راه های شناخت صفات الهی

راه های شناخت صفات الهی

اسلاید 1: موضوع ارائه: راه های شناخت صفات الهیاستاد : استاد شکوهیانارائه دهنده: مهدی ذوالفقاری

اسلاید 2: شناخت خدا ۱٫ مفهوم واژه خداوند، از مفاهیمی است که هر انسانی حتّی منکران وجود خداوند نیز تصویری از آن در ذهن خود دارند. چون همه می دانند خداوند؛ یعنی موجودی که خالق همه موجودات، توانای بر هر کار، آگاه بر همه چیز، بینا، شنوا، حیّ و زنده، و… می باشد، گرچه وجود چنین خدائی را نپذیرند.۲٫ هر چند مفهوم واژه خداوند از عمومی ترین مفاهیم است، ولی شناخت حقیقت و کنه ذات خداوند برای انسان ممکن نیست، چون ذات خداوند نامحدود و بی نهایت است و علم یعنی احاطه بر معلوم، و انسان چون ذات و خصوصیات او محدود است نمی تواند به حقیقت ذات خداوند پی ببرد.

اسلاید 3: خداوند در قرآن می فرماید: «لا یحیطون به علماً[۱]، بر خداوند احاطه علمی پیدا نمی کنند» و شاید به همین دلیل است که قرآن مجید در معرفی خداوند از طریق بیان صفات جمال و جلال؛ نظیر غنی، علیم، حکیم، سمیع، بصیر، علی، کبیر، رحمن، رحیم، کبیر، خالق، فاطر و … به معرفی پروردگار متعال پرداخته است.علاوه این که انسان از طریق حواس با اشیاء خارجی ارتباط برقرار می کند و معرفتی به دست می آورد و ذات خداوند تبارک و تعالی شبیه و مانند هیچ چیز نیست «لیس کمثله شی».۳٫ هر چند حقیقت ذات خداوند قابل شناخت کامل نیست، ولی از راه های بسیار زیادی می توان یقین به وجود خداوند تبارک و تعالی پیدا نمود که در یک دسته بندی کلی به سه راه تقسیم می شوند:

اسلاید 4: الف. راه عقل مثل برهان امکان و وجوبب. راه حسی و تجربی یا برهان نظمج. راه دل یا برهان فطرت، تقسیم می شوند.

اسلاید 5: ۴٫ آسان ترین و بهترین راه شناخت وجود خداوند، راه دل یا برهان فطرت است؛ یعنی در درون اعماق روح انسانی، شناخت، گرایش و عشق به خداوند نهفته است. همیشه یک نقطه نورانی و یک جاذبه نیرومند در درون قلب انسان وجود دارد که خط ارتباطی او با جهان ماوراء طبیعت و نزدیکترین راه به سوی خدا است.۵٫ هر چند شناخت خداوند و گرایش به سوی او و نور توحید در درون جان همه انسان ها نهفته است ولی آداب و رسوم خرافی، تربیت های غلط، تلقین های سوء، غفلت و غرور، مخصوصاً به هنگام سلامت و وفور نعمت، پرده هایی بر آن می افکند، ولی هنگامی که طوفان حوادث از هر سوی وزیدن گرفته و گرداب مشکلات در برابر انسان نمایان گردد، انسان دست خود را از همه اسباب ظاهری کوتاه می بیند و از همه جا نا امید می شود، در این هنگام است که پرده ها کنار می روند و آن نقطه نورانی دل آشکار می شود و هر گونه فکر شرک آلود را از دل زدوده و در کوره این حوادث از هر ناخالصی خالص می گردد انسان بی اختیار به سوی عالم ماورا طبیعت می رود.

اسلاید 6: «شناخت آیه ای» در قرآن و روایات در جای جای قرآن کریم، می توان آیاتی را یافت که از پدیده های گوناگون طبیعی یاد می کند و آن ها را آیه و نشانه ای بر وجود خداوند می شمارد و انسان را به تدبّر و تأمّل در آنها فرا می خواند. شناخت خداوند از رهگذر نشانه های تکوینی او در جهان خلقت، که نمونه روشنی از راه تجربی خدایابی است، گاه به «شناخت آیه ای و آفاقی» نامیده می شود.

