دستگاه گوارش انسان و گیاهان دارویی رایج در درمان یبوست

دستگاه گوارش انسان و گیاهان دارویی رایج در درمان یبوست

اسلاید 1: www.tabaye.ir

اسلاید 2:

اسلاید 3: وزارت جهاد کشاورزی سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی موسسه آموزش عالی علمی-کاربردی جهاد کشاورزی مجتمع آموزش جهاد کشاورزی استان همدان کارشناسی رشته تولید و بهره برداری گیاهان دارویی و معطردستگاه گوارش انسان و گیاهان دارویی رایج در درمان یبوستConstipation استاد مربوطهجناب آقای فصیحیارائه دهندهامین طاقیانی

اسلاید 4: استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان با تاریخ زندگی انسان هم زمان بوده است.انسان در تمام دوران تاریخی چاره ای جز توسل به گیاهان نداشت. اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی و سنتزی به شدت رواج یافت ولی به سرعت آثار زیان بار آنها بر زندگی انسان ها سبب گرایش مجدد به گیاهان دارویی گردید و این نکته که توسل به گیاهان دارویی همواره در طول تاریخ یکی از روشهای مؤثر درمان بوده است، به خوبی روشن است. تاریخ طب در کشور ما مربوط به دوره آریایی می باشد و اوستا (۶۵۰۰ ق.م) اولین کتابی است که از گیاهان دارویی سخن گفته است. به نقل از اوستا اولین پزشک ایرانی تریته پدر گرشاسب پهلوان بوده است که از کاربرد گیاهان دارویی و عصاره آنها اطلاع داشته و مقام او در طب نظیر مقام ایمهوتپ (۳۵۰۰ ق.م) در مصر باستان، انقلبیوس در یونان و آسکولانیوس در روم(سه رب النوع درمان) بوده است.مقدمه

اسلاید 5: دستگاه گُوارش یکی از دستگاه‌های فعال در بدن انسان و بعضی از جانداران است. این دستگاه در انسان و مهره‌داران به صورت لولۀ گوارشی و در جانوران تکامل نیافته مثل اسفنجها یا کیسه‌تنان به صورت کیسۀ گوارشی وجود دارد. باید توجه داشت که دستگاه گوارش در جانوران براساس نوع غذایی که می‌خورند به شکل‌های مختلفی وجود دارد. اما به طور کلی دستگاه گوارش آن‌ها از چهار بخش بلع، گوارش، جذب و دفع تشکیل شده‌ است. بعضی از جانوران که به صورت انگل زندگی می‌کنند مانند کرم کدو اصلاً دستگاه گوارش ندارند و به طور مستقیم و با عمل انتشار مواد غذایی تجزیه شده را از طریق پوست وارد بدن خود کرده و مورد استفادۀ سلولهای خود قرار می‌دهند .دستگاه گوارش انسان که از دهان تا مقعد امتداد دارد، از لولۀ گوارشی و غده‌های گوارشی تشکیل شده‌است و حدود هفت متر طول دارد. غدد گوارشی شامل غده‌های بزاقی، غده‌های دیوارۀ معده و روده، پانکرآس و کبد است. لولۀ گوارشی نیز شامل دهان، حلق، سرخ‌نای (مِری)، معده، رودۀ باریک، رودۀ بزرگ و راست‌روده می‌شود. دستگاه گوارش

اسلاید 6: اولین مرحلۀ گوارش در دهان انجام می شود. در فرایند گاز زدن و جویدن؛ لبها، دندانها، زبان، غددبزاقی و ماهیچه های فک دخالت دارند. در داخل دهان، غذابه قطعات ریز بریده و خرد می شود و مواد هضم کننده ای به نام آنزیم ها بر آن اثر می کنند. وقتی که غذا کاملاً جویده شد، آمادۀ بلع می شود.گاز زدن و جویدندندانهای عقب غذا را به قطعات ریز خرد میکننددندانهای جلو غذا را می برند و پاره میکنندلبها هنگام جویدن بسته می شوندتا غذا را نگه دارندغدد بزاقی

