاری به بیمار آسیب نمی رساند. بنابراین باید با اثرات درمانی، دوز معمول، نتایج آزمایشگاهی و عوارض جانبی داروها آگاه باشد.

اسلاید 33: تزریقات

اسلاید 34: تزریقاتبر اساس نوع بافت جهت تجویز دارو، روش تزریق متفاوت است.نوع بافت بر سرعت جذب دارو و در نتیجه زمان شروع اثر دارو تاثیرگذار است.انتخاب محل تجویز اشتباه منجر به صدمه به اعصاب یا استخوان می شود.ناتوانی در ثابت نگه داشتن سرنگ و نیدل موجب درد و صدمه بافتی می شود.عدم آسپیراسیون قبل از تزریق داخل عضلانی موجب تزریق دارو در شریان یا ورید می شود.

اسلاید 35: تزریقاتراهکارهای کاهش درد و ناراحتی مددجو هنگام تزریق:استفاده از سوزن نوک تیز و مناسب بافتقرار دادن مددجو در پوزیشنی که تنش عضلانی کاهش یابدانتخاب محل مناسب تزریقپرت کردن حواس مددجو از طریق صحبت کردن با ویوارد کردن سریع و یکنواخت سوزن برای کاهش کشیدگی بافتیثابت نگه داشتن سوزن زمانی که در بافت استتزریق آرام و یکنواخت

اسلاید 36: تزریق زیرجلدیتزریق زیرجلدی: تزریق دارو به بافت زیر درمجذب دارو از این راه آهسته تر از تزریق عضلانی است (وجود جریان خون کمتر) ولی تمام دارو جذب خواهد شدگیرنده های درد در ناحیه وجود دارد.بهترین محل‎های تزریق زیرجلدی:قسمت خارجی خلفی بالای بازو، شکم (از زیرحاشیه دنده ای تا خار ایلیاک)، بخش قدامی رانمهمترین محل توصیه شده برای تزریق هپارین شکممقدار داروی قابل تجویز در این روش 1- 0/5سی سی در افراد لاغر باید پوست جمع شده و در افراد چاق پوست کشیده شود

اسلاید 37: تزریق داخل جلدیجهت تست های پوستی سل و آلرژی بکار می رودمحل تزریق باید نسبتا بدون مو و دارای پیگمانتاسیون پوستی ضعیف (رنگ روشن) باشد.داخل ساعد با زاویه 15-5 درجه بهترین منطقه تزریق

اسلاید 38: تزریق عضلانیجذب دارو نسبت به تزریق زیرجلدی بیشتر است (عروق خونی بیشتر)استفاده از سوزن بزرگ جهت عبور از بافت زیر جلدی و نفوذ به بافت عضلانیهر چه فرد چاق تر (بافت چربی بیشتر) استفاده از سوزن بزرگترزاویه تزریق = 90 درجهعضله باید سالم باشد و نباید به لمس حساس باشدهنگام تزریق مددجو باید خود را شل کندصدمات شایع: فیبروز(بافت جوشگاه)، آسیب عصبی، آبسه، نکروز بافتی، انقباضات عضلانی، گانگرن، درد

اسلاید 39: تزریق عضلانی (ادامه)محل های تزریق عضلانی و کاربرد آنعضله رانی (واستوس لترالیس): دارای اعصاب و عروق خونی کم – جذب‎سریع‎دارو-محل‎ارجح برای واکسیناسیون کودکان زیریکسالعضله باتکس (ونتروگلوتئال): محل عمیق – دور از اعصاب و عروق خونی اصلی-احتمال آلودگی در مبتلایان به بی اختیاری ادرار و مدفوع و شیرخواران- تشخیص راحت- مناسب برای تزریق آنتی‎بیوتیک ها با حجم و غلظت زیادبازو (دلتوئید): قابل دسترسی‎تر است-مناسب داروهای باحجم کم- نامناسب برای شیرخواران(بدلیل عدم رشدکافی عضلات)-مناسب برای واکسیناسیون هپاتیت در نوپایان (بالای یکسال) و بالغین

اسلاید 40: امنیت در تجویز داروها از طریق تزریقحوادث ناشی از فرورفتن نیدل و اجسام نوک تیز در دست پرسنل بهداشتی در اثر گذاشتن درپوش سرسوزن یا خطوط وریدی، جاماندن نیدل کنار تخت مددجونیدل ها و وسایل تیز و برنده باید در ظروف مناسب (Safety box) دور انداخته شود. ظروف باید در برابر سوراخ شدن و نشت مقاوم باشند.سوزن را نباید به زور وارد ظرف مخصوص کرد.سوزن و سرنگ های استفاده شده نباید در جیب پرستار، سطل زباله، سینی غذای مددجو، میز کنار تخت بیمار قرار داده شود.

اسلاید 41: تزریق داخل وریدیروش های تزریق وریدی:مخلوط کردن دارو در حجم زیاد با مایعات وریدیتزریق بلوس داروی کم حجم از طریق انفوزیون وریدی با دسترسی متناوب به ورید انفوزیون همزمان محلول حاوی دارو و حجم کمی از مایعات وریدی از طریق یک خط وریدیپرستار باید در محاسبه مقدار دارو و آماده کردن آن دقیق باشد.دارو پس از ورود به جریان خون، سریعا عمل کرده و اگر اشتباهی در تجویز آن رخ داده باشد عواقب جدی در انتظار بیمار است.

اسلاید 42: تزریق داخل وریدیمزایا راه وریدی:قابل استفاده در موارد اورژانسی بعلت دستیابی به پاسخ سریعجذب موثرناراحتی کمتر نسبت به تزریق IMجایگزین مناسب برای روش خوراکیزمانی که نیاز به حفظ غلظت ثابت دارویی باشدقابل استفاده برای داروهای قلیایی که باعث ایجاد تحریک در تزریقات IM, SC می شوند(مثل استازولامید)

اسلاید 43: تزریق داخل وریدیمعایب راه وریدی:بروز فوری عوارض جانبیناسازگاری بین دارو و محلول انفوزیونمشکل بودن دسترسی به عروق در برخی بیمارانهشدار: تزریق سریع وریدی: درد شدید، افت فشار خون، آریتمی، ایست قلبی و ....پایان