اسلاید 7: گروهی از آیات، آدمی را به اندیشه ورزی در آیات تکوینی خداوند دعوت می کند و انتظام موجود در هستی و در وجود آدمی را دلیل و راهنمایی می داند که اهل خرد و اندیشه را به سوی مبدأ متعالی جهان راهبری می نماید: “مسلماً در آفرینش آسمان ها و زمین، و در پی یک دیگر آمدن شب و روز، برای خردمندان نشانه هایی (قانع کننده) هست“روی زمین برای اهل یقین نشانه هایی (متقاعد کننده) است، در خود شما؛ پس مگر نمی بینید

اسلاید 8: راه عقل در این راه، هستی خداوند به مدد مقدمات، اصول و روش های کاملاً عقلی ثابت می شودبراهین و ادله فلسفی اثبات خدا، نمونه های روشنی از کاوش های عقلی در راه اثبات خدا است. این راه، در مقایسه با دو راه پیش گفته، ویژگی هایی دارد که پاره ای از آن ها بدین شرح است:

اسلاید 9: ۱ . بسیاری از استدلال ها و تبیین های عقلی خدایابی به دلیل پیوند با مباحث پیچیده و عمیق فلسفی، برای کسانی که دستی در بحث های فلسفی ندارند، چندان مفید نیست2. یکی از امتیازات راه عقلی آن است که می توان در مصاف علمی با شبهات ملحدان از آن سود جست و در مقام احتجاج و مناظره، ضعف و سستی دلایل منکران را آشکار ساخت و به چالش عقل گرایانی که جز به استدلال عقلی گردن نمی نهند، پاسخ گفت۳٫ راه عقلی خدایابی می تواند در تقویت ایمان دینی مؤثر باشد؛ زیرا هرگاه خرد آدمی در برابر حقیقتی خاضع گردد، قلب و دل او نیز بدان گرایش قوی تری می یابد. از سوی دیگر، زدودن شک و تردید در سایه استدلال استوار عقلی سهم به سزایی در پیش گیری از آسیب دیدن ایمان دارد

اسلاید 10: امکان شناخت خدابراى تبیین این موضوع، در بدو امر باید ابزار شناخت معرفى گردند.ابزار شناخت عبارتند از: حس و عقل و قلب.حواس ظاهرى، صرفاً با عوارض و ظواهر اشیا سر و کار دارند و به عمق آن ها نفوذ نمى‏کنند و على رغم گستردگى و کثرت معرفت‏هایى که به انسان مى‏دهند، از نظر زمانى و مکانى محدود هستند.عقل، نیروى ویژه‏اى است که اساسى‏ترین کار آن، درک مفاهیم کلى است و به این معنا، شئون و نقش‏هاى بسیارى دارد که از جمله کارهاى او استدلال است.

اسلاید 11: اما ابزار شناخت، منحصر در این دو نبوده و انسان مى‏تواند از راه دل و قلب به معارف عظیمى دست یابد. و آن چه دیگران با استدلال بدان مى‏رسند، شهود کند. عرفا در پى شناخت خدا از این طریق‏انداولاً: بر اساس پژوهش هاى آزمایشگاهى و دستاوردهاى علوم تجربى صرف، نمى‏توان خدا را اثبات یا نفى نمود[۱۹]، چون دست تجربه‏ حسى بسى کوتاه‏تر از آن است که به دامان ماوراء طبیعت دراز شود. پس شناخت حسى به تنهایى راه گشا نیست، بلکه باید در مقدمات استدلال اخذ شود.