اسلاید 7: بلعیدن غذایی را که در دهان جویده شده است از طریق مری به معده منتقل می شود. این فرآیند وقتی آغاز می گردد که زبان غذا را به درون حلق می راند. از آن پس، غذا خود به خود از حلق به معده حمل می شود.بلعیدنزبان غذای آماه برای بلع را به طرف حلق می راندوقتی غذا از طریق حلق به درون مری رانده می شود، اپیگلوت بسته می شود.غذا توسط یک عمل عضلانی به نام حرکت دودی به سمت معده رانده می شود.غذا

اسلاید 8: مری مجرایی برای غذا بین حلق و معده است. این عضو وقتی خالی است یک لولۀ بسته است که حدود 25 سانتیمتر طول دارد، امّا برای دریافت توده های غذای جویده شده باز می شود غذا وقتی وارد مری می شود به طور خودکار پایین و به سمت مری رانده می شود. حرکات عضلانی در فرآیندی که حرکت دودی نام دارد تودۀ غذا را در مری به سمت پایین می راند. انتهای مری دیوارۀ عضلانی ضخیم تری وجود دارد که اسفنکتر یا تنگ کننده نامیده می شود برای عبور غذا و رفتن آن به درون معده، این قسمت باز می شود.مریغذا با گاز زدن و جویدن به صورت قطعات بسیار کوچک آمادۀ بلع در می آید.غذا درمعده خرد و هم زده می شود و سپس توسط آنزیمها تا حدی هضم می شود.قبل از خروج ضایعات غیر قابل هضم از بدن،آب از آنها جذب می شود.

اسلاید 9: معده یک کیسۀ قوی واقع در بالای شکم، درست زیر ریه ها است. جدارۀ معده عضلانی و ارتجاعی است و هنگامی که خالی است سطح داخلی آن چین خورده است. معده می تواند تا 25 سانتیمتر منبسط شده و بیش از 1/5 لیتر غذا را درخود جای دهد. معمولاً خروجی معده توسط حلقه ای از عضله به نام عضلۀ تنگ کننده بسته است. این عضله با باز شدن خود، هر بار مقدار کمی غذا را به درون رودۀ کوچک می ریزد. معدهناحیۀ فوقانی ناحیۀ کوچکی که معمولاً حاوی مقداری هوای بلعیده شده است.بدنه بخش بزرگ مرکزیناحیۀ تحتانی مجرای باریکی که به خارج از معده راه داردرودۀ کوچک

اسلاید 10: معده غذا را برای حدود سه ساعت پس از بلع نگهداری می کند. در طی این مدّت، غذا هم زده می شود و با مواد هضم کننده ای به نام آنزیم مخلوط می شود. این فرآیند قطعات کوچک غذای جویده شده را به مایع شیری رنگی به نام کیموس تبدیل می کند. سپس معده کیموس را برای هضم بیشتر به درون رودۀ کوچک می ریزد.معده چگونه کار می کندغذای جویده شده ازمری وارد معده می شود.غذا خرد و هم زده می شودو به صورت مایع شیری رنگی به نام کیموس در می آیدغذا برای هضم بیشتر وارد رودۀ کوچک می شود . کیموس

اسلاید 11: رودۀ کوچک یک لولۀ بلند و پیچ خورده به طول حدود 5 متراست.این لوله در شکم واقع است و به سه ناحیه تقسیم می شود: دوازدهه، ژِژونوم و ایلئوم. غذا در روده کوچک تجزیه می شود تا بتواند جذب بدن شود. در غشاء داخلی رودۀ کوچک هزاران ساختار انگشت مانند بنام پرز وجود دارد که به جذب ذرات غذا کمک می کنند. روده کوچک

اسلاید 12: رودۀ کوچک فرآیند گوارش را با تجزیۀ غذا به مواد ساده تکمیل می کند. سپس این مواد از طریق غشاء داخلی رودۀ کوچک منقبض می شوند و در فرآیندی به نام حرکت دودی غذا را به جلو می رانند. عبور غذا از این لولۀ بلند در حدود شش ساعت طول می کشد.رودۀ کوچک چگونه کار می کندغذای هضم شده جذب بدن می شود.به رودۀ بزرگغذای غیر قابل هضموارد لولین بخش رودۀبزرگ می شود.ازمعدهغذای وارد رودۀ کوچک می شود.

اسلاید 13: رودۀ بزرگ بخش آخر دستگاه گوارش است. این عضو از یک لولۀ عریض به طول حدود1/5 متر تشکیل می شود. رودۀ بزرگ

اسلاید 14: درون رودۀ بزرگدرون رودۀ کوچکدرون معدهغشاء داخلی مریمحل قرار گرفتن اعضاء

اسلاید 15: یبوست را می توان توقف عمل دفع رودۀ بزرگ در زمانی طولانی تر از زمان طبیعی آن تعریف کرد. در حالت طبیعی باقی ماندۀ مواد غذایی مصرف شده در یک صبحانه، صبح روز بعد به رودۀ بزرگ (نه راست روده) می رسد. عمل دفع به طور معمول 12 تا 72 ساعت یا کمی بیشتر بعد از مصرف غذا صورت می گیرد. عقیده بر این است که نوع غذای دریافتی تا حدی بر طول زمان دفع تأثیر می گذارد. برای مثال غذاهای غنی از فیبر در طول مسیر گوارش در مقابل آنزیم های هضمی مقاومت کرده و با جذب مقداری آب حجیم می شوند که خود محرک عمل دفع است. عکس این موضوع در مورد غذاهای کم فیبر صادق است. بسیاری از افراد تصور می کنند که باید عمل دفع روزی یک بار صورت گیرد و در غیر این صورت ناراحت می شوند. بی تردید عمل دفع روزانه برای سلامت و آرامش مفید است، ولی افرادی هستند که دفع آن ها به طور طبیعی 2 یا 3 روز و حتی بیشتر صورت می گیرد. یبوست های طولانی به نام Obstipation نامیده می شوند که به طور معمول با علائم تهوع، سوزش قلب، سردرد و ناراحتی های مقعد همراه هستند. یبوست

اسلاید 16: علت های یبوست متعدد و گوناگون است. در این میان فشار سرعت حاکم بر زندگی پیشرفتۀ امروز در ایجاد عادات غلط غذایی و سلامتی تأثیر زیادی دارد. رعایت نکردن نظم در عمل دفع، نداشتن فعالیت بدنی که خود موجب کاهش تونوس عضلات روده ای می شود، استفاده از مسهل و داروهای ملین برای مدت طولانی، فشارهای عصبی و نگرانی ها از مهم ترین عوامل مؤثر در ایجاد یبوست به شمار می روند. همچنین علت اصلی یبوست ممکن است تغذیۀ ناکافی یا عادت غذایی غلط باشد. مثلاً نبودن فیبر کافی در برنامۀ غذایی( موجب نرسیدن مقدار کافی از باقی ماندۀ غذا به رودۀ بزرگ می شود)، کمبود ویتامین های B  یا مصرف آب  به مقدار کم. رعایت نظم در ساعات غذا خوردن نیز به اندازۀ عوامل دیگر اهمیت دارد، زیرا امکان دارد یک وعدۀ غذا به طور موقت در عادت کسب شده اختلال ایجاد کند و در روز بعد عمل دفع صورت نگیرد. یبوست در طول بیماری به دلیل بی تحرکی یا به هنگام مسافرت مثال خوبی برای این مورد است، زیرا به محض آن که وضع به حالت طبیعی برگردد یبوست برطرف می شود. یبوست مزمن ممکن است ناشی از یک اختلال عضوی (از قبیل نقص فیزیکی، انسداد یا انقباض های همراه با یک بیماری ناتوان کننده)، یا یک منشاء عملکردی (مانند آن چه در سن پیری وجود دارد) باشد. علل یبوست

اسلاید 17: مدفوع انسان را از نظر شکل به هفت دسته تقسیم می‌کنند. در این نمودار انواع ۱ و ۲ نشان از یبوست دارند. نوع‌های ۳ و ۴ شکل‌های ایده‌آل مدفوع هستند. انواع ۵ تا ۷ نیز اسهال ملایم تا شدید را نشان می‌دهند.مدفوع

اسلاید 18:

اسلاید 19: سنا، برگچه های خشک شدۀ گیاه Senna italica Miler. از خانوادۀ نخود (Leguminosea)است. برگ سنا

اسلاید 20: ترکیبات شیمیایی

اسلاید 21:

اسلاید 22: برگ سنا از دسته ملین های محرک می باشد، گلیکوزیدهای آنترا کینونی سنا پس از هضم، هیدرولیز شده و آنتراکینون آزاد و فعال ایجاد می نماید. این عمل به این صورت انجام می شود که بخشی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا از رودۀ کوچک جذب شده، در کبد هیدرولیز می شود و آنتراکینون فعال حاصله به داخل کولون ترشح می شود. احتمالاً بخشی از گلیکوزیدهای آنتراکینونی سنا که در این مرحله جذب نشده اند به وسیلۀ آنزیمهای باکتریایی در کولون هیدرولیز می شود و آنتراکینون فعال تـولید می کند. در مجموع اثر ملینی عمدتاً در کولون انجام شده و به تحریک شبکه اوئرباخ توسط آنتراکینون فعال و درنتیجه افزایش حرکات دودی شکل روده، نسبت داده می شود.آثار فارماکولوژیکی سنا

اسلاید 23: جزء اصلی داروی سی- لاکس { مجتمع صنایع دینه ایران}جزء اصلی داروی سنالین{ شرکت گل دارو}جزء اصلی داروی رولاکس{شرکت قائم دارو}فرآورده های موجود در داروخانه ها

اسلاید 24: روبارب یا ریوند چینی، ریشه های خشک شدۀ گیاه Rheum palmatum L. از خانواده علف هفت بند(Polygonaceae) است.ریوند چینی

اسلاید 25: ترکیبات شیمیاییفیزیون

اسلاید 26:

اسلاید 27: داروی مسهل ملایمی می باشد ولی در دوزهای کم به علت تانن موجود در گیاه خاصیت قابض و ضد اسهال دارد و در درمـان بـواسیر نیز مـصرف می شود.گلیکوزیدهای آنتراکینونی جزء ملینهای محرک محسوب می گردند. این نوع ملین ها موجب جمع آوری آب و الکترولیتها در رودۀ بزرگ شده و با افزایش قـدرت تحرک در دسـتگاه گوارش سـبـب ایجاد حالـت ملینی می گردند.آثار فارماکولوژیکی ریوند چینی

اسلاید 28: جزء اصلی داروی روهموروئین{شرکت قائم دارو}فرآورده های موجود در داروخانه ها

اسلاید 29: اسفرزه، دانه های خشک شدۀ یا پوست دانه های گیاه Plantago ovata Forsk. از خانوادۀ بارهنگ (Plantaginaceae)است. اسفرزهگیلان ، همدانلرستان ، خوزستانفارس ، بوشهر

اسلاید 30: ترکیبات شیمیایی

اسلاید 31:

اسلاید 32: اسفرزه یکی از از انواع ملین های حجیم کننده می باشد. دانه های اسفرزه به خاطر داشتن موسیلاژ چنانچه در مجاورت آب قرار گیرد، متورم شده و یک لایۀ چسبنده، غلـیظ و ژلـه ای ماننـد ایجاد می کند. مادۀ ژلاتینی شـکل ایـجاد شـده، حـرکات پرپستالتیک روده را افزایش داده و مدفوع را مرطوب می کند. این دارو بدین طریق تعداد دفعات و حجم مدفوع را زیاد کرده و علاوه بر نرمی مدفوع سبب کاهش درد ناشی از سفتی مدفوع در زمان دفع می شود. اسفرزه دارای اثرات دوگانه می باشد. از یک طرف دیگر می تواند ضمن نگه داشتن بیشتر آب و الکترولیت و افزایش زمان ترانزیت مایعات، در اسهال های مزمن و عموماً غیر عفونی مفید واقع می شود.آثار فارماکولوژیکی اسفرزه