اسلاید 12: ثانیاً: اگرچه در متون اسلامى نسبت به مطالعه‏ آیات آفاقى[۲۰] سفارش شده است و از طرفى، به خاطر استدلالى بودن این روش، شناخت عقلى محسوب مى‏شود، اما نباید از این نکته غفلت نمود که مطالعه‏ در مخلوقات و آثار صنع و حکمت الهى، فقط نشان مى‏دهند که دست توانا و دانایى است که جهان را مى‏گرداند، اما خود او چه وصفى دارد آیا قائم به ذات است یا… از این روش به دست نمى‏آید.

اسلاید 13: و اما شناخت حضورى، سه گونه متصور است: الف- علم حضورى علت به معلول، ب- علم حضورى شى مجرد به ذات خودش، ج- علم حضورى معلول به علت.

اسلاید 14: علم بر دو گونه است: علم بسیط و علم مرکب، همان گونه که جهل از این دو قسم برخوردار است. علم بسیط عبارت است از: صرف آگاهى به یک مطلب بدون آن که این آگاهى مورد توجه و شناخت ثانوى قرار گرفته باشد. و علم مرکب آن است که: علم از شناخت ثانوى برخوردار است؛ یعنى شخص بداند که مى‏داند

اسلاید 15: تنها راه رسیدن به توحید و شناخت خدای متعال، شناخت از راه عقل و قلب است.در مورد خدای متعال، دو نوع شناخت، تصور می شود: یکی شناخت حضوری و دیگری شناخت حصولی.منظور از شناخت حضوری نسبت به خدا این است که انسان بدون وساطت مفاهیم ذهنی، با نوعی شهود درونی و قلبی با خدا آشنا شود.

اسلاید 16: بدیهی است که اگر کسی شهود آگاهانه نسبت به خدای متعال داشته باشد – آن گونه که عارفان بلند مرتبه ادعا کرده اند – نیازی به استدلال و برهان عقلی نخواهد داشت. چنین علم حضوری و شهودی برای افراد عادی، پس از خودسازی و پیمودن مراحل سیر و سلوک عرفانی، امکان پذیر استمنظور از شناخت حصولی این است که انسان به وسیلۀ مفاهیمی کلی از قبیل آفریننده، بی نیاز و … ” شناختی ذهنی و به یک معنای ” غایبانه ” نسبت به خدای متعال پیدا کند و همین اندازه معتقد شود که چنین موجودی وجود دارد، کسی که جهان را آفریده است. 

اسلاید 17: شناخت کامل خداوندانسان می تواند از راه های مختلف به شناخت خدا دست یابد؛ این شناخت ممکن است از راه عقل باشد و یا از راه دل. گاهی همچون حکیم و فیلسوف از طریق علم حصولی و با استعانت از حس و عقل برای مطلوب خود استدلال نموده و آن را می فهمد، و گاه، همانند عارف، از راه علم حضوری به نظاره معشوق می نشیند و آن را شهود می نماید

اسلاید 18: شناخت ذات خدا محال است و فکر و اندیشه بشر، به ذات غیبی خدا راه ندارد و به جز تحیّر و سرگردانی یا انحراف و گمراهی، بهره دیگری نخواهد داشت.ادراک بشر به آنچه متعیّن است، راه دارد؛ نه به ذاتی که از همه تعین ها بالاتر است و تعین ها همه متأخر از آن، بعد از آن و مخلوق آن هستند. اشارۀ حسی و عقلی نیز بدان مقام راه ندارد

اسلاید 19: پس اگر منظور از شناخت خدای متعال، شناخت ذات مقدس او باشد، این دست یافتنی نیست اگرچه علم پیشرفت کرده باشد. به همین جهت از فکر در ذات حق نهی شده است؛ چنان که امام رضا (ع) می فرمایند:« پس، خدای را نشناخته، آن کس که ذات او را به چیزی تشبیه کرده است و به توحید او نایل نگشته، آن کس که خواسته است به کنه ذات او برسد، و به حقیقت او نرسیده، آن کس که ذات او را تصویر ذهنی نموده است و به او تصدیق نکرده است، آن کس که ذات او را حدّی قائل شده و به جانب او روی نیاورده است، آن کس که به ذات او اشاره کرده است…».