اسلاید 33: مکانیسم های احتمالی فیبرها در جلوگیری از ایجاد تومور در رودۀ بزرگ شامل رقیق سازی و پاکسازی عوامل کارسینوژن در داخل لومن روده و تعدیل فعالیت متابولیکی میکروب های کولونی و تغییرات بیولوژیکی سلول های اپی تلیال روده می باشد. نقش فیبرهای غذایی در سرطان کولون ممکن است مربوط به تخمیر آنها و تولید n- بوتیرات باشد. اسفرزه سرعت تخمیر نشاستۀ ذرت با آمیلوز بالا را در سکوم به تأخیر می اندازد و جایگاه تخمیر نشاسته را به سمت رودۀ بزرگ انتقال می دهد و باعث ایجاد غلظت بالای n- بوتیرات در Distal colon و مدفوع می شود. حضور n- بوتیرات در Distal colon در پیشگیری از سرطان کولون می تواند اهمیّت داشته باشد زیرا اکثر تومورها در انسان و مدل های آزمایشگاهی در این منطقه ایـجاد می شوند. آثار اسفرزه بر سرطان کولون

اسلاید 34: گرانول پسیلیوم(اسفرزه) {ایران داروک}پودر پسیلیوم(اسفرزه) {روز دارو}فرآورده های موجود در داروخانه ها

اسلاید 35: باتوجه به آثار فارماکولوژیکی و ترکیبات شیمیایی که از گیاهان مربوطه بر روی بیماری یبوست ذکر شد، تفاوت ها و شباهت هایی در ترکیبات و مکانیسم اثر آن گیاهان دیده شد. گلیکوزیدهای آنتراکینونی جزء ملینهای محرک محسوب می گردند که این نوع ملین ها موجب جمع آوری آب و الکترولیتها در رودۀ بزرگ شده و با افزایش قـدرت تحرک در دسـتگاه گوارش سـبـب ایجاد حالـت ملینی می گردند از این حیث می توان نتیجه گرفت که خاصیت ملینی برگ سنا و ریوند چینی(روبارب) بدلیل وجود ترکیبات آنتراکینونی می باشد در حالی که خاصیت ملینی در گیاه اسفرزه مربوط به ترکیبات موسیلاژی این گیاه بوده و مکانیسم اثر این ترکیب به این نحو است که موسیلاژ حـرکات پرپستالتیک روده را افزایش داده و مدفوع را مرطوب کرده و از این رو سبب زیاد شدن تعداد دفعات و حجم مدفوع می گردد.بحث و نتیجه گیری

اسلاید 36: پیشنهاد حاصل از پژوهشبرگ سنا ممکن است سبب ناراحتیهای شکمی خفیف مثل قولنج یا کرامپ گردد و مصرف طولانی مدت یا بیش از میزان تجویزی می تواند سبب اسهال همراه با از دست رفتن آب و الکترولیتها بویژه پتاسیم شده و با پیشرفت آن عارضه کولون با ضعف عملکرد ایجاد شود. مشتقات آنتراکینونی ممکن است در PH اسیدی رنگ ادرار را قهوه ای مایل به زرد و در PH قلیائی، قرمز نماید. جمع شدن قابل برگشت ملانین در رودۀ بزرگ نیز پس از مصرف مزمن سنا گزارش شده است که 5 تا 11 ماه بعد از قطع دارو رفع می گردد. با توجه به مطالب فوق پیشنهاد می شود که این گیاه برای افراد مسن و اطفال استفاده نشود و اگر استفاده می شود زیر نظر متخصص یا با دوزهای معین در طول درمان مشخص مصرف گردد.

اسلاید 37: 1*امین غ. گیاهان دارویی سنتی ایران. تهران: انتشارات معاونت پژوهشی وزارت بهداشت،درمان و آموزش پزشکی، 1370(ج1):862*زرگری ع. گیاهان دارویی. تهران: انتشارات دانشگاه، 1373(ج4):5-2034*قهرمان ا. فلور رنگی ایران.تهران: انتشارات مؤسسه تحقیقات جنگل ها و مراتع،1373(ج3)5*ثابتی ح. جنگلها،درختان و درختچه های ایران. یزد: انتشارات دانشگاه،1373 :203 6*نقدی آبادی، حسنعلی؛دست پاک،آرزو؛ضیایی،سیدعلی:مروری بر گیاه اسفرزه(Plantago ovata Forsk. Plantago psyllium L.)فصلنامه گیاهان دارویی :13837*آزاده امین پور(عضو هیأت علمی انستیتو تحقیقات تغذیه):20128*www.NikSalehi.com منابع

اسلاید 38: با تشکر از همراهی گرمتان